74/2007-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на членовите 110 и 112 од Уставот на Република Македонија и член 70 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992) на седницата одржана на 13 февруари 2008 година, донесе

1. СЕ УКИНУВААТ членовите 5, 8, 9 и 10 од Правилникот со тарифа за користење на авторски музички дела бр.526-2-03 донесен од Собранието на Здружението за заштита на авторски музички права (ЗАМП) на 12 октомври 2005 година, како и тарифниот број 30 точка 2 од Тарифата за користење авторски музички дела, која е составен дел на наведениот Правилник („Службен весник на Република Македонија“ бр.31/2007).

2. Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Македонија“.

3. Уставниот суд на Република Македонија по повод иницијативата поднесена од Ана Софрониевска од Скопје, со Решение У.бр.74/2007 од 5 декември 2007 година поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на членовите 5, 8, 9 и 10 од Правилникот означен во точката 1 од оваа одлука, затоа што пред Судот основано се постави прашањето за нивната согласност со Уставот и со законот.

4. Судот на седницата утврди дека оспорениот Правилник со тарифа за користење на авторски музички дела содржи 16 (шеснаесет) члена, а согласно член 1 се утврдува дека со овој Правилник се определуваат условите под кои правно или физичко лице може јавно да соопштува, односно објавува музички дела што ги штити ЗАМП на територијата на Република Македонија во согласност со Законот за авторското право и сродните права и Статутот на ЗАМП.

Во членот 5 од овој Правилник се предвидува дека за јавно изведување, односно објавување на делата што ги штити ЗАМП се наплатува надоместок во висина определена со Тарифата.

Висината на надоместокот може да биде определена и со договор меѓу корисникот и ЗАМП.

Со членот 8 од Правилникот се предвидува дека висината на надоместокот за јавно соопштување, односно објавување се утврдува во процент од приходот што корисникот го остварува при изведувањето, односно објавувањето, во процент од надоместокот на изведувачите или во паушален износ.

Членот 9 од оспорениот Правилник предвидува дека основа за пресметка на надоместокот претставува бруто приходот остварен при јавното изведување, односно објавувањето кога се врши наплатување на влезници или друго наплатување (дотации, спонзорство, реклами, резервации, консумации и сл.).

Надоместокот се утврдува во процент од надоместокот на изведувачите, доколку е тој поголем од приходот од влезници и други наплатувања или кога влезот е слободен.

Ако при изведувањето, односно објавувањето не се врши наплатување на влезници или други наплатувања, или ако изведувачите не примаат надомест, корисникот плаќа минимален надоместок, во паушален износ.

Билетите кои се даваат на спонзорите или донаторите од страна на организаторите на концерти и забави се пресметуваат во бруто приходот за соодветниот концерт или забава. ЗАМП признава до 10% гратис од вкупниот број на билети.

Во членот 10, пак, од Правилникот се предвидува дека надоместокот на паушален износ се изразува во бодови, а вредноста на бодот (1 бод) се изразува во денари.

Вредноста на бодот во тарифниот дел од Правилникот изнесува 4,00 днеари.

Вредноста на бодот се усогласува годишно со порастот на цените на мало, според објавените статистички податоци.

Ако порастот на цените на мало е поголем од 10% во однос на почетокот на годината вредноста на бодот може да се усогласи и во текот на годината.

Според оспорениот тарифен број 30 точка 2 за телевизиските програми на национално ниво, авторски надомест плаќаат доколку со договор не е поинаку утврдено, месечно, и тоа:

– во висина од 3% од вкупниот месечен бруто приход и
– 200 бода месечно, спрема траењето на емисиите во неделата.

5. Според член 20 од Уставот, на граѓаните им се гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и уверување, а според ставот 2 од овој член тие можат слободно да основаат здруженија и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат.

Членот 30 од Уставот го гарантира правото на сопственост, која според ставот 2 на овој член создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата. Според ставот 3 на овој член, никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Слободата на научното, уметничкото и на другите видови творештва се гарантира во член 47 од Уставот, во кој што истовремено се гарантират и правата што произлегуваат од било кој вид интелектуално творештво.

За создавање реални основи за остварување на со Устав загарантираната слобода на научното, уметничкото и другите видови творештво, како и на уставната гаранција на правата што произлегуваат од овие видови тврештва, Собранието на Република Македонија во 1996 година го донесе Законот за авторското право и сородните права.

Според член 1, предмет на уредување на овој закон е правото на авторите над нивните дела од областа на книжевноста, науката и уметноста (авторско право) и правото на изведувачите, на фонограмските, филмските и сценските продуценти, на радио и телевизиските организации, на издавачите и другите лица утврдени со овој закон, како и на изготвувачите на бази на податоци (сродните права), над нивните изведби и предмети на сродните права, како и остварувањето и заштитата на авторското право и сродните права.

Од аспект на наводите во иницијативата од особено значење е законската дефиниција за авторското дело утврдено во член 3 од Законот, според која авторското дело претставува индивидуална и интелектуална творба од областа на книжевноста, науката, уметноста и од други области на творештвото, независно од видот, начинот и формата на изразување.

Во Главата VI (шеста) од Законот, се содржани одредбите кои го регулираат остварувањето на авторските права, односно во членот 136 од Законот се предвидува дека авторското право се остварува одделно за секое авторско дело (индивидуално остварување) или доколку со овој закон е определено, заедно за повеќе авторски дела од повеќе автори (колективно остварување).

Според член 146 од Законот „Надоместоците за користење на делата првенствено се утврдуваат со договор меѓу здружение за колективно остварување и националниот радиодифузен сервис, како и со договор меѓу здружение за колективно остварување и соодветно здружение на корисниците, односно нивна комора. Под соодветно здружение на корисниците, односно нивна комора во смисла на овој став, се подразбира здружение, односно комора основана согласно со закон која го претставува мнозинството на корисниците од определената дејност, дел од дејност или збир на дејности.
Доколку надоместот не е определен согласно со ставот 1 на овој член, тој се плаќа согласно со правилникот за користење на авторските дела со тарифата за висината на надоместоците на здружението за колективно остварување, на кој согласност дава Министерството за култура.
Договорите од ставот 1 на овој член се склучуваат за определено време, не подолго од четири години.
Ниедна од договорните страни не смее да одбие преговори за договорите во смисла на ставот 1 од овој член. Доколку корисникот или соодветните здруженија на корисниците, односно нивните комори од ставот 2 на овој член одбијат да преговараат, ќе се смета дека по истекот на времетраењето на договорот од ставот 1 на овој член се применува правилникот со тарифата на здружението. Доколку здружението за колективно остварување одбие да преговара со корисникот или соодветните здруженија на корисници, односно нивните комори, претставува основа за одземање на дозволата за колективно остварување.
До склучувањето на договор од ставот 1 на овој член се пресметува и се наплаќа авторски надомест во аконтативен износ, пресметан под услови, начин и висина определена во правилникот со тарифата. Аконтативниот износ од овој став се засметува во маста на средствата за исплата на надоместоци, определена со договорот од ставот 1 на овој член“.

Според член 146-а од Законот здружението за колективно остарување е должно пред утврдувањето на правилникот со тарифата за користење на авторски дела од членот 146 на овој закон, да побара мислење за предлогот на правилникот со тарифата од соодветните здруженија на корисниците, односно нивните комори од членот 146 став 1 на овој закон, националниот радиодифузен сервис и Советот за радиодифузија.
Доколку субјектите од ставот 1 на овој член во рок од 30 дена од денот на приемот на барањето не достават свои мислења и предлози, ќе се смета дека се согласни со предлогот на правилникот со тарифата.
Доколку здружението не ги прифати во целина или делумно мислењата и предлозите на субјектите од ставот 1 на овој член, во рок од 15 дена од денот на приемот на истите, тоа е должно да побара мислење од Комисијата за посредување во авторското право и сродните права од членот 146-б на овој закон во врска со преметот на несогласување. Комисијата за посредување во авторското право и сродните права ќе даде мислење во рок од 30 дена од денот на приемот на барањето. Мислењето на Комисијата за посредување во авторското право и сродните права содржи оцена за тоа дали тарифата на здружението ги опфаќа правата за кое тоа здружение има дозвола, како и тоа дали надоместот во тарифата е определен во согласност со членот 146-б од овој закон. Доколку Комисијата за посредување во авторското право и сродните права не даде мислење во определениот рок се смета дека е согласна со предлог – правилникот со тарифата.
По спроведување на постапката според одредбите од овој член, здружението во рок од три месеца од денот на објавувањето на дозволата, односно привремената дозвола за колективно остварување го доставува правилникот со тарифата до Министерството за култура на согласнот. Правилникот со тарифата за која е дадена согласност, здружението за колективно остварување ја објавува во „Службен весник на Република Македонија“.
Недоставувањето на правилникот со тарифата во рокот од ставаот 4 на овој член претставува услов за одземање на дозволата, односно привремената дозвола.
Изменување и дополнување на правилникот со тарифата се врши на ист начин како и за негово донесување.

Според член 146-б од Законот доколку користењето на авторското дело е нужно за вршење на дејноста на корисникот на начин што дејноста на корисникот зависи од користењето на делата, како во случај на радиодифузното користење коцертните, танчерските и другите користења висината на надоместот во правилникот со тарифата се определува, по правило, во процент од приходот, односно добивката којашто корисникот ја остварува со користењето на авторското дело.
Доколку со користењето на авторското дело не се остварува приход, односно добивка висината на надоместот во правилникот со тарифата може да се определи во процент од трошоците потребни за користење на делото, како што се: надоместоците или платите на уметниците, трошоците за користење на просторот при користење на делата или други соодветни трошоци.
Со надоместоците што се определуваат во проценти се определува и најнискиот износ на надоместот.
Доколку користењето на авторското дело не е нужно за вршење на дејноста на корисникот, меѓутоа е корисно или пријатно за корисниците на нивните услуги, како во случај на хотелските објекти или другите објекти за сместување, изложбените простори, угостителските објекти, превозните средства и другите јавни објекти, висината на надоместокот во правилникот со тарифата се определува во паушален износ и тоа коко за постојаните, така и за повремените користења на делата.
При определување на висината на паушалниот надомест во правилникот со тарифата, како и во случај на надоместот од ставот 3 на овој член се земаат предвид околностите на користењето, како што се: видовите на користење, подрачјето на користење (бројноста на потенцијалните корисници), категоријата и големината на просторот, траењето и бројот, како и разликата во висината на цените во работењето на корисникот.

Според член 146-в од истиот Закон Владата на Република Македонија, на предлог на министерот за култура, именува Комисија за посредување во авторското право и сродните права (во натамошниот текст: Комисија) што има задача да посредува во преговорите од членот 146 на овој закон, како и да даде мислење од членот 146-а став 3 на овој закон. Комисијата задолжително посредува во преговорите за висината на надоместоците за кабелското реемитување на авторските дела и предметите на сродните права.
Комисијата ја сочинуваат претседател и четири члена со мандат од четири години. Претседателот и членовите на Комисијата се именуваат од редот на истакнатите независни стручњаци кои со својата работа и познавање на примената на авторското право и сордните права можат да придонесат за остварување на целите за коишто се формира.
Комисијата донесува деловник за работа и начинот на одлучување во случаите определени со овој закон.
Комисијата од ставот 1 на овој член на своја седница може да покани на седницата да присуствуваат по еден овластен претставник од договорните страни и други стручни лица од соодветна област. Претставниците на договорните страни и поканетите стручњаци рамноправно учествуваат во работата на Комисијата, без право на глас.
Предлогот од членот 146-г став 1 на овој закон и мислењето од ставот 1 на овој член, Комисијата го донесува со мнозинство гласови од вкупниот број членови.
Членовите на Комисијата и другите стручњаци од ставот 4 на овој член имаат право на надомест. Висината на надоместот ја определува министерот за култура, а средствата за надоместот го обезбедуваат договорните страни во подеднакви износи.

Според член 146-г од Законот доколку договорните страни од членот 146 став 1 на овој закон не се спогодат во врска со одредбите на договорот и не го склучат истиот, која било од договорните страни може да побара посредување од Комисијата. Комисијата во својство на посредник во преговорите е овластена на договорните страни да им помогне во водењето на преговорите и може по барање на страните да дава предлози за уредување на меѓусебните односи за склучување на договорот од членот 146 на овој закон. Предлозите на договорните страни им се доставуваат лично или преку препорачана пошта.
Предлозите на Комисијата се сметаат за прифатени, доколку ниедна од договорните страни не изрази писмено спротивставување на предлозите во рок од три месеца од приемот на предлозите, а спротивставувањето се доставува до Комисијата лично или со препорачана пошта.

Според член 184-г од овој закон, здруженијата за колективно остварување на авторското право и сордните права се должни во рок од една година од денот на влегувањето во сила на овој закон (24 јануари 2005 година) да ја усогласат својата работа со одредбите од овој закон и во тој рок да ги достават до Министерството за култура општите акти определени со овој закон на согласност донесени на начин и постапка определени со овој закон.

Имено, по донесувањето на Законот за изменување и дополнување на Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија“ бр.4/2005) сите здруженија за колективно остварување на авторското право и сордните права имаат обврска да во рок од една година од денот на влегувањето во сила на овој закон (24 јануари 2005 година) да ја усогласат својата работа со одредбите на овој закон и во тој рок да ги достават до Министерството за култура општите акти определени со овој закон на согласност донесени на начин и постапка определени со овој закон.

По однос на наводите во иницијативата истакнати конкретно по однос на членовите 5, 8, 9 и 10 од Правилникот и тарифниот број 30 од Тарифата која е составен дел на овој Правилник, Судот утврди дека спрема претходно наведените аргументи, истите се основани и овие оспорени членови не се во согласност со членовите 146, 146-а, 146-б, 146-в и 146-г од Законот за авторското право и сродните права.

При споредба на оспорените одредби од Правилникот со посочените одредби од Законот, како основ на донесувањето на оспорениот Правилник е утврдено дека наспроти прецизните одредби за пресметување на висината на надоместокот за користење на авторски музички дела утврден во членовите 146, 146-а, 146-б, 146-в и 146-г од Законот за авторското право и сродните права, оспорените членови 5, 8, 9 и 10 од Правилникот предвидуваат поинаков начин на пресметување на надоместокот.

Имено, кога дејностите и активностите на корисниците зависат од користење авторски дела/предметите на сродните права и од ова користење стекнуваат соодветни приходи, наплатата на авторскиот надоместок се изразува во проценти. Приходите на корисниците не го исклучуваат бруто приходот како основа за пресметување на надоместокот при организирање на концертните активности.

По однос на радиодифузното емитување, а особено радиодифузното телевизиско емитување, определувањето на бруто приход како основа за пресметување на надоместокот е несоодветно, со оглед на тоа при креирањето и емитувањето на РТВ програма се користат и други видови авторски дела/предмети на сродни права од немузички карактер, а музичките дела, како такви, се вградени во нив. Приходите што овие корисници ги стекнуваат од своето работење се од разни основи, а не само од користењето на музиката. Затоа и определување на процент од бруто приходи, односно од сите видови приходи што ги стекнуваат овие корисници, не соодветствува на нормативната рамка, определена во членот 169 од Законот.

Во врска со Тарифниот број 30 од Правилникот неправилно и несоодветно се определува и надоместок во вид на паушал, кој што, пак е определен во ставовите 4 и 5 од членот 169 од Законот. Имено, паушалното определување на основа за пресметка на надоместок не се однесува во случаите за радиодифузно емитување на авторските дела/предметите на сродните права.

Целта на регулирањето на односите од оваа сфера е во различни/сите фази да се афирмира транспарентноста, соработката и деловната меѓузависност на обата видови субјекти – носителите на авторското право и сродните права и корисниците на овие права.

Со оглед на тоа што оспорените одредби на членовите 5, 8, 9 и 10, како и тарифниот број 30 точка 2 од Тарифата која е составен дел на оспорениот Правилник, висината на надоместокот да ја утврдуваат и во процентуален износ од вкупниот месечен бруто приход и во паушален износ, Судот утврди дека тие не се во согласност со одредбите од Законот за авторското право и сродните права.

6. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од оваа одлука.

7. Оваа одлука Судот ја донесе во состав од претседателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски и д-р Зоран Сулејманов.

У.бр.74/2007
13 февруари 2008 година
С к о п ј е
лк

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски