Вовед
Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992), на седницата одржана на 19 јануари 2005 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
Текст
1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на насловот
“Причини за исклучување” и член 6 од Законот за азил и привремена заштита “Службен весник на Република Македонија” бр. 49/2003.
2. Стамен Филипов од Скопје на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на насловот и одредбата од Законот означени во точката 1 од ова решение.
Според наводите од иницијативата оспорената одредба била во директна спротивност со членовите 13 став 1 и 14 став 1 од Уставот на Република Македонија, како и со членовите 6 став 2 и 7 од Конвенцијата за заштита на правата на човекот и основните слободи. Имено, странец не можел да се исклучи од правото на азил само затоа што постоело основано сомневање дека тој е извршител на кривично дело предвидено во алинеите 2 и 3 од оспорениот член 6 од Законо, а основаното сомневање не можело да ја замени правосилната судска пресуда со која сторителот на кривичното дело се огласува за виновен.
По однос на алинејата 3 од оспорениот член 6 од Законот се наведува дека била непотполна, непрецизна и од истата не можело да се утврди кои се тие дејствија што се спротивни на целите и принципите на ООН и каде истите се предвидени. Оспорената алинеја не можела да се примени во практиката или пак можела неправилно да се примени и оставала можност за нејзина злоупотреба од страна на службените лица кои го применуваат Законот.
Поради наведеното, подносителот на иницијативата смета дека постои несогласност со Уставот во целина и посебно со член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11, член 13 став 1, член 14 став 1, член 29 став 1 и 2, член 51 и член 54 став 1 од Уставот на Република Македонија и член 6 став 2, член 7 и член 14 од Конвенцијата за заштита на правата на човекот и основните слободи.
3. Судот на седницата утврди дека според член 6 од Законот за азил и привремена заштита, странец не може да ужива право на азил во Република Македонија доколку постои основано сомнение дека тој:
– извршил кривично дело против мирот, човечноста или воено злосторство, согласно со меѓународните акти со кои се предвидени овие кривични дела;
– извршил тешко кривично дело (неполитичко) надвор од територијата на Република Македонија пред да биде прифатен во неа како бегалец;
– е виновен за дејствија спротивни на целите и принципите на Организацијата на Обединетите нации.
4. Според член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11 од Уставот на Република Македо- нија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право се темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија.
Според член 13 став 1 од Уставот, лицето обвинето за казниво дело ќе се смета за невино се додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска одлука.
Според член 14 став 1 од Уставот, никој не може да биде казнет за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон или со друг пропис како казниво дело и за кое не била предвидена казна.
Според член 29 од Уставот, странците во Република Македонија уживаат слободи и права гарантирани со Уставот, под услови утврдени со закон и меѓународните договори. Републиката им гарантира право на азил на странците и лицата без државјанство, прогонети заради демократско политичко уверување и дејствување.
Според член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.
Конвенцијата за заштита на правата на човекот и основните слободи е ратификувана со Закон објавен во “Службен весник на Република Македонија” бр.11/1997.
Согласно член 6 став 2 од Конвенцијата, секој обвинет за кривично дело се смета за невин се додека неговата вина не се докаже по законски пат.
Согласно член 7 став 1 од Конвенцијата, никој не може да биде осуден за дело сторено со чинење или нечинење кое, според внатрешното или меѓународното право, во моментот на извршување, не преставувало кривично дело. Исто така, изречената казна не може да биде потешка од онаа што се применувала во моментот на извршувањето на кривичното дело. Според став 2 од истата одредба, овој член не влијае на пресудата или казната за лицето кое е виновно за чинење или нечинење, ако тоа дело во моментот на извршувањето преставувало кривично дело според општите правни начела признати од цивилизираните народи.
Согласно член 14 од Конвенцијата, уживањето на правата и слободите, признати со оваа Конвенција, треба да се обезбеди без никаква дискриминација засно- вана врз пол, раса, боја на кожа, јазик, религија, политичко или кое е да е друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на нацинално малцинство, материјална положба, потекло по раѓање или кој и да е друг статус.
Конвенцијата за правната положба на бегалците е усвоена во 1951 година и влегла во сила на 22 април 1954 година. Протоколот 1 кон Конвенцијата влегол во сила на 4 октомври 1967 година.
Согласно член 3 од Уставниот закон за спроведување на Уставот на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.52/1991), Република Македонија како суверена и самостојна држава својата меѓународна положба и односите со другите држави и меѓународните органи, организации и заедници ги оства- рува според општоприфатените начела на меѓународното право. Република Македонија како рамноправен правен наследник на СФРЈ со другите републики го презема членст- вото на СФРЈ во меѓународните органи, организации и заедници.
Со Резолуција А/РЕС/47/225 од 28 април 1993 година, Генералното Собрание на ООН одлучи да ја прими Република Македонија како член на Обединетите нации.
Одлуката за пристапување на Република Македонија кон меѓународно-правните документи за основните човекови права и слободи донесени од ООН, меѓу кои е и Конвенцијата за правната положба на бегалците, е објавена во “Службен весник на Република Македонија” бр. 57/1993 од 23 септември 1993 година.
Согласно член 1Ф од Конвенцијата, одредбите од оваа конвенција нема да се применуваат врз лица за кои постојат сериозни причини да се смета:
– дека извршиле злосторство против мирот, воено злосторство против човечноста, во смисла на меѓународните инструменти изработени да предвидат одредби за тие злосторства;
– дека извршиле тешко злосторство спрема меѓународното право надвор од земјата што ги прифатила пред да бидат примени во неа како бегалци;
– дека се виновни за постапки што се во спротивност со целите и начелата на Обединетите нации.
5. Уставот на Република Македонија, слободите и правата на човекот и граѓанинот ги уредува во посебен дел насловен како “Основни слободи и права на човекот и граѓанинот”.
Од аспект на наводите во иницијативата, посебно значење има член 29 став 1 и 2 од Уставот, кој е и последен член од одделот за граѓанските и политичките слободи и права на човекот и граѓанинот. Во оваа одредба се уредува положбата на странците во Република Македонија во смисла што тие ги уживаат слободите и правата гарантирани со Уставот, под услови утврдени со закон и меѓународни договори (став 1), како и тоа што Републиката им гарантира право на азил на странците и лицата без државјанство, прогонети заради демократско политичко уверување и дејствување (став 2).
Од цитираната одредба произлегува дека во Уставот на Република Македонија правото на азил е позиционирано како субјективно уставно право и тоа право се ужива под услови утврдени со Устав, закон и меѓународни договори.
Притоа, во оваа уставна одредба е содржано легитимното право на државата да ги испитува основите како за давање, така и за исклучување на правото на азил во рамките дадени во Устав, закон и меѓународен акт, што воедно преставува исполнување на обврските на државата што се преземени врз основа на овој член од Уставот на меѓународен план, како израз на почитување на нормите на меѓународното право што не се спротивни на нејзиниот уставен поредок.
Оттука, со оспорената одредба од Законот, преку целосната рецепција на членот 1Ф од Конвенцијата за правната положба на бегалците, дополнително се зајак- нува исполнувањето на обврските на Република Македонија што ги презела на меѓуна- роден план. Според тоа, меѓународниот стандард за ваков вид основи за исклучување од правото на азил е имплицитна содржина на член 29 од Уставот, поради што Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласност на оспорената законска одредба со овој член од Уставот.
Во овој контекст основите за исклучување на правото на азил не може да се третираат од аспект на уставно гарантираното начело за презумпција на невиност и утврдувањето на кривичните дела и вината од член 13 став 1 и член 14 став 1 од Уставот. Пропишувањето на сериозни сомневања за извршени тешки кривични дела како основи за исклучување на правото на азил во оспорената одредба од Законот не се оправдува само со исполнување на меѓународните обврски, туку и со тоа што државата, која еднострано одлучува за правото на азил како облик за воспоставување на односи со странци, во тој контекст нужно има помалку строги граници за утврдување на условите за остварување на тоа право од оние што важат при остварувањето на правата на граѓаните во внатрешниот правен поредок.
Во таа смисла предвидувањето на сериозни сомневања за дејствувањето на барателите на азил, како основ за исклучување од правото на азил од оспорената одредба, не може да се смета за повреда членот 13 став 1 и членот 14 став 1 од Уставот, затоа што несомнено право и обврска на државата е при одлучувањето за вакви прашања да ги заштитува безбедноста на државата, нејзините граѓани, како и меѓународниот правен поредок.
Исто така, според Судот повикувањето на несогласноста на оспорената законска одредба со одредбите од Конвенцијата за заштита правата на човекот и основните слободи во конкретниот случај е ирелевантно, не само поради тоа што Уставниот суд не е надлежен да ја оценува согласноста на законите со меѓународните договори, туку и од причини што одредбите од Конвенцијата во овој дел не можат да се употребат ни како дополнителна аргументација во контекст на правото на азил со кое тие воопшто не се занимаваат.
По однос на наводите од иницијативата за можноста од неправилна примена или пак злоупотреба при примената на алинејата 3 од оспорената одредба, Судот оцени дека се ирелевантни со оглед на тоа што примената или пак можната злоупотреба на било која законска одредба не спаѓа во надлежност на Уставниот суд на Република Македонија согласно член 110 од Уставот.
Од анализата на цитираните одредби, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласноста на оспорениот наслов и одредба од Законот со член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11, член 13 став 1, член 14 став 1, член 29 став 1 и 2, член 51 и член 54 став 1 од Уставот на Република Македонија.
6. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.
7. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот Лилјана Ингилизова – Ристова и судиите: д-р Трендафил Ивановски, Махмут Јусуфи, Мирјана Лазарова Трајковска, Вера Маркова, д-р Бајрам Положани, Игор Спировски и д-р Зоран Сулејманов.
У.бр.159/2004
19 јануари 2005 год.
С к о п ј е
л.а/
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република
Македонија
Лилјана Ингилизова-Ристова