Вовед
Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и членовите 28 и 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/92), на седницата одржана на 4 декември 2002 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
Текст
1. СЕ ОТФРЛА иницијативата за оценување уставноста на членот 13 став 2 од Законот за денационализација (“Службен весник на Република Македонија” бр.43/2000) – пречистен текст.
2. Јован Јовановиќ од Белград – С.Р.Југославија, на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе иницијатива за оценување на одредбата од Законот, означена во точката 1 од ова решение.
Според наводите од иницијативата оспорената одредба ги дискриминирала сопствените граѓани кои до донесувањето на Законот за денационализација не добиле државјанство, на Република Македонија, иако имале изворно право засновано врз потеклото и ра?ањето. Понатаму се исклучувала можноста за враќање на имотот на народите од подрачјето на поранешна Југославија на кои им бил национализиран имот во Македонија, па дури и на сопствените сонародници кои сега се изјаснуваат како Македонци по националност. Исто така се дискриминирал сопствениот народ во дијаспората, како и правата на државјаните на другите земји, со дерогирање на Законот за наследување и со лишување на странските државјани од наследните права без оглед на воспоставените ме?усебни односи на реципроцитет меѓу државите.
Од изложените приеини, како и поради потребата да се отстрани историската неправда, потребно е според иницијаторот да се поведе постапка за оценување уставноста на оспорената одредба, бидејїи истата воедно го декларира дрюавјанството како полити?ка опција со која се ограничуваат основните човекови права содржани во член 50 и 54 од Уставот на Република Македонија. Воедно оспорената одредба била спротивна на декларираните ставови на меѓународната заедница дека државјанството не смее да биде пречка за враќање на национализираниот имот, како што биле ставовите од конференцијата на ОБСЕ одржана во Варшава во Октомври 2000 и Резолуцијата бр.562 од 1 ноември 1998 година на Американскиот Конгрес. Според иницијаторот, со интервенцијата на Судот би се овозможил глобален демократски пристап на Македонија кон Европа и прокламираните вредности како што се слободата, човековите права и приватниот имот, што се неприкосновени.
3. Судот на седницата утврди дека според содржината на елен 13 став 1 од Законот за денационализација (“Службен весник на Република Македонија” бр.43/2000 – прееистен текст) односно член 11 став 1 од основниот Закон за денационализација (“Службен весник на Република Македонија” бр.20/1998), правото да поднесе барање за денационализација има поранешниот сопственик, односно лицата кои се негови наследници, според прописите за наследување (Барател).
Во оспорениот став 2 од одредбата на пречистениот текст од Законот, како и во основниот текст на Законот, предвидено е дека, барател во смисла на став 1 на овој член е лице кое на денот на влегувањето во сила на овој закон е државјанин на Република Македонија.
4. Според содржината на елен 31 од Уставот на Република Македонија, странско лице во Република Македонија може да стекне сопственост под услови утврдени со закон.
Според содржината на елен 50 од Уставот, секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со уставот пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија во постапка заснована врз начелата на приоритет и итност. Се гарантира судска заштита на законитоста на поединеч-ните акти на државната управа и на другите институции што вршат јавни овластувања. Граѓанинот има право да биде запознат со човековите права и основни слободи и активно да придонесува, поединечно или заедно со други за нивно унапредување и заштита.
Во член 54 од Уставот е определено дека, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да бидат ограничени за време на воена или вонредна состојба според одредбите на Уставот. Ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба. Ограниеувањето на слободите и правата не може да се однесува на правото на живот, забрана на маеење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.
Согласно член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратфикувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.
Во постапката по предметот У.бр.35/2002 предмет на оценување на уставноста помеѓу другото беше и членот 11 став 2 од основниот Закон за денационализација, која одредба содржински е идентична со сега оспорениот член 13 став 2 од пречистениот текст на Законот. Во таа постапка одредбата беше оценувана од аспект на нејзината согласност со член: 8 став 1 алинеи: 1, 6 и 11, член 9 став 2 и член 30 став 1 и 2 од Уставот. При тоа Судот донесе Решение У.бр.35/2002 од 10 април 2002 година за неповедување на постапка за оценување на уставноста на оспорената одредба, од причина што утврди дека определбата на законодавецот државјанството да е стекнато до денот на влегување на Законот во сила не ги нарушува темелните вредности на уставниот поредок и еднаквата положба на гра?аните пред Уставот и законите, ниту го ограничуваат правото на сопственост и наследување. Воедно, Судот заклучи дека одредбата има процедурален карактер и има за цел да го уреди прашањето кој може да биде барател во постапката за денационализација, а не го востановува или исклучува правото на сопственост и правото на наследување кое се остварува според прописите за наследување, па според тоа и правото на денационализација кое се остварува во постапката за денационализација.
5. Во конкретниот предмет, иницијаторот ја доведува под сомнение оспорената одредба од аспект на нејзината согласност со членовите 50 и 54 од Уставот на Република Македонија.
По оценка на Судот, оспорената одредба не ги повредува уставно загарантираниот принцип за правото на граѓанинот да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот пред судовите и пред Уставниот суд со запазување на начелата на приоритет и итност, правото на гарантираната судска заштита на законитоста на поединечните акти на државната управа и на другите институции што вршат јавни овластувања., како и правото на граѓанинот да биде запознат со човековите права и основните слободи и активно да придонесува, поединечно или заедно со другите за нивно унапредување и заштита. Ова од причина што оспорената одредба има процедурален карактер и уредува кој може да се јави како барател во постапката за денационализација без да уредува прашања за востановување или исклучување на правото на сопственост и правото на наследување. Од тука произлегува и неоснованоста на наводот од иницијативата дека оспрената одредба ги дерогира одредбите од Законот за наследување.
Од друга страна со оспорената одредба не се врши ограничувањена слободите и правата на човекот и граѓанинот надвор од ограничувањата предвидени со Уставот, а врз основа на државјанство, како што се прикажува во иницијативата. Имено, определбата на законодавецот како барател во постапката за денационализација да може да се јави само лицето кое во време на влегувањето во сила на Законот е државјанин на Република Македонија, произлегува од уставната определба, странското лице во Република Македонија да може да стекнува право на сопственост под услови утврдени со закон, како што налага членот 31 од Уставот.
При тоа треба да се има во предвид и јавно-правниот карактер на државјанството како посебен однос на физиекото лице и суверената држава, кој пак правен однос му дава одреден статус на лицето, па врз основа на соодветните обврски што ги создава државјанството на лицето му се достапни сите граѓански, политички, економски и социјални права во таа дражава, без оглед на фактот на која територија се наоѓа. Од тука Судот оцени дека не може да се постави ни прашањето за несогласност на оспорената одредба со еленот 54 од Уставот.
Со оглед дека иницијаторот ја заснова иницијативата и на прокламираните ставови на меѓународната заедница дека државјан-ството не е пречка за враќање на национализираниот имот, потребно е да укажеме на следното:
Според содржината на елен 118 од Уставот, произлегува дека само оние меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок. Од друга стана, Конференцијата претставува собир на неопределен број земји со цел да се постигне договор за единствено настапување по одредена проблематика, па по размената на мислења, земјите учеснички усвојуваат зеднички документ во форма на протокол, декларација, завршен или генерален акт и т.н. Резолуцијата, пак претставува акт на претставничкото тело на одредена држава, кој содржи политиека одлука, а не содржи правни норми. Со резолуциите се завзема став за одредено прашање, а зевземениот став не обврзува правно туку политички. Меѓутоа, непочитувањето на ставот не може да предизвика примена на политички санкции.
Сето ова укажува дека завземениот став на Конференцијата на ОБСЕ во Варшава во октомври 2000 година и ставот од Резолуцијата бр.562 од 1 октомври 1998 година на Американскиот Конгрес, немаат правно обврзувачки карактер за Република Македонија, со оглед дека тие ставови по својот карактер не претсавуваат меѓународни договори кои се ратификувани во согласност со Уставот, па со самото тоа не се дел од внатрешниот правен поредок на Република Македонија. Од тука произлегува и заклучокот дека предмет на оценка од страна на Судот не може да биде согласноста на оспорената одредба со изразените ставови на споменатите меѓународни тела.
6. Согласно член 28 алинеја 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992), Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако за истата работа веќе одлучувал, а нема основи за поинакво одлучување.
Бидејќи, Уставниот суд со Решение У.бр.35/2002 од 10 април 2002 година, одлучи да не поведе постапка за оценување уставноста на член 11 став 2 од основниот Закон за денационали-зација, што содржински во целост се софпаѓа со оспорениот член 13 став 2 од пречистениот текст на Законот за денационализација, а направената анализа покажа дека нема основи за поинакво одлучување, се одлучи како во точката 1 од ова решение.
7. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот д-р Тодор Џунов и судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, Олга Лазова, д-р Милан Недков, д-р Јован Проевски, Бесим Селими и д-р Јосиф Талевски.
У.бр.130/2002
4 декември 2002 година
С к о п ј е
ла
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република
Македонија
д-р Тодор Џунов