Вовед
Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/92), на седницата одржана на 31 јануари 1996 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
Текст
1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на член 20 став 2 и 3 и член 21 од Законот за експропријација (“Службен весник на Република Македонија”бр.33/95).
2. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на член 20 став 4, член 28 став 2 и член 41 од законот означен во точка 1 од ова решение.
3. На Уставниот суд на Република Македонија адвокатот Виктор Алексов од Скопје му поднесе иницијатива за оценување уставноста на оспорените одредби од Законот означен во точките 1 и 2 од ова решение, затоа што член 20 став 2, 3 и 4 и член 21 не биле во согласност со член 30 став 3 и со член 15 од Уставот, поради тоа што владението како манифестен облик на сопственоста било неразделно поврзано со правото на сопственост на недвижноста што му се експроприра која недвижност требало да остане во владение на сопственикот до исплатата на надоместокот, како што било предвидено во член 20 став 1 од Законот. Со предвидувањето недвижноста да премине во владение на корисникот на експропријацијата, по донесувањето на првостепеното решение (член 21 став 2 ) се повредувало и уставното начело дека јавниот интерес се определува само со закон, а не и со одлука на корисникот на експропријацијата.
Член 28 став 2 од Законот не бил во согласност со член 30 став 4 од Уставот, затоа што со него не била утврдена пазарната вредност на недвижноста што се експроприра, бидејќи истата била утврдена со членовите 24 и 27 од Законот и немало правна основа и практична примена за член 28 став 2 од Законот. Членот 41 од Законот не бил во согласност со начелото на владеењето на правото, односно со член 8 и 30 од Уставот, затоа што хипотеката како стварно право била неразделно поврзана со недвижноста што се експроприра и истата не можела да се пренесува врз друга недвижност дадена во замена. Со оваа законска одредба се повредувало правото на трето лице – хипотекарниот договорител, да го наплати своето побарување од недвижноста врз која воспоставил хипотекарен однос.
4. Судот на седницата утврди дека во член 20 став 1 од Законот е предвидено корисникот на експропријацијата да се стекнува со владение врз експроприраната недвижност со денот на исполнувањето на спогодбата, односно одлуката на судот за надоместокот.
Во оспорениот став 2 од овој член на Законот е предвидено дека по исклучок на став 1, а по барање на корисникот на експропријацијата, во случаи на итност или за отстранување на очигледна штета, органот за експропријација по претходна согласност на министерот за финансии може да одлучи недвижноста да му се предаде на корисникот на експропријацијата во владение по донесувањето на првостепеното решение. Во ваков случај, според став 3 на овој член, сопственикот односно носителот на други имотни права, има право на надомест за некористење на недвижноста од денот на влегувањето во владение на корисникот на експропријацијата до денот на исполнувањето на спогодбата, односно одлуката на судот за надоместокот.
Во член 21 од Законот е предвидено ако корисникот на експропријацијата е влезен во владение врз основа на член 20 став 2, а предлогот за експропријација во натамошната постапка е правосилно одбиен, имотно-правните односи меѓу корисникот на експропријацијата и поранешниот сопственик или друг носител на имотно право се решаваат согласно со прописите за имотните односи.
5. Со член 30 од Уставот на Република Македонија се гарантира сопственоста и правото на наследување. Сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницаа. Никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон. Во случај на експропријација на сопственоста или во случај на ограничување на сопственоста се гарантира праведен надоместок кој не може да биде понизок од пазарната вредност.
Од изнесените уставни одредби произлегува дека сопственоста може да се одземе или ограничи само кога за тоа постои јавен интерес кој мора да биде утврден со закон. Исто така, од овие одредби произлегува дека во случај на одземање или ограничување на сопственоста односно во случај на експропријација се гарантира праведен надоместок кој не може да биде понизок од пазарната вредност.
Според тоа, Уставот не допушта јавниот интерес за експропријација да се утрдува со некој друг акт освен со закон, заради уставната гаранција за заштита на сопственоста.
Со оглед на тоа што интенцијата на уставната одредба од член 30 е да го заштити сопственикот, пред Судот основано се постави прашањето дали јавниот интерес е утврден пред донесување на конечно решение односно дали со донесувањето на првостепеното решение е утврден јавен интерес за сопственикот на недвижноста.
Според мислењето на Судот јавниот интерес за сопственикот чија сопстеност е заштитена со Уставот е утврден со донесување на конечно решение за експропријација, а не со решението за одземаање од владение на недвижноста, донесено пред да се спроведе експропријационата постапка.
Со оглед на тоа што со ставовите 2 и 3 на член 20 и со член 21 од Законот се допушта стекнување на владение над недвижност без претходно да се утврди постоење на јавен интерес, односно без претходно спроведена експропријациона постапка на начин предвиден со Законот, пред Судот се постави прашањето дали со овие одредби не се ограничуваат правата кои произлегуваат од сопственоста, надвор од условите предвидени во член 30 став 3 од Уставот на Република Македонија.
6. Понатаму, Судот утврди дека во член 20 став 4 од Законот е предвидено кога сопственикот односно носителот на правото на сопственост живее во експроприраната станбена зграда или стан или врши дејност во експроприраната зграда или деловна просторија има право на времено сместување.
Според мислењето на Судот оваа одредба од Законот се однесува и на обезбедување услови за живеење на сопственикот чија недвижност е експроприрана со ко нечно решение до моментот кога ќе му се обезбеди во замена друга зграда или стан кој одговара на експроприраната зграда или стан, односно до наплатата на соодветен надоместок.
Со оглед на тоа што оваа одредба има заштитен карактер за сопственикот чија недвижност се експроприра, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за нејзината согласност со член 30 од Уставот.
7. Судот, исто така, утврди дека во член 28 од Законот е предвидено дека пазарната вредност на експроприраната недвижност определена согласно членовите 24 и 27 од овој закон, не може да биде помала од цената што за иста или слична недвижност преовладува во слободниот промет.
Во оспорениот став 2 на член 28 е предвидено дека пазарната вредност од став 1 на овој член е сразмерна со утврдената цена во склучените договори во слободниот промет за недвижностите во времето и местото на определување на надоместот за експроприраната недвижност.
Инаку, во членовите 24 и 27 од Законот е утврдено како се определува и во кој вид се обезбедува надоместокот за експроприрано земјиште и екпроприрана зграда или друг објект.
8. Во член 30 став 4 од Уставот е предвидено дека во случај на експропријација на сопственоста се гарантира праведен надоместок кој не може да биде понизок од пазарната вредност.
При тоа, во Уставот не е дефинирано што претставува пазарна вредност, поради што Судот смета дека е право на законодавецот да ги определи елементите за формирање на пазарната цена за недвижностите што се експроприраат.
Со оспорениот член 28 од Законот, според мислењето на Судот, се сака да се заштите сопственикот со тоа што се предвидува да не може да му се исплати пониска цена од цената што за таква недвижност би се постигнала во слободниот промет.
Со оглед на изнесеното, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласноста на оспорената одредба од Законот со член 30 став 4 од Уставот.
9. Разгледувајќи го оспорениот член 41 од Законот, Судот утврди дека со него е предвидено ако за експроприраната недвижност врз која постои хипотека или лична службеност во надомест е дадена друга недвижност, правото на третото лице се пренесува врз дадената недвижност. Ако за недвижноста од став 1 на овој член се дава надомест во пари, хипотекарниот доверител и носителот на други имотни права врз експроприрана недвижност се намируваат од тој износ. Во случај на спор корисникот на експрорпријацијата, паричниот надомест по налог на органот за експропријација го депонира на посебна сметка во банката. Банката ќе го исплати надоместокот врз основа на спогодба заверена од надлежен орган, односно одлука на судот.
10. Според член 30 од Уставот никому не може да му биде одземена или ограничена сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога за тоа постои јавен интерес утврден со закон. Тргнувајќи од оваа уставна одредба при експропријацијата на сопственоста треба да се води сметка и за одредени имотно-правни побарувања врз таа сопственост кои ги имаат трети лица.
Така, според член 63 од Законот за основните сопственосно правни односи, заради обезбедување определено побарување недвижен предмет може да биде оптоварен со право на залог во корист на доверителот (хипотека) кој е овластен на начин предвиден со закон да бара намирување на совоето побарување од вредноста на таа недвижност, без оглед на промената на сопственикот на оптоварената недвижност. Хипотеката се однесува на целата недвижност. Задолжената недвижност во целост го обезбедува побарувањето на доверителот до целосното намирување на тоа побарување, без оглед на подоцнежната поделба на недвижноста (неделивост на хипотеката).
Според член 66 од овој Закон хипотеката може да се пренесе врз друг само заедно со преносот на побарувањето што е обезбедено со таа хипотека.
Од изнесените законски одредби произлегува дека хипотеката се намирува од вредноста на недвижноста што е заложена, при што хипотеката се пренесува на друг само заедно со преносот на побарувањето што е обезбедено со таа хипотека.
Со Законот за експропријација е предвидено дека обврска за органот за експропријација предлогот за експропријација со сите списи да му го достави не само на сопственикот туку и на носителите на други имотни права (член 16) при што се закажува расправа на која, покрај сопственикот присуствуваат и носителите на други имотни права, тоа значи и хипотекарниот доверител. На расправата особено се утврдува постоењето на јавниот интерес, правото на сопственост и други имотни права (член 17).
Според тоа, јавниот интерес е битен како за сопственикот така и за носителите на други имотни права, тоа значи и за хипотекарниот доверител. Со оглед на тоа што во конкретниот случај станува збор за експропријација на недвижност во случај кога со закон е утврден јавен интерес, Судот смета дека одредени правни последици сноси и носителот на одредени имотни права на недвижноста што се експроприра. Понатаму, Судот смета дека не е прашање од уставно-правен карактер како ќе се изврши намирувањето на хипотекарниот доверител односно дали тоа намирување ќе се обезбеди од надоместокот исплатен во пари или од другата недвижност дадена во замена. Во овој случај би можело да дојде до евентуална повреда на одредбите од законските прописи со кои се уредува хипотеката при што би дошло во прашање на согласност на закон со закон за што овој Суд не е надлежен да одлучува.
Со оглед на тоа што со оспорениот член 41 од Законот се обезбедува остварување на правата на трети лица кои имаат имотно-правни побарувања врз недвижноста што се експроприра заради остварување на јавен интерес, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за неговата согласност со член 30 од Уставот.
11. Врз основа на изенесеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.
12. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот д-р Јован Проевски и судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, Олга Лазова, д-р Стојмен Михајловски, д-р Милан Недков, Бесим Селими, д-р Јосиф Талевски и д-р Тодор Џунов. (У.бр.323/95)