У.бр.223/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд
на Република Северна Македонија
У. бр.223/2024
Скопје, 16.04.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 38 алинеи 1 и 2 и член 73 од Aктот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 16 април 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 355 став 2 во делот „од член 353 став 2 на овој закон“, член 361 став 3 во делот „а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето“, член 362 ставови 1 и 2, став 3 во делот „Овој записник ќе го потпише испитаниот сведок, односно вештак“ и став 4 од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010,100/2012,142/2016 и 198/2018).

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 345 став 3, член 350 став 3 во делот „кога странките и оштетениот присуствуваат на испитување ги имаат правата од член 219 став 7 на овој закон“, член 357 став 1 во делот „од членот 26 на овој закон“, член 364 став 1 во делот „кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во член 89 од овој закон а “, член 364 став 1 во делот „кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во член 89 од овој закон а “и член 364 во целост од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010,100/2012, 142/2016 и 198/2018).

Образложение

Леонид Трпеноски од Адвокатското друштво Трпеноски Скопје, до Уставниот суд поднесе иницијатива за оценување на уставноста на оспорените одредби и делови од одредбите бидејќи смета дека со истите се повредуваат член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11, член 9 од Уставот и член 14 од Европската конвенција за човековите права.
Подносителот на иницијативата одделно ги цитира оспорените одредби или дел од одредбите од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010, 100/2012, 142/2016 и 198/2018) и дава осврт на истите со изнесување на наводи за неуставност за секоја одредба поединечно.

Според подносителот на иницијативата, во член 345 став 3 од Законот во делот „од членот 94 од овој закон“ се повикува на погрешен член, кој според подносителот би требало да се однесува на член 93, бидејќи член 94 не соодветствува со содржината на член 345. Подносителот смета дека станува збор за техничка грешка, но истата опстојува и противречи на владеењето на правото, загарантирано со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Член 350 став 3 во делот „кога странките и оштетениот присуствуваат на испитување ги имаат правата од член 219 став 7 на овој закон“ според подносителот упатува на член кој има само 4 става, односно упатува на погрешен член, а вака дефинираната одредба опстојува и противречи на владеењето на правото, загарантирано со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Понатаму во иницијативата, според подносителот, одредбата во член 355 став 2 во делот „од член 353 став 2 на овој закон“ упатува на погрешен член кој е неприменлив и вака дефинираната одредба противречи на владеењето на правото. Имено, во конкретниот случај член 353 став 2 не опишува кои лица влегуваат во кругот на блиски роднини на обвинетиот, туку дека на главната расправа можат да присуствуваат само полнолетни лица. Според подносителот, член 353 од Законот за кривичната постапка го воведува начелото на јавност во постапката, член 354 уредува кога може да се исклучи јавноста од дел или целата главна расправа, а член 355 на кои лица не се однесува исклучувањето.

Подносителот на иницијативата смета дека член 357 е една од одредбите во Законот преку кои се обезбедува начелото на непосредност во кривичната постапка, според кое сите докази треба да бидат изведени пред тие кои одлучуваат за фактите во спорот поради што е потребно непрекинато задолжително присуство на главната расправа на претседателот и членовите на советот како и судиите и судиите-поротници. Но, во член 357 став 1 во делот „од членот 26 на овој закон“ наместо член 25 кој го уредува составот на судот упатува на погрешен член 26 кој се однесува на месната надлежност, а вака дефинираната одредба е во колизија со барањата за правна предвидливост и сигурност на Законот и противречи на владеењето на правото, загарантирано со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Член 361, според подносителот, уредува дека на јавниот обвинител, бранител или полномошникот кој го нарушува редот или не се придржува на наредбите од претседателот на советот за одржување на редот, претседателот може да му изрече дисциплински мерки. Ако како резултат од таквиот недисциплиниран однос главната расправа се прекине или одложи, судот на бранителот односно полномошникот ќе му нареди да плати трошоци што настанале од прекинот или одложувањето, но вакво задолжение со трошоци не предвидува за обвинителот. Имено, според подносителот на иницијативата прекинатата или одложената расправа од исти причини (нарушување на редот од јавниот обвинител или адвокат) не повлекува исти последици, бидејќи вакво задолжение Законот не предвидувал за обвинителот во член 361 став 5. Па поради тоа, со вака дефинираната одредба во член 361 став 3 во делот „а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето“ според подносителот, е создаден нееднаков третман за страните во постапката, а со тоа и повреда на член 9 од Уставот и член 14 од Европската конвенција за човековите права.

Подносителот на иницијативата ги оспорува одредбите во член 362 ставови 1, 2 и 4 во кои е уредено како треба да постапи судот кога некој ќе стори кривично дело на главната расправа. Ги цитира законските одредби и дава свои согледувања. Имено, според член 362 став 1 законодавецот уредил дека доколку обвинетиот на главната расправа стори кривично дело ќе се постапи според одредбите од член 393 од овој закон. Според законското решение во ставовите 2 и 3 од истиот член е уредено дека ако обвинителот, бранителот, сведокот, оштетениот, вештакот, полномошникот, преведувачот, толкувачот или лице кое како јавност присуствува на расправата стори кривично дело на главната расправа, судот може да ја прекине расправата и по усно обвинение на тужителот да суди веднаш за стореното кривично дело, а може за стореното дело да суди по завршување на започнатата главна расправа или ако не е можно веднаш да му се суди на сторителот на кривичното дело за кое се гони по службена должност, за тоа ќе се извести надлежниот јавен обвинител заради натамошна постапка.

Со вака дефинираните одредби, според подносителот, постои мешање на својството на субјектите во постапката. Имено, судијата може да биде оштетен со стореното кривичното дело на главната расправа, а согласно член 33 став 1 точка 1 од Законот е уредено дека изречно се забранува судијата или судија поротник кој е оштетен со кривично дело да врши судиска должност и должен е да ја прекине постапката и да се изземе. Имено, Законот за кривичната постапка изречно го забранува тоа (член 33 став 1 точка 4 во врска со член 357 став 2, член 38 став 2, а во врска со член 238 став 3 и член 73 став 2). Според подносителот, за да се обезбедат правата на одбраната, обвинетиот мора да има право да се соочи со сведоците против себе (член 6 став 3 од Европската конвенција за заштита на човековите права и член 70 став 1 алинеја 7 од Законот за кривичната костапка). Ако сведок на настанот, односно обвинението е судија кој го суди случајот, тогаш обвинетиот нема да има можност да го испита и на таков начин ќе му се ограничи правото на правична постапка пред непристрасен суд (член 6 од Европската конвенција за заштита на човековите права, член 5 од Законот за кривичната костапка и член 6 став 2 од Законот за судовите). Учеството на главната расправа на судијата или судија поротник кој морал да се изземе претставува суштинска повреда на одредбите од член 415 став 1 точка 2 од Законот за кривичната постапка.

Според подносителот, Уставот, меѓународните акти и законите предвидуваат почитување на минималните гаранции на правото на секој на правично и јавно, во разумен рок пред независен и непристрасен суд да биде утврдена основаноста на кривични обвиненија против него. За основаноста на овие наводи подносителот цитира и судска пракса на Уставниот суд на Хрватска и правно становиште на Европскиот суд за човекови права. Поради сето наведено, подносителот смета дека член 362 ставови 1, 2 и 4 од Законот за кривичната постапка е спротивен на член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11 од Уставот и член 6 од Европската конвенција за заштита на човековите права.

Во делот на одредбата од член 362 став 3 „ Овој записник ќе го потпише испитаниот сведок, односно вештак“ подносителот смета дека е спротивен на член 8 став 1 алинеи 1,3 и 11 од Уставот и член 6 ставови 1 и 2 од Европската конвенција за заштита на човековите права. Имено, ставот 3 од членот уредува дека доколку сведокот или вештакот дал лажен исказ на главната расправа, а не може да му се суди веднаш во тој случај претседателот на советот може да нареди за исказот на сведокот односно вештакот да се состави посебен записник што ќе го достави до јавниот обвинител, што според подносителот не е спорно. Спорно е што е наметната обврска истиот да мора да го потпише сведокот односно вештакот без можност да одбие и е спротивно на начелото на презумција на невиност. Имено, според подносителот, Законот за кривичната постапка во член 216 му дава право на сведокот да не одговара на одредени прашања, ако е веројатно дека со тоа би се изложил себеси на тежок срам, значителна материјална штета или кривично гонење, а од друга страна го присилува да го потпише записникот во кој се содржани основите за сомневање дека самиот тој дал лажен исказ на главната расправа што е кривично дело казниво со член 367 од Кривичниот законик.

Понатаму во иницијативата, според подносителот, член 364 став 1 од Законот во делот „кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во член 89 од овој закон а “ упатува на погрешен член кој е неприменлив во таква ситуација, а неговото опстојување противречи на владеењето на правото, загарантирано со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот. Од наводите во иницијативата може да се види дека подносителот на иницијативата ги оспорува и останатите одредби од член 364 каде законодавецот предвидел дека за недоаѓањето на јавниот обвинител, кој е уредно повикан на главната расправа е предвидена парична казна за обвинителот и одлагање на расправата, додека за недоаѓање на уредно повиканиот приватен тужител и неговиот полномошник на главната расправа е предвидено запирање на постапката. Со така дефинираните одредби, законодавецот предвидел различен третман во постапувањето на судовите во зависност од тоа дали како тужител се јавува јавен обвинител или пак приватен тужител, а тоа е спротивно на член 9 од Уставот и член 14 од Европската конвенција за заштита на човековите права.

Поради сето наведено подносителот на иницијативата бара Уставниот суд да се впушти во уставно-правна анализа и да поведе постапка за оспорените одредби и делови од одредби.

На седницата Судот утврди дека во оспорените одредби од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија бр.150/2010,100/2012,142/2016 и 198/2018) е предвидено:

Член 345 став 3
Закажување на главна расправа

„(3) Ако претседателот на советот утврди дека во списите се наоѓаат записници или известувања од членот 94 на овој закон ќе донесе решение за нивно издвојување, пред закажувањето на главната расправа, а по правосилноста на решението ќе ги издвои во посебна обвивка и ќе му ги предаде на надлежниот јавен обвинител заради одвоено чување од другите списи“.

Член 350 став 3 во дел
Испитување на сведоци надвор од судот

„(3) За времето и за местото на испитувањето задолжително ќе се известат странките и бранителот, а оштетениот ако тоа е можно со оглед на итноста на постапката. Ако обвинетиот е во притвор, за потребата од негово присуство на испитувањето одлучува претседателот на советот. Кога странките и оштетениот присуствуваат на испитувањето ги имаат правата од членот 219 став (7) на овој закон.“

Член 355 став 2 во дел
На кого не се однесува исклучувањето на јавноста

„(2) Советот може да дозволи на главната расправа на кој е исклучена јавноста да присуствуваат одделни службени лица, научни и јавни работници, а по барање од обвинетиот тоа може да им го дозволи и на неговиот брачен, односно вонбрачен другар и на неговите блиски роднини од членот 353 став (2) на овој закон“.

Член 357 став 1 во дел
Задолжителна присутност на главната расправа

„(1) Претседателот и членовите на советот, како и судиите и судиите – поротници од членот 26 на овој закон, задолжително непрекинато присуствуваат на главната расправа.“

Член 361 став 3 во дел
Казнување поради нарушување на редот и дисциплината

“(3) На бранителот или полномошникот, кој по казната ќе продолжи да го нарушува редот, советот може да му ја ускрати натамошната одбрана, односно застапување на главната расправа и во тој случај странката ќе се повика да земе друг бранител, односно полномошник. Ако е невозможно обвинетиот или оштетениот тоа да го сторат веднаш без штета за своите интереси или ако во случај на задолжителна одбрана не може веднаш да се постави нов бранител или полномошник, главната расправа ќе се прекине или одложи, а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето.“

Член 362
Кривично дело сторено на главна расправа

„(1) Ако обвинетиот на главната расправа стори кривично дело ќе се постапи според одредбите на членот 393 од овој закон.
(2) Ако некој друг во текот на главната расправа стори кривично дело, советот може да ја прекине главната расправа и, по усно обвинение на тужителот, да суди за стореното кривично дело веднаш, а може за тоа дело да суди по завршувањето на започнатата главна расправа.
(3) Ако постојат основи за сомневање дека сведокот или вештакот дал лажен исказ на главната расправа за тоа кривично дело не може веднаш да се суди. Во таков случај претседателот на советот може да нареди за исказот на сведокот, односно на вештакот да се состави посебен записник, што ќе го достави до јавниот обвинител. Овој записник ќе го потпише испитаниот сведок, односно вештак.
(4) Ако не е можно веднаш да му се суди на сторителот на кривичното дело за кое се гони по службена должност, за тоа ќе се извести надлежниот јавен обвинител заради натамошна постапка.“

Член 364 во дел
Недоаѓање на тужителот на главната расправа

„(1) Ако на главната расправа што е закажана врз основа на обвинителен акт од јавниот обвинител не дојде јавниот обвинител, кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во членот 89 од овој закон, а главната расправа ќе се одложи.
(2) Ако на главната расправа не дојде приватниот тужител, иако е уредно повикан, ниту неговиот полномошник, претседателот на советот или судијата поединец ќе ја запре постапката со решение.“

III

Според член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 11 од Уставот, покрај другите, темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се и основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право.

Во член 9 од Уставот е уредено дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичко и верско уверување, имотната и општествената положба, а според ставот 2 на овој член, граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Според член 11 став 2 од Уставот, се забранува секој облик на мачење, нечовечко или понижувачко однесување и казнување.

Во член 13 став 1 од Уставот е определено дека лицето обвинето за казниво дело ќе се смета за невино се додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска пресуда.

Членот 98 од Уставот е целосно заменет со Амандманот XXV на Уставот и гласи:

Судската власт ја вршат судовите.

Судовите се самостојни и независни. Судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот.

Забранети се вонредни судови.

Видовите, надлежноста, основањето, укинувањето, организа-цијата и составот на судовите, како и постапката пред нив, се уредуваат со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Согласно член 102 од Уставот на Република Северна Македонија расправата пред судовите и изрекувањето на пресудата се јавни. Јавноста може да биде исклучена во случаи утврдени со закон

Членот 106 став 1 од Уставот определува дека Јавното обвинителство е единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривичните дела и на други со закон утврдени казниви дела и врши и други работи утврдени со закон. Членот 106 став 2 од Уставот е заменет со Амандманот XXX на Уставот. Според овој Амандман, Јавното обвинителство ги врши своите функции врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласно со Уставот.

Функцијата на јавното обвинителство ја вршат Јавниот обвинител на Република Северна Македонија и јавните обвинители.

Според член 118 од Уставот на Република Северна Македонија, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.

Во член 14 од Европската конвенција за заштита на човековите права е предвидено дека уживањето на правата и слободите, признати со оваа конвенција, треба да се обезбеди без никаква дискриминација заснована врз пол, раса, боја на кожата, јазик, вера, политичко или кое и да е друго мислење, национално или социјално потекло, припадност на национално малцинство, материјална положба, потекло по раѓање или кој и да е друг статус.

Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010, 100/2012, 142/2016 и 198/2018), претставува системски закон во кој процесни дејствија се со точно утврдена форма, начин, рок, редослед и овластен субјект за нивно преземање.

Кривичната постапка ја остварува својата цел врз основа на почитување на начелата кои овозможуваат процедурална правда, утврдување вина, односно невиност преку ползување на законски пропишаните процесни овластувања на судот, на странките, на бранителот и на другите учесници во постапката.

Во оддел В. Главна расправа и пресуда, глава XXIII „Подготовки за главна расправа“ од Законот се дефинирани одредби со кои се врши подготовка за главната расправа за обезбедување услови на ефикасно спроведување на текот на главната расправа и други дејствија кои судијата, претседателот на советот се овластени да ги преземе пред да отпочне рочиштето за главна расправа.

Член 345 став 3 уредува дека кога во списите на предметот се содржани записници или известувања од членот 94 на овој закон на кои не може да се заснова судската одлука, претседателот на советот ќе донесе решение за нивно издвојување пред закажувањето на главната расправа, а по правосилноста на решението ќе ги издвои во посебна обвивка и ќе му ги предаде на надлежниот јавен обвинител заради одвоено чување од другите списи. Како причина за оспорување подносителот го наведува погрешното повикување на член 94 кој опстојува во Законот и противречи на владеењето на правото. Имено, повикувањето на член 94 од Законот „Снимање на истражните дејствија“ а се мисли на член 93 од Законот „Издвојување на доказ“ според подносителот доведува на повреда на член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Според Судот, станува збор за пропуст од технички карактер кој не може да доведе до заблуда при примена на одредбите, поради што и не доведува до повреда на уставниот принцип на владеење на правото.

Имајќи ги предвид утврдените надлежности на Уставниот суд од член 110 на Уставот, во конкретниот случај исполнети се условите од член 38 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата во овој дел со оглед дека наводите се сведуваат на барање за постапување кое е во надлежност на законодавецот, а не на Уставниот суд.

Член 350 носи наслов „Испитување на сведоци надвор од судот“. Став 1 од истиот член уредува дека, сведок, кој во претходна постапка не е испитан, а не може да дојде на главната расправа поради долготрајна болест или неподвижност, може да се испита во местото каде што се наоѓа. Согласно став 3, за времето и за местото на испитувањето на ваков сведок задолжително ќе се известат странките и бранителот, а оштетениот – ако тоа е можно, со оглед на итноста на постапката. Со последната реченица од ставот 3 се уредува дека доколку странките и оштетениот се присутни, по испитувањето од страна на претседателот на советот, тие имаат право да поставуваат прашања согласно член 219 став 7. Согласно наводите во иницијативата членот 219 содржи 4 става, а вака дефинираната одредба опстојува и противречи на владеењето на правото.

Член 219 од Законот носи наслов „Начинот на испитувањето на сведок“. Од анализата на содржината на член 219 од Законот, произлезе дека еден од основните аспекти на правото на правична судска постапка е дека кривичната постапка, вклучувајќи ги процедуралните елементи што се поврзани со неа, треба да бидат контрадикторни и дека треба да постои еднаквост на оружјето меѓу обвинителството и одбраната. Правото на контрадикторна судска постапка, во кривичните постапки, значи дека и на обвинителството и на одбраната мора да им се даде можноста да ги знаат и коментираат сите поднесени забелешки или изнесени докази од другата страна. Во конкретниот случај,тоа се однесува на правото на испитувањето на сведоците. Според Судот, станува збор за пропуст од технички карактер кој не може да доведе до забуна при примена на одредбата, поради што и не доведува до повреда на уставниот принцип на владеење на правото.

Имајќи ги предвид утврдените надлежности на Уставниот суд од член 110 на Уставот, во конкретниот случај, исполнети се условите од член 38 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата во овој дел со оглед дека наводите се сведуваат на барање за постапување кое е во надлежност на законодавецот, а не на Уставниот суд.

Согласно со член 102 од Уставот на Република Северна Македонија расправата пред судовите и изрекувањето на пресудата се јавни. Јавноста може да биде исклучена во случаи утврдени со закон. Во глава XXIV „Главна расправа“ со поднаслов под точка 1 „ Начело на јавност на главната расправа“ од Законот за кривичната постапка се одредби со кои се реализира начелото на јавност на главната расправа.

Член 355 од Законот ги уредува случаите на кого не се однесува исклучувањето на јавноста на главната расправа. Имено, став 1 уредува дека „ Исклучувањето на јавноста не се однесува на странките, на оштетениот, нивните законски застапници и полномошници, како и на бранителот, освен во случаи определени со закон“. Во став 2 од истиот член е уредено дека „Советот може да дозволи на главната расправа на кој е исклучена јавноста да присуствуваат одделни службени лица, научни и јавни работници, а по барање од обвинетиот тоа може да им го дозволи и на неговиот брачен, односно вонбрачен другар и на неговите блиски роднини од членот 353 став (2) на овој закон“.

Во член 353 став 1 од Законот е уредено дека главната расправа е јавна, а во став 2 е уредено дека на главната расправа може да присуствуваат само полнолетни лица.

Подносителот на иницијативата смета дека член 355 став 2 во оспорениот дел од одредбата „од членот 353 став (2) на овој закон“ доведува до заблуда при примена и повреда на принципот на владеење на правото бидејќи не е уредено за кои блиски роднини станува збор. Но, според Судот, оспорениот дел на одредбата е упатувачка одредба која уредува дека за да може овие лица да присуствуваат на главната расправа мора да бидат полнолетни. Кои лица нема да се исклучат од јавноста и може да присуствуваат на главната расправа, а да се полнолетни одлучува Советот што според Судот, не претставува основ за уставно проблематизирање од аспект на принципот на владеење на правото. Станува збор за одредба која не може да доведе до заблуда при примена на одредбите, поради што и не доведува до повреда на уставниот принцип на владеење на правото. Воедно судот води сметка во однос на тоа кој спаѓа во кругот на субјекти односно блиски роднини притоа имајќи ги предвид и материјалните закони меѓу кои и Кривичниот законик кој во член 122 „Значење на изразите на овој закон“ став 25 е уредено дека „Под семејство се подразбира брачниот другар, вонбрачниот другар, децата, родителите, браќата и сестрите и други роднини со кои лицето живее во семејна заедница“.

Поради сето наведено, Судот оцени во овој дел од иницијативата да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 355 став 2 во оспорениот дел од одредбата „од членот 353 став (2) на овој закон.

Во глава XXIV „Главна расправа“ со поднаслов под точка 2 „Раководење со главната расправа“ од Законот за кривичната постапка се одредби со кои е уредена улогата на претседателот на советот и на советот во однос на раководењето со главната расправа, како и за казнувањето во текот на расправата и за постапувањето на судот во случај на сторено кривично дело на главната расправа.

Согласно со член 357 став 1 од Законот се предвидува обврската за непрекинато присуство на претседателот и членовите на советот, како и дополнителните судии и судии поротници од членот 26 на главната расправа. Оваа обврска за непрекинато присуство на претседателот и членовите на советот, како и дополнителните судии и судии поротници произлегува од правилата на непосредност и континуитет на главната расправа.

Според подносителот, оспорената одредба се повикува на член 26 од Законот со кој член е уредена „Месна надлежност“, но станува збор за печатна односно техничка грешка и се мисли на член 25 од Законот „Состав на судот“. Според Судот, станува збор за пропуст од технички карактер кој не може да доведе до забуна при примена на одредбите, поради што и не доведува до повреда на уставниот принцип на владеење на правото.

Имајќи ги предвид утврдените надлежности на Уставниот суд од член 110 на Уставот, во конкретниот случај исполнети се условите од член 38 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата со оглед дека наводите се сведуваат на барање за постапување кое е во надлежност на законодавецот, а не на Уставниот суд.

Според подносителот на иницијатиивата, во член 361 став 3 од Законот во делот „а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето“ е создаден нееднаков третман за страните во постапката, а со тоа е сторена повреда на член 9 од Уставот и член 14 од Европската конвенција за човековите права.

Поаѓајќи од наведеното, а со цел добивање одговор на прашањето дали со оспорениот дел од одредбата се повредуват цитираните одредби од Уставот и член 14 од Европската конвенција за човековите права потребна е анализа и корелација со останатите одредби од членот во Законот.

Имено, во Законот за кривичната постапка во глава XXIV „Главна расправа“ со поднаслов под точка 2 „Раководење со главната расправа“ во член 361 со наслов „Казнување поради нарушување на редот и дисциплината“, законодавецот го регулира постапувањето на судот на главната расправа, во случај на нарушување на редот и последиците за секое лице учесник или присутен на главната расправа.

Претседателот на советот има примарна улога во одржувањето на редот и грижата за достоинството на судот и на сите учесници во постапката, а отстранувањето на лицата кои го нарушуваат редот во судницата и другите мерки против овие лица се во надлежност на советот и се дел од записникот за главната расправа.

Против одлуката за казнување дозволена е посебна жалба, а против други одлуки што се однесуваат на одржувањето на редот и управувањето со главната расправа не е дозволена посебна жалба (член 361 ставови 7 и 8).

Имено, согласно став 1 од член 361, учесниците во постапката или друго лице кое присуствува на главната расправа кое го нарушува редот или не се придржува на наредбите од претседателот на советот за одржување на редот претседателот на советот може да се казни. Најпрвин ќе го опомене, а ако опомената биде безуспешна, советот може да нареди лицето да се отстрани од судницата, како и да го казни со парична казна, предвидена во член 88 став 1 од Законот, со исклучок на обвинетиот кој според став 2 од истиот член советот може да нареди да биде отстранет од судницата на определено време.

Ставот 3 уредува дека ако бранителот или полномошникот, по изречената казна, продолжи да го нарушува редот, советот може да одлучи да му ја ускрати понатамошната одбрана, односно застапување на главната расправа, а обвинетиот, односно оштетениот ќе се повика да земе друг бранител, односно полномошник, а ако е невозможно тоа да го стори веднаш без штета за своите интереси, или ако во случај на задолжителна одбрана, односно застапување, не е можно веднаш да се постави нов бранител или полномошник, главната расправа ќе се прекине или ќе се одложи. На бранителот, односно полномошникот на кој му е ускратено понатамошното застапување, судот ќе му нареди да ги плати трошоците што настанале поради прекинот или одложувањето на расправата.

Во случај кога нарушување на редот на главната расправа е од страна на јавниот обвинител, претседателот на советот ќе го извести основниот јавен обвинител, а може да одлучи и да ја прекине главната расправа и од основниот јавен обвинител да побара да определи друго лице да го застапува обвинението (став 5).

Во став 6 од истиот член е уредено дека за казнување на адвокат поради нарушување на редот, судот ќе ја извести Адвокатската комора.

Од содржината на член 361 произлегува дека овластувањето на судот да изрекува парични казни поради злоупотреба на правата во постапката се однесува на сите учесници во постапката, од што може да се заклучи дека примарна цел на законодавецот со оваа одредба било да обезбеди процесна дисциплина на сите учесници во постапката заради обезбедување на непречено одвивање на постапката, без одлагање и без злоупотреба на процесните права и овластувања на учесниците. Според Судот, законодавецот сосема легитимно му дал овластување на судот како орган задолжен за водење на постапката и кој се грижи за обезбедување на редот во судницата и за достоинството на судот, да може да изрекува парични казни во случај на злоупотреба на правата од страна на учесниците во постапката.

Според наводите во иницијативата, вака поставената одредба не обезбедува еднаков третман на граѓаните под исти околности, односно во зависност од тоа кој учесник во постапката ќе го наруши редот на главната расправа повлекува различни последици. Вака поставената одредба доведувала до различен третман на учесниците во постапката.

Членот 9 од Уставот не може да биде повреден кога со оспорените законски одредби се уредуваат права и обврски на различен начин за различни субјекти, од причина што принципот на еднаквост важи само за оние субјекти во правото што се наоѓаат во еднаква правна положба и услови.

Принципот на еднаквост подразбира еднаков третман на граѓаните кои се во иста фактичка и правна состојба во рамките на правниот режим кој е законски утврден. Повреда на принципот на еднаквост може да има во случај кога субјектите во правото што се наоѓаат во еднаква правна положба и услови немаат еднаков третман. Во конкретниот случај според Судот станува збор за субјекти кои во кривичната постапка немаат иста правна и фактичка положба (обвинет, јавен обвинител, бранител односно полномошник), а со тоа не се повредува принципот на еднаквост утврден во член 9 од Уставот и член 14 од Европската конвенција за заштита на човековите права.

Поради сето наведено, во овој дел од иницијативата Судот не поведе постапка за оценување на уставноста на член 361 став 3 во оспорениот дел од одредбата „а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето“.

Член 362 со наслов „Кривично дело сторено на главна расправа“ од Законот за кривичната постапка, уредува:
(1) Ако обвинетиот на главната расправа стори кривично дело ќе се постапи според одредбите на членот 393 од овој закон.
(2) Ако некој друг во текот на главната расправа стори кривично дело, советот може да ја прекине главната расправа и, по усно обвинение на тужителот, да суди за стореното кривично дело веднаш, а може за тоа дело да суди по завршувањето на започнатата главна расправа.
(3) Ако постојат основи за сомневање дека сведокот или вештакот дал лажен исказ на главната расправа за тоа кривично дело не може веднаш да се суди. Во таков случај претседателот на советот може да нареди за исказот на сведокот, односно на вештакот да се состави посебен записник, што ќе го достави до јавниот обвинител. Овој записник ќе го потпише испитаниот сведок, односно вештак.
(4) Ако не е можно веднаш да му се суди на сторителот на кривичното дело за кое се гони по службена должност, за тоа ќе се извести надлежниот јавен обвинител заради натамошна постапка.

Со вака дефинираните одредби, според подносителот, постои мешање на својството на субјектите во постапката. Имено, согласно Уставот, меѓународните акти и законите се предвидува почитување на минималните гаранции на правото секому правично и јавно, во разумен рок пред независен и непристрасен суд да биде утврдена основаноста на кривични обвиненија против него.

Во оспорената одредба од став 1 на член 362 е уредено дека „Ако обвинетиот на главната расправа стори кривично дело ќе се постапи според одредбите на членот 393“.

Член 393 од Законот носи наслов „Измена и проширување на обвинението“ и со оваа одредба законодавецот уредил во кој случај може постојното обвинение да биде проширено или изменето. Ставот 1 од членот ја уредува постапката кога доколку обвинителот оцени дека со изведените докази во текот на главната расправа укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението, може на главната расправа да го измени обвинението. Но, заради подготовка на одбраната, главната расправа може да се одложи. Во овој случај, не се врши потврдување на обвинението.

Согласно став 2 од член 393 ако обвинетиот во текот на главната расправа во заседанието стори кривично дело или ако во текот на главната расправа се открие некое порано сторено кривично дело на обвинетиот, советот по правило, по обвинение на овластениот тужител, кое може да биде и усно изнесено, и во тој случај советот може да ја прошири главната расправа и на тоа дело. Но, согласно став 3 од истиот член во случаите од став 2 од членот за да се подготви одбраната, судот во овој случај може да ја прекине главната расправа, а може по испитувањето на странките да одлучи за делото да се суди посебно.

Имено, законодавецот го уредил начинот и правилата на постапување на судот и со оспорената одредба предвидел упатувачка одредба за идна можна ситуација во која во конкретниот случај ја уредува со примена на член 393 став 2 бидејќи станува збор за кривично дело сторено на главната расправа и дефинира во кој случај и под кои услови советот може да ја прошири главната расправа и на тоа дело на начин што може да ја прекине главната расправа со цел одбраната да се подготви, а може по испитувањето на странките да одлучи за делото од ставот (2) на овој член да се суди посебно, притоа судот по службена должност води сметка за примена на упатувачката норма со цел да не дојде до суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка. Според Судот, во конкретниот случај во овој дел од иницијативата отсуствуваат конкретни причини и издржани аргументи за оспорување.

Ставот 2 од член 362 од Законот уредува дека кога во текот на главната расправа, со исклучок на обвинетиот, било кое од останатите присутни лица како обвинител, бранител, сведок, полномошник, вештак, оштетен, кое присуствува на истото без разлика во кое својство е на главната расправа, ќе стори кривично дело, Судот може да ја прекине главаната расправа и да суди веднаш по стореното кривично дело по претходно усно поднесено обвинение од овластен тужител за конкретно кривично дело. Судот, воедно може за конкретното кривично дело да суди и по завршување на започнатата главната расправа.

Со одредбата од ставот 3 од член 362 од Законот е регулиран посебен начин на постапување кога постојат основи за сомневање дека определен сведок или вештак на главната расправа дал лажен исказ, а со тоа сторил кривично дело предвидено во Кривичниот законик во член 367 „Давање лажен исказ“ каде е уредено дека на сторителот не може веднаш да му се суди и предвидува посебно казнување за основното кривично дело.

Согласно со член 17 од Законот, судот никогаш не може по своја иницијатива да ја поведе кривичната постапка, бидејќи неговата функција се состои во утврдување на фактите и во пресудување. Имено, овластените тужители – јавниот обвинител и приватниот тужител како и оштетениот во определени случаи, можат да поведат кривична постапка.

Во кривичната постапка во основа доминира официјалноста во поведување на постапката, бидејќи за најголемиот број кривични дела според Кривичниот законик постапката се поведува и се води по службена должност од страна на јавниот обвинител, како овластен државен орган.

Приватната тужба е вид обвинение кое за помал број полесни кривични дела може да ја поднесе оштетениот како физичко лице. Кривичните дела, кои според Кривичниот законик се гонат по приватна тужба, се таксативно набројани.

Во член 21 од Законот, законодавецот го појаснува значењето на изразите што се користат со цел тие поблизу да се определат, да се дефинираат и да се појаснат. Во точка 7 од истиот член поимот тужител е дефиниран на следниот начин „Тужител е јавниот обвинител и приватниот тужител“.

Според оваа одредба, поимот „тужител” значи јавен обвинител, приватен тужител и оштетен како тужител, а кој од нив ја има улогата на тужител во постапката и под кои услови е определено со одредбите од Законот за кривичната постапка и Кривичниот законик.

Тргнувајќи од содржината на членот од Законот за кривичната постапка, како и од содржината на останатите одредби од Законот, обвинетиот, оштетениот и јавниот обвинител во кривичната постапка имаат точно определена правна положба со јасно определени права и обврски за преземање на процесни дејствија во целокупната постапка, вклучувајќи ги и вонредните правни лекови. Оттука одредени дејствија во постапката можат да бидат преземани од сите учесници во постапката, според законското решение, а пак други само од одделни учесници.

Со оглед на тоа дека во конкретниот случај, делото сторено на главна расправа е дело кое се гони по службена дожност, во случајот, тужител е јавниот обвинител кој може усно да поднесе обвинение.

Во насока на дообјаснување на став 2 од член 362 од Законот е и став 4 кој предвидува дека ако не е можно веднаш да му се суди на сторителот на кривичното дело за кое се гони по службена должност, за тоа ќе се извести надлежниот јавен обвинител заради натамошна постапка, притоа судот при примена на оспорениот член води сметка да не дојде до суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка.

Воедно, според подносителот на иницијативата, со законската одредба став 3 од членот 362 во делот „Овој записник ќе го потпише испитаниот сведок, односно вештак“ е наметната обврската сведокот односно вештакот да мора да го потпише записникот без можност да одбие.

Согласно со член 89 од Законот за секое преземено дејствие во текот на кривичната постапка се составува записник истовремено кога се врши дејствието, а ако тоа не е можно, непосредно по тоа.

Записникот е писмено официјализирање на текстот и на содржината на процесното дејствие кој го составува органот кој ја води постапката, односно кој го спроведува процесното дејствие и има карактер на јавна исправа составена од овластен државен орган во форма пропишана со закон. Записникот е приказ на резултатот од процесното дејствие. Доколку лицата кои присуствувале на дејствието и кои треба да го потпишат записникот, одбиваат тоа да го сторат, тогаш во записникот се внесува забелешка за тоа кои лица одбиле да го потпишат, како и причините кои ги навеле за нивното непотпишување. Ваквата забелешка се внесува на крајот од записникот, како и останатите приговори на записникот.

Контролата на веродостојноста на содржината на записникот во текот на спроведувањето на процесното дејствие ја имаат странките и другите учесници во неговото спроведување.

Согласно член 95 од Законот, за записникот за главната расправа важат одредбите од членовите 374 и 375 од Законот.

Имено, член 374 уредува дека текот на главната расправа се снима тонски или визуелно-тонски. Таквата снимка ги содржи податоците на лицето кое се испитува, како и својството што го има тоа лице (обвинет, сведок, оштетен, вештак и сл.). Тоа значи дека кога се врши испитување на некое лице (обвинет, сведок, оштетен) од страна на јавен обвинител, бранител или од страна на судот, тоа мора да биде нагласено заради распознавање на лицето кое зборува во секој момент. Кога не постојат технички услови за тонско или визуелно-тонско снимање на текот на главната расправа, претседателот на советот може да нареди за текот на главната расправа да се води стенографски записник.

Но, ако постојат основи за сомневање дека сведокот или вештакот дал лажен исказ на главната расправа, за тоа кривично дело не може веднаш да се суди и во тој случај претседателот на советот може да нареди за исказот на сведокот, односно на вештакот да се состави посебен записник, што ќе го достави до јавниот обвинител.

Решение за издвојување на ваквиот доказ судот донесува по службена должност да се состави посебен записник, кој ќе го достави до јавниот обвинител со цел да се потврди веродостојноста на неговиот исказ.

Имено, со вака дефинираната одредба законодавецот го овластил претседателот на советот да може да нареди за исказот на сведокот, односно на вештакот да се состави посебен записник, кој ќе го достави до јавниот обвинител, а испитаниот сведок, односно вештак ќе го потпише ваквиот записник.

Во конкретниот случај ваквото уредување во одредбата, според Судот не претставува основ за уставно проблематизирање од аспект на принципот на владеење на правото и не е од влијание во однос на правната сигурност на граѓаните бидејќи истата не предвидува строга норма за задолжителност, дотолку повеќе што законодавецот водел сметка за ваквите можни ситуации и токму заради правната сигурност го уредил и начинот и постапувањето во случај доколку лицата одбиваат да го потпишат записникот.

Според Судот, вака дефинираните одредби не претставуваат основ за повреда на владеење на правото и уставноправно проблематизирање.

Според наводите на подносителот на иницијативата, одредбата во член 364 став 1 во делот „кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во член 89 од овој закон а “ упатува на погрешен член кој е неприменлив во таква ситуација, а нејзиното опстојување противречи на владеењето на правото, предвиден во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот. По однос на наводите, повикувањето на член 89 „Записник“ од Законот, а се мисли на член 88 „Казнување поради навреда на судот“ од Законот, според Судот станува збор за очигледен пропуст од технички карактер кој не може да доведе до заблуда при примена на одредбите како што е наведено во иницијативата, поради што и не доведува до повреда на уставниот принцип на владеење на правото.

Според наводите на подносителот на иницијативата дека и во останатите одредби од член 364 законодавецот предвидел различен третман во постапувањето на судовите во зависност од тоа дали како тужител се јавува јавен обвинител или пак приватен тужител, тоа е спротивно на член 9 од Уставот и член 14 од Европската конвенција за заштита на човековите права.

Од анализата на оспорената одредба произлегува дека во истата се предвидени различни процесни последици ако на главната расправа закажана врз основа на обвинителен акт, уредно повикан, не дојде јавен обвинител и ако на главната расправа, уредно повикан, не дојде приватен тужител или негов полномошник. Одредбата уредува обврска за почитување на редовното јавување на главната расправа и последиците од недоаѓање на јавниот обвинител или пак приватниот тужител на главната расправа.

Уставниот суд на Република Северна Македонија со Решението У.бр.129/2023 од од 20.12.2023 година зазел стојалиште дека неоснован е наводот дека со член 364 од Законот се повредува член 9 од Уставот на начин што одредбата создавала нееднаквост на граѓаните пред Уставот и законите во зависност од тоа дали постапката е иницирана од јавниот обвинител или пак, приватниот тужител. Од анализата на оспорената одредба и останатите цитирани одредби произлегува дека јавниот обвинител и приватниот тужител кои се уредно поканети, но нема да дојдат на главната расправа трпат различни процесни последици односно парична казна за јавниот обвинител која ја изрекува судот и дисциплински мерки според одредбите од Законот за јавното обвинителство и запирање на постапката за приватниот тужител. Разликата во уреденоста на последиците произлегува пред сè од нееднаквата положба во постапката на јавниот обвинител и приватниот тужител што има своја уставна оправданост. Имено, согласно член 106 став 1 од Уставот, јавниот обвинител е единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривичните и други со закон утврдени кривични дела и врши други работи утврдени со закон. Значи оспорената одредба определува процесни последици за државен орган, наспроти процесни последици за приватен тужител. Имено, што се однесува до правата, Законот за кривичната постапка во член 65 предвидува дека приватниот тужител ги има истите права што ги има јавниот обвинител, освен оние што му припаѓаат на јавниот обвинител како на државен орган. Оттаму, јавниот обвинител не може да гони за кривични дела за кои е предвидено гонење по приватна тужба и обратно приватниот тужител не може да гони за останатите кривични дела чие гонење спаѓа во надлежност на јавниот обвинител како државен орган. Според наведеното во прашање е концептот на кривичното законодавство кое примарно во Кривичниот законик предвидува прецизно кога и за кои кривични дела гонењето се презема по приватна тужба. Значи во прашање е дадена законска можност за приватен тужител наспрема уставна должност од член 106 став 1 од Уставот за јавниот обвинител кој нема можност да бира дали при постоење на сомнение и докази за сторено кривично дело ќе преземе соодветни дејствија или не.

Имајќи предвид дека со оспорената одредба се воспоставени правила за почитување на обврската за уредно присуство на главната расправа од страна на овластениот тужител, односно јавниот обвинител и приватниот тужител, произлегува дека оспорената одредба неосновано се напаѓа заради повреда на уставните начела на недискриминација и владеењето на правото, уставното начело за почитување на општоприфатените норми на меѓународното право, уставното начело на почитување и заштита на човековите права, правото на правична судска постапка, правото на непистрастно судење, правото на судење во разумен рок и презумцијата на невиност.

Поради сето горенаведено, сметаме дека по наводите во иницијативата на одредбите од член 364 од Законот, Судот веќе зазел став и во овој дел од иницијативата исполнети се условите од член 38 алинеја 2 од Актот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата со оглед дека за истата работа веќе одлучувал, а нема основи за поинакво одлучување.
Од утврдената фактичка состојба и правна анализа на оспорените одредби од Законот за кривичната постапка во корелација со други одредби со кои се тесно поврзани оспорените одредби и тоа: на член 355 став 2 во делот „од член 353 став 2 на овој закон“, член 361 став 3 во делот „а на бранителот односно полномошникот ќе му се нареди да ги плати трошоците што настанале од прекинот или одложувањето“ член 362 ставови 1 и 2, став 3 во делот „Овој записник ќе го потпише испитаниот сведок, односно вештак“ и став 4 од Законот за кривичната постапка, Судот не најде спротивност со ниту една уставна норма посочена во иницијативата, а за член 345 став 3, член 350 став 3 во делот „кога странките и оштетениот присуствуваат на испитување ги имаат правата од член 219 став 7 на овој закон“, член 357 став 1 во делот „од членот 26 на овој закон“, член 364 став 1 во делот „кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во член 89 од овој закон а “, член 364 став 1 во делот „кој е уредно повикан, а не го извести судот за причините за својата спреченост, ќе се казни со парична казна предвидена во член 89 од овој закон а“ и член 364 во целост од Законот за кривичната постапка, Судот оцени дека се исполнети условите за отфрлање.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.223/2024
Shkup, 16.04.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 38 alinetë 1 dhe 2 dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 16 prill 2025, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 355 paragrafi 2 në pjesën “nga neni 353 paragrafi 2 të këtij ligji”, nenit 361 paragrafi 3 në pjesën “dhe mbrojtësit respektivisht personit të autorizuar do t’i urdhërohet të paguajë shpenzimet e shkaktuara nga ndërprerja ose prolongimi”, nenit 362 paragrafët 1 dhe 2, paragrafi 3 në pjesën “Ky procesverbal nënshkruhet nga dëshmitari i pyetur, respektivisht eksperti” dhe paragrafi 4 i Ligjit për Procedurën Penale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë”) nr.150/2010,100/2012,142/2016 dhe 198/2018).

2. REFUZOHET iniciativa për të filluar procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 345 paragrafi 3, nenit 350 paragrafi 3 në pjesën “kur palët dhe i dëmtuari marrin pjesë në marrjen në pyetje, ata kanë të drejtat sipas nenit 219 paragrafi 7 të këtij ligji”, nenit 357 paragrafi 1 në pjesën “e nenit 26 të këtij ligji”, nenit 364 paragrafi 1 në pjesën “që thirret rregullisht, por nuk e njofton gjykatën për arsyet e pamundësisë së tij/saj për t’u paraqitur, do të dënohet me dënim në para të parashikuar në nenin 89 të këtij ligji”, nenit 364 paragrafi 1 në pjesën “kushdo që thirret rregullisht, por nuk e njofton gjykatën për arsyet e pamundësisë së tij/saj për t’u paraqitur, do të dënohet me gjobë të parashikuar në nenin 89 të këtij ligji” dhe nenit 364 në tërësi të Ligjit për Procedurën Penale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.150/2010,100/2012, 142/2016 dhe 198/2018).

Arsyetim

Leonid Trpenoski nga shoqëria e Avokatëve Trpenoski Shkup, parashtroi iniciativë në Gjykatën Kushtetuese për të vlerësuar kushtetutshmërinë e dispozitave të kontestuara dhe pjesëve të tyre, sepse ai konsideron se ato shkelin nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 11, nenin 9 të Kushtetutës dhe nenin 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Parashtruesi i iniciativës veçmas citon dispozitat e kontestuara ose pjesët e dispozitave të Ligjit për Procedurën Penale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 150/2010, 100/2012, 142/2016 dhe 198/2018) dhe ofron një shqyrtim të tyre duke paraqitur pretendime për jokushtetutshmëri për secilën dispozitë veç e veç.

Sipas parashtruesit, në nenin 345 paragrafi 3 të Ligjit, në pjesën “nga neni 94 i këtij ligji”, bëhet një referencë për një nen të pasaktë, i cili sipas parashtruesit duhet t’i referohet nenit 93, pasi neni 94 nuk korrespondon me përmbajtjen e nenit 345. Parashtruesi beson se ky është një gabim teknik, por ai vazhdon dhe bie ndesh me sundimin e së drejtës, të garantuar nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës.

Neni 350 paragrafi 3 në pjesën “kur palët dhe i dëmtuari marrin pjesë në marrjen në pyetje, ata kanë të drejtat nga neni 219 paragrafi 7 i këtij ligji”, sipas parashtruesit, i referohet një neni që ka vetëm 4 paragrafë, d.m.th. i referohet një neni të pasaktë, dhe dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë vazhdon dhe bie ndesh me sundimin e së drejtës, të garantuar nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës.

Më tej në iniciativë, sipas parashtruesit, dispozita në nenin 355 paragrafi 2 në pjesën “nga neni 353 paragrafi 2 i këtij ligji” i referohet nenit të gabuar i cili është i pazbatueshëm dhe dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë bie ndesh me sundimin e së drejtës. Domethënë, në rastin konkret neni 353 paragrafi 2 nuk përshkruan se cilët persona përfshihen në rrethin e të afërmve të ngushtë të të akuzuarit, por se vetëm të rriturit mund të marrin pjesë në diskutimin kryesore. Sipas parashtruesit, neni 353 i Ligjit të Procedurës Penale prezanton parimin e publicitetit në procedurë, neni 354 rregullon se kur publiku mund të përjashtohet nga një pjesë ose i gjithë diskutimi kryesor, dhe neni 355 specifikon se për cilët persona nuk zbatohet përjashtimi.

Parashtruesi beson se neni 357 është një nga dispozitat në Ligj që siguron parimin e drejtpërdrejtë në procedurën penale, sipas të cilit të gjitha provat duhet të paraqiten para atyre që vendosin për faktet në mosmarrëveshje, gjë që kërkon praninë e detyrueshme të vazhdueshme të kryetarit dhe anëtarëve të këshillit, si dhe gjykatësve dhe gjykatësve porotë në diskutimin kryesor. Megjithatë, në nenin 357, paragrafi 1, në pjesën “nga neni 26 i këtij ligji”, në vend të nenit 25, i cili rregullon përbërjen e gjykatës, i referohet nenit 26 të gabuar, i cili i referohet juridiksionit territorial, dhe dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë është në kundërshtim me kërkesat për parashikueshmëri juridike dhe siguri të Ligjit dhe bie ndesh me sundimin e së drejtës, të garantuar nga neni 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës.

Neni 361, sipas parashtruesit, përcakton se prokurorit publik, mbrojtës ose të autorizuar i cili prish rendin ose nuk u përmbahet urdhrave të kryetarit të këshillit për ruajtjen e rendit, kryetari mund t’i shqiptojë masa disiplinore ndaj një prokurori publik, avokati mbrojtës ose përfaqësuesi Nëse, si rezultat i një sjelljeje të tillë të padisiplinuar, diskutimi kryesore ndërpritet ose shtyhet, gjykata do të urdhërojë mbrojtësin ose përfaqësuesin e autorizuar që të paguajë shpenzimet e shkaktuara si rezultat i ndërprerjes ose shtyrjes, por nuk parashikon një detyrim të tillë për të paguar shpenzimet për prokurorin. Konkretisht, sipas parashtruesit, diskutimi i ndërprerë ose e shtyrë për të njëjtat arsye (prishje e rendit nga prokurori publik ose avokati) nuk sjell të njëjtat pasoja, sepse Ligji nuk parashikonte një detyrim të tillë për prokurorin në nenin 361, paragrafi 5. Prandaj, me dispozitën e përcaktuar në këtë mënyrë në nenin 361, paragrafi 3 në pjesën “dhe mbrojtësit ose përfaqësuesit të autorizuar i urdhërohet të paguajë shpenzimet e shkaktuara si rezultat i ndërprerjes ose shtyrjes”, sipas iniciatorit, është krijuar trajtim i pabarabartë për palët në procedurë, dhe me këtë shkelje të nenit 9 të Kushtetutës dhe nenit 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Parashtruesi konteston dispozitat në nenin 362, paragrafët 1, 2 dhe 4, të cilat rregullojnë se si duhet të veprojë gjykata kur dikush kryen një vepër penale në diskutimin kryesor. I citon dispozitat ligjore dhe jep vërejtjet e tij. Konkretisht, sipas nenit 362, paragrafi 1, ligjvënësi ka rregulluar që nëse i akuzuari kryen vepër penale në diskutimin kryesor, do të ndiqen dispozitat e nenit 393 të këtij ligji. Sipas zgjidhjes ligjore në paragrafët 2 dhe 3 të të njëjtit nen, rregullohet që nëse prokurori, mbrojtësi, dëshmitari, pala e dëmtuar, dëshmitari ekspert, përfaqësuesi ligjor, përkthyesi, interpretuesi ose një person që është i pranishëm në diskutim si anëtar i publikut kryen vepër penale në diskutimin kryesor, gjykata mund ta pezullojë seancën dhe, pas akuzës gojore nga paditësi, menjëherë ta gjykojë veprën penale të kryer dhe mund ta gjykojë veprën penale të kryer pas përfundimit të diskutimit kryesor që ka filluar ose, nëse nuk është e mundur të gjykohet menjëherë kryerësi i veprës penale për të cilën ndiqet me detyrë zyrtare, prokurori publik kompetent do të njoftohet për këtë për procedura të mëtejshme.

Me dispozitat e përcaktuara në këtë mënyrë, sipas parashtruesit, ekziston një ngatërrim i natyrës së subjekteve në procedurë. Gjegjësisht, gjykatësi mund të dëmtohet nga vepra penale e kryer në diskutimin kryesor, dhe sipas nenit 33 paragrafi 1 pika 1 të Ligjit, është shprehimisht e ndaluar që një gjykatës ose gjykatës porot i dëmtuar nga një vepër penale të kryejë detyra gjyqësore dhe është i detyruar ta ndërpresë procedurën dhe të hiqet. Gjegjësisht, Ligji për procedurën penale e ndalon shprehimisht këtë (neni 33 paragrafi 1 pika 4 në lidhje me nenin 357 paragrafi 2, neni 38 paragrafi 2, dhe në lidhje me nenin 238 paragrafi 3 dhe neni 73 paragrafi 2). Sipas parashtruesit, për të siguruar të drejtat e mbrojtjes, i akuzuari duhet të ketë të drejtë të përballet me dëshmitarët kundër tij (neni 6 paragrafi 3 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe neni 70 paragrafi 1 rreshti 7 i Ligjit për procedurën penale). Nëse dëshmitari i ngjarjes, pra akuzës, është gjykatës që po gjykon rastin, atëherë i akuzuari nuk do të ketë mundësinë ta marrë në pyetje atë dhe në këtë mënyrë e drejta e tij për një gjykim të drejtë para një gjykate të paanshme do të kufizohet (neni 6 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, neni 5 i Ligjit të procedurës penale dhe neni 6 paragrafi 2 i Ligjit për gjykatat). Pjesëmarrja në diskutimin kryesor të gjyqtarit ose gjykatësi porot që është dashur të hiqet përbën një shkelje thelbësore të dispozitave të nenit 415 paragrafi 1 pika 2 të Ligjit për procedurë penale.

Sipas parashtruesit, Kushtetuta, instrumentet dhe ligjet ndërkombëtare parashikojnë respektimin e garancive minimale të së drejtës së kujtdo për një gjykim të drejtë dhe publik, brenda një afati të arsyeshëm para një gjykate të pavarur dhe të paanshme, për të vendosur në themel të akuzave penale kundër tij. Lidhur me themelin e këtyre pretendimeve, parashtruesi citon si jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese të Kroacisë ashtu edhe qëndrimin ligjor të Gjykatës Evropiane të të Drejtave të Njeriut. Për të gjitha sa më sipër, parashtruesi beson se neni 362 paragrafët 1, 2 dhe 4 të Kodit të Procedurës Penale është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 11 të Kushtetutës dhe nenin 6 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut.

Në pjesën e dispozitës së nenit 362 paragrafi 3 “Ky procesverbal duhet të nënshkruhet nga dëshmitari i marrë në pyetje, pra dëshmitari ekspert”, parashtruesi beson se është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 3 dhe 11 të Kushtetutës dhe nenin 6 paragrafët 1 dhe 2 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut. Konkretisht, paragrafi 3 i nenit përcakton se nëse dëshmitari ose dëshmitari ekspert ka dhënë dëshmi të rreme në diskutimin kryesor dhe nuk mund të gjykohet menjëherë, në atë rast kryetari i këshillit mund të urdhërojë që të përpilohet një procesverbal i veçantë për dëshminë e dëshmitarit ose dëshmitarit ekspert dhe t’ia dorëzojë atë prokurorit publik, gjë që sipas parashtruesit nuk është e kontestueshme. Është kontestues fakti që detyrimi i imponuar dëshmitarit ose ekspertit për të nënshkruar deklaratën pa mundësinë e refuzimit është në kundërshtim me parimin e prezumimit të pafajësisë. Konkretisht, sipas parashtruesit, Ligji i procedurës penale në nenin 216 i jep dëshmitarit të drejtën të mos përgjigjet në pyetje të caktuara, nëse ka të ngjarë që duke vepruar kështu ai do ta ekspozonte veten ndaj turpit serioz, dëmit të konsiderueshëm material ose ndjekjes penale, dhe nga ana tjetër e detyron atë të nënshkruajë procesverbalin që përmban bazat e dyshimit se ai vetë ka dhënë deklaratë të rreme në diskutimin kryesor, që është vepër penale sipas nenit 367 të Kodit Penal.

Për më tepër, në iniciativë, sipas parashtruesit, neni 364 paragrafi 1 i Ligjit në pjesën “i cili është thirrur rregullisht, por nuk e njofton gjykatën për arsyet e pamundësisë së tij/saj për t’u paraqitur, do të dënohet me gjobë të parashikuar në nenin 89 të këtij ligji” i referohet një neni të pasaktë që është i pazbatueshëm në një situatë të tillë, dhe ekzistenca e tij bie ndesh me sundimin e së drejtës, të garantuar me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës. Nga pretendimet në iniciativë, mund të shihet se parashtruesi i iniciativës konteston edhe dispozitat e mbetura të nenit 364 ku ligjvënësi parashikoi që për mosparaqitjen e prokurorit publik, i cili është thirrur rregullisht në diskutimin kryesor, parashikohet gjobë për prokurorin dhe shtyrje e diskutimit, ndërsa për mosparaqitjen e paditësit privat të thirrur rregullisht dhe të autorizuarit të tij/saj në diskutimin kryesor, parashikohet pezullim i procedurës. Me dispozitat e përcaktuara në këtë mënyrë, ligjvënësi ka parashikuar trajtim të ndryshëm në procedurat e gjykatave në varësi të faktit nëse paditësi është prokuror publik apo paditës privat, gjë që është në kundërshtim me nenin 9 të Kushtetutës dhe nenin 14 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut.

Për shkak të të gjitha sa më sipër, parashtruesi kërkon që Gjykata Kushtetuese të angazhohet në një analizë kushtetuese-juridike dhe të fillojë procedurat për dispozitat dhe pjesët e dispozitave të kontestuara.

Në seancë, Gjykata përcaktoi se dispozitat e kontestuara të Ligjit për procedurë penale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.150/2010,100/2012,142/2016 dhe 198/2018) është parashikuar:

Neni 345 paragrafi 3
Caktimi i diskutimit kryesor

„(3) Nëse kryetari i këshillit përcakton se shkresat përmbajnë procesverbale ose njoftime nga neni 94 i këtij ligji, do të miratojë vendim për ndarjen e tyre, para caktimit të diskutimit kryesor, dhe pasi vendimi të marrë formë të prerë, do t’i ndajë ato në një zarf të veçantë dhe do t’ia drgojë prokurorit publik kompetent për ruajtje të veçantë nga shkresat tjera“.

Neni 350 paragrafi 3 në pjesën
Marrja në pyetje e dëshmitarëve jashtë gjykatës

„(3) Palët dhe avokati mbrojtës njoftohen për kohën dhe vendin e marrjes në pyetje, dhe pala e dëmtuar, nëse është e mundur, duke pasur parasysh urgjencën e procedurës. Nëse i akuzuari është në paraburgim, kryetari i këshillit vendos për nevojën e pranisë së tij në marrjen në pyetje. Kur palët dhe pala e dëmtuar marrin pjesë në marrjen në pyetje, ata kanë të drejtat sipas nenit 219 paragrafi (7) të këtij ligji.“

Neni 355 paragrafi 2 në pjesën
Për kë nuk zbatohet përjashtimi i publikut

“(2) Këshilli mund të lejojë persona zyrtarë të caktuar, shkencëtarë dhe punonjës publikë të marrin pjesë në diskutimin kryesor nga i cili përjashtohet publiku, dhe me kërkesë të të akuzuarit, gjithashtu mund të lejojë bashkëshortin/en e tij, ose partnerin/en e tij/saj të përbashkët dhe të afërmit e tij të ngushtë nga neni 353 paragrafi (2) i këtij Ligji ta bëjnë këtë”.

Neni 357 paragrafi 1 në pjesën
Prania e detyrueshme në diskutimin kryesorë

“(1) Kryetari dhe anëtarët e Këshillit, si dhe gjykatësit dhe gjykatësit porotë nga neni 26 i këtij Ligji, janë të detyruar të marrin pjesë në seancën kryesore pa ndërprerje.“

Neni 361 paragrafi 3 në pjesën
Dënimi për shkak të prishjes së rendit dhe disiplinës

“(3) Këshilli mund t’ia mohojë mbrojtjen ose përfaqësimin e mëtejshëm në diskutimin kryesor avokatit mbrojtës ose të autorizuarit i cili, pas dënimit, vazhdon të prishë rendin, dhe në atë rast pala thirret të punësojë një avokat tjetër mbrojtës ose të autorizuar. Nëse është e pamundur që i akuzuari ose pala e dëmtuar ta bëjnë këtë menjëherë pa dëmtuar interesat e tyre ose nëse, në rastin e mbrojtjes së detyrueshme, një avokat i ri mbrojtës pse i autoruzuar nuk mund të emërohet menjëherë, diskutimi kryesorë ndërpritet ose shtyhet, dhe avokati mbrojtës ose i autorizuari urdhërohet të paguajë shpenzimet e shkaktuara si rezultat i ndërprerjes ose shtyrjes.“

Neni 362
Vepër Penale e kryer në diskutimin kryesorë

“(1) Nëse i akuzuari kryen një vepër penale në diskutimin kryesorë, zbatohen dispozitat e nenit 393 të këtij Ligji.
(2) Nëse dikush tjetër kryen një vepër penale gjatë diskutimit kryesorë, trupi gjykues mund ta shtyjë diskutimin kryesorë dhe pas akuzës gojore nga paditësi, ta gjykojë menjëherë veprën penale të kryer, ose mund ta gjykojë atë vepër penale pas përfundimit të diskutimit kryesorë që ka filluar.
(3) Nëse ka baza dyshimi se dëshmitari ose dëshmitari ekspert ka dhënë dëshmi të rreme në diskutimin kryesorë, ajo vepër penale nuk mund të gjykohet menjëherë. Në një rast të tillë, kryetari i trupit gjykues mund të urdhërojë që të përpilohet një procesverbal i veçantë për dëshminë e dëshmitarit ose dëshmitarit ekspert, i cili i dorëzohet prokurorit publik. Ky procesverbal nënshkruhet nga dëshmitari ose dëshmitari ekspert i marrë në pyetje.
(4) Nëse nuk është e mundur që menjëherë të gjykohet kryesi i veprës penale për të cilën ai ndiqet sipas detyrës zyrtare, prokurori publik kompetent njoftohet për këtë për procedurë të mëtejshme.“

Neni 364 në pjesën
Mosardhja e paditësit në diskutimin kryesorë

„(1) Nëse prokurori publik, i cili është thirrur në mënyrë të rregullt, nuk paraqitet në diskutimin kryesorë të caktuar në bazë të aktakuzës nga prokurori publik dhe nuk e njofton gjykatën për arsyet e mungesës së tij/saj, ai/ajo do të dënohet me gjobë siç përcaktohet në nenin 89 të këtij ligji, dhe diskutimi kryesorë shtyhet.

(2) Nëse paditësi privat, megjithëse i thirrur rregullisht, ose avokati i tij/saj, nuk paraqitet në diskutimin kryesorë, kryetari i këshillit ose gjykatësi individ do ta ndërpresë procedurën me vendim.“

III

Sipas nenit 8, paragrafi 1, alinetë 1, 3 dhe 11 të Kushtetutës, ndër të tjera, vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut janë liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, sundimi i së drejtës dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare.

Neni 9 i Kushtetutës përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, origjina kombëtare dhe sociale, bindjet politike dhe fetare, statusi pronësor dhe shoqëror, dhe sipas paragrafit 2 të këtij neni, qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Sipas nenit 11, paragrafi 2 të Kushtetutës, çdo formë e torturës, trajtimit ose dënimit çnjerëzor ose poshtërues është e ndaluar.

Neni 13, paragrafi 1 i Kushtetutës përcakton se personi i akuzuar për një vepër penale konsiderohet i pafajshëm derisa të dëshmohet faji me vendim gjyqësor të plotfuqishëm.

Neni 98 i Kushtetutës është zëvendësuar plotësisht me Amendamentin XXV të Kushtetutës si vijon:

Pushtetin gjyqësor e kryejnë gjykatat.

Gjykatat janë autonome dhe të pavarura. Gjykatat gjykojnë në bazë të Kushtetutës dhe ligjeve e marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën.

Gjykatat e jashtëzakonshme janë të ndaluara.

Llojet, juridiksioni, themelimi, shfuqizimi, organizimi dhe përbërja e gjykatave, si dhe procedura para tyre, rregullohen me ligj të miratuar me shumicën prej dy të tretave të numrit të përgjithshëm të deputetëve të Kuvendit.

Në përputhje me nenin 102 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, diskutimi para gjykatave dhe shpallja e vendimit janë publike. Publiku mund të përjashtohet në rastet e përcaktuara me ligj.

Neni 106 paragrafi 1 i Kushtetutës përcakton se Prokuroria Publike është organ i vetëm dhe i pavarur shtetëror që ndjek penalisht kryrësit e veprave penale dhe veprave të tjera të dënueshme të përcaktuara me ligj dhe kryen detyra të tjera të përcaktuara me ligj. Neni 106 paragrafi 2 i Kushtetutës u zëvendësua me Amendamentin XXX të Kushtetutës. Sipas këtij Amendamenti, Prokuroria Publike i kryen funksionet e saj në bazë të Kushtetutës dhe ligjeve e marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën.

Funksionin e Prokurorisë Publike e kryejnë Prokurori Publik i Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe prokurorët publikë.

Sipas nenit 118 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, marrëveshjet ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj.

Neni 14 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut parashikon që gëzimi i të drejtave dhe lirive të njohura nga kjo Konventë do të sigurohet pa asnjë diskriminim të bazuar në gjini, racë, ngjyrë, gjuhë, fe, mendim politik ose tjetër, origjinë kombëtare ose shoqërore, përkatësi në një pakicë kombëtare, status material, origjinës së lindjes ose çdo status tjetër.

Ligji për procedurën penale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 150/2010, 100/2012, 142/2016 dhe 198/2018) është një ligj sistemik në të cilin veprimet procedurale përcaktohen saktësisht në formë, mënyrë, afat, renditje dhe subjekt të autorizuar për ndërmarrjen e tyre.

Procedura penale e arrin qëllimin e saj bazuar në respektimin e parimeve që mundësojnë drejtësinë procedurale, përcaktimin e fajësisë ose pafajësisë përmes përdorimit të kompetencave procedurale të përcaktuara me ligj të gjykatës, palëve, avokatit mbrojtës dhe pjesëmarrësve të tjerë në procedurë.

Seksioni C. Diskutimi kryesorë dhe atgjykimi, Kapitulli XXIII “Përgatitjet për diskutimin kryesorë” të Ligjit përcaktohen dispozita me të cilat kryhet përgatitje për diskutimin kryesorë për të siguruar kushte për zhvillimin efikas të diskutimit kryesorë dhe veprimeve të tjera që gjykatësi, kryetari i këshillit janë të autorizuar të ndërmarrin para se të fillojë seanca e diskutimit kryesorë.

Neni 345 paragrafi 3 përcakton se kur dosjet e çështjes përmbajnë procesverbale ose njoftime nga neni 94 i këtij Ligji mbi të cilat vendimi i gjykatës nuk mund të bazohet, kryetari i këshillit miraton vendim për ndarjen e tyre para se të caktohet diskutimi kryesorë, dhe pasi vendimi të marrë formë të prerë, ai i ndan ato në një zarf të veçantë dhe ia dorëzon prokurorit publik kompetent për ruajtje të veçantë nga dosjet e tjera. Si arsye për kundërshtimin, parashtruesi përmend referencën e gabuar në nenin 94, i cili vazhdon në Ligj dhe bie ndesh me sundimin e së drejtës. Konkretisht, referenca ndaj nenit 94 të Ligjit “Regjistrimi i Veprimtarive Hetimore” kur bëhet fjalë për nenin 93 të Ligjit “Ndarja e Provave”, sipas parashtruesit, çon në shkelje të nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës.

Sipas Gjykatës, ky është një lëshim teknik që nuk mund të çojë në një gabim në zbatimin e dispozitave, dhe për këtë arsye nuk çon në shkelje të parimit kushtetues të sundimit të ligjit.

Duke marrë parasysh kompetencat e përcaktuara të Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 110 të Kushtetutës, në këtë rast përmbushen kushtet e nenit 38, paragrafi 1 i Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës në këtë pjesë, duke pasur parasysh se pretendimet reduktohen në një kërkesë për veprim që është brenda kompetencës së ligjvënësit, dhe jo të Gjykatës Kushtetuese.

Neni 350 titullohet “Mbikëqyrja e dëshmitarëve jashtë gjykatës”. Paragrafi 1 i të njëjtit nen përcakton se një dëshmitar që nuk është marrë në pyetje në një procedurë të mëparshme dhe nuk mund të vijë në seancën kryesore për shkak të sëmundjes afatgjatë ose paaftësisë mund të merret në pyetje në vendin ku ndodhet. Sipas paragrafit 3, palët dhe avokati mbrojtës njoftohen për kohën dhe vendin e marrjes në pyetje të një dëshmitari të tillë, dhe pala e dëmtuar – nëse është e mundur, duke pasur parasysh urgjencën e procedurës. Fjalia e fundit e paragrafit 3 përcakton se nëse palët dhe i dëmtuari janë të pranishëm, pas marrjes në pyetje nga kryetari i këshillit, ata kanë të drejtë të bëjnë pyetje në përputhje me nenin 219 paragrafi 7. Sipas pretendimeve në iniciativë, neni 219 përmban 4 paragrafë, dhe dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë vazhdon dhe bie ndesh me sundimin e së drejtës.

Neni 219 i Ligjit titullohet “Mënyra e marrjes në pyetje të dëshmitarit”. Nga analiza e përmbajtjes së nenit 219 të Ligjit, doli në pah se një nga aspektet themelore të së drejtës për një gjykim të drejtë është se procedurat penale, duke përfshirë elementët proceduralë që lidhen me to, duhet të jenë kontradiktore dhe se duhet të ketë barazi armësh midis prokurorisë dhe mbrojtjes. E drejta për një gjykim kontradiktor, në procedurat penale, do të thotë që si prokurorisë ashtu edhe mbrojtjes duhet t’u jepet mundësia të dinë dhe të komentojnë të gjitha vëzhgimet e paraqitura ose provat e paraqitura nga pala tjetër. Në rastin konkret, kjo ka të bëjë me të drejtën për të marrë në pyetje dëshmitarët. Sipas Gjykatës, ky është një lëshim teknik që nuk mund të çojë në konfuzion në zbatimin e dispozitës dhe, për këtë arsye, nuk çon në shkelje të parimit kushtetues të sundimit të së drejtës.

Duke marrë parasysh kompetencat e përcaktuara të Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 110 të Kushtetutës, në këtë rast konkret, përmbushen kushtet e nenit 38, paragrafi 1 i Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës në këtë pjesë, duke pasur parasysh se pretendimet reduktohen në një kërkesë për veprim që është në kompetencën e ligjvënësit, dhe jo të Gjykatës Kushtetuese.

Në përputhje me nenin 102 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, seanca dëgjimore para gjykatave dhe shpallja e vendimit janë publike. Publiku mund të përjashtohet në rastet e përcaktuara me ligj. Kapitulli XXIV “Diskutimi kryesorë” me nëntitullin nën pikën 1 “Parimi i publicitetit në seancën kryesore” të Ligjit për Procedurën Penale përmban dispozita që zbatojnë parimin e publicitetit në seancën kryesore.

Neni 355 i Ligjit rregullon rastet për të cilat nuk zbatohet përjashtimi i publikut nga diskutimi kryesorë. Konkretisht, paragrafi 1 përcakton se “Përjashtimi i publikut nuk vlen për palët, palën e dëmtuar, përfaqësuesit e tyre ligjorë dhe të autorizuarit, si dhe avokatin mbrojtës, përveç në rastet e përcaktuara me ligj”. Paragrafi 2 i të njëjtit nen përcakton se “Këshilli mund të lejojë zyrtarë të caktuar, shkencëtarë dhe punonjës publikë të marrin pjesë në diskutimin kryesorë nga e cila përjashtohet publiku, dhe me kërkesë të të akuzuarit, ai gjithashtu mund të lejojë bashkëshortin/en e tij, ose partnerin/en e tij/saj të përbashkët dhe të afërmit e tij të ngushtë nga neni 353 paragrafi (2) i këtij ligji ta bëjnë këtë”.

Neni 353 paragrafi 1 i Ligjit përcakton se diskutimi kryesorë është publik, dhe paragrafi 2 përcakton se vetëm të rriturit mund të marrin pjesë në diskutimin kryesorë.
Parashtruesi beson se neni 355 paragrafi 2 në pjesën e kontestuar të dispozitës “nga neni 353 paragrafi (2) i këtij ligji” çon në një keqkuptim në zbatimin dhe shkeljen e parimit të sundimit të ligjit, sepse nuk rregullon se për cilët të afërm të ngushtë bëhet fjalë. Megjithatë, sipas Gjykatës, pjesa e kontestuar e dispozitës është një dispozitë referuese që rregullon se që këta persona të jenë në gjendje të marrin pjesë në seancën kryesore, ata duhet të jenë në moshë madhore. Këshilli vendos se cilët persona nuk do të përjashtohen nga publiku dhe mund të marrin pjesë në seancën kryesore, dhe nëse janë në moshë madhore, gjë që, sipas Gjykatës, nuk përbën bazë për problematizim kushtetues nga aspekti i parimit të sundimit të së drejtës. Kjo është një dispozitë që nuk mund të çojë në një keqkuptim në zbatimin e dispozitave, prandaj nuk çon në shkelje të parimit kushtetues të sundimit të së drejtës. Në të njëjtën kohë, gjykata merr parasysh se kush bie në rrethin e subjekteve, pra të afërmit e ngushtë, duke marrë parasysh ligjet materiale, përfshirë Kodin Penal, i cili në nenin 122 “Kuptimi i Shprehjeve të këtij Ligji”, paragrafi 25 përcakton se “Familja nënkupton bashkëshortin/en, partnerin/en jashtëmartesor, fëmijët, prindërit, vëllezërit dhe motrat dhe të afërmit e tjerë me të cilët personi jeton në një bashkësi familjare”. Për shkak të të gjitha sa më sipër, Gjykata vendosi që në këtë pjesë të iniciativës të mos fillojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 355 paragrafi 2 në pjesën e kontestuar të dispozitës “nga neni 353 paragrafi (2) i këtij ligji.

Kapitulli XXIV “Shqyrtimi kryesor” me nëntitull nën pikën 2 “Menaxhimi i shqyrtimit kryesor” i Ligjit për procedurën penale përmban dispozita që rregullojnë rolin e kryetarit të këshillit dhe këshillit në lidhje me menaxhimin e shqyrtimit kryesor, si dhe dënimin gjatë shqyrtimit dhe veprimin e gjykatës në rast të një krimi të kryer në shqyrtimin kryesor.

Në përputhje me nenin 357 paragrafi 1 të Ligjit, parashikohet detyrimi për praninë e pandërprerë të kryetarit dhe anëtarëve të këshillit, si dhe gjykatësve shtesë dhe gjykatësve porotë nga neni 26 i shqyrtimit kryesor. Ky detyrim për praninë e pandërprerë të kryetarit dhe anëtarëve të këshillit, si dhe gjykatësve shtesë dhe gjykatësve porotë rrjedh nga rregullat e menjëhershmërisë dhe vazhdimësisë së shqyrtimit kryesor.

Sipas parashtruesit, dispozita e kontestuar i referohet nenit 26 të Ligj që rregullon “Juridiksionin Territorial”, por është një gabim tipografik ose teknik dhe i referohet Nenit 25 të Ligjit “përbërja e gjykatës”. Sipas Gjykatës, është një lëshim me natyrë teknike që nuk mund të çojë në konfuzion në zbatimin e dispozitave, dhe për këtë arsye nuk çon në shkelje të parimit kushtetues të shtetit të së drejtës.

Duke marrë parasysh kompetencat e përcaktuara të Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 110 të Kushtetutës, në këtë rast të veçantë janë përmbushur kushtet e nenit 38, paragrafi 1 i Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës, duke pasur parasysh se pretendimet përbëjnë një kërkesë për veprim që është brenda kompetencës së ligjvënësit, dhe jo të Gjykatës Kushtetuese.

Sipas parashtruesit të iniciativës, në nenin 361, paragrafi 3 i Ligjit, në pjesën “dhe avokati mbrojtës ose avokati urdhërohet të paguajë shpenzimet e shkaktuara si rezultat i ndërprerjes ose shtyrjes”, është krijuar trajtim i pabarabartë për palët në procedurë, dhe kështu janë shkelur neni 9 i Kushtetutës dhe neni 14 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

Bazuar në sa më sipër, dhe për të marrë një përgjigje në pyetjen nëse pjesa e kontestuar e dispozitës shkel dispozitat e cituara të Kushtetutës dhe nenin 14 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, është e nevojshme një analizë dhe korrelacion me dispozitat e mbetura të nenit në Ligj.

Konkretisht, në Ligjin për procedurën penale në Kapitullin XXIV “Shqyrtimi Kryesor” me nëntitull nën pikën 2 “Menaxhimi i Shqyrtimit Kryesor” në nenin 361 me titull “Dënimi për Prishjen e Rendit dhe Disiplinës”, ligjvënësi rregullon sjelljen e gjykatës në shqyrtimin kryesor, në rast të prishjes së rendit dhe pasojat për secilin person që merr pjesë ose është i pranishëm në diskutimin kryesor.

Kryetari i këshillit ka një rol parësor në ruajtjen e rendit dhe kujdesin për dinjitetin e gjykatës dhe të gjithë pjesëmarrësve në procedurë, dhe largimi i personave që prishin rendin në sallën e gjyqit dhe masat e tjera kundër këtyre personave janë në kompetencë të këshillit dhe janë pjesë e procesverbalit të shqyrtimit kryesor.

Kundër vendimit për dënim lejohet ankim i veçantë, dhe nuk lejohet ankim i veçantë kundër vendimeve të tjera që kanë të bëjnë me ruajtjen e rendit dhe menaxhimin e shqyrtimit kryesor (neni 361, paragrafët 7 dhe 8). Konkretisht, sipas paragrafit 1 të nenit 361, pjesëmarrësit në procedurë ose një person tjetër që merr pjesë në diskutimin kryesor i cili prish rendin ose nuk i përmbahet urdhrave të kryetarit të këshillit për ruajtjen e rendit, kryetari i këshillit mund të ndëshkohet. Së pari, ai do ta paralajmërojë, dhe nëse paralajmërimi nuk ka sukses, këshilli mund të urdhërojë që personi të largohet nga salla e gjyqit, si dhe ta dënojë me gjobë, siç është paraparë në nenin 88, paragrafi 1 të Ligjit, me përjashtim të të akuzuarit i cili, sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, këshilli mund të urdhërojë që të largohet nga salla e gjyqit për një kohë të caktuar.

Paragrafi 3 përcakton që nëse avokati mbrojtës ose i autorizuar, pas shpalljes së dënimit, vazhdon ta prishë rendin, këshilli mund të vendosë t’i mohojë atij mbrojtje të mëtejshme, pra përfaqësim në diskutimin kryesor, dhe i akuzuari, pra i dëmtuari, do të thirret të punësojë një avokat tjetër mbrojtës, pra avokat, dhe nëse është e pamundur ta bëjë këtë menjëherë pa dëmtuar interesat e tij, ose nëse në rastin e mbrojtjes së detyrueshme, pra përfaqësimit, nuk është e mundur të emërohet menjëherë një avokat mbrojtës ose i autorizuar i ri, seanca kryesore do të ndërpritet ose shtyhet. Gjykata do t’i urdhërojë avokatit mbrojtës, pra të autorizuarit, të cilit i është mohuar përfaqësimi i mëtejshëm, të paguajë shpenzimet e shkaktuara për shkak të ndërprerjes ose shtyrjes së seancës.

Në rast se prokurori publik prish rendin e diskutimit kryesor, kryetari i këshillit do ta njoftojë prokurorin publik të shkallës së parë, dhe gjithashtu mund të vendosë ta pezullojë diskutimit kryesor dhe të kërkojë nga prokurori publik i shkallës së parë të emërojë një person tjetër për ta përfaqësuar (paragrafi 5).

Paragrafi 6 i të njëjtit nen përcakton që për ndëshkimin e një avokati për prishjen e rendit, gjykata duhet të njoftojë Dhomën e Avokatëve.

Nga përmbajtja e nenit 361 rrjedh se organi i gjykatës për të vendosur gjoba për abuzim të të drejtave në procedurë vlen për të gjithë pjesëmarrësit në procedurë, nga e cila mund të konkludohet se qëllimi kryesor i ligjvënësit me këtë dispozitë është që të sigurojë disiplinë procedurale për të gjithë pjesëmarrësit në procedurë me qëllim që të sigurohet zhvillimi i qetë i procedurës, pa vonesë dhe pa abuzim të të drejtave dhe autorizimeve procedurale të pjesëmarrësve. Sipas Gjykatës, ligjvënësi në mënyrë mjaft legjitime e autorizon gjykatën, si organin përgjegjës për zhvillimin e procedurës dhe që siguron rendin në sallën e gjyqit dhe dinjitetin e gjykatës, që të jetë në gjendje të vendosë gjoba në rast të abuzimit të të drejtave nga pjesëmarrësit në procedurë.

Sipas pretendimeve në iniciativë, dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë nuk siguron trajtim të barabartë të qytetarëve në të njëjtat rrethana, d.m.th. varësisht se cili pjesëmarrës në procedurë shkel rendin e diskutimit kryesor, ajo sjell pasoja të ndryshme. Dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë çon në trajtim të ndryshëm të pjesëmarrësve në procedurë.

Neni 9 i Kushtetutës nuk mund të shkelet kur dispozitat ligjore të kontestuara rregullojnë të drejtat dhe detyrimet në një mënyrë të ndryshme për subjekte të ndryshme, sepse parimi i barazisë zbatohet vetëm për ato subjekte në ligj që janë në një pozicion dhe kushte të barabarta ligjore.

Parimi i barazisë nënkupton trajtim të barabartë të qytetarëve që ndodhen në të njëjtën situatë faktike dhe ligjore brenda kuadrit të regjimit ligjor që është përcaktuar ligjërisht. Një shkelje e parimit të barazisë mund të ndodhë në një rast kur subjektet në ligj që ndodhen në një pozicion dhe kushte të barabarta ligjore nuk marrin trajtim të barabartë. Në rastin konkret, sipas Gjykatës, bëhet fjalë për subjekte që nuk kanë të njëjtën pozitë ligjore dhe faktike në procedurën penale (i akuzuari, prokurori publik, avokati mbrojtës ose i autorizuari), dhe kështu parimi i barazisë i përcaktuar në nenin 9 të Kushtetutës dhe nenin 14 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut nuk shkelet.

Për shkak të të gjitha sa më sipër, në këtë pjesë të iniciativës, Gjykata nuk filloi një procedurë për të vlerësuar kushtetutshmërinë e nenit 361, paragrafi 3, në pjesën e kontestuar të dispozitës “dhe avokati mbrojtës ose i autorizuari do të urdhërohet të paguajë shpenzimet e shkaktuara si rezultat i ndërprerjes ose shtyrjes”. Neni 362, i titulluar “Vepra Penale e Kryer në Seancën Kryesore” i Kodit të Procedurës Penale, rregullon:

(1) Nëse i akuzuari kryen një vepër penale në diskutimin kryesor, zbatohen dispozitat e nenit 393 të këtij Ligji.

(2) Nëse dikush tjetër kryen një vepër penale gjatë diskutimit kryesor, trupi gjykues mund ta pezullojë diskutimin kryesor dhe, pas akuzës gojore nga paditësi, ta gjykojë menjëherë veprën penale të kryer, ose mund ta gjykojë atë vepër penale pas përfundimit të seancës kryesore që ka filluar.

(3) Nëse ka baza për dyshim se dëshmitari ose dëshmitari ekspert ka dhënë dëshmi të rreme në diskutimin kryesor, ajo vepër penale nuk mund të gjykohet menjëherë. Në një rast të tillë, kryetari i trupit gjykues mund të urdhërojë që të përpilohet një procesverbal i veçantë për dëshminë e dëshmitarit ose dëshmitarit ekspert, i cili i dorëzohet prokurorit publik. Ky procesverbal nënshkruhet nga dëshmitari ose dëshmitari ekspert i marrë në pyetje. (4) Nëse nuk është e mundur që kryesi i veprës penale për të cilën ndiqet penalisht menjëherë të gjykohet sipas detyrës zyrtare, prokurori publik kompetent njoftohet për këtë me qëllim të procedurave të mëtejshme.

Sipas parshtruesit, dispozitat e përcaktuara në këtë mënyrë ndërhyjnë në statusin e subjekteve në procedurë. Konkretisht, në përputhje me Kushtetutën, aktet dhe ligjet ndërkombëtare, parashikohet të respektohen garancitë minimale të së drejtës së kujtdo që meritat e akuzave penale kundër tij të gjykohen në mënyrë të drejtë dhe publike, brenda një afati të arsyeshëm para një gjykate të pavarur dhe të paanshme.

Dispozita e kontestuar e paragrafit 1 të nenit 362 përcakton se “Nëse i akuzuari kryen një vepër penale në seancën kryesore dëgjimore, zbatohen dispozitat e nenit 393 “
Neni 393 i Ligjit titullohet “Ndryshimi dhe Zgjerimi i Aktakuzës” dhe me këtë dispozitë ligjvënësi rregulloi se në cilin rast aktakuza ekzistuese mund të zgjerohet ose ndryshohet. Paragrafi 1 i nenit rregullon procedurën kur, nëse prokurori vlerëson se provat e paraqitura gjatë diskutimit kryesor tregojnë se gjendja faktike e paraqitur në aktakuzë ka ndryshuar, ai mund ta ndryshojë aktakuzën në diskutimin kryesor. Megjithatë, me qëllim përgatitjen e mbrojtjes, diskutimi kryesor mund të shtyhet. Në këtë rast, aktakuza nuk do të konfirmohet.

Sipas paragrafit 2 të nenit 393, nëse i akuzuari kryen një vepër penale gjatë diskutimit kryesor në seancë ose nëse gjatë diskutimit kryesor zbulohet një vepër penale e kryer më parë nga i akuzuari, këshilli, si rregull, mbi një akuzë nga prokurori i autorizuar, e cila mund të paraqitet edhe gojarisht, dhe në atë rast këshilli mund ta zgjerojë diskutimin kryesor edhe për atë vepër penale. Megjithatë, në përputhje me paragrafin 3 të të njëjtit nen, në rastet e përmendura në paragrafin 2 të nenit, me qëllim përgatitjen e mbrojtjes, gjykata në këtë rast mund të pezullojë diskutimin kryesor, dhe mundet, pasi të ketë shqyrtuar palët, të vendosë ta gjykojë veprën penale veçmas.
Kjo është se ligjvënësi ka rregulluar mënyrën dhe rregullat e procedurës gjyqësore dhe me dispozitën e kontestuar ka parashikuar një dispozitë referuese për një situatë të mundshme në të ardhmen, të cilën në rastin konkret e rregullon duke zbatuar nenin 393 paragrafi 2, pasi është një vepër penale e kryer në diskutimin kryesor dhe përcakton se në cilin rast dhe nën cilat kushte këshilli mund ta zgjerojë diskutimin kryesor për atë vepër penale në një mënyrë që mund ta pezullojë diskutimin kryesor me qëllim përgatitjen e mbrojtjes, dhe mundet, pasi të ketë shqyrtuar palët, të vendosë ta gjykojë veprën penale të përmendur në paragrafin (2) të këtij neni veçmas, ndërsa gjykata sipas detyrës zyrtare kujdeset për zbatimin e normës referuese me qëllim shmangien e një shkeljeje thelbësore të dispozitave të procedurës penale. Sipas Gjykatës, në këtë rast të veçantë, në këtë pjesë të iniciativës, nuk ka arsye specifike dhe argumente të argumentuara për kontestim.

Paragrafi 2 i nenit 362 të Ligjit përcakton se kur gjatë diskutimit kryesor, me përjashtim të të akuzuarit, ndonjë nga personat e tjerë të pranishëm, si prokuror, avokat mbrojtës, dëshmitar, i autorizuar, dëshmitar ekspert, i dëmtuar, i cili merr pjesë pavarësisht nga cilësia e tij në seancën kryesore, kryen një vepër penale, Gjykata mund ta pezullojë diskutimit kryesor dhe ta gjykojë menjëherë veprën penale të kryer mbi bazën e një aktakuze të paraqitur më parë me gojë nga një prokuror i autorizuar për një vepër penale të caktuar. Gjykata mund ta gjykojë veprën penale të caktuar edhe pas përfundimit të diskutimit kryesor të filluar.

Me dispozitën e paragrafit 3 të nenit 362 të Ligjit rregullon një procedurë të veçantë kur ekzistojnë baza për dyshim se një dëshmitar ose ekspert i caktuar ka dhënë deklaratë të rreme në diskutimin kryesor, duke kryer kështu një vepër penale të parashikuar në Kodin Penal në nenin 367 “Dhënia e deklaratës së rreme” i cili përcakton se kryesi nuk mund të gjykohet menjëherë dhe parashikon një dënim të veçantë për veprën penale themelore.

Sipas nenit 17 të Ligjit, gjykata nuk mund të fillojë kurrë procedurë penale me iniciativën e saj, pasi funksioni i saj konsiston në vërtetimin e fakteve dhe gjykimin. Përkatësisht, prokurorët e autorizuar – prokurori publik dhe paditësi privat, si dhe i dëmtuari në raste të caktuara, mund të fillojnë procedurën penale.

Në procedurën penale, formaliteti në fillimin e procedurës në thelb dominon, pasi për shumicën e veprave penale sipas Kodit Penal, procedura fillohet dhe zhvillohet sipas detyrës zyrtare nga prokurori publik, si organ shtetëror i autorizuar.

Padia private është një lloj akuze që mund të ngrihet nga i dëmtuari si person fizik për një numër më të vogël veprash të lehta penale. Veprat penale që, sipas Kodit Penal, ndiqen me padi private janë renditur në detaje.

Në nenin 21 të Ligjit, ligjvënësi sqaron kuptimin e shprehjeve të përdorura me qëllim përcaktimin, përkufizimin dhe sqarimin e tyre më nga afër. Në pikën 7 të të njëjtit nen, termi paditës përkufizohet si më poshtë: “Paditës është prokurori publik dhe paditësi privat”.

Sipas kësaj dispozite, termi “paditës” nënkupton një prokuror publik, një prokuror privat dhe një palë të dëmtuar si paditës, dhe cili prej tyre ka rolin e paditësit në procedurë dhe në cilat kushte përcaktohet me dispozitat e Ligjit për procedurën penale dhe Kodit Penal.

Bazuar në përmbajtjen e nenit të Ligjit për procedurën penale, si dhe përmbajtjen e dispozitave të tjera të Ligjit, i akuzuari, pala e dëmtuar dhe prokurori publik në procedurën penale kanë një pozicion juridik të përcaktuar saktësisht me të drejta dhe detyrime të përcaktuara qartë për të ndërmarrë veprime procedurale në të gjithë procedurën, duke përfshirë edhe mjetet e jashtëzakonshme juridike. Prandaj, veprime të caktuara në procedurë mund të ndërmerren nga të gjithë pjesëmarrësit në procedurë, sipas zgjidhjes ligjore, dhe të tjera vetëm nga pjesëmarrësit individualë.

Duke pasur parasysh se në rastin konkret, vepra penale e kryer në diskutimin kryesor është një vepër penale që ndiqet sipas detyrës zyrtare, në këtë rast, paditës është prokurori publik i cili mund të ngrejë gojarisht një aktakuzë. Për të shpjeguar më tej paragrafin 2 të nenit 362 të Ligjit, paragrafi 4 parashikon gjithashtu që nëse nuk është e mundur të gjykohet menjëherë kryesi i veprës penale për të cilën ndiqet penalisht sipas detyrës zyrtare, prokurori publik kompetent duhet të njoftohet për këtë me qëllim të procedurave të mëtejshme, dhe gjykata, gjatë zbatimit të nenit të kontestuar, duhet të kujdeset që të mos shkelë materialisht dispozitat e procedurës penale.

Në të njëjtën kohë, sipas parashtruesit, dispozita ligjore paragrafi 3 i nenit 362 në pjesën “Ky procesverbal duhet të nënshkruhet nga dëshmitari i pyetur, pra dëshmitari ekspert” vendos detyrimin që dëshmitari, pra dëshmitari ekspert, të nënshkruajë procesverbalin pa mundësinë e refuzimit.

Në përputhje me nenin 89 të Ligjit, për çdo veprim të ndërmarrë gjatë procedurës penale duhet të hartohet një procesverbal në të njëjtën kohë kur kryhet veprimi, dhe nëse kjo nuk është e mundur, menjëherë pas kësaj.

Procesverbali është një zyrtarizim me shkrim i tekstit dhe përmbajtjes së veprimit procedural që përpilohet nga organi që zhvillon procedurën, pra që kryen veprimin procedural dhe ka karakterin e një dokumenti publik të përpiluar nga një organ shtetëror i autorizuar në formën e përcaktuar me ligj. Procesverbali është një prezantim i rezultatit të veprimit procedural. Nëse personat që kanë marrë pjesë në veprim dhe që duhet ta nënshkruajnë procesverbalin refuzojnë ta bëjnë këtë, atëherë në procesverbal shënohet se cilët persona kanë refuzuar ta nënshkruajnë atë, si dhe arsyet që kanë dhënë për mosnënshkrimin e tyre. Një shënim i tillë shënohet në fund të procesverbalit, si dhe kundërshtimet e tjera ndaj procesverbalit.

Palët dhe pjesëmarrësit e tjerë në zbatimin e tij kanë kontrollin mbi vërtetësinë e përmbajtjes së procesverbalit gjatë kryerjes së veprimit procedural.

Sipas nenit 95 të Ligjit, dispozitat e neneve 374 dhe 375 të Ligjit zbatohen për procesverbalin e diskutimit kryesor.

Në fakt, neni 374 përcakton se rrjedha e diskutimit kryesor duhet të regjistrohet audio ose vizual-audio. Një regjistrim i tillë duhet të përmbajë të dhënat e personit që merret në pyetje, si dhe statusin e atij personi (i akuzuar, dëshmitar, i dëmtuar, dëshmitar ekspert, etj.). Kjo do të thotë që kur një person (i akuzuar, dëshmitar, i dëmtuar) merret në pyetje nga një prokuror publik, avokat mbrojtës ose nga gjykata, kjo duhet të theksohet në mënyrë që të identifikohet personi që flet në çdo moment. Kur nuk ka kushte teknike për regjistrim audio ose audio-vizual të rrjedhës së diskutimit kryesor, kryetari i këshillit mund të urdhërojë që të mbahet një procesverbal stenografik i rrjedhës së diskutimit kryesor.

Megjithatë, nëse ka baza për dyshim se dëshmitari ose dëshmitari ekspert ka dhënë dëshmi të rreme në diskutimin kryesor, ajo vepër penale nuk mund të gjykohet menjëherë dhe në atë rast kryetari i këshillit mund të urdhërojë që të hartohet një procesverbal i veçantë për dëshminë e dëshmitarit, pra të dëshmitarit ekspert, i cili duhet t’i dorëzohet prokurorit publik.

Gjykata do të miratojë vendim për përjashtimin e provave të tilla sipas detyrës zyrtare, me qëllim që të përpilohet një procesverbal i veçantë, i cili duhet t’i dorëzohet prokurorit publik për të konfirmuar besueshmërinë e dëshmisë së tij.

Me dispozitën e përcaktuar në këtë mënyrë, ligjvënësi e ka autorizuar kryetarin e këshillit të urdhërojë që të përpilohet një procesverbal i posaçëm për dëshminë e dëshmitarit, pra ekspertit, i cili do t’i dorëzohet prokurorit publik dhe dëshmitari i pyetur, pra eksperti, do ta nënshkruajë këtë procesverbal.

Në rastin konkret, një rregullim i tillë në dispozitë, sipas Gjykatës, nuk përbën bazë për problematizim kushtetues nga aspekti i parimit të sundimit të së drejtës dhe nuk ndikon në sigurinë juridike të qytetarëve sepse nuk parashikon një normë të rreptë me natyrë detyruese, aq më tepër që ligjvënësi ka marrë parasysh situata të tilla të mundshme dhe pikërisht për hir të sigurisë juridike ka rregulluar mënyrën dhe procedurën në rast se personat refuzojnë të nënshkruajnë procesverbalin.

Sipas Gjykatës, dispozitat e përcaktuara në këtë mënyrë nuk përbëjnë bazë për shkelje të sundimit të së drejtës dhe problematizim kushtetues.

Sipas pretendimeve të parashtruesit, dispozita në nenin 364, paragrafi 1, në pjesën “i cili është thirrur në mënyrë të rregullt dhe nuk e njofton gjykatën për arsyet e pamundësisë së tij/saj për t’u paraqitur, dënohet me gjobë siç parashikohet në nenin 89 të këtij ligji” i referohet një neni të gabuar që është i pazbatueshëm në një situatë të tillë, dhe ekzistenca e tij bie ndesh me sundimin e së drejtës, siç parashikohet në nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës. Lidhur me pretendimet, referenca ndaj nenit 89 “Procesverbali” të Ligjit, ndërkohë që referohet ndaj nenit 88 “Dënimi për Shpërfillje të Gjykatës” të Ligjit, sipas Gjykatës, është një lëshim i dukshëm i natyrës teknike që nuk mund të çojë në një gabim në zbatimin e dispozitave siç thuhet në iniciativë dhe për këtë arsye nuk çon në shkelje të parimit kushtetues të sundimit të së drejtës.

Duke marrë parasysh kompetencat e përcaktuara të Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 110 të Kushtetutës, në këtë rast specifik përmbushen kushtet e nenit 38, paragrafi 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës në këtë pjesë, duke pasur parasysh se pretendimet reduktohen në një kërkesë për veprim që është brenda kompetencës së ligjvënësit dhe jo të Gjykatës Kushtetuese.

Sipas pretendimeve të parashtruesit të iniciativës se në dispozitat tjera të nenit 364 ligjvënësi ka parashikuar trajtim të ndryshëm në veprimet e gjykatave në varësi të faktit nëse paditësi është prokuror publik apo paditës privat, kjo është në kundërshtim me nenin 9 të Kushtetutës dhe nenin 14 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut.

Nga analiza e dispozitës së kontestuar del se ajo parashikon pasoja të ndryshme procedurale nëse një prokuror publik, i thirrur në mënyrë të rregullt, nuk paraqitet në diskutimin kryesor të caktuar në bazë të një aktakuze dhe nëse një prokuror privat ose përfaqësuesi i tij/saj nuk paraqitet në diskutimin kryesor, i thirrur në mënyrë të rregull. Dispozita rregullon detyrimin për të respektuar paraqitjen e rregullt në diskutimin kryesor dhe pasojat e mosparaqitjes së prokurorit publik ose prokurorit privat në diskutimin kryesore.

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me Vendimin U.nr.129/2023 të datës 20.12.2023, mori qëndrimin se pretendimi se neni 364 i Ligjit shkel nenin 9 të Kushtetutës është i pabazuar në atë mënyrë që dispozita ka krijuar pabarazi të qytetarëve para Kushtetutës dhe ligjeve varësisht nga fakti nëse procedura është iniciuar nga prokurori publik apo nga prokurori privat. Nga analiza e dispozitës së kontestuar dhe dispozitave të tjera të cituara, rrjedh se prokurori publik dhe prokurori privat të cilët janë ftuar me rregull, por nuk do të vijnë në seancën kryesore, pësojnë pasoja të ndryshme procedurale, përkatësisht gjobë për prokurorin publik të shqiptuar nga gjykata dhe masa disiplinore sipas dispozitave të Ligjit për prokurorinë publike dhe ndërprerje të procedurës për prokurorin privat. Dallimi në renditjen e pasojave rrjedh kryesisht nga pozita e pabarabartë në procedurën e prokurorit publik dhe prokurorit privat, gjë që ka arsyetimin e vet kushtetues. Konkretisht, sipas nenit 106 paragrafi 1 të Kushtetutës, prokurori publik është një organ i vetëm dhe i pavarur shtetëror që ndjek penalisht kryerësit e veprave penale dhe veprave të tjera penale të përcaktuara me ligj dhe kryen detyra të tjera të përcaktuara me ligj. Prandaj, dispozita e kontestuar përcakton pasoja procedurale për një organ shtetëror, në krahasim me pasojat procedurale për një paditës privat. Konkretisht, sa i përket të drejtave, Ligji për procedurën penale në nenin 65 parashikon që paditësi privat ka të njëjtat të drejta si prokurori publik, përveç atyre që i takojnë prokurorit publik si organ shtetëror. Prandaj, prokurori publik nuk mund të ndjekë penalisht për vepra penale për të cilat ndjekja penale është parashikuar me padi private dhe anasjelltas, prokurori privat nuk mund të ndjekë penalisht për vepra të tjera penale, ndjekja e të cilave bie në kompetencën e prokurorit publik si organ shtetëror. Sipas sa më sipër, në pyetje është koncepti i legjislacionit penal, i cili kryesisht në Kodin Penal përcakton saktësisht kur dhe për cilat vepra penale ndërmerret ndjekja penale me padi private. Pra, çështja është një mundësi ligjore për një prokuror privat kundrejt një detyrimi kushtetues sipas nenit 106 paragrafi 1 të Kushtetutës për prokurorin publik i cili nuk ka mundësi të zgjedhë nëse do të ndërmarrë veprime të përshtatshme apo jo në rast dyshimi dhe provash për një vepër penale të kryer. Duke marrë parasysh se dispozita e kontestuar përcakton rregulla për respektimin e detyrimit për pjesëmarrje të rregullt në diskutimin kryesor nga prokurori i autorizuar, pra prokurori publik dhe prokurori privat, rrjedh se dispozita e kontestuar sulmohet pa bazë për shkelje të parimeve kushtetuese të mosdiskriminimit dhe sundimit të ligjit, parimit kushtetues të respektimit të normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare, parimit kushtetues të respektimit dhe mbrojtjes së të drejtave të njeriut, të drejtës për një gjykim të drejtë, të drejtës për një gjykim të paanshëm, të drejtës për një gjykim brenda një afati të arsyeshëm dhe prezumimit të pafajësisë.

Për shkak të të gjitha sa më sipër, konsiderojmë se, bazuar në pretendimet në iniciativë dhe dispozitat e nenit 364 të Ligjit, Gjykata tashmë ka marrë një qëndrim dhe në këtë pjesë të iniciativës, kushtet e nenit 38, paragrafi 2 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës janë përmbushur, duke pasur parasysh se ajo tashmë ka vendosur për të njëjtën çështje dhe nuk ka baza për një vendim të ndryshëm.

Nga gjendja faktike e vërtetuar dhe analiza ligjore e dispozitave të kontestuara të Ligjit për procedurë penale në korrelacion me dispozitat e tjera me të cilat dispozitat e kontestuara janë të lidhura ngushtë, përkatësisht: neni 355 paragrafi 2 në pjesën “nga neni 353 paragrafi 2 i këtij ligji”, neni 361 paragrafi 3 në pjesën “dhe avokati mbrojtës ose përfaqësuesi ligjor urdhërohet të paguajë shpenzimet e shkaktuara nga ndërprerja ose prolongimi”, neni 362 paragrafët 1 dhe 2, paragrafi 3 në pjesën “Ky procesverbal nënshkruhet nga dëshmitari ose eksperti i pyetur” dhe paragrafi 4 i Ligjit të Procedurës Penale, Gjykata nuk gjeti kundërshtim me asnjë normë kushtetuese të paraqitur në iniciativë dhe për nenin 345 paragrafi 3, nenin 350 paragrafi 3 në pjesën “kur palët dhe i dëmtuari marrin pjesë në marrjen në pyetje, ata kanë të drejtat nga neni 219 paragrafi 7 i këtij ligji”, neni 357 paragrafi 1 në pjesën “nga neni 26 i këtij ligji”, neni 364 paragrafi 1 në pjesën”i cili është thirrur rregullisht, por nuk e njofton gjykatën për arsyet e pamundësisë së tij/saj për t’u paraqitur, dënohet me gjobë të parashikuar në nenin 89 të këtij ligji”, neni 364 paragrafi 1 në pjesën “i cili thirret në mënyrë të rregullt, por nuk e njofton gjykatën për arsyet e pamundësisë së tij/saj për t’u paraqitur, dënohet me gjobë të parashikuar në nenin 89 të këtij ligji” dhe neni 364 në tërësi të Ligjit për procedurë penale, Gjykata vlerësoi se janë përmbushur kushtet për refuzim.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski