У.бр.202/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.202/2024
Скопје, 09.04.2025 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 алинеја 2 од Уставот на Република Северна Македонија и член 38 алинеја 3 и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” број 115/2024), на седницата одржана на 9 април 2025 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.2 Лајшманиоза во делот „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза се евтаназираат вeднаш со одобрено ветеринарно-медицински препарат за таа намена“ од Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2025 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 54/2025) .

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.3 Лајшманиоза во делот „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза треба да се еутаназираат вeднаш“ од Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 59/2024 и 128/2024).

Образложение

Милка Докузова, овластено лице на Граѓанската асоцијација за унапредување на инклузивноста во градовите и градските простори ХУМАНИ ГРАДОВИ Скопје, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.3 Лајшманиоза во делот „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза треба да се еутаназираат вeднаш“ од Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година, објавена во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 59/2024 и 128/2024.

Подносителот на иницијативата смета дека со примена на оспорената одредба се повредуваат темелните вредности на Уставот, владеење на правото, хуманизмот, социјалната правда и солидарност, уредувањето и хуманизмот на просторот и заштита и унапредување на животната средина и на природата и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право, утврдени во член 8 став 1 алинеи 3, 8 ,10 и 11 од Уставот .

Според подносителот, согласно член 43 од Уставот, Републиката треба да обезбеди услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина, а сите прописи треба да бидат во согласност со Уставот и законите и секој е должен да ги почитува.

Имено, според подносителот, човекот има морална обврска да ги почитува сите живи суштества и да има на ум дека домашните миленици имаат посебен однос кон човекот како и важноста на милениците во нивниот придонес кон квалитетот на живеењето на семејствата и нивната вредност за општеството во целина.

Во поткрепа на аргументите во иницијативата, се укажува на неколку меѓународни акти: Европската конвенција за заштита на животните кои се чуваат како домашни миленици (Стразбур, 13.11.1987 година), Договорот од Махстрит (од 1991 година), со посебната Декларација за заштита на животните, како и принципите на Светската организација за благосостојба на животните.

Согласно со Европската конвенција за заштита на животните кои се чуваат како домашни миленичиња (Стразбур 13.11.1987) во член 11 став 1 е предвидено дека само ветеринар или друго стручно лице може да одлучи да евтанизира домашен миленик, освен за ситуации кога се работи за итна потреба, а во поглавјето 3 во член 12 како дополнителни мерки и контрола на популацијата на бездомните животни најнапред се очекува да се преземат сите законски и административни мерки на начин што нема да предизвика болка, страдање и стрес во ситуации кога тоа може да биде избегнато. Исклучок за заловувањето држењето или евтаназијата на бездомни животни бил предвиден во член 13 од Конвенцијата и тоа во ситуации кога се работи за неизбежна ситуација, соодветно дефинирана во рамки на националната програма за контрола на болести.

Според подносителот, контролата на популацијата на бездомните кучиња е регулирана во член 28 став 3 од Законот за заштита и благосостојба на животните („Службен весник на Република Македонија„ бр.149/2014, 149/2015, 53/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.65/2023) каде е уредено дека во прифатилиштата треба да се обезбеди спроведување на соодветни мерки и персонал со цел за ефикасна заштита на животните, редовно хранење и напојување и доколку е неопходно лекување на животните. Исклучок е предвиден во став 6 од истиот член според кој во случај на појава на заразна болест која може да се пренесе со кучињата, односно доколку постои опасност од појава на ваква болест, може да се направат исклучоци од одредбите од ставот (3) на овој член и да се спроведе убивање на бездомните кучиња со средства за хумана евтаназија. Имено, исклучокот „заразна болест која може да се пренесе со кучињата“ се мисли на болест која може да се пренесе на луѓето. Во таа насока во иницијативата дава и информации за состојбата со заболени лица од лајшманиоза во нашата држава и смета дека не постои ризик фактор за појава на оваа инфекција врз луѓето.

Евтаназијата во овој случај на заболување, според подносителот, може да се користи само во индивидуално определени случаи, потврдени со соодветни испитувања и соодветни методи и по видување на надлежен доктор на ветеринарната медицина, како што и е предвидено во постоечките прописи, во ситуации кога навистина тоа било неопходно. Имено и Европската конвенција за заштита на животните од 13 ноември 1987 година донесена од Советот на Европа, уредува дека евтаназијата би требало да се користи како начин за решавање на проблемот со бездомните кучиња, во исклучителна ситуација, соодветно дефинирана во рамките на националната програма за контрола на болести (член 13) и дека таквата одлука за евтаназија треба да биде донесена од страна на докторот по ветеринарна медицина (член 11).

Во конкретниот случај, согласно член 57 став 1 алинеја 1 од Законот за ветеринарно здравство („Службен весник на Република Македонија” бр. 113/2007, 24/2011, 136/2011, 123/2012, 154/2015 и 53/2016) директорот на Агенцијата за храна и ветеринарство ја донел Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година. Но, според подносителот, Годишната наредба нема своја законска основа, па не може да се воспостават права и обврски кои не се засновани со закон, а со тоа не може да предвидат обврска на економските оператори.

Според подносителот, право и обврска на општините е да одлучуваат каква метода за контрола на популација на бездомни кучиња ќе применат како најцелисходна за решавање на овој сериозен комунален проблем.

Од наведените причини, подносителот смета дека оспорениот дел од Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза треба да се еутаназираат вeднаш“ нема уставна и законска основа, со барање Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста и истиот да се поништи.

Од страна на подносителот на иницијативата до Уставниот суд доставено е известување дека Агенцијата за храна и ветеринарство има донесено Годишна наредба за здравствена заштита на животните во 2025 година, објавена во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 54/2025.

Ваква одредба е предвидена и во Годишна наредба за здравствена заштита на животните во 2025 година во член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.2 Лајшманиоза и истата гласи „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза се евтаназираат вeднаш со одобрено ветеринарно-медицински препарат за таа намена“. Подносителот бара Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на одредбата и истата да се поништи.

На седницата Судот утврди дека Агенцијата за храна и ветеринарство донела Годишна наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 59/2024 и 128/2024) и во член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.3 Лајшманиоза е предвидена одредба „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза треба да се еутаназираат вeднаш“.

Воедно, Судот утврди дека Агенцијата за храна и ветеринарство донела Годишна наредба за здравствена заштита на животните во 2025 година ( „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 54/2025) и во член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.2 Лајшманиоза е предвидена одредба „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза се евтаназираат вeднаш со одобрено ветеринарно-медицински препарат за таа намена“ .

III

Според член 8 алинеи 3, 8, 10 и 11 од Уставот на Република Северна Македонија, социјалната правда и солидарност, уредувањето и хуманизмот на просторот и заштита и унапредување на животната средина и на природата и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право се темелни вредности на Уставот .

Според член 43 од Уставот, секој човек има право на здрава животна средина. Секој е должен да ја унапредува и штити животната средина и природата. Републиката обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина.

Согласно член 110 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот и за согласноста на другите прописи и колективни договори со Уставот и со законите.

Според член 115 став 2 од Уставот, општината е самостојна во вршењето на надлежностите утврдени со Уставот и со закон, а надзорот над законитоста на нејзината работа го врши Републиката.

Разгледувајќи ја предметната иницијатива од аспект на изнесените наводи за неуставноста и незаконитост, Судот го утврди следното:

Во Законот за организација и работа на органите на државната управа („Службен весник на Република Македонија“ бр.58/2000, 44/2002, 82/2008, 167/2010 и 51/2011 и „Службен весник на Република Северна Македонија “бр.96/2019 и 121/2024) законодавецот како општи подзаконски акти на органите на државната управа ги утврдува: правилник, наредба, упатство, план и програма. Во член 55 став 2 од Законот е уредено дека „Директорот на самостојниот орган на државната управа, односно управната организација донесува правилници, решенија, наредби, упатства, планови, програми и други видови акти за извршување на законите и други прописи, кога за тоа е овластен со закон а во член 56 став 2 од Законот е уредено дека „Со наредба се наредува или забранува постапување во определена ситуација која има општо значење за извршување на законите и други прописи.“

Со Законот за комуналните дејности („Службен весник на Република Македонија” број 95/2012, 163/2013, 42/2014, 44/2015, 147/2015, 31/2016 и 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 302/2020, 255/2024, 3/2025 и 17/25), се уредуваат основните услови и начинот на вршење на комуналните дејности, финансирањето на комуналните дејности, финансирањето на изградбата и одржувањето на објектите на комуналната инфраструктура и други прашања од значење за комуналните дејности.

Со член 5 точка 15 од Законот за комунални дејности, како комунална дејност во смисла на овој закон, помеѓу другото, се смета и уловување на животни скитници. Воедно, според член 14 став 3 алинеја 9 од Законот, во комунални услуги за задоволување на заедничка потрошувачка спаѓа и ерадикција на животни скитници.
Надлежностите на општините се утврдени во Законот за локалната самоуправа („Службен весник на Република Македонија” број 5/2002).

Член 20 од Законот се однесува на т.н. општа надлежност на општината според која општините, во рамки на законот, во согласност со начелото на супсидијарност, имаат право на своето подрачје да ги вршат работите од јавен интерес од локално значење, што не се исклучени од нивна надлежност или не се во надлежност на органите на државната власт.
Согласно со член 21 од Законот, општините самостојно, во рамки на законот, ги уредуваат и вршат работите од јавен интерес од локално значење, утврдени со овој или друг закон и се одговорни за нивното вршење.

Листата на надлежности на општините е утврдена во член 22 од Законот, и во оваа листа меѓу другите надлежности во точка 4. предвидено е вршење на комуналните дејности а во точка 13 предвидено е дека општината врши и други работи определени со закон.

Од одредбите од Законот за локална самоуправа и Законот за комуналните дејности произлегува дека општините се исклучиво надлежни за вршење на комуналните дејности како работи од локално значење, меѓу кои спаѓа и дејноста на заловување на животни скитници. Оваа комунална дејност понатаму е прецизирана во Законот за заштита и благосостојба на животните во кои се предвидени конкретни обврски за општината во врска со бездомните кучиња што опфаќаат собирање, односно заловување на бездомни кучиња, нивно сместување во прифатилишта во кои им се обезбедува сместување, храна и заштита. Во Законот се предвидени и конкретни мерки за контрола на популацијата на бездомни кучиња како што се кастрирање, заловување, здравствен третман и социјализација согласно со прописите на ветеринарното здравство, како и други пропишани методи за контрола на популацијата на бездомните кучиња. Сите овие дејствија и мерки во Законот се утврдени како обврски на општината, општините во Градот Скопје, односно Градот Скопје, кои исто така треба да изготват и усвојат повеќегодишен план и програма.

Со Законот за благосостојба на животните („Службен весник на Република Македонија„ бр.149/2014, 149/2015, 53/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.65/2023) се уредуваат минималните барања за заштита и благосостојба на животните во однос на нивното одгледување, чување, грижа и сместување, заштита на животните при фармско држење, заштита и благосостојба на животните за време на превоз, колењето или убивањето на животни кои се одгледуваат за производство на храна, волна, кожа, крзно и други производи како и заради депопулација и слични операции, условите кои треба да ги исполнат кланиците во однос на заштита и благосостојба на животните при колење и убивање, заштита и благосостојба на домашните миленици и бездомни животни, животни во зоолошки градини и животните кои се користат во експериментални или едукативни цели.

Во член 7 од Законот е уредено дека надлежен орган за спроведување на управните и стручните работи утврдени со овој закон е Агенцијата за храна и ветеринарство (во понатамошниот текст: Агенцијата).

Согласно со член 28 став 1, општината, општините во Градот Скопје, односно Градот Скопје, се надлежни да вршат собирање на бездомните кучиња, односно нерегистрирани кучиња и регистрирани кучиња доколку ги затекнат на јавни површини без присуство на сопственикот и привремено да ги сместат во соодветни објекти – прифатилишта. Согласно став 3 од истиот член, прифатилиштата треба да обезбедат спроведување на соодветни мерки и персонал со цел за ефикасна заштита на животните, редовно хранење и напојување и доколку е неопходно лекување на животните. Во став 6 од истиот член е уредено дека во случај на појава на заразна болест која може да се пренесе со кучињата, односно доколку постои опасност од појава на ваква болест, може да се направат исклучоци од одредбите од ставот (3) на овој член и да се спроведе убивање на бездомните кучиња со средства за хумана евтаназија. Ставот 9 уредува дека директорот на Агенцијата ги пропишува постапките за заловување, интервенции и третман на бездомните кучиња, другите методи за контрола на популацијата на бездомните кучиња, начинот на спроведување на тестот за социјализација, начинот и содржината на податоците за водење на евиденција и начинот на вршење на надзор.

Со Законот за ветеринарно здравство („Службен весник на Република Македонија” бр. 113/2007, 24/2011, 136/2011, 123/2012, 154/2015 и 53/2016) се уредуваат организацијата и одговорноста во вршењето на ветеринарната дејност, начелата и постапките за имплементација на активностите поврзани со заштита на животните и луѓето од болести кои се пренесуваат преку животни, производи, нуспроизводи од животинско потекло и предмети, активности против заразните болести кај животните, вклучувајќи зоонози, работата на Ветеринарната комора и други прашања од значење за ветеринарната дејност. Со овој закон се уредуваат и контролата и сузбивањето на болестите кај животните, општите услови за ставање во промет на животни и производи, увоз, транзит на животни, производи и предмети, финансирањето на здравствената заштита на животните и ветеринарното јавно здравство и други прашања во врска со вршењето на ветеринарното здравство.

Во член 7 од Законот е уредено дека Агенцијата за храна и ветеринарство се грижи за спроведување на политиката во вршењето на ветеринарната дејност од областа на ветеринарното здравство и ветеринарното јавно здравство. Имено, согласно 57 став 1 алинеја 1 од Законот за ветеринарно здравство секоја година, директорот на Агенцијата донесува годишна наредба за здравствена заштита на животните со која се наредува спроведување на мерки за заштита на животните од одделни заразни болести, како и периодот за извршување на тие мерки во наредната година.

Од изнесеното произлегува дека директорот на Агенцијата согласно со член 57 став 1 алинеја 1 од Законот за ветеринарно здравство е овластен да донесе прописи – годишна наредба за здравствена заштита на животните со која се наредува спроведување на мерки за заштита на животните од одделни заразни болести, како и периодот за извршување на тие мерки во наредната година. Со оглед на изнесеното, Судот оцени дека директорот има законско овластувања за носење на годишна наредба со што неосновани се наводите на подносителот на иницијативата дека нема законско овластување за донесување на истата.

Директорот на Агенцијата за храна и ветеринарство врз основа на член 57 став 1 алинеја 1 од Законот за ветеринарно здравство на 08.03.2024 година донел Годишна наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година, објавена во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 59/2024 и 128/2024, а мерките за здравствена заштита на животните од заразни и паразитски болести ќе се спроведат во 2024 година (член 1 од Годишната наредба). На 10.03.2025 година, директорот на Агенцијата за храна и ветеринарство донел Годишна наредба за здравствена заштита на животните во 2025 година, објавена во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 54/2025, а мерките за здравствена заштита на животните од заразни и паразитски болести ќе се спроведат во 2025 година (член 1 од Годишната наредба).

Во конкретниот случај, според Судот, не станува збор за мерка со која се врши контрола на популацијата со цел намалување на бројот на бездомните кучиња, туку за контрола на појава на заразни болести кои се пренесуваат помеѓу кучињата, а може да се пренесат и на луѓето.

Според ставот 3 од член 43 од Уставот, Републиката обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина. Подигнувајќи го уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на животната средина и на природата на ниво на темелна вредност на уставниот поредок на Републиката, уставотворецот ги имал предвид проблемите предизвикани од заразни болести што доведуваат до појавата криза на животната средина како на човекот така и на кучињата, што од своја страна значи нарушување на рамнотежата меѓу човекот и природата. Токму затоа суштината на заштитата на животната средина не е само во нејзината заштита со закон и други прописи, туку и во создавање на таков општествен систем во кој интересите на граѓанинот и општеството ќе се развиваат хармонично. Во оваа смисла државата е должна во уредувањето на животната средина да создаде услови за здрава животна средина со секогаш присутно чувство на одговорност при воспоставувањето на рамнотежата.

Уставот утврдува и должност на секој (сите граѓани, претпријатија, установите и други организации, единиците на локалната самоуправа) да ја унапредува и штити животната средина, како и зачувувањето на природата и животната средина.

Според тоа сите субјекти се должни да ги спречуваат и отстрануваат штетните последици од болести со кои со кои се доведуваат во опасност животот и здравјето на луѓето и нарушување на природата и животната средина. Во таа насока се создадваат нормативни претпоставки за заштита и унапредување на животната средина и на природата.

Имено, Законот за заштита и благосостојба на животните, меѓу другото, уредува заштита и благосостојба на домашните миленици и бездомни животни.

Со цел одржување, унапредување и заштита на здравјето на луѓето, а воедно и заштита на здравјето на животните, согласно со член 8 од Законот за заштита и благосостојба на животните, директорот на Агенцијата може да донесе мерки за здравствена заштита на луѓето и животните и да пропише дополнителни услови.

Според член 28 став 1 од Законот, општината, општините во Градот Скопје, односно Градот Скопје, се надлежни да вршат собирање на бездомните кучиња, односно нерегистрирани кучиња и регистрирани кучиња доколку ги затекнат на јавни површини без присуство на сопственикот и привремено да ги сместат во соодветни објекти – прифатилишта. Во овие објекти треба да се обезбеди елементарна заштита на животните од непогодни временски услови и да се обезбеди нивно ефикасно затворање. (2) Заловувањето на бездомните кучиња се врши од страна на квалификувани лица на начин кој нема да предизвика непотребна болка или страдање. (3) Прифатилиштата треба да обезбедат спроведување на соодветни мерки и персонал со цел за ефикасна заштита на животните, редовно хранење и напојување и доколку е неопходно лекување на животните. За контрола на популацијата на бездомните кучиња, општината, општините во Градот Скопје, односно Градот Скопје треба заловените бездомни кучиња привремено да ги смести во прифатилиште каде кучињата треба да се кастрираат, односно ојаловуваат, здравствено се третираат, на нив да се изврши превентивна здравствена заштита и тест за социјализација согласно со прописите од областа на ветеринарното здравство по што истите треба да се вдомат или вратат во реонот од каде што биле заловени. Бездомните кучиња треба да бидат трајно обележани со микрочип, а во случај на бездомни кучиња вратени во реонот на заловување и со други видливи средства за идентификација, на начин кој нема да предизвика непотребна болка или страдање. По исклучок, општината, општините во Градот Скопје, односно Градот Скопје може да применат и други пропишани методи за контрола на популацијата на бездомните кучиња. Општината, општините во Градот Скопје односно Градот Скопје треба да изготват и усвојат повеќегодишен план и програма врз основа на кој ќе се врши контролата на популација на бездомните кучиња и истите да ги достават на одобрување до Агенцијата. Интервенциите од став 3 на овој член може да ги врши само доктор по ветеринарна медицина. Трошоците за заловување и третман на регистрираните и нерегистрираните кучиња се на товар на сопствениците на кучиња, а во случај на бездомни кучиња на товар на општината, општините во градот Скопје, односно градот Скопје. Согласно став 6 од истиот член во случај на појава на заразна болест која може да се пренесе со кучињата, односно доколку постои опасност од појава на ваква болест, може да се направат исклучоци од одредбите од ставот (3) на овој член и да се спроведе убивање на бездомните кучиња со средства за хумана евтаназија.

Законот за заштита и благосостојба на животните, меѓу другото, уредува заштита и благосостојба на домашните миленици и бездомни животни.

Согласно со точка 6 потточка 6.2 од Годишната наредба за заштита на животните во 2025 година во текот на 2025 година сите кучиња кои се заловени и привремено сместени во прифатилишта во согласност со член 28 од Законот за заштита и благосостојба на животните треба да се испитаат на болеста лајшманиоза. Тестирањето на лајшманиоза се врши со акредитирана метода од страна на одобрена/овластена лабораторија за дијагностичко испитување на заразни и паразитски болести кај животните. Во случај на серонегативен резулатат со акредитиран метод, а доколку кучето покажува клинички знаци на болеста лајшманиоза, тогаш треба повторно да се тестира со молекуларен метод, а доколку кучето има свој сопственик прифатилиштето треба да го информира сопственикот за ризиците и последиците од чување куче заболено од лајшманиоза. Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза се евтаназираат веднаш со одобрен ветеринарно-медицински препарат за таа намена, а сопственикот на кучето треба да потпише изјава за чување куче кое е заболено од лајшманиоза. Доколку не постои можност за лечење, позитивните регистрирани кучиња се евтаназираат со одобрен ветеринарно– медицински препарат за таа намена.
Во конкретниот случај станува збор за „лајшманиоза кај кучињата“ која е тешка заразна болест. Тестирањето на лајшманиоза се врши со акредитирани методи од страна на одобрена/овластена лабараторија за дијагностичко испитување на заразни и паразитски болести кај животните.

Трошоците за превентивните мерки (вакцинација, дехелминтизација, кастрација и стерилизација, идентификација и регистрација, испитување на лајшманиоза, евтаназија и нештетно отстранување) на бездомните кучиња се на товар на општините, општините во Градот Скопје и Градот Скопје. Трошоците за дијагностичките испитувања, лекување, евтаназија и нештетно отстранување се на товар на сопствениците на регистрирани кучиња.

Во конкретниот случај станува збор за заразна болест која се пренесува помеѓу кучињата, а може да се пренесе и на луѓето. Согласно член 28 став 6 од Законот за заштита и благосостојба на животните во случај на појава на заразна болест која може да се пренесе со кучињата, односно доколку постои опасност од појава на ваква болест, може да се направат исклучоци од одредбите од ставот (3) на овој член и да се спроведе убивање на бездомните кучиња со средства за хумана евтаназија.

Со Законот за ветеринарно здравство („Службен весник на Република Македонија” бр.113/2007, 24/2011, 136/2011, 123/2012, 154/2015 и 53/2016), се уредуваат организацијата и одговорноста во вршењето на ветеринарната дејност, начелата и постапките за имплементација на активностите поврзани со заштита на животните и луѓето од болести кои се пренесуваат преку животни, производи, нуспроизводи од животинско потекло и предмети, активности против заразните болести кај животните, вклучувајќи зоонози, работата на Ветеринарната комора и други прашања од значење за ветеринарната дејност, меѓу другото, и контролата и сузбивањето на болестите кај животните.

Целта на донесување на овој закон, меѓу другото е обезбедување заштита на луѓето и животните од болести кај животните и зоонози, како и мерките кои треба да бидат преземени против овие болести.

Согласно член 4 од Законот, здравствената заштита на животните, ветеринарното јавно здравство и благосостојбата и заштитата на животните се ветеринарни дејности од јавен интерес, а согласно член 5 став 1 оваа дејност, ја спроведува Државна ветеринарна служба во соработка со други органи и институции како и надлежниот орган, директорот на Агенцијата и Националната референтна лабораторија кога работи за потребите на Агенцијата врз основа на договор.

Според член 7 од Законот, Агенцијата се грижи за спроведување на политиката во вршењето на ветеринарната дејност од областа на ветеринарното здравство и ветеринарното јавно здравство.

Во глава III „Контрола и сузбивање на болестите кај животните“ член 49 „Болести кои задолжително се пријавуваат“ уредува дека директорот на Агенцијата донесува листа на болести кај животните кои задолжително се пријавуваат и пропишува општи мерки за борба против нив. Во став 2 е уредено дека во зависност од влијанието на јавното здравство болестите се поделени во три групи. Во точка б од истиот став е уредено дека болести од листата на Светската организација за здравствена заштита на животните-ОИЕ кои се сметаат дека се од особено значење и приоритет за Републиката, се предмет на посебни програми за надзор и/или контрола, предвидени со годишната наредба за здравствена заштита на животните или повеќегодишните програми кои се спроведуваат на целата територија на државата или на дел од неа. Притоа во зависност од категоријата на болеста и мерките за контрола и заштита се различни.

Согласно со член 57 став 1 од Законот, директорот на Агенцијата донесува: годишна наредба за здравствена заштита на животните со која се наредува спроведување на мерки за заштита на животните од одделни заразни болести, како и периодот за извршување на тие мерки во наредната година и годишна наредба за ветеринарно јавно здравство за извршување на ветеринарните мерки и контроли за заштита на јавното здравство од контаминенти или резидуи кои се пренесуваат од животни или производи од животинско потекло и го определува периодот за извршување на тие мерки за наредната година. Согласно со став 4 од истиот член, директорот на Агенцијата го координира и врши надзорот врз спроведувањето на годишната наредба за здравствена заштита на животните. Со средства од Буџетот на државата се финансираат активностите утврдени со годишната наредба за здравствена заштита на животните.

Од сето изнесено, според Судот, неосновани се наводите на подносителот на иницијативата за неуставност и незаконитост на член 1 точка 6. Други заразни и паразитски болести кај животните, потточка 6.3 Лајшманиоза во делот „Бездомните кучиња кои се позитивни на лајшманиоза треба да се еутаназираат вeднаш“ од Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2025 година, а непреземањето мерки од страна на државата за одржување, унапредување и заштита на здравјето на луѓето, а воедно и заштита на здравјето на животните претставува повреда на остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина, поради што Судот одлучи како во став 1 од диспозитивот на Решението.
Имајќи предвид дека Годишната наредба за здравствена заштита на животните во 2024 година, донесена од Директорот на Агенцијата за храна и ветеринарство е од темпорален карактер, односно има временски ограничена важност, постојат процесни пречки за одлучување во овој дел по иницијативата, поради што Судот одлучи како во став 2 од диспозитивот на Ршението.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.202/2024
Shkup, 09.04.2025

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 alineja 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 38 alineja 3 dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 9 prill 2025, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare te kafshët, nënpika 6.2 Leishmanioza në pjesën “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë eutanizohen menjëherë me një produkt medicinal veterinar të miratuar për atë qëllim” të Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2025 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 54/2025) .

REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare te kafshët, nënpika 6.3 Leishmanioza në pjesën “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanizohen menjëherë” të Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 59/2024 и 128/2024).

Arsyetim

Millka Dokuzova, person i autorizuar i Shoqatës Qytetare për Promovimin e Gjithëpërfshirjes në Qytete dhe Hapësirat e Qytetit HUMAN CITIES Shkup, paraqiti një iniciativë për të inicuar procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare te kafshët, nënpika 6.3 Leishmanioza në pjesën “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanizohen menjëherë” të Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024, të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 59/2024 dhe 128/2024.

Parashtruesja beson se zbatimi i dispozitës së kontestuar shkel vlerat themelore të Kushtetutës, sundimin e së drejtës, humanizmin, drejtësinë sociale dhe solidaritetin, rregullimin dhe humanizmin e hapësirës, si dhe mbrojtjen dhe promovimin e mjedisit jetësor dhe natyrës, si dhe respektimin e normave të pranuara përgjithësisht të së drejtës ndërkombëtare, të përcaktuara në nenin 8, paragrafi 1, alinetë 3, 8, 10 dhe 11 të Kushtetutës.

Sipas parashtrueses, në përputhje me nenin 43 të Kushtetutës, Republika duhet të sigurojë kushte për ushtrimin e të drejtës së qytetarëve për një mjedis të shëndetshëm, dhe të gjitha rregulloret duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën dhe ligjet dhe të gjithë janë të detyruar t’i respektojnë ato.

Kryesisht, sipas parashtrueses, njeriu ka një detyrim moral të respektojë të gjitha qeniet e gjalla dhe të mbajë parasysh se kafshët shtëpiake kanë një marrëdhënie të veçantë me njeriun, si dhe rëndësinë e kafshëve shtëpiake në kontributin e tyre në cilësinë e jetës së familjeve dhe vlerën e tyre për shoqërinë në tërësi.

Në mbështetje të argumenteve në iniciativë, referohen disa akte ndërkombëtare: Konventa Evropiane për Mbrojtjen e Kafshëve të Mbajtura si Kafshë Shtëpiake (Strasburg, 13.11.1987), Marrëveshja e Maastrichtit (1991), me Deklaratën e veçantë për Mbrojtjen e Kafshëve, si dhe parimet e Organizatës Botërore për Mirëqenien e Kafshëve. Sipas Konventës Evropiane për Mbrojtjen e Kafshëve të Mbajtura si Kafshë Shtëpiake (Strasburg 13.11.1987), neni 11, paragrafi 1, parashikon që vetëm një veteriner ose një profesionist tjetër mund të vendosë të eutanazisë një kafshë shtëpiake, përveç në situata të nevojës urgjente, dhe në Kapitullin 3, nenin 12, si masa shtesë dhe kontroll të popullatës së kafshëve endacake, pritet që të gjitha masat ligjore dhe administrative të merren në një mënyrë që nuk do të shkaktojë dhimbje, vuajtje dhe stres në situata ku kjo mund të shmanget. Një përjashtim nga kapja, mbajtja ose eutanazia e kafshëve endacake u parashikua në nenin 13 të Konventës, në situata kur është një situatë e pashmangshme, e përcaktuar në mënyrë të përshtatshme brenda kuadrit të programit kombëtar të kontrollit të sëmundjeve.

Sipas parashtrueses, kontrolli i popullatës së qenve endacakë rregullohet në nenin 28, paragrafi 3 të Ligjit për Mbrojtjen dhe Mirëqenien e Kafshëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 149/2014, 149/2015, 53/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 65/2023) i cili përcakton se strehimoret duhet të sigurojnë zbatimin e masave dhe personelit të duhur me qëllim mbrojtjen efikase të kafshëve, ushqyerjen rregullt dhe nëse është e nevojshme, mjekimin e kafshëve. Një përjashtim është parashikuar në paragrafin 6 të të njëjtit nen, sipas të cilit në rast të një sëmundjeje infektive që mund të transmetohet nga qentë, d.m.th. nëse ekziston rreziku i një sëmundjeje të tillë, mund të bëhen përjashtime nga dispozitat e paragrafit (3) të këtij neni dhe vrasja e qenve endacakë mund të kryhet duke përdorur mjete për eutanazi humane. Konkretisht, përjashtimi “sëmundje infektive që mund të transmetohet nga qentë” i referohet një sëmundjeje që mund të transmetohet te njerëzit. Në këtë drejtim, iniciativa ofron gjithashtu informacion mbi situatën me njerëzit që vuajnë nga leishmanioza në vendin tonë dhe konsideron se nuk ka faktor rreziku për shfaqjen e këtij infeksioni tek njerëzit.

Eutanazia në këtë rast të sëmundjes, sipas aplikantit, mund të përdoret vetëm në raste të përcaktuara individualisht, të konfirmuara nga ekzaminimet dhe metodat e duhura të përshtatshme dhe pas mendimit të një mjeku kompetent të mjekësisë veterinare, siç parashikohet në rregulloret ekzistuese, në situata kur është vërtet e nevojshme. Konventa Evropiane për Mbrojtjen e Kafshëve e 13 nëntorit 1987 e miratuar nga Këshilli i Evropës, përcakton që eutanazia duhet të përdoret si një mënyrë për të zgjidhur problemin e qenve endacakë, në një situatë të jashtëzakonshme, të përcaktuar në mënyrë të përshtatshme brenda kornizës së programit kombëtar të kontrollit të sëmundjeve (neni 13) dhe se një vendim i tillë për eutanazinë duhet të merret nga një mjek i mjekësisë veterinare (Neni 11).

Në rastin konkret, në përputhje me nenin 57 paragrafi 1 alineja 1 e Ligjit për Shëndetin Veterinar (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 113/2007, 24/2011, 136/2011, 123/2012, 154/2015 dhe 53/2016), drejtori i Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë miratoi Urdhrin Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024. Megjithatë, sipas parashtrueses, Urdhri Vjetor nuk ka bazën e vet ligjore, kështu që nuk mund të përcaktohen të drejta dhe detyrime që nuk bazohen në ligj, dhe për këtë arsye nuk mund të parashikohet detyrim nga ana e operatorëve ekonomikë. Sipas parashtrueses, është e drejtë dhe detyrim i komunave të vendosin se cilën metodë për kontrollin e popullatës së qenve endacakë do ta zbatojnë si më të përshtatshme për zgjidhjen e këtij problemi serioz komunal.

Për arsyet e theksuara, parashtruesja konsideron se pjesa e kontestuar e Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024 “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanazizohen menjëherë” nuk ka bazë kushtetuese dhe ligjore, duke kërkuar që Gjykata Kushtetuese të fillojë një procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë dhe ta anulojë atë.

Parashtruesja paraqiti një njoftim në Gjykatën Kushtetuese se Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë ka miratuar Urdhrin Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2025, të botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” Nr. 54/2025.

Një dispozitë e tillë është parashikuar edhe në Urdhërin Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2025 në nenin 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare tek kafshët, nënseksioni 6.2 Leishmanioza dhe aty thuhet “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanazizohen menjëherë me një produkt medicinal veterinar të miratuar për këtë qëllim”. Parashtruesja kërkon që Gjykata Kushtetuese të fillojë një procedurë për të vlerësuar kushtetutshmërinë dhe ligjshmërinë e dispozitës dhe që ajo të anulohet.

Në seancë, Gjykata përcaktoi se Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë miratoi një Urdhër Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” Nr. 59/2024 dhe 128/2024) dhe në nenin 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare te kafshët, nënseksioni 6.3 Leishmanioza, parashikohet dispozita “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanazizohen menjëherë”.

Në të njëjtën kohë, Gjykata përcaktoi se Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë miratoi një Urdhër Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2025 (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 54/2025) dhe në nenin 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare te kafshët, nënseksioni 6.2 Leishmanioza, dispozita “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanazizohen menjëherë me një produkt medicinal veterinar të miratuar për atë qëllim“ .

III

Sipas nenit 8, paragrafët 3, 8, 10 dhe 11 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, drejtësia sociale dhe solidariteti, planifikimi hapësinor dhe humanizmi, mbrojtja dhe promovimi i mjedisit jetësor dhe natyrës, si dhe respektimi i normave të pranuara përgjithësisht të së drejtës ndërkombëtare janë vlera themelore të Kushtetutës.

Sipas nenit 43 të Kushtetutës, çdo person ka të drejtë për një mjedis jetësor të shëndetshëm. Çdokush është i detyruar të promovojë dhe mbrojë mjedisin dhe natyrën. Republika siguron kushte për ushtrimin e të drejtës së qytetarëve për një mjedis të shëndetshëm.

Sipas nenit 110 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për përputhshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe për përputhshmërinë e rregullave të tjera dhe marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe ligjet.

Sipas nenit 115, paragrafi 2 i Kushtetutës, komuna është e pavarur në ushtrimin e kompetencave të përcaktuara me Kushtetutë dhe ligj, dhe Republika ushtron mbikëqyrje mbi ligjshmërinë e punës së saj.

Duke e shqyrtuar iniciativën në fjalë nga aspekti i pretendimeve për jokushtetutshmëri dhe paligjshmëri, Gjykata përcaktoi si në vijim: Në Ligjin për Organizimin dhe Punën e Organeve të Administratës Shtetërore (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2000, 44/2002, 82/2008, 167/2010 dhe 51/2011 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019 dhe 121/2024) ligjvënësi përcakton si akte të përgjithshme nënligjore të organeve të administratës shtetërore:

rregullore, urdhëresë, udhëzim, plan dhe program. neni 55, paragrafi 2 i Ligjit përcakton se “Drejtori i organit të pavarur të administratës shtetërore, pra i organizatës administrative, miraton rregullore, vendime, urdhra, udhëzime, plane, programe dhe lloje të tjera aktesh për zbatimin e ligjeve dhe rregullave të tjera, kur autorizohet për këtë me ligj dhe neni 56, paragrafi 2 i Ligjit përcakton se “Me urdhër urdhërohen ose ndalohen veprime në një situatë specifike që ka rëndësi të përgjithshme për zbatimin e ligjeve dhe rregullave të tjera”.

Me Ligjin për veprimtaritë komunale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 95/2012, 163/2013, 42/2014, 44/2015, 147/2015, 31/2016 dhe 64/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 302/2020, 255/2024, 3/2025 dhe 17/25) rregullon kushtet themelore dhe mënyrën e kryerjes së aktiviteteve komunale, financimi i aktiviteteve komunale, financimi i ndërtimit dhe mirëmbajtjes së objekteve të infrastrukturës komunale dhe çështje të tjera me rëndësi për aktivitetet komunale.

Neni 5, pika 15 e Ligjit për veprimtaritë komunale, ndër të tjera, e konsideron kapjen e kafshëve endacake si një aktivitet komunal sipas kuptimit të këtij ligji. Në të njëjtën kohë, sipas nenit 14, paragrafi 3, alineja 9 të Ligjit, shërbimet komunale për përmbushjen e konsumit të përbashkët përfshijnë edhe zhdukjen e kafshëve endacake.
Kompetencat e komunave përcaktohen në Ligjin për vetëqeverisje lokale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 5/2002).

Neni 20 i Ligjit i referohet të ashtuquajturës kompetencë e përgjithshme e komunës sipas së cilës komunat, brenda kornizës së ligjit, në përputhje me parimin e subsidiaritetit, kanë të drejtë të kryejnë në territorin e tyre punët me interes publik me rëndësi lokale, të cilat nuk përjashtohen nga kompetenca e tyre ose nuk janë në kompetencën e organeve të qeverisjes shtetërore.

Në përputhje me nenin 21 të Ligjit, komunat në mënyrë të pavarur, brenda kornizës së ligjit, rregullojnë dhe kryejnë punët me interes publik me rëndësi lokale, të përcaktuara me këtë ose një ligj tjetër dhe janë përgjegjëse për kryerjen e tyre.

Lista e kompetencave të komunave përcaktohet në nenin 22 të Ligjit, dhe në këtë listë, ndër kompetencat e tjera, në pikën 4. parashikohet kryerja e aktiviteteve komunale, dhe në pikën 13 parashikohet që komuna kryen edhe punë të tjera të përcaktuara me ligj.

Dispozitat e Ligjit për vetëqeverisje lokale dhe Ligjit për veprimtaritë komunale tregojnë se komunat janë kryesisht përgjegjëse për kryerjen e aktiviteteve komunale si çështje me rëndësi lokale, duke përfshirë aktivitetin e kapjes së kafshëve endacake. Ky aktivitet komunal specifikohet më tej në Ligjin për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, i cili përcakton detyrime specifike për komunën në lidhje me qentë endacakë, të cilat përfshijnë mbledhjen, d.m.th. kapjen e qenve endacakë, vendosjen e tyre në strehimore ku atyre u sigurohet akomodim, ushqim dhe mbrojtje. Ligji gjithashtu parashikon masa specifike për kontrollin e popullatës së qenve endacakë, siç është kastrimi, kapja, trajtimi shëndetësor dhe socializimi në përputhje me rregulloret shëndetësore veterinare, si dhe metoda të tjera të përcaktuara për kontrollin e popullatës së qenve endacakë. Të gjitha këto veprime dhe masa përcaktohen në Ligj si detyrime të komunës, komunave në Qytetin e Shkupit, d.m.th. Qytetit të Shkupit, të cilat gjithashtu duhet të përgatisin dhe miratojnë një plan dhe program shumëvjeçar.

Ligji për mirëqenien e kafshëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 149/2014, 149/2015, 53/2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 65/2023) rregullon kërkesat minimale për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve në lidhje me mbarështimin, mbajtjen, kujdesin dhe akomodimin e tyre, mbrojtjen e kafshëve gjatë mbajtjes në ferma, mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve gjatë transportit, therjen ose vrasjen e kafshëve të rritura për prodhimin e ushqimit, leshit, lëkurës, gëzofit dhe produkteve të tjera, si dhe për depopullimin dhe operacione të ngjashme, kushtet që thertoret duhet të plotësojnë në lidhje me mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve gjatë therjes dhe vrasjes, mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve shtëpiake dhe kafshëve endacake, kafshëve në kopshte zoologjike dhe kafshëve të përdorura për qëllime eksperimentale ose edukative.

Neni 7 i Ligjit përcakton se autoriteti kompetent për zbatimin e aktiviteteve administrative dhe profesionale të përcaktuara nga ky Ligj është Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë (në tekstin e mëtejmë: Agjencia).

Në përputhje me nenin 28, paragrafi 1, komuna, komunat në Qytetin e Shkupit, përkatësisht Qyteti i Shkupit, janë kompetente për të mbledhur qentë endacakë, përkatësisht qentë e paregjistruar dhe qentë e regjistruar nëse gjenden në hapësira publike pa praninë e pronarit dhe për t’i vendosur përkohësisht në objekte përkatëse – strehimore. Në përputhje me paragrafin 3 të të njëjtit nen, strehimoret duhet të sigurojnë zbatimin e masave dhe personelit përkatës me qëllim mbrojtjen efikase të kafshëve, ushqyerjen e rregullt dhe, nëse është e nevojshme, trajtimin e kafshëve. Paragrafi 6 i të njëjtit nen përcakton se në rast të një sëmundjeje ngjitëse që mund të transmetohet nga qentë, përkatësisht nëse ekziston rreziku i një sëmundjeje të tillë, mund të bëhen përjashtime nga dispozitat e paragrafit (3) të këtij neni dhe mund të kryhet vrasja e qenve endacakë me mjete për eutanazi humane. Paragrafi 9 përcakton se drejtori i Agjencisë do të përcaktojë procedurat për kapjen, ndërhyrjen dhe trajtimin e qenve endacakë, metodat e tjera për kontrollin e popullatës së qenve endacakë, mënyrën e kryerjes së testit të socializimit, mënyrën dhe përmbajtjen e të dhënave për mbajtjen e evidencës dhe mënyrën e kryerjes së mbikëqyrjes.

Me Ligjin për shëndetësinë veterinere (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 113/2007, 24/2011, 136/2011, 123/2012, 154/2015 dhe 53/2016) rregullohet organizimi dhe përgjegjësia në kryerjen e aktiviteteve veterinare, parimet dhe procedurat për zbatimin e aktiviteteve që lidhen me mbrojtjen e kafshëve dhe njerëzve nga sëmundjet e transmetuara përmes kafshëve, produkteve, nënprodukteve me origjinë shtazore dhe objekteve, aktivitetet kundër sëmundjeve infektive tek kafshët, duke përfshirë zoonozat, punën e Dhomës Veterinare dhe çështje të tjera me rëndësi për aktivitetin veterinar. Ky ligj rregullon gjithashtu kontrollin dhe çrrënjosjen e sëmundjeve të kafshëve, kushtet e përgjithshme për vendosjen e kafshëve dhe produkteve në treg, importin, tranzitin e kafshëve, produkteve dhe objekteve, financimin e mbrojtjes së shëndetit të kafshëve dhe shëndetit publik veterinar dhe çështje të tjera që lidhen me kryerjen e shëndetit veterinar.

Neni 7 i Ligjit përcakton se Agjencia e Ushqimit dhe Veterinarisë është përgjegjëse për zbatimin e politikës në kryerjen e aktiviteteve veterinare në fushën e shëndetit veterinar dhe shëndetit publik veterinar. Konkretisht, në përputhje me nenin 57, paragrafi 1, alineja 1 të Ligjit për shëndetësinë veterinare, çdo vit, drejtori i Agjencisë miraton një urdhër vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve, i cili urdhëron zbatimin e masave për mbrojtjen e kafshëve nga sëmundje të caktuara infektive, si dhe periudhën për zbatimin e këtyre masave në vitin pasardhës.

Nga sa më sipër rrjedh se drejtori i Agjencisë, në përputhje me nenin 57, paragrafi 1, rreshti 1 i Ligjit për shëndetësinë veterinare, është i autorizuar të miratojë rregullore – një urdhër vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve, i cili urdhëron zbatimin e masave për mbrojtjen e kafshëve nga sëmundje të caktuara infektive, si dhe periudhën për zbatimin e këtyre masave në vitin pasardhës. Duke pasur parasysh sa më sipër, Gjykata vlerësoi se drejtori ka autorizim ligjor për të miratuar një urdhër vjetor, gjë që i bën të pabazuara pretendimet e iniciatorit se ai nuk ka autoritetin ligjor për ta miratuar atë.

Drejtori i Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë, bazuar në nenin 57 paragrafi 1 rreshti 1 i Ligjit për shëndetësinë veterinare, më 08.03.2024 miratoi Urdhrin Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024, të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 59/2024 dhe 128/2024, dhe masat për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve nga sëmundjet infektive dhe parazitare do të zbatohen në vitin 2024 (neni 1 i Urdhrit Vjetor). Më 10.03.2025, drejtori i Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë miratoi Urdhrin Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2025, të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 54/2025, dhe masat për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve nga sëmundjet infektive dhe parazitare do të zbatohen në vitin 2025 (neni 1 i Urdhrit Vjetor).
Në këtë rast të veçantë, sipas Gjykatës, nuk bëhet fjalë për një masë për të kontrolluar popullatën me qëllim uljen e numrit të qenve endacakë, por për kontrollin e shfaqjes së sëmundjeve infektive që transmetohen midis qenve dhe mund të transmetohen te njerëzit.

Sipas paragrafit 3 të nenit 43 të Kushtetutës, Republika siguron kushte për ushtrimin e të drejtës së qytetarëve për një mjedis jetësor të shëndetshëm. Duke e ngritur rregullimin dhe humanizimin e hapësirës dhe mbrojtjen dhe përmirësimin e mjedisit jetësor dhe natyrës në nivelin e një vlere themelore të rendit kushtetues të Republikës, hartuesi i Kushtetutës i ka marrë parasysh problemet e shkaktuara nga sëmundjet infektive që çojnë në shfaqjen e një krize të mjedisit jetësor si për njerëzit ashtu edhe për qentë, që nga ana tjetër do të thotë një prishje e ekuilibrit midis njerëzve dhe natyrës. Kjo është arsyeja pse thelbi i mbrojtjes së mjedisit jetësor nuk është vetëm në mbrojtjen e tij me ligj dhe rregullore të tjera, por edhe në krijimin e një sistemi të tillë shoqëror në të cilin interesat e qytetarëve dhe shoqërisë do të zhvillohen në mënyrë harmonike. Në këtë kuptim, shteti është i detyruar, në rregullimin e mjedisit jetësor, të krijojë kushte për një mjedis të shëndetshëm me një ndjenjë gjithmonë të pranishme përgjegjësie në vendosjen e ekuilibrit.

Kushtetuta gjithashtu përcakton detyrën e të gjithëve (të gjithë qytetarëve, ndërmarrjeve, institucioneve dhe organizatave të tjera, njësive të vetëqeverisjes lokale) për të promovuar dhe mbrojtur mjedisin, si dhe ruajtjen e natyrës dhe mjedisit jetësor.

Prandaj, të gjitha subjektet janë të detyruara të parandalojnë dhe eliminojnë pasojat e dëmshme të sëmundjeve që rrezikojnë jetën dhe shëndetin e njeriut dhe shkatërrimin e natyrës dhe mjedisit jetësor. Në këtë drejtim, krijohen supozime normative për mbrojtjen dhe promovimin e mjedisit jetësor dhe natyrës.

Në fakt, Ligji për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, ndër të tjera, rregullon mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve shtëpiake dhe kafshëve endacake.

Me qëllim ruajtjen, promovimin dhe mbrojtjen e shëndetit të njeriut, dhe në të njëjtën kohë mbrojtjen e shëndetit të kafshëve, në përputhje me nenin 8 të Ligjit për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, drejtori i Agjencisë mund të miratojë masa për mbrojtjen e shëndetit të njerëzve dhe kafshëve dhe të përcaktojë kushte shtesë.

Sipas nenit 28 paragrafi 1 të Ligjit, komuna, komunat në Qytetin e Shkupit, përkatësisht Qyteti i Shkupit, janë kompetente për të mbledhur qentë endacakë, përkatësisht qentë e paregjistruar dhe qentë e regjistruar nëse gjenden në zona publike pa praninë e pronarit dhe për t’i vendosur përkohësisht në objekte të përshtatshme – strehimore. Këto objekte duhet të sigurojnë mbrojtje themelore për kafshët nga kushtet e pafavorshme të motit dhe të sigurojnë mbylljen e tyre efikase. (2) Kapja e qenve endacakë kryhet nga persona të kualifikuar në një mënyrë që nuk do të shkaktojë dhimbje ose vuajtje të panevojshme. (3) Strehëzat duhet të sigurojnë zbatimin e masave dhe personelit të duhur me qëllim mbrojtjen efikase të kafshëve, ushqyerjen e rregullt dhe, nëse është e nevojshme, trajtimin e kafshëve. Për të kontrolluar popullatën e qenve endacakë, komuna, komunat në Qytetin e Shkupit, gjegjësisht Qyteti i Shkupit, duhet t’i vendosin përkohësisht qentë endacakë të kapur në një strehimore ku qentë duhet të kastrohen, gjegjësisht të sterilizohen, t’u jepet trajtim mjekësor, kujdes shëndetësor parandalues dhe t’u kryhet një test socializimi në përputhje me rregulloret në fushën e shëndetit veterinar, pas së cilës ata duhet të ri-strehohen ose të kthehen në zonën nga e cila janë kapur. Qentë endacakë duhet të shënohen përgjithmonë me mikroçip, dhe në rast të qenve endacakë që kthehen në zonën e kapjes, me mjete të tjera të dukshme identifikimi, në një mënyrë që nuk do të shkaktojë dhimbje ose vuajtje të panevojshme. Si përjashtim, komuna, komunat në Qytetin e Shkupit, gjegjësisht Qyteti i Shkupit, mund të aplikojnë metoda të tjera të përcaktuara për kontrollin e popullatës së qenve endacakë. Komuna, komunat në Qytetin e Shkupit, gjegjësisht Qyteti i Shkupit, do të përgatisin dhe miratojnë një plan dhe program shumëvjeçar në bazë të të cilit do të kryhet kontrolli i popullatës së qenve endacakë dhe do t’ia paraqesin ato për miratim Agjencisë. Ndërhyrjet e përmendura në paragrafin 3 të këtij neni mund të kryhen vetëm nga një mjek veterinar. Shpenzimet e kapjes dhe trajtimit të qenve të regjistruar dhe të paregjistruar do të mbulohen nga pronarët e qenve, dhe në rastin e qenve endacakë, nga komuna, komunat në Qytetin e Shkupit, pra Qyteti i Shkupit. Sipas paragrafit 6 të të njëjtit nen, në rast të shpërthimit të një sëmundjeje infektive që mund të transmetohet nga qentë, pra nëse ekziston rreziku i një sëmundjeje të tillë, mund të bëhen përjashtime nga dispozitat e paragrafit (3) të këtij neni dhe qentë endacakë do të vriten duke përdorur mjete për eutanazi humane.

Ligji për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, ndër të tjera, rregullon mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve shtëpiake dhe kafshëve endacake.

Me qëllim ruajtjen, avansimin dhe mbrojtjen e shëndetit të njerëzve, dhe në të njëjtën kohë mbrojtjen e shëndetit të kafshëve, në përputhje me nenin 8 të Ligjit për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, Drejtori i Agjencisë mund të miratojë masa për mbrojtjen e shëndetit të njerëzve dhe kafshëve dhe të përcaktojë kushte shtesë.

Në përputhje me pikën 6, nënpikën 6.2 të Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Kafshëve në vitin 2025, gjatë vitit 2025, të gjithë qentë që kapen dhe vendosen përkohësisht në strehimore në përputhje me nenin 28 të Ligjit për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve duhet të testohen për leishmaniozë. Testimi i leishmaniozës kryhet duke përdorur një metodë të akredituar nga një laborator i miratuar/autorizuar për testimin diagnostik të sëmundjeve infektive dhe parazitare tek kafshët. Në rastin e një rezultati seronegativ me një metodë të akredituar, dhe nëse qeni tregon shenja klinike të leishmaniozës, atëherë duhet të testohet përsëri me një metodë molekulare, dhe nëse qeni ka një pronar, strehimorja duhet ta informojë pronarin për rreziqet dhe pasojat e mbajtjes së një qeni të infektuar me leishmaniozë. Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë eutanizohen menjëherë me një preparat veterinar-mjekësor të miratuar për atë qëllim, dhe pronari i qenit duhet të nënshkruajë një deklaratë për mbajtjen e një qeni të infektuar me leishmaniozë. Nëse nuk ka mundësi trajtimi, qentë e regjistruar pozitivë eutanizohen me një preparat veterinar-mjekësor të miratuar për atë qëllim.

Në këtë rast specifik, po flasim për “leishmaniozën te qentë”, e cila është një sëmundje e rëndë infektive. Testimi i leishmaniozës kryhet me metoda të akredituara nga një laborator i miratuar/i autorizuar për testimin diagnostik të sëmundjeve infektive dhe parazitare te kafshët. Shpenzimet e masave parandaluese (vaksinimi, de-krimbatizimi, kastrimi dhe sterilizimi, identifikimi dhe regjistrimi, testimi për leishmaniozë, eutanazia dhe asgjësimi i padëmshëm) i qenve të pastrehë mbulohen nga komunat, komunat në Qytetin e Shkupit dhe Qyteti i Shkupit. Shpenzimet e testeve diagnostikuese, trajtimit, eutanazisë dhe asgjësimit të padëmshëm mbulohen nga pronarët e qenve të regjistruar.

Në këtë rast, bëhet fjalë për një sëmundje ngjitëse që transmetohet midis qenve, dhe mund të transmetohet edhe te njerëzit. Sipas nenit 28, paragrafi 6 i Ligjit për mbrojtjen dhe mirëqenien e kafshëve, në rast të një shpërthimi të një sëmundjeje ngjitëse që mund të transmetohet nga qentë, pra nëse ekziston rreziku i shpërthimit të një sëmundjeje të tillë, mund të bëhen përjashtime nga dispozitat e paragrafit (3) të këtij neni dhe vrasja e qenve endacakë mund të kryhet duke përdorur mjete për eutanazi humane. Ligji për shëndetësinë veterinare (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 113/2007, 24/2011, 136/2011, 123/2012, 154/2015 dhe 53/2016) rregullon organizimin dhe përgjegjësinë në kryerjen e aktiviteteve veterinare, parimet dhe procedurat për zbatimin e aktiviteteve që lidhen me mbrojtjen e kafshëve dhe njerëzve nga sëmundjet e transmetuara përmes kafshëve, produkteve, nënprodukteve me origjinë shtazore dhe objekteve, aktivitetet kundër sëmundjeve infektive tek kafshët, duke përfshirë zoonozat, punën e Dhomës Veterinare dhe çështje të tjera me rëndësi për aktivitetin veterinar, duke përfshirë kontrollin dhe shtypjen e sëmundjeve të kafshëve.

Qëllimi i miratimit të këtij ligji, ndër të tjera, është të sigurojë mbrojtjen e njerëzve dhe kafshëve nga sëmundjet e kafshëve dhe zoonozat, si dhe masat që duhet të merren kundër këtyre sëmundjeve.

Sipas nenit 4 të Ligjit, mbrojtja e shëndetit të kafshëve, shëndeti publik veterinar dhe mirëqenia dhe mbrojtja e kafshëve janë aktivitete veterinare me interes publik, dhe sipas nenit 5 paragrafi 1, ky aktivitet kryhet nga Shërbimi Veterinar Shtetëror në bashkëpunim me organe dhe institucione të tjera, si dhe me organin kompetent, drejtorin e Agjencisë dhe Laboratorin Kombëtar të Referencës kur punon për nevojat e Agjencisë në bazë të një kontrate.

Sipas nenit 7 të Ligjit, Agjencia është përgjegjëse për zbatimin e politikës në kryerjen e aktiviteteve veterinare në fushën e shëndetit veterinar dhe shëndetit publik veterinar.

Në Kapitullin III “Kontrolli dhe Çrrënjosja e Sëmundjeve të Kafshëve”, neni 49 “Sëmundjet të cilat Detyrimisht Paraqiten” rregullon që drejtori i Agjencisë miraton një listë të sëmundjeve të kafshëve që detyrimisht paraqiten dhe përshkruan masa të përgjithshme për t’i luftuar ato. Paragrafi 2 rregullon që, varësisht nga ndikimi në shëndetin publik, sëmundjet ndahen në tre grupe. Pika b e të njëjtit paragraf përcakton se sëmundjet nga lista e Organizatës Botërore për Shëndetin e Kafshëve (OIE) që konsiderohen me rëndësi dhe përparësi të veçantë për Republikën i nënshtrohen programeve të veçanta të mbikëqyrjes dhe/ose kontrollit, të parashikuara nga urdhri vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve ose programet shumëvjeçare që zbatohen në të gjithë territorin e vendit ose një pjesë të tij. Në varësi të kategorisë së sëmundjes, masat e kontrollit dhe mbrojtjes janë të ndryshme.

Në përputhje me nenin 57, paragrafi 1 të Ligjit, drejtori i Agjencisë miraton: një urdhër vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve, i cili urdhëron zbatimin e masave për mbrojtjen e kafshëve nga sëmundje të caktuara infektive, si dhe periudhën për zbatimin e këtyre masave në vitin pasardhës, dhe një urdhër vjetor për shëndetin publik veterinar për zbatimin e masave dhe kontrolleve veterinare për mbrojtjen e shëndetit publik nga ndotësit ose mbetjet e transmetuara nga kafshët ose produktet me origjinë shtazore dhe përcakton periudhën për zbatimin e këtyre masave për vitin pasardhës. Në përputhje me paragrafin 4 të të njëjtit nen, drejtori i Agjencisë koordinon dhe mbikëqyr zbatimin e urdhrit vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve. Aktivitetet e përcaktuara nga urdhri vjetor për mbrojtjen e shëndetit të kafshëve financohen me fonde nga Buxheti i Shtetit. Nga të gjitha sa më sipër, sipas Gjykatës, pretendimet e parashtruese së iniciativës në lidhje me jokushtetutshmërinë dhe paligjshmërinë e nenit 1, pika 6. Sëmundje të tjera infektive dhe parazitare te kafshët, nënseksioni 6.3 Leishmanioza në seksionin “Qentë endacakë që rezultojnë pozitivë për leishmaniozë duhet të eutanazohen menjëherë” të Urdhrit Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2025 janë të pabazuara, dhe mosmarrja e masave nga shteti për të ruajtur, promovuar dhe mbrojtur shëndetin e njerëzve, dhe në të njëjtën kohë për të mbrojtur shëndetin e kafshëve, përbën shkelje të ushtrimit të së drejtës së qytetarëve për një mjedis jetësor të shëndetshëm, prandaj Gjykata vendosi si në paragrafin 1 të dispozitimit të Aktvendimit.

Duke marrë parasysh që Urdhri Vjetor për Mbrojtjen e Shëndetit të Kafshëve në vitin 2024, i miratuar nga drejtori i Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë, është i natyrës kohore, pra ka një vlefshmëri të kufizuar kohore, ekzistojnë pengesa procedurale për të vendosur në këtë pjesë të iniciativës, prandaj Gjykata vendosi si në paragrafin 2 të dispozitimit të Aktvendimit.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski