Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.186/2024
Скопје, 26.02.2025 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” бр.115/2024), на седницата одржана на 26 февруари 2025 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на членовите 17 и 18 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.58/2024 од 11 март 2024).
Образложение
I
Лилјана Поповска и други, како група граѓани, преку полномошник, адвокатската канцеларија Петрушева од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија доставија иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбите од Законот означени во диспозитивот на ова решение.
Со поднесената иницијатива, означените одредби се оспоруваат од материјално-правен и од процесно-правен аспект. Во однос на материјалните причини за неуставнот, во иницијативата се наведува дека со оспорените одредби драматично е подигнат прагот на потписи потребни за поднесување на независни граѓански листи на избори на 1% од гласачкото тело, што создава нееднаква положба на граѓаните при здружување во иницијативни групи за поднесување независни листи за учество на избори, при што на дискриминирачки начин и противуставно им се поставуваат нееднакви услови во споредба со партиите. Со тоа се создава нееднаквост на граѓаните и дискриминација во однос на партиите, имајќи предвид дека секоја партија, која исто така е група граѓани, може да поднесе листи со кандидати, а е регистрирана со 1000 гласачи. Со новиот услов воведен со оспорените одредби се попречуваат и оневозможуваат независните кандидати да поднесат листи, со што тие се елиминираат од изборната трка, во корист на партиите.
Процедуралните забелешки се однесуваат на постапката по која биле донесени оспорените членови. Имено, се наведува дека измените и дополнувањата на Изборниот законик биле донесени во нетранспарентна, скратена постапка, без претходно организирани консултации и јавна расправа, при што најголемите политички партии, со образложение дека се решава проблемот на граѓаните кои немаат валидни документи, донеле дополнителни, скриени измени на Изборниот законик, како ад-хок решение со кои независните кандидати се елиминираат од изборната трка во корист на партиите, со очигледна намера да се исклучи јавноста од јавните дебати за носење на измените на Изборниот законик.
Во иницијативата се цитираат уставните одредби од член 9, член 20 алинеја 1, член 23 и член 110 од Уставот, а исто така е дадена содржината на законските одредби пред нивната измена од каде што може да се утврди дека пред оспорените измени на Изборниот законик за поднесување на листа на кандидати за пратеници од страна на група избирачи било потребно да се соберат најмалку 1000 потписи од запишаните избирачи во изводот од Избирачкиот список на изборната единица (член 61 став 1 од Изборниот законик, пред измената). За поднесување на листа на кандидати за членови на совет кога подносител е група избирачи било потребно да се соберат различен број на потписи кој се движи во распон од 100 до 1000, во зависност од големината на општината.
Ефектите на изменетите одредби во практиката се презентирани преку конкретни цифри, односно симулација, така што ако се земе бројот на регистрани избирачи во Град Скопје на локалните избори во 2021 година (467.373), произлегува дека независните кандидати за советници или градоначалници во главниот град би требало да соберат најмалку 4673 потписи од граѓани, наместо досегашните 1000 за учество на локалните избори; во Општина Центар прагот би требало да се помести од 250 на 435, во Карпош од 350 на 539 потписи, во Гази Баба од 350 на 618, во Тетово од 350 на 829, во Битола од 350 на 818 потписи.
Според наводите во иницијативата, со оспорените одредби е направена огромна разлика во бројот на потписи кои стојат зад една изборна листа, во споредба со партиите зад кои стојат 1000 потписи кои се потребни за регистрација на политичка партија која со регистрацијата може да поднесе листа на кандидати на избори, иако и политичката партија е исто така, група луѓе здружени околу одредена програмска платформа и цели со право да учествуваат на избори за постигнување на тие цели.
Се наведува дека независните листи и кандидати, според резултатите од последните локални изобри во 2021 година, се покажале како четврта политичка сила во земјата со 65.308 (6.7%) освоени гласови и 67 советници, веднаш зад трите најголеми коалиции. Независните листи во најголем дел се граѓански активисти што се борат за здрава животна средина и кои со своето учество во локалната самоуправа имаат постигнато големи придобивки во борбата против корупцијата, посебно во областа на урбанизмот, комуналните работи и други локални надлежности. Според подносителите на иницијативата, за да се држи гласачкото тело будно и во кондиција, на гласачите им се потребни независните листи на начин како што било пред усвојувањето на оспорените измени, со цел гласачите да не станат пасивни и гневни поради нивниот нееднаков третман со политичките партии поради ускратувањето на правото да имаат свои претставници во локалната и централната власт низ демократски процес на предлагање и избирање. Оспорените измени ќе доведат до тоа голем број граѓани масовно да не излегуваат на гласање што ќе претставува ненадоместлива штета за демократските текови, поради што се предлага Уставниот суд оспрените одредби да ги прогласи за неуставни.
II
На седницата Судот утврди дека според член 17 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.58/2024), во член 61 во ставот 1 бројот „1000“ се заменува со „1%“.
Според член 18 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик, членот 62 се менува и гласи: Кога подносител на листа на кандидати за членови на Совет, односно листа на кандидат за градоначалник е група избирачи, е потребно да се соберат најмалку 1% потписи од запишаните избирачи во изводот од Избирачкиот список за општината, односно Градот Скопје.
III
Уставни одредби
Според член 1 став 1 од Уставот, Република Северна Македонија е суверена, самостојна, демократска и социјална држава, а согласно член 2 став 2, граѓаните на Република Северна Македонија власта ја остваруваат преку демократски избрани претставници по пат на референдум и други облици на непосредно изјаснување.
Согласно со член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 5 од Уставот, темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија се основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и политичкиот плурализам и слободните, непосредните и демократски избори.
Еднаквоста на граѓаните е гарантирана со член 9 од Уставот кој предвидува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Член 20 од Уставот ја гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на политичките, економските, социјалните, културните и другите права и уверувања на граѓаните.
Според член 22 од Уставот, секој граѓанин со наполнети 18 години живот стекнува избирачко право. Избирачкото право е еднакво, општо и непосредно и се остварува на слободни избори со тајно гласање.
Согласно со член 23 секој граѓанин има право да учествува во вршењето на јавни функции.
Според член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.
Во член 54 став 1 од Уставот е предвидено дека слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да бидат ограничени за време на воена или вонредна состојба според одредбите на Уставот (став 2).
Според член 61 од Уставот, Собранието на Република Македонија е претставнички орган на граѓаните и носител на законодавната власт на Републиката. Во член 62 став 2 од Уставот е предвидено дека пратениците се избираат на општи, непосредни и слободни избори со тајно гласање, а според ставот 5 на истиот член, начинот и условите за избор на пратениците се уредуваат со закон што се донесува со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.
Со член 114 став 1 од Уставот, на граѓаните им се гарантира правото на локална самоуправа. Според Амандман XVII точки 1 и 2, во единиците на локалната самоуправа, односно во Градот Скопје граѓаните непосредно и преку претставници учествуваат во одлучувањето за прашања од локално значење, односно од значење за Градот Скопје, а особено во областите на јавните служби, урбанизмот и руралното планирање, заштитата на околината, локалниот економски развој, локалното финансирање, комуналните дејности, културата, спортот, социјалната и детската заштита, образованието, здравствената заштита и во други области утврдени со закон.
Меѓународни стандарди
Правото на граѓанинот да биде избран на избори (пасивното избирачко право) било како поединец независен кандидат или како кандидат на политичка партија е универзално признато право што е гарантирано со сите меѓународни инструменти за човековите права.
На универзално ниво, член 25 од Меѓународниот пакт за граѓански и политички права предвидува дека: Секој граѓанин има право и можност, без никаква дискриминација и без неосновани ограничувања:
а) да учествува во управувањето со јавни работи или непосредно или преку слободно избрани претставници;
б) да избира и да биде избран на периодични, автентични, општи, еднакви и тајни избори, што обезбедуваат слободно изразување на волјата на избирачите;
в) да биде примен по општи и еднакви услови во јавните служби на својата земја.
При интерпретацијата на содржината на правата од овој член на Пактот, Комитетот за човекови права на ООН, во Општиот коментар бр. 25 укажал дека член 25 од Пактот го признава и штити правото на секој граѓанин да учествува во вршењето на јавни работи, правото да избира и да биде избран и правото да има пристап до јавната служба. Без оглед на уставниот систем или системот на владеење, Пактот бара од државите страни да усвојат такви законски и други мерки што се потребни за да се овозможи граѓаните да имаат ефективна можност да ги уживаат правата заштитени со овој член. Член 25 лежи во суштината на демократското владеење засновано на согласност на народите и во согласност со принципите на Пактот. Во однос на независните кандидати, во Општиот коментар се укажува дека „лицата кои на некој друг начин имаат право да се кандидираат за избор не треба да бидат исклучени…поради нивната политичка припадност“ и дека „Правото на лицата да бидат кандидати за избори не треба да биде неразумно ограничено со барање лицата да бидат членови на партија или на определена партија. Доколку за кандидатура се потребни минимален број на подржувачи за номинација, овој услов треба да биде разумен и да не претставува пречка за кандидатурата. Политичкото мислење не смее да се користи како основа било кое лице да биде лишено од правото да биде кандидат за избори“.
На ниво на Европа, слични гаранции се предвидени со член 3 од Протоколот бр. 1 кон Европската конвенција за човекови права, иако тој се применува само на изборите за законодавното тело, a не и на локално ниво. Според член 3 од Протоколот бр. 1 кон Европската конвенција, државите договорни страни се обврзуваат да одржуваат слободни избори во разумни временски периоди со тајно гласање под услови со кои ќе се обезбеди слободно изразување на мислењето на луѓето во изборот на законодавниот орган.
За локалните избори посебно, ова право е гарантирано со член 1 од Дополнителниот протокол на Европската повелба за локална самоуправа кој го формулира како право да се учествува во работите на локалните власти.
Основно правило што провејува во сите меѓународно правни документи во врска со пасивното избирачко право е дека правната рамка треба да обезбеди натпревар на сите политички партии и кандидати на изборите врз основа на принципот на еднаков третман пред законот.
Ставовите 7.5. и 7.6 од Документот на ОБСЕ од Копенхаген (1990) утврдува стандарди во оваа смисла. Ставот 7.5. бара на граѓаните да им биде дозволено „да се кандидираат за политичка или јавна функција, поединечно или како претставници на политичките партии или организации, без дискриминација.
Во Кодексот на добри практики по прашања на изборите (усвоен од страна на Венецијанската комисија, 2002 година), во Поглавјето 1.3. е утврдено дека обврската за собирање на определен број на потписи со цел лицето да може да се кандидира, теоретски е во согласност со принципот на универзално право на глас. Во практиката, само најмаргиналните партии се чини дека имаат тешкотии да ги соберат потребниот број на потписи, под услов правилата за собирање на потписи да не се користат со цел да ги спречат кандидатите од кандидатура. Со цел да се спречи таквата манипулација, пожелно е со Законот да се определи процент најмногу до 1% потписи како услов за кандидатури. Проверката на потписите мора да биде во согласност со јасни правила особено во врска со роковите и да се применува на сите потписи а не само на дел од нив. Штом проверката ќе покаже дека се собрани потребниот број на потписи, останатите потписи не мора да се проверуваат. Во сите случаи кандидатурите треба да се потврдат на почетокот на кампањата бидејќи задоцнетата потврда ќе ги стави партиите и кандидатите во неповолна положба во кампањата.
Практика на Европскиот суд за човекови права
„Според Преамбулата на Европската конвенција, основните човекови слободи и права најдобро се остваруваат во „ефективна политичка демократија“. Бидејќи го утврдува посебниот принцип на демократија, членот 3 од Протоколот број 1 е од примарно значење за Конвенцискиот систем“(Mathieu-Mohin and Clerfayt v. Belgium, 1987, § 47).
Според практиката на Европскиот суд за човекови права, условите за потребен број на потписи за поднесување на листа на кандидати не претставува попречување на правото на изразување на мислење на луѓето при изборот на законодавниот дом што е гарантирано со член 3 од Протоколот бр. 1 од Конвенцијата – право на слободни избори, бидејќи со тоа се избегнува прекумерната фрагментација на политичкиот пејзаж (Asensio Serqueda v. Spain, Commission decision, 1994; Federación nacionalista Canaria v. Spain (dec.), 2001; Brito Da Silva Guerra and Sousa Magno v. Portugal (dec.), 2008; Mihaela Mihai Neagu v. Romania (dec.), 1994, § 31). Меѓутоа, ваквите мерки мора да имаат легитимна цел како што е разумна селекција меѓу кандидатите со цел да се обезбеди нивниот репрезентативен карактер и да се исклучат несоодветните кандидатури и тие мораат исто така да бидат пропорционални на таа цел. Според тоа, барањето за 100 000 потписи, што претставувале 0.55% од запишаните избирачи во избирачкиот список, Судот утврдил дека е во согласност со член 3 од Протоколот бр. 1 (случај Mihaela Mihai Neagu v. Romania (dec.), 1994). Исто така, и условот потписите да бидат придружени со уверенија од кои може да се види дека потписникот е запишан во избирачкиот список има легитимна цел да се обезбеди дека потписникот има избирачко право и дека тој/таа дава потпис за поддршка само на една кандидатура. Судот поради тоа утврдил дека не е непропорционално да се одбие кандидатура која не ги исполнува потребните формалности.
Меѓутоа, Судот укажал дека барањето на минимален број на потписи и нивната верификација мора да бидат во согласност со владеењето на правото и да го заштитат интегритет на изборите. Во случајот Tahirov v. Azerbaijan, 2015, Судот утврдил дека гаранциите што ги предвидел Избирачкиот совет, кој ја одбил кандидатурата на апликантот не биле доволни, особено во врска со именувањето на експертите кои одлучувале за валидноста на потписите. Апликантот, исто така, не можел да присуствува на седниците на Избирачкиот совет ниту да дава свои аргументи коишто воопшто не биле разгледани од страна на советот. Одбивањето на кандидатурата на апликантот поради наводна невалидност на потписите поради тоа било оценето како арбитрарно. Врз основа на изештајот на ОБСЕ, Судот укажал дека овие пропусти биле од системска природа и дека повеќе кандидатури биле арбитрарно одбиени од овие причини.
Релевантни законски одредби
Изборен законик
Начинот, условите и постапката за избор на претседател на Република Северна Македонија, за избор на пратеници во Собранието на Република Северна Македонија, за членови на советите на општините и Советот на градот Скопје, за избор на градоначалник, начинот и постапката на евидентирање на избирачкото право и други прашања поврзани со изборите се уредени во Изборниот законик („Службен весник на Република Македонија“ број 40/2006, 127/2006, 136/2008, 155/2008, 163/2008, 44/2011, 51/2011, 142/2012, 31/2013, 34/2013, 14/2014, 30/2014, 31/2015, 196/2015, 35/2016, 97/2016, 99/2016, 136/2016, 142/2016, 57/2017, 67/2017, 125/2017, 35/2018, 99/2018, 140/2018, 208/2018 и 27/2019 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 98/2019, 146/2019, 42/2020, 74/2021, 215/2021, 58/2024 и 76/2024).
Во Поимникот на Изборниот законик (член 2) дадени се следниве дефиниции:
5. „Подносител на листа“ се регистрираните политички партии или нивни коалиции регистрирани во Државната изборна комисија, група избирачи и пратеници;
6. „Кандидат“ е државјанин на Република Македонија утврден од надлежната изборна комисија во согласност со овој законик, за кој ќе се гласа на избори;
7. „Независен кандидат“ е кандидат за избор на претседател на Републиката, пратеник, градоначалник или член на совет кој е поддржан од “група избирачи“;
8. „Политичка партија“ е регистрирана политичка партија во согласност со закон.
Во натамошните одредби од Изборниот законик со кои се уредува постапката за кандидирање, во член 57 став 1 е определено дека предлагањето на кандидати за избор на претседател на Републиката, кандидати за пратеници, кандидати за членови на совет и за градоначалник се врши со поднесување на листа на кандидат за претседател на Републиката, листа на кандидати за пратеници, листа на кандидати за членови на совет, односно листа на кандидат за градоначалник. Согласно ставот 2, кандидат за претседател на Републиката, пратеник, кандидати за членови на совет и за градоначалник може да биде предложен само во една листа.
Според член 60 од Изборниот законик, право да поднесат листа на кандидати за пратеници, листа на кандидати за членови на совет, односно листа на кандидат за градоначалник имаат регистрираните политички партии самостојно, коалиции, како и група избирачи (во натамошниот текст: подносител на листа. Во коалицијата која учествува на изборите може да учествуваат само регистрирани политички партии. (7) Листата на кандидати ја потпишува лично овластен претставник на подносителот на листата. (8) Називот на листата се означува според името на подносителот на листата. (9) Ако подносител на листата на кандидати е група избирачи, називот на листата се означува со „група избирачи” и името и презимето на кандидатот.
Со оспорениот член 17 изменет е член 61 став 1 од Законикот, кој сега предвидува дека: кога подносител на листа на кандидати за пратеници е група избирачи, е потребно да се соберат најмалку 1% потписи од запишаните избирачи во изводот на Избирачкиот список на изборната единица. (2) Кога подносител на листа на кандидати за пратеници е група избирачи од изборните единици за гласање во странство потребно е да се соберат најмалку 1.000 потписи од запишаните избирачи во изводот од Избирачкиот список за тие изборни единици пред службените лица на ДКП, односно конзуларните канцеларии на образец пропишан од Државната изборна комисија.
Со оспорениот член 18 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик, изменет е член 62 став 1 од Законикот, така што е предвидено дека кога подносител на листа на кандидати за членови на Совет, односно листа на кандидат за градоначалник е група избирачи, е потребно да се соберат најмалку 1% потписи од запишаните избирачи во изводот од Избирачкиот список за општината, односно Градот Скопје.
Постапката за собирање на потписи за предлагање на кандидат е уредена во член 63 од Изборниот законик. Накратко, овој член предвидува потписите да се собираат пред службените лица на Државната изборна комисија и пред надлежен нотар во рок кој започнува десеттиот ден од денот на распишувањето на изборите и трае 15 дена; избирачот својот потпис може да го даде за повеќе листи на кандидати за претседател на Републиката, кандидати за пратеници, за членови на совет и кандидат за градоначалник; избирачите кои ја поднесуваат листата треба да имаат избирачко право и постојано живеалиште на подрачјето на изборната единица, општината, односно Градот Скопје.
Постапката за поднесување на листата е пропишана во член 65 од Изборниот законик кој предвидува дека листата на кандидат, односно кандидати се поднесува на пропишан образец од Државната изборна комисија. (2) Кога подносител на листа на кандидат, односно кандидати е политичка партија мора да приложи потврда за регистрација од надлежниот суд. (3) Кога подносител на листа на кандидат, односно кандидати е коалиција мора да го приложи договорот од членот 60 став (5) на овој законик. (4) Кога подносител на листа на кандидат, односно кандидати е група избирачи, мора да се поднесе и потребниот број на потписи утврден во членот 61, односно членот 62 на овој законик. (5) За секоја кандидатура е потребна писмена согласност (изјава) на кандидатот која е неотповиклива. (6) Редоследот на кандидатите во листата на кандидати го утврдува подносителот на листата во согласност со членот 64 на овој законик.
Закон за политичките партии
Начинот, условите и постапката за основање, регистрирање и престанок на политичките партии се уредени со Законот за политичките партии („Службен весник на Република Македонија бр.76/2004, бр.5/2007, 8/2007, 5/2008, 23/2013 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.236/2022).
Законот, во член 2, ја дефинира политичката партија како доброволна организација на граѓани, формирана за остварување и заштита на политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања и заради учество во процесот на донесување на политички одлуки при учество во власта. Политичките партии своите цели ги остваруваат преку демократско формирање и изразување на политичката волја со учество на избори, како и на друг демократски начин.
Со член 5 од Законот е забранета секаква дискриминација врз основа на членување или нечленување во политичка партија.
Согласно член 6 од Законот, политичките партии се еднакви пред Уставот и законот и на нив им се гарантира слобода и независност во дејствувањето и во определувањето на нивната внатрешна структура, целите и изборот на демократски форми и методи на дејствување.
Во член 9 од Законот е утврдено дека политичките партии се непрофитни организации и средствата за своето дејствување ги стекнуваат и со нив располагаат на начин утврден со закон.
Во врска со основањето на политичка партија, член 11 од Законот предвидува дека политичка партија можат да основаат најмалку 1.000 граѓани на Република Македонија кои имаат избирачко право и кои го дале својот потпис за основање само на една политичка партија. Член на политичка партија може да биде секој полнолетен и деловно способен граѓанин на Република Македонија кој ќе даде потпис за доброволно членство во политичката партија. Политичката партија е должна пред истекот на секои четири години од денот на регистрацијата да достави до основниот суд од членот 17 став 2 на овој закон поединечно дадени потписи заверени пред нотар со број на потписи потребни за основање на политичката партија.
Законот за политички партии детално го уредува собирањето на потписи за основање на политичка партија како и за докажување на минималниот број на членови на веќе основана политичка партија, при што е предвидено потписите да се даваат со изјава пред нотар.
Согласно со член 17 од Законот, политичките партии се запишуваат во Единствениот регистар на политички партии, како и во судскиот регистар на основниот суд според седиштето на политичката партија. Законот за политички партии детално ја уредува и постапката за регистрација на политичката партија од страна на надлежниот суд, ги уредува основните акти на политичката партија и нивната содржина (одлука за основање, статут и програма), името и ознаката на политичката партија.
Во член 26 од Законот е определено дека политичката партија има својство на правно лице и дека политичката партија започнува со работа и стекнува својство на правно лице со денот на уписот во Судскиот регистар. Таа е должна во рок од 15 дена од денот на уписот во Судскиот регистар да отвори жиро-сметка.
Предлог-закон со образложение
Во текот на претходната постапка беше прибавен Предлог-законот со образложението од којшто материјал се утврди дека оспорениот Предлог-закон за изменување и дополнување на Изборниот законик не е предложен од страна на Владата, туку од страна на тројца пратеници, членови на најголемите политички партии ВМРО-ДПМНЕ, СДСМ и ДУИ и истиот е донесен по скратена постапка.
Во Предлог-законот се наведува дека со предложените законски измени се имплементираат препораките на Набљудувачката мисија на ОБСЕ/ОДИХР кои се однесуваат на постапката по приговор и жалбената постапка за заштита на избирачкото право, набљудувањето на изборите, регистрацијата на гласачите, изборната кампања и нејзиното финансирање, медиумското претставување во изборниот процес, се со цел да се подобри спроведувањето на изборите во државата и да се усогласат со меѓународните стандарди и обврски. Со преодната одредба се уредува правото на избирачите да гласаат со лична карта или патна исправа чија што важност истекла во периодот од 9 месеци до денот на одржувањето на изборите.
Во причините за донесување на Законот воопшто не се спомнати двете оспорени одредби од членовите 17 и 18, ниту пак е дадено какво и да било образложение во однос на нив или поточно, дадено е сосема несоодветно и погрешно образложение. Имено, во делот од Предлог-законот насловен како Објаснување на содржината на одредбите од предлог-законот е наведено дека со член 17 од предлогот, во член 61 од Изборниот законик се регулира начинот на собирање на потписи при предлагање на кандидати за пратеници, а со член 18 од предлог, во член 62 се регулира начинот на собирање на потписи при предлагање на листа на кандидати за членови на совет. Меѓутоа, со оспорените одредби воопшто не се уредува начинот на собирање на потписите при предлагање на кандидати, туку се утврдува бројот на потписи што е потребно да се соберат во случај кога подносител на листа на кандидати за пратеници, односно за членови на совет е група избирачи, што практично претставува услов за да може да се оствари пасивното избирачко право на лицата што се кандидираат како независни кандидати подржани од група избирачи, односно кои не се членови на политичка партија.
Ставови на Судот
Во однос на член 9 од Уставот
Од наведените уставни одредби произлегува дека Република Северна Македонија е суверена, демократска држава втемелена на принципите на почитување на основните слободи и права на човекот и граѓанинот, владеење на правото, политичкиот плурализам и слободните непосредни и демократски избори, во која граѓаните ја остваруваат власта непосредно или преку претставници избрани со еднакво, општо и непосредно избирачко право на слободни избори со тајно гласање. Политичкиот плурализам како темелна вредност на уставниот поредок ја сочинува основата на демократското општество и тој се изразува првенствено преку повеќепартискиот систем во кој политичките партии како репрезенти на различните политички опции се натпреваруваат за освојување на власта на периодични избори на национално и локално ниво. Меѓутоа, политичкиот плурализам не се исцрпува само преку повеќепартизмот, туку е многу повеќе од тоа и подразбира непосредно учество на граѓаните во власта, плуралитет на политички ставови и опции кои не нужно секогаш се артикулираат само и исклучиво преку политичките партии, туку и преку политичкото делување и активизмот на граѓаните како поединци, неорганизирани во политички партии, кои се кандидирани и поддржани од групи на граѓани или од граѓански организации.
Независните кандидати, според тоа, се лица чија номинација не произлегува од политичките парии, тоа се поединци кои не се членови на политичка партија и кои не се вклучени на изборната листа на ниту една политичка партија. Како што се наведува во меѓународните документи, посебно во Документот на ОБСЕ од Копенхаген, државите мора да го почитуваат правото на граѓаните да се кандидираат за политичка или јавна функција поединечно или како претставници на политичките партии, без каква и да било дискриминација, со што практично се нагласува принципот на недискриминација во правото на кандидирање помеѓу независните кандидати и кандидатите што се членови на политичките партии.
Токму тој однос, односно паралела помеѓу независните кандидати и политичките партии како субјекти што учествуваат на избори е едно од суштествените прашања што ги покренува оваа иницијатива, бидејќи во основа на наводите на подносителите е дека со оспорените измени со кои е подигнат прагот за поднесување независни граѓански листи на избори на 1 % од гласачкото тело, противуставно и на дискриминаторски начин на независните кандидати им се поставуваат нееднакви услови во споредба со партиите во чијашто корист биле направени овие законски измени. Оттука, во анализата пред Судот се постави прашањето дали, во контекст на кандидирање за избори (на национално и локално ниво) политичките партии и независните кандидати се наоѓаат во еднаква правна положба, дали тие можат да се споредуваат и дали треба да имаат еднакви права и должности, посебно во врска со обврската за собирање на потписи при предлагање на кандидати за пратеници, односно членови на совет.
Од наведените одредби од Изборниот законик произлегува дека и политичките партии и групите избирачи се подносители на листи на кандидати за избори, при што политичките партии се овластени да предлагаат листи со кандидати самостојно или во коалиција со друга политичка партија, додека пак групите избирачи можат да предлагаат кандидати врз основа на определен број на потписи собрани на начин пропишан со законот. Оттука може да се заклучи дека станува збор за различни субјекти – од една страна политичките партии како правни лица кои се основаат под услови и во постапка утврдена со Законот за политичките партии врз основа на собрани потписи од најмалку 1000 избирачи. Политичките партии подлежат на постапка за регистрација во која надлежниот суд го проверува не само бројот и полноважноста на собраните потписи, туку и нивниот назив и симболи, како и содржината на основните правни акти на политичките партии (статутот и програмата) со цел да се обезбеди дека тие своите активности ќе ги извршуваат врз основа на законот и заради цели кои не се во спротивност со уставните вредности и принципи. Понатаму, политичките партии се регистрираат во регистарот што го води надлежниот суд и во единствениот регистар на политичките партии и тие имаат својство на правно лице. Врз основа на правниот субјективитет, тие се овластени субјекти во изборниот процес кои по сила на законот се јавуваат како овластени предлагачи на кандидатски листи за сите избори во земјата. Според тоа, политичката партија не претставува прост збир на граѓани-избирачи кои ад хок се здружиле заради еднократна поддршка на определен кандидат за избори, туку се организирани субјекти со својство на правно лице, со внатрешна организација и структура, органи и акти, како и релативно стабилно членство од најмалку 1000 избирачи, кои се формираат заради потрајно учество во политичките процеси и изборите за освојување на власта и за остварување и заштита на политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања на нејзините членови.
Граѓаните пак, како група на избирачи, исто така се јавуваат како субјекти кои можат да поднесат листа во поддршка на независен кандидат/кандидати којашто подршка се дава и докажува со доставување на определен број на потписи на избирачи кои се собираат на начин пропишан со Изборниот законик. Групата на избирачи, за разлика од политичката партија, нема правен субјективитет, туку претставува збир од поединци групирани околу заеднички независен, непартиски кандидат чии што сериозни намери за влез во изборната трка ги поткрепуваат со определен број на собрани потписи. Според тоа, собирањето на определен број на потписи на избирачи на начин пропишан со законот претставува услов за кандидирање на независните кандидати, бидејќи кандидатурата на независните кандидати без потребните потписи би била правно невалидна и не би била прифатена од страна на Државната изборна комисија. Дури откако ќе ги собере потребниот број на потписи на начин пропишан со Изборниот законик, групата избирачи станува овластен подносител на листа на кандидати, за разлика од политичката партија на која тоа својство ѝ е признато по сила на самиот закон. Оттука, Судот смета дека се неосновани наводите во иницијативата кои ги изедначуваат политичките партии со групата избирачи сметајќи дека и едните и другите се групи на граѓани, од причина што со тоа се става знак на равенство помеѓу изборни субјекти кои не се наоѓаат во иста положба и се негира правниот субјективитет на политичката партија. Точно е дека политичката партија ја основаат група на граѓани со исти или слични политички ставови, заради политичко дејствување и учество на избори, но оној момент кога политичката партија ќе се регистрира и ќе стекне правен субјективитет, самата политичка партија како правно лице станува овластен предлагач на кандидатска листа за учество на избори, а не нејзините одделни членови.
Од наведеното произлегува дека политичките партии и групата на избирачи се различни правни субјекти во изборниот процес, тие не се наоѓаат во еднаква правна положба поради што не може да се зборува за постоење на дискриминација со тоа што на независните кандидати им се бараат определен број на потписи за кандидирање на избори, што не е случај со политичките партии, бидејќи дискриминацијата претставува нееднакво постапување со еднаквите за што во конкретниот случај не може да стане збор. Поради наведеното Судот утврди дека се неосновани наводите во иницијативата за повреда на принципот на еднаквост од член 9 од Уставот.
Во однос на член 8 став 1 алинеи 3 и 5 и членовите 22 и 23 од Уставот
Од содржината на оспорените одредби произлегува дека со нив е сменет бројот на потписи што е потребен за поднесување на листа на кандидати за пратеници од 1000 потписи на 1% од запишаните избирачи. За предлагање на кандидат за членови на совет и градоначалник на локални избори минималниот број на потписи е утврден на најмалку 1% од запишаните избирачи во општината односно Градот Скопје, наместо претходно важечкото решение кое бројот на потписите го определуваше во распон од 100 до 350 потписи во зависност од бројот на запишаните избирачи во општината.
При анализата на новоутврдениот услов од 1%, пред Судот како прво се постави прашањето дали овој услов де факто значи и зголемување на бројот на потребните потписи за предлагање на независните кандидати од страна на граѓаните, односно од групата избирачи. Со цел да се утврди тоа и да се согледа ефектот на направената измена врз потребниот број на потписи за предлагање на кандидати од редот на независните кандидати, во претходна постапка беа побарани податоци од Државната изборна комисија. Добиените податоци го покажуваат следново:
Табела 1. Податоци за бројот на запишани избирачи по изборни единици и податоци за бројот на потребните потписи за кандидирање на независни кандидати за пратеници според старото решение и според новото, оспорено решение за 1% потписи од запишаните избирачи
| Изборна единица | Број на запишани избирачи | Број на потписи (старо решение) | Број на потписи (ново решение – 1% од запишаните избирачи |
| 1 | 313183 | 1000 | 3132 |
| 2 | 321087 | 1000 | 3211 |
| 3 | 275034 | 1000 | 2750 |
| 4 | 278721 | 1000 | 2787 |
| 5 | 310216 | 1000 | 3102 |
| 6 | 317109 | 1000 | 3171 |
Од доставените податоци од Државната изборна комисија, произлегува дека според новото, оспорено законско решение, за предлагање на кандидати за пратеници во Собранието на Република Северна Македонија, во сите шест изборни единици ќе бидат потребни речиси тројно поголем број на потписи, споредено со претходно важечкиот услов кој предвидуваше минимален број од 1000 потписи.
Табела 2. Податоци за бројот на запишани избирачи по општини и податоци за бројот на потребните потписи за кандидирање на независни кандидати за членови на совет и градоначалник според старото решение и според новото оспорено решение за 1%.
| Општина | Број на Запишани избирачи | Број на потписи (старо решение) | Број на потписи (ново решение – 1% од запишаните избирачи |
| АЕРОДРОМ | 67336 | најмалку 350 | 673 |
| APAЧИHOBO | 10360 | најмалку 150 | 104 |
| БEPOBO | 10459 | најмалку 150 | 105 |
| БИТОЛА | 77578 | најмалку 350 | 776 |
| БОГДАНЦИ | 6468 | најмалку 100 | 65 |
| БОГОВИЊЕ | 28641 | најмалку 150 | 286 |
| БОСИЛОВО | 12197 | најмалку 150 | 122 |
| БPBEHИЦA | 15920 | најмалку 150 | 159 |
| БУТЕЛ | 32624 | најмалку 250 | 326 |
| ВАЛАНДОBO | 9852 | најмалку 100 | 99 |
| BACИЛEBO | 10876 | најмалку 150 | 109 |
| BEBЧAHИ | 2072 | најмалку 100 | 21 |
| BEЛEC | 45063 | најмалку 250 | 451 |
| BИHИЦA | 17119 | најмалку 150 | 171 |
| ВРАПЧИШTE | 26835 | најмалку 150 | 268 |
| ГАЗИ БAБA | 61030 | најмалку 350 | 610 |
| ГEBГEЛИJA | 18803 | најмалку 150 | 188 |
| ЃОРЧЕ ПЕТРОВ | 38823 | најмалку 250 | 388 |
| ГОСТИВАР | 81612 | најмалку 350 | 816 |
| ГPAДCKO | 3031 | најмалку 100 | 30 |
| ДEБAP | 19334 | најмалку 150 | 193 |
| ДЕБРЦА | 3952 | најмалку 100 | 40 |
| ДEЛЧEBO | 14569 | најмалку 150 | 146 |
| ДЕМИР KAПИJA | 3216 | најмалку 100 | 32 |
| ДOJPAH | 2638 | најмалку 100 | 26 |
| ДOЛHEHИ | 11758 | најмалку 150 | 118 |
| ЖEЛИHO | 25199 | најмалку 150 | 252 |
| ЗEЛEHИKOBO | 3731 | најмалку 100 | 37 |
| ЗPHOBЦИ | 2514 | најмалку 100 | 25 |
| ИЛИHДEH | 14554 | најмалку 150 | 146 |
| JEГУHOBЦE | 10022 | најмалку 150 | 100 |
| КАВАДАРЦИ | 31982 | најмалку 250 | 320 |
| КАРБИНЦИ | 3170 | најмалку 100 | 32 |
| КАРПОШ | 55675 | најмалку 350 | 557 |
| КИСЕЛА ВОДА | 52936 | најмалку 350 | 529 |
| КИЧЕВО | 50443 | најмалку 350 | 504 |
| КОНЧЕ | 2719 | најмалку 100 | 27 |
| КОЧАНИ | 32570 | најмалку 250 | 326 |
| KPATOBO | 7561 | најмалку 100 | 76 |
| КРИВА ПАЛАНКА | 16540 | најмалку 150 | 165 |
| КРИВОГАШТAHИ | 4436 | најмалку 100 | 44 |
| KPУШEBO | 7795 | најмалку 100 | 78 |
| KYMAHOBO | 93635 | најмалку 350 | 936 |
| ЛИПКОВО | 26050 | најмалку 150 | 261 |
| ЛOЗOBO | 1922 | најмалку 100 | 19 |
| МАВРОВО И РОСТУШЕ | 10356 | најмалку 150 | 104 |
| МАКЕДОНСКА КАМЕНИЦА | 6657 | најмалку 100 | 67 |
| МАКЕДОНСКИ БРОД | 4860 | најмалку 100 | 49 |
| MOГИЛA | 4743 | најмалку 100 | 47 |
| HEГOTИHO | 15921 | најмалку 150 | 159 |
| HOBAЦИ | 2503 | најмалку 100 | 25 |
| НОВО CEЛO | 10987 | најмалку 150 | 110 |
| ОХРИД | 51862 | најмалку 350 | 519 |
| ПЕТРОВЕЦ | 7932 | најмалку 100 | 79 |
| ПЕХЧЕВО | 3912 | најмалку 100 | 39 |
| ПЛАСНИЦА | 5269 | најмалку 100 | 53 |
| ПРИЛЕП | 62271 | најмалку 350 | 623 |
| ПРОБИШТИП | 12301 | најмалку 150 | 123 |
| PAДOBИШ | 24442 | најмалку 150 | 244 |
| PAHKOBЦE | 2922 | најмалку 100 | 29 |
| PECEH | 15613 | најмалку 150 | 156 |
| POCOMAH | 3300 | најмалку 100 | 33 |
| CAPAJ | 33448 | најмалку 250 | 334 |
| СВЕТИ НИКОЛЕ | 14269 | најмалку 150 | 143 |
| СОПИШТЕ | 5313 | најмалку 100 | 53 |
| СТАРО НАГОРИЧАНЕ | 3050 | најмалку 100 | 31 |
| CTPУГA | 61620 | најмалку 350 | 616 |
| СТРУМИЦА | 49758 | најмалку 250 | 498 |
| СТУДЕНИЧАНИ | 17371 | најмалку 150 | 174 |
| ТЕАРЦЕ | 22459 | најмалку 150 | 225 |
| TETOBO | 86550 | најмалку 350 | 866 |
| ЦEHTAP | 43546 | најмалку 250 | 435 |
| ЦЕНТАР ЖYПA | 7383 | најмалку 100 | 74 |
| ЧАИР | 57517 | најмалку 350 | 575 |
| ЧАШКА | 6089 | најмалку 100 | 61 |
| ЧЕШИНОВО-OБЛEШEBO | 5138 | најмалку 100 | 51 |
| ЧУЧЕР-САНДЕВО | 8717 | најмалку 100 | 87 |
| ШТИП | 41469 | најмалку 250 | 415 |
| ШУТО ОРИЗАРИ | 23521 | најмалку 150 | 235 |
| ВКУПНО | 1815350 | 18154 |
Од податоците во табелата произлегува дека на локалните избори, во дури 37 општини (од вкупно 80 општини) со новото законско решение ќе бидат потребни повеќе потписи за кандидирање на независни кандидати за градоначалник, односно за член на совет на општина. Пр. во општина Битола со новото законско решение ќе треба да се соберат најмалку 776 потписи, во споредба со 350 потписи кои биле потребни според старото решение; во Боговиње 286 потписи наместо 150 потписи; во Велес 451 потпис наместо 250 потписи според старото решение; во Врапчиште 268 потписи наместо 150 потписи по старото решение; во Гевгелија 188 потписи наместо 150 потписи; во Гостивар 816 наместо 350 потписи; во Дебар 193 наместо 150 потписи; во Желино 252 наместо 150 потписи; во Кавадарци 320 наместо 250 потписи; во Кичево 504 наместо 350 потписи; во Кочани 326 наместо 250; во Крива Паланка 165 наместо 150; во Куманово 936 потписи наместо 350 потписи; во Липково 261 наместо 150 потписи; во Неготино 159 наместо 150 потписи; во Охрид 519 потписи наместо 350 потписи; во Прилеп 623 потписи наместо 350 потписи; во Радовиш 244 наместо 150 потписи; во Ресен 159 потписи наместо 150 потписи; во Струга 616 потписи наместо 350 потписи; во Струмица 498 потписи наместо 250 потписи по старото решение; во Студеничани 174 потписи наместо 150 потписи; во Теарце 225 потписи наместо 150 потписи; во Тетово 866 потписи наместо 350 потписи; во Штип 415 потписи наместо 250 потписи.
Од посочените податоци се гледа дека станува збор за големи општини во коишто спаѓаат и најголемите градови во земјата, сите општини во Градот Скопје, што значи дека станува збор за општини во кои се запишани најголем број од гласачите. Изразено точно низ бројки, во овие 37 општини запишани се вкупно 1.523.116 избирачи, што изнесува околу 84% од гласачкото тело. За споредба, во останатите 43 општини во кои според новото законско решение (1% гласови од запишаните избирачи) ќе бидат потребни помалку гласови од претходно важечкото решение, запишани се само 281.163 избирачи кои претставуваат 16% од гласачкото тело.
Највпечатлив е примерот со скопските општини и Градот Скопје каде во секоја од општините е значајно зголемен бројот на потребни потписи за предлагање на независни кандидати, а за кандидирање на градоначалник, односно член на совет во Градот Скопје со новото законско решение ќе бидат потребни дури 4.6 пати повеќе потписи.
Табела 3. Податоци за бројот на запишани избирачи по општини во Градот Скопје и за Градот Скопје и податоци за бројот на потребните потписи за кандидирање на независни кандидати за членови на совет и градоначалник според старото решение и според новото оспорено решение за 1%.
| Општина во Град Скопје | Број на запишани гласачи | Број на потребни потписи (старо решение) | Број на потребни потписи (ново решение) 1% |
| Аеродром | 67336 | 350 | 673 |
| Бутел | 32624 | 250 | 326 |
| Гази Баба | 61030 | 350 | 610 |
| Ѓорче Петров | 38823 | 250 | 388 |
| Карпош | 55675 | 350 | 557 |
| Кисела Вода | 52936 | 350 | 529 |
| Сарај | 33448 | 250 | 334 |
| Центар | 43546 | 250 | 435 |
| Чаир | 57517 | 350 | 575 |
| Шуто Оризари | 23521 | 150 | 235 |
| Град Скопје | 466456 | 1000 | 4664 |
Зголемувањето на потребниот број потписи за предлагање на независни кандидати, според мислењето на Судот, претставува вмешување во остварувањето на избирачкото право на граѓаните што е гарантирано со член 22 од Уставот бидејќи со оспорената измена се отежнати условите под кои граѓаните ќе можат да предлагаат независни кандидати. Анализата на историјатот на оспорените одредби – член 61 став 1 и член 62 од Изборниот законик, покажува дека овие одредби биле содржани во Изборниот законик уште од самиот почеток, бидејќи тие во идентична содржина биле предвидени во основниот текст на Законикот кој бил усвоен уште во 2006 година и како такви биле применувани на сите избори и изборни циклуси што се спроведувале во земјата изминативе безмалку две децении. Оттука, пред Судот се постави прашањето од кои причини законодавецот одлучил да ги измени одредбите по 18 години нивна примена во практиката.
Во текот на претходна постапка беше побарано мислење од страна на Собранието на Република Северна Македонија како и од страна на Владата на Република Северна Македонија до којашто беше доставена и ургенција, меѓутоа, освен доставениот Предлог-закон со образложението, ниту Собранието, ниту Владата не доставија одговор на наводите во иницијативата. Во образложението на Предлог-законот се наведува дека со Предлог-законот се имплементираат препораките на Набљудувачката мисија на ОБСЕ/ОДИХР нотирани во конечните извештаи за изборите во државата во изминативе години, но како што беше наведено погоре не е дадено образложение за причините поради кои се направени конкретно оспорените измени на член 61 став 1 и член 62 од Изборниот законик.
Во Конечниот извештај на Мисијата на ОБСЕ/ОДИХР за набљудувањето на локалните избори одржани во 2021 година, се укажува дека во практиката, потребниот број потписи за поддршка на независните советници варирал помеѓу 0.4% и 5% од запишаните избирачи во соодветната општина што е спротивно на меѓународната добра пракса и принципот на еднаква можност за кандидирање на избори. Било укажано дека за да се обезбедат еднакви можности во правото да се кандидираат сите кандидати, потребниот број на потписи за поддршка на независните кандидати треба да биде пропорционален на реалниот број регистрирани гласачи по изборна единица, поради што било препорачано да се разгледа можноста за стандардизирање на потребниот број потписи на најмногу 1% од регистрираните гласачи во согласност со меѓународната добра пракса.
Од формулацијата „најмногу до 1%“ јасно произлегува дека бројката од 1% е определена како крајна граница, односно највисок процент на потписи што би можел да се бара при кандидирањето на независните кандидати, при што е оставено на државата самата да го определи точниот % во рамки на можниот распон од 0.1 до 1% потписи од запишаните избирачи. Зошто законодавецот се одлучил за највисокиот можен процент останува нејасно поради отсуството на образложение на Предлог-законот. Законодавната измена со која за два, три, а во случајот на Град Скопје дури и за повеќе од 4 пати е зголемен потребниот број на потписи за предлагање на независните кандидати, претставува значајно задирање во правото на кандидирање, која во отсуство на образложени причини од страна на законодавецот создава впечаток дека е направена исклучиво во интерес на поголемите политички партии со единствена цел да се намали бројот на независните канидати на самиот почеток на изборната трка. Без доволно аргументирано објективно образложение, оваа измена не може да се смета дека е оправдана заради остварување на некоја легитимна цел, ниту пак дека е неопходна и пропорционална.
Судот смета за потребно да укаже дека оваа практика на предлагање закони до Собранието коишто не содржат образложение за значајни измени кои се предвидуваат, е недозволива за едно демократско општество засновано на принципот на владеењето на правото бидејќи ја нарушува правната сигурност и предвидливоста на правните норми што се составни елементи на овој принцип. Ова дотолку повеќе што станува збор за значаен закон – Изборниот законик со кој се уредува изборниот систем и се утврдуваат изборните правила што се предуслов за остварување на слободни, фер, непосредни и демократски избори како темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија. Самите оспорени одредби исто така, се значајни бидејќи не станува збор само за правно-техничка замена на една бројка на потписи со друга бројка на потписи, туку се работи за промена на условот под кој граѓаните како изборни субјекти можат да предлагаат кандидатски листи за учество на избори, со реална опасност кандидати поддржани од граѓаните да бидат елиминирани од изборите уште на самиот почеток, со што изборната трка би се ограничила само на партиските кандидатски листи. Имајќи ги предвид овие последици што директно го засегаат правото на граѓаните да предлагаат кандидати за избори што е составен елемент на избирачкото право на граѓаните гарантирано со член 22 од Уставот, Судот смета дека законодавецот при изготвувањето на законските измени кои се однесуваат на бројот на потребните потписи морал да има посериозен пристап, претходно да направи анализа на законските одредби и на нивната дотогашна примена во практиката и да понуди издржано образложение за причините и целите што треба да се постигнат со предложените измени, што во конкретниот случај не е сторено. Наместо тоа, предложените измени на Изборниот законик се направени во скратена постапка, во однос на конкретно оспорените одредби и сосема нетранспарентно и без јавна расправа, дури и без каква и да било дискусија на седницата на Собранието, во период непосредно пред спроведување на изборите во 2024 година, што исто така отстапува од меѓународните стандарди на Венецијанската комисија кои препорачуваат суштинските прашања на изборите да не бидат предмет на измени најмалку една година пред датумот на одржување на избори (Кодекс на добри практики по изборните прашања, Венецијанска комисија, 2002).
Политичкиот плурализам како темелна вредност на уставниот поредок, утврден во член 8 став 1 алинеја 5 од Уставот, создава повеќе позитивни обврски за државата како гарант на плурализмот да овозможи различните политички опции на граѓаните да можат ефективно да се изразат со учество, под еднакви и фер услови на слободни и демократски избори. Тука пред сè спаѓа обврската на државата да обезбеди соодветна правна рамка за ефикасно остварување на избирачкото право која ќе пропише фер услови за учество и на помалку застапените, ранливи групи на граѓани, но и на граѓаните кои се кандидираат независно од политичките партии. Или со други зборови кажано, законодавството со кое се регулираат изборите треба да го поттикнува, а не да го ограничува плурализмот на политичките ставови и мислења, да создава услови за постоење на плуралистичка политичка клима, фер изборен натпревар и средина во која ќе се промовира учество не само на политичките партии, туку и на другите групи и поединци во политичкиот и јавниот живот, во која и граѓаните како поединци ќе можат слободно, како независни кандидати да ги изнесуваат своите ставови и мислења кои најчесто се различни и спротивни од оние на политичките партии и партиските кандидати. На тој начин ќе се спречи злоупотребата на политичката моќ на доминантните политички партии кои благодарение на нивната застапеност во законодавниот орган ги креираат правилата на политичкиот натпревар во нивна сопствена корист, а на штета на другите политички групи и непартиски кандидати.
Оспорените законски одредби, според оценката на Судот, не се во функција на остварување на горенаведените цели на изборното законодавство бидејќи преку зголемувањето на бројот на потписите потребни за кандидирање на независните кандидати истите ги елиминираат од изборниот процес, им се оневозможува да го остварат правото на кандидирање како елемент на пасивното избирачко право, со што и на граѓаните кои нив ги поддржуваат им се ограничува избирачкото право и правото на политичко дејствување бидејќи нивниот избор се сведува само на партиски кандидати и на политичкото дејствување во рамки на политичките партии. Ограничувањето на бројот на потенцијални изборни субјекти во изборниот процес ги одзема демократските атрибути на слободни и фер избори и директно го загрозува и слабее политичкиот плурализам, како темелна вредност на уставниот поредок од член 8 став 1 алинеја 5 од Уставот.
Врз основа на сето наведено, Судот оцени дека основано може се постави прашањето за согласноста на оспорените одредби од членовите 17 и 18 од Законот за изменување и дополнување на Изборниот законик („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.58/2024 од 11 март 2024) со одредбите од членовите 8 став 1 алинеи 3 и 5, 22 и 23 од Уставот на Република Северна Македонија.
IV
Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски