У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.2/2024, 3/2024 и 203/2023
Скопје, 20.11.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 39 став 1 алинеја 6, член 72 став 1 алинеја 6, член 74 и член 79 став 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” број 115/2024), на седницата одржана на 20 ноември 2024 година, донесе

О Д Л У К А

1. СЕ УТВРДУВА неуставност и незаконитост на член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), во време на важењето.

Оваа одлука има правно дејство на одлука со која се поништува член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

2. СЕ ЗАПИРА постапката за оценување на уставноста на член 8 став 1 од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

3. СЕ СТАВА ВОН СИЛА Решението за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023).

4. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија”.

Образложение

Уставниот суд на Република Северна Македонија, по повод поднесените иницијативи од Славко Димитров, Кристијан Габроски, Робертино Саздов и Ѓорѓи Крстевски, сите од Скопје, со Решението У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 од 25 септември 2024 година, поведе постапка за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), затоа што пред Судот со основ се постави прашањето за нивната согласност со Уставот.

На седницата Судот утврди дека оспорениот став 1 на член 8 од Правилникот, е уреден со Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), а став 2 на член 8 во кој се содржани оспорените делови, е уреден дополнително со член 1 од Правилникот за дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023).

Судот, воедно утврди дека според оспорениот член 8 став 1 и став 2 во кој се содржани оспорените делови од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), е со следната содржина:

(1) Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година.

(2) Одредбите на овој Правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува Правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој Правилник.

III

По поведувањето на постапката со погоре наведеното Решение, доносителот на актот во кој се содржани оспорените одредби, на 29.10.2024 година, до Уставниот суд, достави допис со два поднесоци, и тоа Поднесок за достава на акт за измени и дополнувања и Поднесок со одговор на наводи од Решение.

Во првиот поднесок, ЗАМП Скопје го известува Судот дека одредбите коишто се предмет на Решението со кое се поведува постапка, престанале да важат со донесување Правилник за измени и дополнување на Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 286/2023) и Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 135/2024).

Поконкретно, престанале да важат оспорените делови „кои се прибираат“ содржани во член 8 став 2 од Правилникот.

Со вториот поднесок ЗАМП се произнесува по наводите од Решението за поведување на постапката.

Во одговорот се наведува дека органите на ЗАМП откако се запознале со Решението за поведување ја воочиле правно-техничката нелогичност којашто се јавува поради употребените зборови „кои се прибираат” во одредбата од член 8 став 2 од Правилникот, па веднаш по приемот презеле дејствија за нивно отстранување. Тоа го сториле на одржана седница на 24.10.2024 година (последниот ден за давање одговор), па по опсежна дискусија и анализа, Собранието на ЗАМП донело одлука да се избришат зборовите „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот со цел да се отстрани предметната забуна.

Во одговорот се наведува и дека со отстранувањето на оспорените делови „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот, отстранета е и дилемата за можна ретроактивност на одредбата од член 8 став 1 од Правилникот којашто претходно, а под влијание на член 8 став 2 со оспорените делови имплицирала можна ретроактивност на правилата за распределба на авторските надоместоци и пред влегувањето во сила на изменетите правила.

Во одговорот се цитира оспорениот член 8 став 1 од Правилникот „(1) Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година.” Потоа се цитира содржината на оспоренот член 8 став 2 од Правилникот, којашто ја добива по бришењето на оспорените делови „кои се прибираат” „(2) Одредбите на овој Правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела пред неговото влегување во сила, ќе се применува Правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој Правилник.”

Во продолжението на Одговорот ЗАМП дава непосреден приказ на практичниот ефект на одредбите по бришењето на оспорените делови од член 8 став 2 од Правилникот, и се наведува дека:
– За авторски надоместоци за емитувани авторски музички дела до 19.07.2023 година коишто се предмет на распределбата на авторски надоместоци за 2023 година, утврдена со општата пресметка во 2024 година, се применуваат правилата коишто му претходеле на оспорениот Правилник;

– За авторски надоместоци за емитувани авторски музички дела по 20.07.2023 година коишто се предмет на распределбата на авторски надоместоци за 2023 година, утврдена со општата пресметка во 2024 година, се применуваат правилата на предметниот правилник којшто стапил на сила на 20.07.2024 година.

По ова, во одговорот се наведува дека самостојно цитираната одредба од член 8 став 1 од конкретниот Правилник доведена во сооднос со погоре расчистените факти и настанатите измени во Правилникот за дополнување („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.286/2023), а особено со изложениот приказ околу начинот на примена на правила при вршење на пресметките за распределба (врз основа на моментот на емитување), јасно говори за фактот дека не се работи за повреда на забраната за ретроактивност.

На крајот во одговорот, ЗАМП потенцира дека одредбата која ги содржи зборовите „кои се прибираат” престанала да важи, па имајќи го предвид нејзиното директно влијание врз ставот 1 од членот 8 на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), а и неспорниот факт дека во времето на нивното важење не се настанати никакви последици, односно распределбата на авторските надоместоци е вршена според времето на емитување на авторските музички дела, предлага Уставниот суд, во смисла на член 39 став 1 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, да донесе решение со кое ќе ја запре предметната постапка.

До Уставниот суд се обрати и подносителот Славко Димитров, со известување по е-пошта во кое наведува дека на крајот на март 2024 година, пред донесувањето на Решението за поведување на постапка, ЗАМП извршил поединечни пресметки и исплати на надоместоците на авторите за репартиционата 2023 година, односно дека имало негативни последици за засегнатите страни коишто можеле да се решат само со поништување на одредбите од Правилникот.

Во прилог на известувањето, подносителот Славко Димитров приложи писмо бр.03-489/1 од 05.04.2024 година, со кое ЗАМП ги известува авторите, со следната содржина „Врз основа на Правилникот за распределба на авторските надоместоци на ЗАМП („Сл.весник на РМ” бр.141/14 и 36/16) за период од 01.01.2023 година до стапување на сила на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.147/23) согласно одредбите на Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за измени и дополнување на авторските надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.286/23), како и врз основа на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Сл.весник на РМ” бр.141/14 и 36/16 и „Сл.весник на РСМ” бр.147/23, 263/23 и 286/23) за период од стапување на сила на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторски надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.147/23) согласно одредбите на Правилникот за дополнување на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Сл.весник на РСМ” бр.286/23) до 31.12.2023 година направена е конечна пресметка за репартиционата 2023 година, која Ви ја доставуваме во прилог на овој допис.”

Во писмото стои дека направената конечна пресметка за репартиционата 2023 година, им се доставува во прилог, со известување дека авторскиот надоместок им е уплатен на трансакциска сметка на 29.03.2024 година, и дека имаат право да поднесат приговор со докази доколку не се задоволни со извршената пресметка до ЗАМП во рок од 1 месец од приемот на поединечната пресметка.

Во конкретниот случај, Судот констатира дека по поведувањето на постапката за оценување на уставноста на член 8 став 1 и став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), Собранието на ЗАМП донело Правилник, објавен на 28.10.2024 година во „Службен весник на Република Северна Македонија” број 218/2024, каде со член 1 од Правилникот, се менува член 8 став 2 од Правилникот, така што изменетата одредба повеќе не ги содржи оспорените делови „кои се прибираат”.

ЗАМП предлага Судот да ја запре поведената постапка, согласно со член 39 став 1 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд.

Според член 39 став 1 алинеја 1 од Актот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја запре постапката ако во текот на постапката, законот, другиот пропис или општ акт престанале да важат, а не наоѓа основи за оценување на нивната уставност, односно уставност и законитост во време на важењето.

Според член 72 став 1 алинеја 6 од Актот на Судот, Уставниот суд донесува одлука кога одлучува за суштината на работата за утврдување неуставност на закон, односно неуставност и незаконитост на пропис и друг општ акт во време на важењето, што престанал да важи по поведувањето постапка.

Судот ја имаше предвид околноста дека оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот, по поведувањето на постапката престанал да важи, меѓутоа оцени дека постојат основи за оценување на неговата уставност во време на важењето, поради следното:

Според член 144 став 7 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија” број 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), поединечните пресметки и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права се вршат најмалку еднаш годишно најдоцна до крајот на март во тековната за претходната година.

Согласно со законски предвидениот период за пресметки и исплати на надоместоците на авторите и носителите на сродните права, пресметките и исплатите за претходната 2023 година, односно за конкретниот случај, се вршат најдоцна до март 2024 година.

Оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот, токму во време на вршењето на пресметките и исплатите бил во правниот поредок, со влијание коешто ја загрозува правната сигурност на граѓаните дека пресметките и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права ќе се вршат согласно правилата коишто важат во време на емитување на нивните авторски дела.

Со менувањето на член 8 став 2 од Правилникот, извршено со Правилникот донесен на 24.10.2024 година, а објавен во „Службен весник на Република Северна Македонија”, број 218/2024, поточно со отстранувањето на оспорените делови „кои се прибираат” од наведениот член од Правилникот, одредбата е доведена во согласност со Уставот, меѓутоа, според Судот, ваквата околност е ирелевантна за предметниот случај бидејќи врз основа на истиот се вршени пресметки и исплати на авторските надоместоци за кои немало уставна основа, при што новите правила имале и ретроактивно дејство, што според Судот е доволна основа за оценување на неговата уставност во време на важењето.

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон.

Со член 52 став 4 од Уставот, е уредено дека законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Согласно со член 3 од Законот за авторското право и сродните права („Службен весник на Република Македонија” број 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 и 27/2016), авторот, односно носителот на сродно право, има право на правичен надомест за секој вид користење на авторското дело, односно предметот на сродно право, доколку со овој закон поинаку не е определено.

Носителите на авторското право и на сродните права согласно со член 129 ставови 1 и 2 од Законот, можат да ги остваруваат правата определени со овој закон индивидуално, лично, односно преку застапник или колективно преку организација за колективно управување со правата, на начин и под услови определени со овој закон, при што колективното управување со правата опфаќа правни работи со корисниците на правата, прибирање надоместоци од користењето, нивна распределба и заштита на правата пред државни органи и други субјекти.

Според член 132 став 1 од Законот, колективно управување со авторското право и сродните права може да врши правно лице основано од носители на правата (физички и /или правни лица) за колективно управување со правата кое работи во свое име, а за сметка на носителите на правата и врз основа на дозвола од Министерството за култура (во натамошниот текст: организација).

Со член 133 точки 1), 3) и 6) од Законот, организацијата е должна да ги штити интересите на носителите на правата со кои управуваат преку следење на нивното користење во Република Северна Македонија и во странство, да донесува и објавува општи акти за прибирање и за распределба на надоместоци од користењето, во согласност со закон, како и да ги прибира утврдените надоместоци од корисниците и врши нивна распределба на носителите на правата во согласност со закон и општите акти.

Согласно со член 144 став 7 од Законот, поединечните пресметки и исплатите на надоместоците на авторите и носителите на сродните права се вршат најмалку еднаш годишно најдоцна до крајот на март во тековната, за претходната година.

Според оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот „Одредбите на овој правилник ќе се применуваат на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибираат по неговото влегување во сила, додека на авторските надоместоци за емитувани авторски дела кои се прибирааат пред неговото влегување во сила, ќе се применува правилникот кој важел пред денот на влегувањето во сила на овој правилник.”

Анализирајќи ја содржината на член 8 став 2 и оспорените делови „кои се прибираат” од Правилникот, произлегува дека распределбата и пресметката на авторските надоместоци на авторите ЗАМП ќе ги врши, не според правилата коишто важеле во времето кога нивните авторски дела се емитувани, односно користени од страна на медиумите, туку според правилата коишто важат во времето кога корисниците извршиле плаќање за користените (емитуваните) дела, односно датумот кога ЗАМП ги прибрал, односно наплатил надоместоците од медиумите за користените дела.

Согласно со Законот за авторското право и сродните права, организацијата за колективно управување, во случајов ЗАМП, е надлежна да ги прибира надоместоците од корисниците за емитуваните авторски дела, при што на авторот му следува надоместок за користеното (емитуваното) дело, а за таа цел, организацијата за колективно управување е обврзана да врши електронско евидентирање, обработка на податоци, следење и контрола над емитуваните авторски дела, односно предмети на сродни права.

Според член 135-а став 6 од Законот, евидентирањето се врши преку Системот за електронска евиденција, којшто, помеѓу другото, треба да обезбеди идентификување на емитуваните авторски дела односно предмети на сродни права во времето кога тие се емитуваат на програмата на радио-телевизиската организација.

Согласно со член 144 став 1 од Законот, организацијата донесува општ акт за распределба на надоместоците во согласност со закон и статутот, односно со договорот за основање, додека според став 2 од истиот член, распределбата на надоместоците од ставот 1 на овој член се врши согласно со евиденциите и податоците за користење на делата, односно предметите на сродните права, а паушално кога не е можно или предизвикува неразумни трошоци, според принципот на правичност.

Од погоре наведеното, неспорно произлегува дека емитувањето на авторското дело му претходи на прибирањето на надоместоците од радиодифузно емитување на авторски дела и/или предмети на сродни права, за што на авторот треба да му се пресмета и исплати надоместок за емитуваното дело. Со моментот (времето) на емитувањето на авторското дело, се создадени правните односи, со што за организацијата произлегува обврска пресметката на авторските надоместоци да ја врши согласно правилата утврдени во Правилникот за распределба на авторските надоместоци коишто важат во време кога се создадени правните односи, односно кога е емитувано делото на авторот, односно според правилата коишто им се познати на авторите во време кога се емитува нивното дело, и се согласиле со тие правила. Меѓутоа, од оспорените делови на член 8 став 2 од Правилникот, неспорно произлегува дека правилата за пресметка на надоместоците ЗАМП ги врзува со времето кога организацијата ги прибира надоместоците од корисниците на авторските дела, а не со времето кога се емитувани делата на авторите (за што се води електронска евиденција), што доведува до ситуација, доколку тие се прибрани по стапувањето на сила на новите правила, пресметката на надоместоците (хонорарите) на авторите за нивните емитувани дела, да се врши според новите правила, независно од фактот дека тие можеби се емитувани во време на важење на претходните правила.

Според Судот, оспорените делови „кои се прибираат” од член 8 став 2 од Правилникот, не може да бидат одредница при дефинирањето на преодниот режим, по и пред стапувањето на сила на новиот пропис, туку времето на емитување на авторските дела, од причини што истото ги доведува во прашање легитимните очекувања на авторите дека за нивните емитувани дела ќе го добијат надоместокот пресметан според правилата коишто важеле во време на емитувањето на делото, односно според коефициентите коишто им биле познати на авторите во време на емитувањето на нивното дело.

Од тие причини, според Судот, уредувањето на оспорените делови во член 8 став 2 од Правилникот, не е во согласност со принципот на владеење на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот бидејќи не ја гарантира правната сигурност на граѓаните и нивните легитимни очекувања коишто ги имале во времето на емитување на нивните авторски дела, и е спротивно на член 54 став 2 од Уставот бидејќи последица на ваквото уредување е изменетите правила да се применуваат и врз односи настанати пред нивното влегување во сила.

На ваквата околност укажувало и Министерството за култура, што се констатира од Записникот од мај 2016 година (во прилог кон иницијативата) за извршен надзор над актите и работењето на Здружението за заштита на авторски музички права ЗАМП – Скопје, со предлог-мерка насочена кон организацијата ЗАМП дека е потребно поединечните пресметки за исплата на средства на автори, ЗАМП да ги врши според класите и вредноста на бодот, коишто важеле за годината во која делата биле користени и се евидентирани и идентификувани во програмите, а не кога биле прибрани/наплатени надоместоците.

Имајќи го предвид погоре наведеното, Судот врз основа на член 72 став 1 алинеја 6 од Актот на Судот, утврди дека оспорениот член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023 и 286/2023), не бил во согласност со одредбите од член 8 став 1 алинеја 3 и член 52 став 4 од Уставот и Законот за авторското право и сродните права, во време на важењето.

Судот, утврдувајќи ја неуставноста во време на важењето, согласно со член 74 од Актот на Судот, ги зеде предвид сите околности од значење за заштита на уставноста, тежината на повредата и нејзината природа и последиците за граѓаните во остварувањето на правата, и оцени дека ефектот на заштита на уставноста за конкретниот случај, може да се постигне само со правно дејство на одлуката со која се поништува член 8 став 2 во деловите „кои се прибираат” од Правилникот.

Во Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023) како самостојна одредба е уреден оспорениот член 8 со еден став, којшто гласи „Овој правилник за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци ќе се применува почнувајќи со распределбата на авторските надоместоци за 2023 година, што ќе биде утврдена со општата пресметка во 2024 година”.

Од содржината на оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, произлегува дека новите правила коишто се во сила од 20.07.2023 година, се однесуваат за пресметката на авторските надоместоци за цела тековна 2023 година. Поточно, од ваквата формулација на одредбата, не произлегува јасна претстава дека новите правила ќе се однесуваат само за дел од 2023 година, односно за периодот по нивното стапување на сила, што создава можност за нивна ретроактивна примена, од кои причини Судот, и во однос на овој оспорен член од Правилникот, изрази сомнеж за неговата уставност.

Во доставениот одговор, ЗАМП, помеѓу другото, се произнесе и во однос на оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, појаснувајќи дека одредбата од член 8 став 2 од Правилникот којашто ги содржи зборовите „кои се прибираат” престанала да важи, па имајќи го предвид нејзиното директно влијание врз ставот 1 од членот 8 на Правилникот за измени и дополнување на Правилникот за распределба на авторските надоместоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 147/2023), се отстранува и дилемата за можна ретроактивност на одредбата од член 8 став 1 од Правилникот којашто претходно, а под влијание на член 8 став 2 со оспорените делови, имплицираше можна ретроактивност на правилата за распределба на авторските надоместоци и пред влегувањето во сила на изменетите правила.

Според член 39 став 1 алинеја 3 од Актот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја запре постапката ако се утврди дека поведувањето на постапката било засновано врз погрешна фактичка состојба.

Судот, ги имаше предвид ваквите наводи изнесени во доставениот одговор и влијанието на изменетата фактичка состојба врз оспорениот член 8 став 1 од Правилникот настаната со менувањето на оспорениот член 8 став 2 од Правилникот, и оцени дека со појаснувањето и аргументите изнесени во одговорот, отпаднат е сомнежот за неуставноста на оспорениот член 8 став 1 од Правилникот, од кои причини Судот оцени дека во однос на овој член од Правилникот, се исполнети условите од член 39 став 1 алинеја 3 од Актот на Судот, за запирање на постапката поведена со Решението У.бр.2/2024, У.бр.3/2024 и У.бр.203/2023 од 25 септември 2024 година.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на оваа одлука.

VII

Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.2/2024, 3/2024 dhe 203/2023
Shkup, 20.11.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 39 paragrafi 1 alineja 6, nenit 72 paragrafi 1 alineja 6, nenit 74 dhe nenit 79 paragrafi 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 20 nëntor 2024, miratoi

V E N D I M

1. PËRCAKTOHET antikushtetutshmëria dhe kundërligjshmëria e nenit 8 paragrafi 2 në pjesët “të cilat mblidhen” të Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për ndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023), në kohën e vlefshmërisë.

Ky vendim ka efekt juridik të vendimit me të cilin shfuqizohet neni 8 paragrafi 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023).

2. NDËRPRITET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 të Rregullores për ndryshime dhe plotësime të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.147/2023 dhe 286/2023).

3. SHFUQIZOHET Aktendimi për ndalimin e zbatimin të akteve apo veprimeve individuale që janë ndërmarrë në bazë të nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që janë mbledhur” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit. (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër. 147/2023 dhe 286/2023).

4. Ky vendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me rastin e iniciativave të parashtruara nga Sllavko Dimitrov, Kristian Gabroski, Robertino Sazdov dhe Gjorgji Krstevski, të gjithë nga Shkupi, me Vendimin U. nr. 2/2024, U.nr.3/2024 dhe U. nr. 203/2023 të datës 25 shtator 2024, kanë filluar procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafit 2 në pjesët “që mblidhen” të Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023 dhe 286/2023), për shkak se para Gjykatës me bazë u shtrua çështja e përputhshmërisë së tyre me Kushtetutën.

Gjykata në seancë konstatoi se paragrafi i kontestuar 1 i nenit 8 të Rregullores rregullohet me Rregulloren për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023) dhe paragrafi 2 i nenit 8, i cili përmban pjesët kontestuese, rregullohet në mënyrë plotësuese me nenin 1 të Rregullores për plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Vriut” numër 286/2023).

Gjykata gjithashtu ka konstatuar se sipas nenit kontestues 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2, i cili përmban pjesët kontestuese të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023 dhe 286/2023 ), ka këtë përmbajtje:

(1) Kjo rregullore për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit do të zbatohet duke filluar nga ndarja e kompensimeve të autorit për vitin 2023, e cila do të përcaktohet me llogaritjen e përgjithshme në vitin 2024.
(2) Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për kompensimet e autorit për veprat e autorit që janë transmetuar pas hyrjes në fuqi të tij, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e autorit që janë mbledhur para hyrjes së tij në fuqi, Rregullorja që ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj Rregulloreje.

III

Pas fillimit të procedurës me Vendimin e lartpërmendur, më 29.10.2024, autori i aktit që përmban dispozitat e kontestuara i ka dorëzuar Gjykatës Kushtetuese një shkresë me dy parashtresa, përkatësisht një Parashtresë për dërgimin e aktit për ndryshime dhe plotësimin dhe Parashtresa me përgjigje të pretendimeve nga Aktvendimi.

Në parashtresën e parë, SHMTMA Shkup e njofton Gjykatën se dispozitat që janë lëndë e Aktvendimit për fillimin e procedurës kanë pushuar së vlejturi me miratimin e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për plotësimin e Rregullores për ndryshime dhe plotësime të Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 286/2023) dhe Rregulloren për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 135/2024).

Më konkretisht, pjesët e kontestuara “që janë mbledhur” të përmbajtura në nenin 8 paragrafi 2 të Rregullores kanë pushuar së vlejturi.

Me parashtresën e dytë, SHMTMA shpallet sipas pretendimeve të Aktvendimit për fillimin e procedurës.

Në përgjigje thuhet se organet e SHMTMA-it, pasi u njohën me Aktvendimin për inicim, kanë konstatuar palogjikshmërinë juridike dhe teknike që lind për shkak të fjalëve “të mbledhura” në dispozitën e nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores dhe menjëherë pas marrjes së tyre kanë ndërmarrë veprime për largimin e tyre. Këtë e kanë bërë në seancën e mbajtur më 24.10.2024 (dita e fundit për dhënien e përgjigjes), ndaj, pas diskutimit dhe analizës së gjerë, Kuvendi i SHMTMA-së ka marrë vendim që fjalët “të mbledhura” të fshihen nga neni 8, paragrafi 2 i Rregullores me qëllim për shmangien e konfuzionit në fjalë.

Në përgjigje theksohet gjithashtu se me heqjen e pjesëve kontestuese “që janë mbledhur” nga neni 8 paragrafi 2 i Rregullores, dilema e retroaktivitetit të mundshëm të dispozitës nga neni 8 paragrafi 1 i Rregullores e cila më parë, nën ndikimin e nenit 8 paragrafi 2 me pjesët e diskutueshme nënkuptonte një prapaveprim të mundshëm të rregullave për shpërndarjen e kompensimeve të autorit dhe para hyrjes në fuqi të rregullave të ndryshuara.

Në përgjigje citohet neni i kontestuar 8 paragrafi 1 i Rregullores “(1) Kjo rregullore për ndryshime dhe plotësime të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit do të zbatohet duke filluar me shpërndarjen e honorareve për vitin 2023, e cila do të përcaktohet me llogaritjen e përgjithshme në vitin 2024.” Pastaj citohet përmbajtja e nenit të kontestuar 8 paragrafi 2 të Rregullores, e cila është marrë pas shlyerjes së pjesëve kontestuese “që janë mbledhur” “(2) Dispozitat e kësaj Rregulloreje do të zbatohen për kompensimet e autorit për veprat e emituara të autorit pas hyrjes në fuqi të tij, ndërsa për kompensimet e autorit për veprat e emituara të autorit para hyrjes në fuqi të tij, do të zbatohet Rregullorja e cila ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje.”

Në vazhdim të Përgjigjes, SHMTMA jep një pasqyrë të menjëhershme të efektit praktik të dispozitave pas shlyerjes së pjesëve kontestuese të nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores dhe thekson se:

– Për kompensimet e autorit për veprat muzikore me të drejtë autori të transmetuara deri më 19.07.2023, të cilat i nënshtrohen shpërndarjes së kompensimet e autorit për vitin 2023, të përcaktuara me përllogaritjen e përgjithshme në vitin 2024, zbatohen rregullat që i paraprinë Rregullores së kontestuar;
– Për kompensimet e autorit për veprat muzikore me të drejta autori të transmetuara pas datës 20.07.2023, të cilat i nënshtrohen shpërndarjes së kompensimet e autorit për vitin 2023, të përcaktuara nga përllogaritja e përgjithshme në vitin 2024, zbatohen rregullat e rregullores në fjalë që ka hyrë në fuqi më 20.07.2024.

Pas kësaj, në përgjigje thuhet se dispozita e cituar në mënyrë të pavarur nga neni 8 paragrafi 1 i Rregullores konkrete e shper në lidhje me faktet e sqaruara më lartë dhe ndryshimet e bëra në Rregulloren plotësuese (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 286/2023) dhe sidomos me paraqitjen e shfaqur të mënyrës së zbatimit të rregullave gjatë kryerjes së përllogaritjeve të shpërndarjes (në bazë të momentit të transmetimit), flet qartë se nuk është shkelje e ndalimit të retroaktivitetit.

Në fund në përgjigje, SHMTMA-ja thekson se dispozita që përmban fjalët “që janë mbledhur” ka pushuar së vlejturi, duke marrë parasysh ndikimin e saj të drejtpërdrejtë në paragrafin 1 të nenit 8 të Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për shpërndarjen e kompensimet e autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023), dhe fakti i padiskutueshëm se në momentin e vlefshmërisë së tyre nuk ka pasur pasoja, përkatësisht shpërndarja e kompensimveve të autorit është bërë sipas kohës së transmetimit të veprave muzikore të autorit, Gjykata Kushtetuese propozon që në kuptim të nenit 39 paragrafi 1 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut të miratojë aktvendim me të cilin do të ndërpritet procedurën në fjalë.

Gjykatës Kushtetuese i është drejtuar edhe parashtruesi Sllavko Dimitrov, i cili me e-mail ka njoftuar se në fund të marsit 2024, para miratimit të Vendimit për fillimin e procedurës, SHMTMA ka kryer llogaritjet individuale dhe pagesat e tarifave të autorëve për vitin e rindarjes 2023, pra se ka pasur pasoja negative për palët e interesuara që mund të zgjidheshin vetëm me anulimin e dispozitave të Rregullores.

Krahas njoftimit, parashtruesi Sllavko Dimitrov ka bashkangjitur letrën nr. 03-489/1 të datës 05.04.2024, me të cilën SHMTMA njofton autorët, me përmbajtjen si në vijim: “Në bazë të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit të SHMTMA-së (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 141/14 dhe 36/16) për periudhën nga 01.01.2023 deri në hyrjen në fuqi të Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 147/23) në pajtim me dispozitat e Rregullores për plotësimin e Rregullores për ndryshimet dhe plotësimet e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 286/23), si dhe në bazë të Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 141/14 dhe 36/16 dhe “Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr.147/23, 263/23 dhe 286/23) të periudhës nga hyrja në fuqi e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 147/23) në përputhje me dispozitat e Rregullores për plotësimin e Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 286/23) deri më 31.12.2023, është bërë përllogaritja përfundimtare për vitin e shpërndarjes 2023, të cilën po Jua dërgojmë në shtojcë të kësaj shkrese. ”

Në shkresë thuhet se përllogaritja përfundimtare për vitin e ripaticipimit 2023, me njoftimin se kompensimet e autorit janë paguar në llogarinë e transaksionit të tyre më 29 mars 2024 dhe se kanë të drejtë të paraqesin kundërshtim me prova nëse nuk janë të kënaqur me përllogaritjen tek SHMTMA brenda 1 muaji nga marrja e përllogaritjes individuale.

Në rastin konkret, Gjykata thekson se pas inicimit të procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 8 paragrafi 1 dhe paragrafi 2 në pjesët “që janë mbledhur” të Rregullores për ndryshime dhe plotësime në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit. (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023 dhe 286/2023), Kuvendi i SHMTMA-së miratoi Rregulloren, të publikuar më 28.10.2024 në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 218/2024, ku ndryshohet neni 1 i Rregullores, neni 8 paragrafi 2 i Rregullores, në mënyrë që dispozita e ndryshuar të mos i përmbajë më pjesët kontestuese “të cilat janë mbledhur”.

SHMTMA propozon që Gjykata të ndërpresë procedurën e nisur, në përputhje me nenin 39 paragrafi 1 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese.

Sipas nenit 39 paragrafi 1 alineja 1 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese, Gjykata Kushtetuese do ta ndërpresë procedurën nëse gjatë procedurës ligji, rregulli tjetër ose akti i përgjithshëm ka pushuar së vlejturi dhe nuk gjen arsye për vlerësimin e kushtetutshmërisë së tyre, pra kushtetutshmërisë dhe ligjshmërinë në kohën e vlefshmërisë.

Sipas nenit 72 paragrafi 1 alineja 6 të Aktit të Gjykatës, Gjykata Kushtetuese merr vendim kur vendos për thelbin e çështjes për konstatimin e antikushtetutshmërisë së një ligji, përkatësisht antikushtetueshmërisë dhe antiligjshmërisë së një rregulloreje dhe akti tjetër të përgjithshëm në kohën e vlefshmërisë, që ka pushuar së vlejturi pas inicimit të procedurës.

Gjykata ka marrë parasysh faktin se neni i kontestuar 8 paragrafi 2 në pjesët “që janë mbledhur” të Rregullores ka pushuar së vlejturi pas inicimit të procedurës, mirëpo ka vlerësuar se ekzistojnë baza për vlerësimin e kushtetutshmërisë së tij në kohën e vlefshmërisë, për shkak të si vijon:

Sipas nenit 144 paragrafi 7 të Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), përllogaritjet individuale dhe pagesat e tarifave për autorët dhe bartësit e të drejtave të përafërta bëhen të paktën një herë në vit jo më vonë se fundi i muajit mars të vitit aktual për vitin paraardhës.

Në përputhje me afatin e parashikuar ligjor për llogaritjet dhe pagesat e kompensimeve për autorët dhe bartësit e të drejtave të përafërta, llogaritjet dhe pagesat për vitin paraprak 2023, përkatësisht për rastin konkret, kryhen më së voni deri në mars 2024.

Neni i kontestuar 8 paragrafi 2 në pjesët “që janë mbledhur” të Rregullores, pikërisht në kohën e llogaritjeve dhe pagesave ka qenë në rend juridik, me ndikim që kërcënon sigurinë juridike të qytetarëve që llogaritjet dhe pagesat e kompensimeve të autorëve dhe bartësve të të drejtave të përafërta do të kryhen në pajtim me rregullat që vlejnë në kohën e transmetimit të veprave të tyre me të drejtë autori.

Me ndryshimin e nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores, të realizuar me Rregulloren e miratuar më 24.10.2024, dhe të publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”, numër 218/2024, më saktësisht me heqjen e pjesëve të kontestuara “që janë mbledhur” nga neni në fjalë i Rregullores, dispozita është miratuar në pajtim me Kushtetutën, mirëpo sipas Gjykatës kjo rrethanë nuk ka rëndësi për rastin në fjalë sepse në bazë të tij janë bërë përllogaritjet dhe pagesat e kompensimeve të autorit për të cilat nuk ka pasur bazë kushtetuese, ndërsa rregullat e reja kanë pasur edhe efekt prapaveprues, që sipas Gjykatës është bazë e mjaftueshme për vlerësimin e kushtetutshmërisë së saj në kohën e vlefshmërisë.

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimi i së drejtës është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj.

Neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës përcakton se ligjet dhe aktet nënligjore nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç përjashtimit në rastet kur është më e favorshme për qytetarët.

Në bazë të nenit 3 të Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 115/2010, 140/2010, 51/2011, 147/2013, 154/2015 dhe 27/2016), autori , respektivisht vartësi i të drejtës së përafërt, ka të drejtën e kompensimit të drejtë për çdo lloj përdorimi të veprës së autorit, respektivisht të lëndës së të drejtës së përafërt, nëse me këtë ligj nuk përcaktohet ndryshe.

Bartësit e të drejtës së autorit dhe të drejtave të përafërta, në pajtim me nenin 129, paragrafët 1 dhe 2 të Ligjit, të drejtat e përcaktuara me këtë ligj mund t’i ushtrojnë individualisht, personalisht, përkatësisht përmes përfaqësuesit ose kolektivisht përmes një organizate për menaxhimin e të drejtave kolektive, në mënyrën dhe në kushtet e përcaktuara me këtë ligj, ndërsa menaxhimi kolektiv i të drejtave përfshin punët juridike me shfrytëzuesit e të drejtave, grumbullimin e kompensimeve nga shfrytëzimi, shpërndarja e tyre dhe mbrojtja e të drejtave para organeve shtetërore dhe subjekteve të tjera.

Sipas nenit 132 paragrafi 1 të Ligjit, menaxhimin kolektiv me të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta mund t’i kryejë një person juridik i themeluar nga bartësit e të drejtave (persona fizik dhe/ose juridik) për menaxhimin kolektiv të të drejtave që punon në emër të tij dhe në llogari të bartësve të të drejtave dhe në bazë të lejes nga Ministria e Kulturës (në tekstin e mëtejmë: organizata).

Me nenin 133 pikat 1), 3) dhe 6) të Ligjit, organizata është e obliguar që t’i mbrojë interesat e bartësve të të drejtave të cilat i menaxhojnë duke e monitoruar përdorimin e tyre në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe jashtë saj, të miratojë dhe publikojë akte të përgjithshme për mbledhjen dhe shpërndarjen e kompensimeve nga përdorimi, në përputhje me ligjin, si dhe të grumbullojë kompensimet e përcaktuara nga shfrytëzuesit dhe të kryejnë shpërndarjen e tyre te bartësit e të drejtave në përputhje me ligjin dhe aktet e përgjithshme.

Në bazë të nenit 144 paragrafi 7 të ligjit, llogaritjet dhe pagesat individuale të tarifave për autorët dhe bartësit e të drejtave të përafërta kryhen së paku një herë në vit, jo më vonë se fundi i muajit mars të vitit aktual, për vitin paraprak.

Sipas nenit të kontestuar 8, paragrafi 2, në pjesët “që mblidhen” të Rregullores “Dispozitat e kësaj rregulloreje do të zbatohen për komensimet e autorit për veprat e transmetuara të autorësisë që mblidhen pas hyrjes në fuqi të saj, ndërsa për komensimet e autorit për veprat transmetuese të autorësisë që janë mbledhur para hyrjes në fuqi të saj, do të zbatohet rregullorja që ka qenë në fuqi para ditës së hyrjes në fuqi të kësaj rregulloreje.”

Duke analizuar përmbajtjen e nenit 8 paragrafi 2 dhe pjesët e diskutueshme “që janë mbledhur” nga Rregullorja, rezulton se shpërndarja dhe llogaritja e komensimeve të autorit për autorët do të bëhet nga SHMTMA-ja, jo sipas rregullave që ishin në fuqi në kohën kur veprat e tyre me të drejta autori janë transmetuar, pra janë përdorur nga mediat, por sipas rregullave që zbatohen në kohën kur përdoruesit kanë bërë pagesën për veprat e përdorura (të transmetuara), pra datën kur SHMTMA-ja i ka mbledhur, pra ka mbledhur kompensimet nga mediat për veprat e përdorura.

Në përputhje me Ligjin për të drejtat e autorit dhe të drejtat e përafërta, organizata e menaxhimit kolektiv, në këtë rast SHMTMA, është kompetente për të mbledhur kompensimet nga përdoruesit për veprat e transmetuara të autorësisë, ku autori ka të drejtë në kompensim për veprën e përdorur (të transmetuar) dhe për këtë qëllim, organizata për menaxhim kolektiv është e detyruar të kryejë regjistrimin elektronik, përpunimin e të dhënave, monitorimin dhe kontrollin mbi veprat e transmetimit të të drejtave të autorit, përkatësisht lëndët e të drejtave të afërta.

Sipas nenit 135-a paragrafi 6 të ligjit, evidentimi bëhet përmes Sistemit Elektronik të Regjistrimit, i cili, ndër të tjera, duhet të sigurojë identifikimin e veprave të transmetuara të autorësisë, përkatësisht të lëndëve të të drejtave të përafërta, në kohën kur ato transmetohen në programin e organizatës radiotelevizive.

Në pajtim me nenin 144 paragrafi 1 të ligjit, organizata miraton akt të përgjithshëm për ndarjen e kompensimeve në pajtim me ligjin dhe statutin, përkatësisht me marrëveshjen e themelimit, ndërsa sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, shpërndarja e kompensimeve nga paragrafi 1 i këtij neni bëhet në përputhje me evidencën dhe të dhënat për shfrytëzimin e veprave, përkatësisht të lëndëve të të drejtave të përafërta dhe paushalle kur kjo nuk është e mundur ose shkakton shpenzime të paarsyeshme, sipas parimit të drejtësisë.

Nga sa më sipër, rezulton në mënyrë të padiskutueshme se transmetimi i veprës së autorit i paraprin mbledhjes së kompensimeve nga transmetimi i veprave me të drejtë autori dhe/ose objekteve të të drejtave të përafërta, për të cilat autorit duhet t’i llogaritet dhe t’i paguhet kompensimi për veprën e transmetuar. Me momentin (kohën) e transmetimit të veprës së autorit krijohen marrëdhëniet juridike, të cilat sjellin obligimin e organizatës për të kryer llogaritjen e kompensimeve të autorit në përputhje me rregullat e përcaktuara në Rregulloren për shpërndarjen e kompensimeve të autorit që vlejnë në kohën kur krijohen marrëdhëniet juridike, pra kur është transmetuar vepra e autorit, pra sipas rregullave që autorët i kanë të njohura në kohën kur është transmetuar vepra e tyre dhe janë pajtuar me ato rregulla. Megjithatë, nga pjesët kontestuese të nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores, rezulton padiskutim se rregullat për llogaritjen e kompensimit janë të lidhura nga SHMTMA-në me kohën kur organizata mbledh kompensime nga përdoruesit e veprave të autorit, dhe jo koha kur janë transmetuar veprat e autorëve (për të cilat mbahen shënime elektronike), e cila çon në një situatë, nëse ato mblidhen pas hyrjes në fuqi të rregullave të reja, llogaritja e kompensimeve (honorareve) të autorëve për veprat e emituara të tyre, te kryhet sipas rregullave të reja, pavarësisht se ato mund të jenë transmetuar gjatë vlefshmërisë së rregullave të mëparshme.

Sipas Gjykatës, pjesët e kontestuara “që janë mbledhur” nga neni 8 paragrafi 2 i Rregullores, nuk mund të jenë kriter në përcaktimin e regjimit kalimtar, pas dhe para hyrjes në fuqi të rregullores së re, por koha e transmetimit të veprave të autorit, për arsye që i njëjti vë në pikëpyetje pritjet legjitime të autorëve që për veprat e tyre të transmetuara të përfitojnë kompensim të llogaritur sipas rregullave që kanë qenë të vlefshme në kohën e transmetimit të veprës, pra sipas koeficientët që kanë qenë të njohur për autorët në kohën e transmetimit të veprës së tyre.

Për këto arsye, sipas Gjykatës, rregullimi i pjesëve kontestuese në nenin 8 paragrafi 2 i Rregullores nuk është në përputhje me parimin e sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës sepse nuk garanton sigurinë juridike të qytetarëve dhe pritshmëritë e tyre legjitime që kanë pasur në kohën e transmetimit të veprave të tyre të autorit dhe është në kundërshtim me nenin 54 paragrafi 2 të Kushtetutës, sepse pasoja e një rregullimi të tillë është se rregullat e ndryshuara zbatohen edhe për marrëdhëniet që kanë ndodhur para hyrjes së tyre në fuqi.

Për këtë rrethanë është theksuar edhe Ministria e Kulturës, siç thuhet në Procesverbalin e majit 2016 (bashkëngjitur iniciativës) për mbikëqyrjen e akteve dhe veprimtarisë së Shoqatës për mbrojtjen e të drejtave muzikore të autorit SHMTMA – Shkup, me masë të propozuar drejt organizatës SHMTMA që është e nevojshme që SHMTMA të kryejë përllogaritjet individuale për pagesën e mjeteve për autorët sipas klasave dhe vlerës së pikës, të cilat ishin të vlefshme për vitin në të cilin janë përdorur v eprat dhe regjistrohen dhe identifikohen në programedhe jo kur janë grumbulluar /paguar kompensimet.

Duke marrë parasysh sa më sipër, Gjykata, në bazë të nenit 72 paragrafi 1 alineja 6 të Aktit të Gjykatës, vendosi se neni i kontestuar 8 paragrafi 2 në pjesët “që janë mbledhur” të Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 147/2023 dhe 286/2023), nuk ka qenë në përputhje me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenit 52 paragrafi 4 të Kushtetutës dhe Ligjit për të drejtën e autorit dhe të drejtat e përafërta, në kohën e vlefshmërisë.

Gjykata, duke përcaktuar antikushtetutshmërinë në momentin e vlefshmërisë, në përputhje me nenin 74 të Aktit të Gjykatës, mori parasysh të gjitha rrethanat me rëndësi për mbrojtjen e kushtetutshmërisë, peshën e shkeljes dhe natyrën e saj dhe pasojat për qytetarët në realizimin e të drejtave të tyre, dhe vlerësuan se efekti i mbrojtjes së kushtetutshmërisë për rastin konkret, mund të arrihet vetëm me efektin juridik të vendimit me të cilin shfuqizohet neni 8 paragrafi 2 në pjesën “që janë mbledhur” të Rregullores.

Në Rregulloren për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023) si dispozitë e pavarur, është rregulluar neni 8 i kontestuar i me një paragraf, si vijon “Kjo Rregullore për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit do të zbatohet duke filluar me shpërndarjen e kompensimeve të autorit për vitin 2023, që do të përcaktohet nga përllogaritja e përgjithshme në viti 2024”.

Nga përmbajtja e nenit të kontestuar 8 paragrafi 1 i Rregullores, rezulton se rregullat e reja të cilat janë në fuqi nga 20.07.2023, i referohen përllogaritjes së kompensimeve të autorit për të gjithë vitin aktual 2023. Konkretisht, nga ky formulim i dispozitës, nuk ka asnjë ide të qartë se rregullat e reja do të zbatohen vetëm për një pjesë të vitit 2023, pra për periudhën pas hyrjes së tyre në fuqi, gjë që krijon mundësinë e zbatimit të tyre prapaveprues, për çfarë arsye Gjykata edhe lidhur me këtë nen të kontestuar nga Rregullorja, ka shprehur dyshime për kushtetutshmërinë e tij.

Në përgjigjen e dërguar, SHMTMA-ja, ndër të tjera, ka vendosur në lidhje me nenin i kontestusr 8 paragrafi 1 të Rregullores, duke sqaruar se dispozita e nenit 8 paragrafi 2 të Rregullores e cila përmban fjalët “të cilat mblidhen” ka pushuar së vlejturi, pra duke pasur parasysh ndikimin e tij të drejtpërdrejtë në paragrafin 1 të nenit 8 të Rregullores për ndryshimin dhe plotësimin e Rregullores për shpërndarjen e kompensimeve të autorit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 147/2023), hiqet edhe dilema e retroaktivitetit të mundshëm të dispozitës nga neni 8 paragrafi 1 të Rregullores, e cila paraprakisht nën ndikimin e nenit 8 paragrafi 2 me pjesët e kontestuara ka nënkuptuar retroaktivitet të mundshëm të rregullave të shpërndarjes së kompensimeve të autorit dhe përpara hyrjes në fuqi të rregullave të ndryshuara.

Sipas nenit 39 paragrafi 1 alineja 3 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese, Gjykata Kushtetuese do ta ndërpresë procedurën nëse konstatohet se fillimi i procedurës është bazuar në gjendje të gabuar faktike.

Gjykata ka marrë parasysh pretendimet e tilla të paraqitura në përgjigjen e dërguar dhe ndikimin e ndryshimit të gjendjes faktike në nenin 8 paragrafi 1 të Rregullores kontestimore, të shkaktuar nga ndryshimi i nenit të kontestuar 8 paragrafi 2 të Rregullores dhe gjykoi se me sqarimet dhe argumentet e paraqitura në përgjigje, hoqi dyshimin për antikushtetutshmërinë e nenit të kontestuar 8 paragrafi 1 të Rregullores, për çka Gjykata vlerësoi se në lidhje me këtë nen të Rregullores janë plotësuar kushtet e nenit 39 paragrafi 1 alineja 3 të Aktit të Gjykatës, për ndërprerjen e procedurës së inicuar me Vendimin U. nr. 2/2024, U. nr. 3/2024 dhe U.nr. 203/2023 nga 24 shtatori 2024.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij vendimi.

VII

Ky vendim ka fuqi juridike nga dita e publikimit në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut“.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski