У.бр.6/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.6/2024
Скопје, 09.10.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 73 од Актот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија” број 115/2024), на седницата одржана на 9 октомври 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 242 став 1 во делот „семејна“ од Законот за пензиско и инвалидско осигурување („Службен весник на Република Македонија” бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014,188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018, и 245/2018, и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 267/2020, 67/2022 и 79/2023).

Образложение

Игорчо Точев од Скопје, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 242 став 1 во делот „семејна“ од Законот за пензиско и инвалидско осигурување.

Според подносителот на иницијативата, вака дефинираната одредба им овозможува само на корисниците на семејна пензија кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој да имаат можност да побараат утврдување на право на надоместок на трошоците за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување.

Подносителот смета дека со ваквиот начин на дефинирање на оспорената одредба се воспоставува нееднаквост меѓу корисниците на секој друг вид пензија (старосна или инвалидска), а кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој да не можат да го остварат правото на надоместок на трошоците за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување за разлика од корисниците на семејна пензија кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој кои имаат право на овој надоместок, со што се повредуваат начелото на социјална правда и хуманизам, пропишанo со член 8 став 1 алинеја 8 и начелото на еднаквост, пропишано со член 9 од Уставот.

Поради наведените причини, подносителот на иницијативата предлага Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорениот член 242 став 1 во делот „семејна“ од Законот за пензиско и инвалидско осигурување и истиот да го укине.

На седницата Судот утврди дека член 242 став 1 од Законот за пензиско и инвалидско осигурување гласи „До утврдувањето на правото на надоместокот на трошоците за сместување и исхрана на децата со пречки во психофизичкиот развој, со закон, детето на осигуреникот, односно на корисникот на семејна пензија со пречки во психофизичкиот развој има право на надоместок на трошоците за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување“.

III

Според член 8 став 1 алинеи 3 и 8 од Уставот, владеењето на правото и хуманизацијата, социјалната правда и солидарност се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Член 9 став 1 уредува дека граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичко уверување, имотната и општествената положба. Во став 2 на член 9 од Уставот е определено дека граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Во член 34 од Уставот е утврдено дека граѓаните имаат право на социјална сигурност и социјално осигурување утврдени со закон и со колективен договор.

Според ставот 1 на член 35 од Уставот, Републиката се грижи за социјалната заштита и социјалната сигурност на граѓаните согласно со начелото на социјална праведност, додека според став 3 од истиот член, Републиката е должна да обезбеди посебна заштита на инвалидните лица и услови за нивно вклучување во општествениот живот.
Уставот во член 51 уредува дека законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и законите. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Согласно со член 110 алинеја 1 од Уставот на Република Северна Македонија, Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Оспорената одредба од член 242 став 1 е содржана во глава XIII. Преодни и завршни одредби од Законот за пензиско и инвалидско осигурување („Службен весник на Република Македонија” бр.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014,188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018, и 245/2018, и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.180/2019, 275/2019, 31/2020, 267/2020, 67/2022 и 79/2023), и истата гласи „До утврдување на правото на надоместок на трошоците за сместување и исхрана на децата со пречки во психофизички развој со закон, детето на осигуреникот, односно на корисникот на семејна пензија со пречки во психофизичкиот развој има право на надоместок на трошоците за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување“. Ставовите 2 и 3 од истиот член гласат: (2)„ Како дете со пречки во психофизичкиот развој, во смисла на ставот (1) на овој член, се смета дете кое според посебните прописи за категоризација и евидентирање на таквите деца е утврдено дека е со пречки во психофизичкиот развој.(3) Во рокот од ставот (1) на овој член Фондот со општ акт поблиску ќе го утврди начинот под кој на децата со пречки во психофизичкиот развој им се обезбедува надоместок за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување“.

Имено, подносителот на иницијативата го оспорува член 242 став 1 во делот „семејна“ и смета дека со вака дефинираната одредба се повредуваат начелото на социјална правда и хуманизам, пропишано со член 8 став 1 алинеја 8 и начелото на еднаквост, пропишано со член 9 од Уставот, односно се воспоставува нееднаквост меѓу корисниците за секој друг вид пензија (старосна или инвалидска) кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој, да не можат да го остварат правото на надоместок на трошоците за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување, за разлика од корисниците на семејна пензија кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој кои имаат право на овој надоместок.

Разгледувајќи ја предметната иницијатива од аспект на изнесените наводи за неуставноста на оспорената одредба се утврди следното:

Со член 23 од Конвенцијата за правата на децата ( усвоена на Генералното собрание на Обединетите нации со резолуција 44/25 од 20 ноември 1989), се уредува дека државите членки признаваат дека ментално заостанато или физички инвалидно дете треба да ужива полн и достоинствен живот, во услови коишто го обезбедуваат неговото достоинство, ја поттикнуваат самостојноста и го олеснуваат активното учество на детето во заедницата. Државите членки ја поттикнуваат и обезбедуваат помошта на детето кое за тоа ги исполнува условите и оние кои се одговорни за грижа за него, го признаваат правото на детето на посебна нега за која е поднесено барање, зависно од расположливите средства и која одговара на состојбата на детето, и на условите на родителите или на другите лица кои се грижат за детето. Уважувајќи ги посебните потреби на детето, помош во согласност со точка 2 се дава бесплатно секогаш кога тоа е можно, имајќи ги предвид финансиските средства на родителите или на други лица кои се грижат за детето, тоа е така осмислено за да детето има ефикасен пристап и да добива образование, обука, услуги на здравствена заштита и рехабилитација, подготовка за вработување и можности за рекреација на начин кој придонесува за остварување на што поцелосна интеграција и личен развој на детето вклучувајќи го културниот и духовниот развој.

Во член 27 од Конвенцијата државите членки на секое дете му го признаваат правото на животен стандард соодветен со физичкиот, менталниот, духовниот, моралниот и општествениот развој на детето и во согласност со националните услови и своите можности, преземаат соодветни мерки за помош на родителите и на другите лица одговорни за детето особено поради остварување на ова право и во случај на потреба, обезбедувајќи материјална помош и поткрепа во поглед на исхраната, облеката и живеењето .

Согласно со член 2 од Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија” број 23/2013, 12/2014, 44/2014, 144/2014, 10/2015, 25/2015, 150/2015, 192/2015, 27/2016, 163/2017, 21/2018, 198/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 104/2019, 146/2019, 275/2019, 311/2020, 294/2021, 150/2022 и 236/2022) заштитата на децата е организирана дејност заснована на правата на децата, како и на правата и обврските на родителите за планирање на семејството и на државата и единиците на локалната самоуправа за водење хумана популациона политика. Заштитата на децата се остварува со обезбедување услови и ниво на животен стандард што одговара на физичкиот, менталниот, емоционалниот, моралниот и социјалниот развој на децата. Државата, како и единиците на локалната самоуправа се грижат за давање на соодветна материјална помош на родителите за издржување, подигнување, грижа и заштита на децата и организирање и обезбедување на развој на установи и служби за заштита на децата.

Со член 3 од Законот е уредено дека заштита на децата, во смисла на овој закон, се остварува преку обезбедување на определени права, средства и облици за заштита на децата. Членот 4 уредува дека во примената на одредбите од овој закон се тргнува од принципите на заштитата на правото на живот и развој на детето, заштитата на најдобриот интерес на детето, обезбедување на минимум стандард за секое дете под еднакви услови, исклучување на каква било форма на дискриминација, почитување на правото на детето на слобода и безбедност на личноста, на сопствено мислење и слободно изразување, здружување и образование, услови за здрав живот и остварување на други социјални права и слободи на детето.

Со Законот за пензиско и инвалидско осигурување се уредуваат задолжителното пензиско и инвалидско осигурување, опфатот на осигуреници, остварувањето на правата од ова осигурување, матичната евиденција на осигурениците и корисниците на права од пензиското и инвалидското осигурување, основите на капиталното финансирано пензиско осигурување, како и посебните услови под кои одделни категории на осигуреници ги остваруваат правата од пензиското и инвалидското осигурување.

Правата од пензиско и инвалидско осигурување се утврдени во член 5 од Законот, меѓу кои, покрај другите права, е предвидено и правото на семејна пензија, правото на старосна пензија и правото на инвалидска пензија.

Согласно со член 6 ставови 1 и 3 од Законот е предвидено дека правата од пензиското и инвалидското осигурување се неотуѓиви, лични материјални права и не можат да се пренесуваат на други лица, а користењето на правата од пензиското и инвалидското осигурување, остварени според овој закон, може да престане или да се ограничи само во случаи и под услови предвидени со овој закон.

Согласно со Законот, со задолжителното пензиско и инвалид-ско осигурување во случај на смрт на осигуреникот, односно корисникот на пензија, се обезбедува семејна пензија за членовите на семејството.

Тргнувајќи од член 40 од Уставот, законодавецот во Законот за пензиското и инвалидското осигурување, меѓу другото, ги определува и општите и посебните услови за остварување на правото на семејната пензија како и лицата кои можат да го остварат ова право.

Во член 57 став 1 од Законот за пензиско и инвалидско осигурување утврден е кругот на членовите на семејството кои можат да остварат право на семејна пензија. Според оваа одредба од Законот, семејна пензија можат да остварат членовите на семејството: брачниот другар; децата (родени во брак или надвор од брак или посвоени, посиноците кои ги издржувал осигуреникот, внуците и други деца без родители кои ги издржувал осигуреникот) и родителите (таткото и мајката, очувот и маќеата) и посвоителот, што ги издржувал осигуреникот.

Со член 58 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување е утврдено дека семејна пензија се остварува, само доколку осигуреникот исполнил и одредени услови. Во ставот 1 е утврдено дека членовите на семејството стекнуваат право на семејна пензија ако умрениот осигуреник: 1) наполнил најмалку пет години стаж на осигу-рување или најмалку десет години пензиски стаж; 2) ги исполнил условите за старосна или инвалидска пензија или 3) бил корисник на старосна или инвалидска пензија.

Според ставот 2 на членот 58, ако смртта на осигуреникот настанала како последица од повреда на работа или од професионална болест, членовите на семејството стекнуваат право на семејна пензија, без оглед на должината на пензискиот стаж на осигуреникот.

Во рамките на ова свое овластување законодавецот таксативно ги навел општите и посебните услови што треба да ги исполни секој член од семејството кој има право на семејна пензија, при што за секој од членовите на семејството се предвидени определени посебни услови.

Притоа, според Законот, за сите определени категории на лица кои имаат право на семејна пензија важат истите услови предвидени за таа категорија и меѓу нив не се прави разлика во условите по кој било основ, што значи дека сите лица кои исполнуваат некои од предвидените посебни законски услови за таа категорија на членови на семејството – под еднакви услови можат да го остварат правото на семејна пензија.

Старосна пензија стекнува осигуреникот кога ќе наполни 64 години живот (маж), односно 62 години живот (жена) и најмалку 15 години пензиски стаж согласно член 18 од Законот.

Согласно со член 50 став 1 од Законот, осигуреникот кај кого ќе настане општа неспособност за работа, како и осигуреникот со преостаната работна способност кој поради навршување на одредени години на живот не може со професионална рехабилитација да се оспособи за вршење на друга соодветна работа, стекнува право на инвалидска пензија ако ги исполнува условите предвидени со Законот.

Во конкретниот случај корисници на семејна пензија се членовите на семејството кои се таксативно наброени во член 57 од Законот, според кој правото на семејна пензија осигуреникот го остварува во случај на смрт, додека правото на старосна односно инвалидска пензија осигуреникот го стекнува со исполнување на условите пропишани во Законот од што произлегува дека истите не се во иста правна положба односно станува збор за различни категории на лица корисници на пензија.

Хуманизмот, социјалната правда и солидарноста, коишто се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, загарантирани со член 8 став 1 алинеја 8 од Уставот, имаат универзално значење и примена и нивното остварување во практиката зависи од врската што постои помеѓу лицата.

Членот 9 од Уставот не може да биде повреден кога со оспорената законска одредба се уредуваат права и обврски на различен начин за различни субјекти, од причина што принципот на еднаквост важи само за оние субјекти во правото што се наоѓаат во еднаква правна положба и услови. Во конкретниот случај, станува збор за различни категории на лица корисници кои не се во иста правна положба.

Од наведените уставни одредби произлегува дека Уставот го предвидува и утврдува општиот принцип на правото на граѓаните на социјална сигурност коешто е препуштено на уредување со закон. Исто така, Уставот ја предвидува грижата на Републиката за социјална заштита и социјална сигурност на граѓаните која се остварува врз основа на начелото на социјална правичност. Овие уставни принципи произлегуваат од социјалниот карактер на државата, а видовите на правата што се стекнуваат, нивната висина, начинот на стекнување и користење се во надлежност на законодавната власт, која има широк простор во уредувањето на сите релевантни услови коишто се од значење за остварување на социјалната сигурност на граѓаните.

Родителите имаат примарна должност и одговорност да се грижат за подигање и развој на децата, а Републиката, во зависност од економскиот и социјалниот развој им дава соодветна помош на родителите, потребна за развојот на детето.

Уставниот принцип „сите се еднакви пред законот” го обврзува законодавецот да не внесува одредби во кои се прави разлика меѓу луѓето, како и обврска за органите и другите субјекти еднакво да ги применуваат законите што значи во исти случаи да донесуваат исти одлуки, водејки грижа за особеностите на случајот и негово индивидуализирање.

Оттука, Судот утврди дека наводите на подносителот на иницијативата дека со вака дефинираната оспорена законска одредба се воспоставува нееднаквост меѓу корисниците на секој друг вид пензија (старосна или инвалидска) кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој да не можат да го остварат правото на надоместок на трошоците за сместување и исхрана за време на стручно, односно работно оспособување за разлика од корисниците на семејна пензија кои имаат деца со пречки во психофизичкиот развој кои имаат право на овој надоместок, со што се повредуваат начелото на социјална правда и хуманизам, пропишано со член 8 став 1 алинеја 8 и начелото на еднаквост, пропишано со член 9 од Уставот, се неосновани.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.6/2024
Shkup, 09.10.2024

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve mr.Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr.Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 73 të Aktit të Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.115/2024), në seancën e mbajtur më 9 tetor 2024, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushteutshmërisë së nenit 242 paragrafi 1 më pjesën “familjare” të Ligjit për sigurim pensional dhe invalidor („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014,188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018, dhe 245/2018, dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 267/2020, 67/2022 dhe 79/2023).

Arsyetim

Igorço Toçev nga Shkupi, parashtroi iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 242 paragrafi 1, në pjesën “familjare” të Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor.

Sipas parashtruesit të iniciativës, dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë u lejon vetëm përfituesve të pensionit familjar që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik të kenë mundësinë të kërkojnë përcaktimin e të drejtës së kompensimit të shpenzimeve për akomodim dhe shpenzimet e ushqimit gjatë trajnimit profesional ose të punës.

Parashtruesi beson se kjo mënyrë e përcaktimit të dispozitës së kontestuar vendos pabarazi midis përfituesve të çdo lloji tjetër pensioni (pleqërie ose invaliditeti), të cilët kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik, kështu që ata nuk mund ta ushtrojnë të drejtën e kompensimit për akomodimin dhe shpenzimet e ushqimit gjatë trajnimit profesional ose të punës, ndryshe nga përfituesit e pensionit familjar që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik të cilët kanë të drejtë për këtë kompensim, gjë që shkel parimin e drejtësisë sociale dhe humanizmit, të përcaktuar në nenin 8 paragrafin 1 alinenë 8 dhe parimin e barazisë, të përcaktuar në nenin 9 të Kushtetutës.

Për arsyet e përmendura, iniciatori propozon që Gjykata Kushtetuese të fillojë një procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit të kontestuar 242 paragrafi 1, në pjesën “familjare” të Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor dhe ta shfuqizojë atë.

Në seancë, Gjykata përcaktoi se neni 242 paragrafi 1 i Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor thotë: “Derisa e drejta për kompensim për shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit për fëmijët me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik të përcaktohet me ligj, fëmija i personit të siguruar, përkatësisht përfituesi i një pensioni familjar me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik, ka të drejtë për kompensim për shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit gjatë trajnimit profesional ose aftësimit të punës.”

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 8 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës dhe humanizimi, drejtësia sociale dhe solidariteti janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 9 paragrafi 1, përcakton se qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, origjina kombëtare dhe sociale, bindjet politike, statusi pronësor dhe shoqëror. Paragrafi 2 i nenit 9 të Kushtetutës përcakton se qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Në nenin 34 të Kushtetutës përcaktohet se qytetarët kanë të drejtë për sigurime shoqërore dhe sigurim shoqëror të përcaktuar me ligj dhe me marrëveshje kolektive.

Sipas paragrafit 1 të nenit 35 të Kushtetutës, Republika siguron mbrojtjen sociale dhe sigurimin shoqëror të qytetarëve në përputhje me parimin e drejtësisë sociale, ndërsa sipas paragrafit 3 të të njëjtit nen, Republika është e detyruar të sigurojë mbrojtje të veçantë për personat me aftësi të kufizuara dhe kushte për përfshirjen e tyre në jetën shoqërore.

Kushtetuta në nenin 51 përcakton se ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën dhe të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutën dhe ligjet. Secili e ka për detyrë ta respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Në përputhje me nenin 110 alineja 1 e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese vendos për përputhshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Dispozita e kontestuar e nenit 242 paragrafi 1 ndodhet në kapitullin XIII. Dispozitat kalimtare dhe përfundimtare të Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014,188/2014, 20/2015, 61/2015, 97/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 173/2015, 217/2015, 27/2016, 120/2016, 132/2016, 35/2018, 220/2018, dhe 245/2018 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.180/2019, 275/2019, 31/2020, 267/2020, 67/2022 dhe 79/2023) dhe aty thuhet: “Derisa e drejta për kompensim për shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit për fëmijët me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik të përcaktohet me ligj, fëmija i personit të siguruar, përkatësisht përfituesi i një pensioni familjar me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik, ka të drejtë për kompensim për shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit gjatë trajnimit profesional ose të punës”. Paragrafët 2 dhe 3 të të njëjtit nen thonë: (2) “Një fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik, sipas kuptimit të paragrafit (1) të këtij neni, konsiderohet një fëmijë i cili, sipas rregulloreve të veçanta për kategorizimin dhe regjistrimin e fëmijëve të tillë, është përcaktuar se ka aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik. (3) Brenda periudhës së përmendur në paragrafin (1) të këtij neni, Fondi me një akt të përgjithshëm, përcakton më hollësisht mënyrën se si fëmijëve me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik u sigurohet akomodimi dhe kompensimi i ushqimit gjatë trajnimit profesional ose të punës”.

Konkretisht, parashtruesi i iniciativës e konteston nenin 242 paragrafin 1, në pjesën “familjare” dhe konsideron se dispozita e përcaktuar në këtë mënyrë shkel parimin e drejtësisë sociale dhe humanizmit, të përcaktuar me nenin 8 paragrafin 1 alinenë 8 dhe parimin e barazisë, të përcaktuar me nenin 9 të Kushtetutës, përkatësisht vendos pabarazi midis përfituesve të çdo lloji tjetër të pensionit (pleqërie ose invaliditeti) që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik, kështu që ata nuk mund ta ushtrojnë të drejtën e kompensimit për shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit gjatë trajnimit profesional, përkatësisht punës, ndryshe nga përfituesit e pensionit familjar që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik të cilët kanë të drejtë për këtë kompensim.

Duke e shqyrtuar iniciativën në fjalë nga aspekti i pretendimeve të bëra në lidhje me jokushtetutshmërinë e dispozitës së kontestuar, u përcaktua si më poshtë:

Neni 23 i Konventës për të Drejtat e Fëmijës (e miratuar nga Asambleja e Përgjithshme e Kombeve të Bashkuara me rezolutën 44/25 të 20 nëntorit 1989), përcakton se shtetet anëtare njohin që një fëmijë me prapambetje mendore ose me aftësi të kufizuara fizike duhet të gëzojë një jetë të plotë dhe dinjitoze, në kushte që sigurojnë dinjitetin e tij ose të saj, inkurajojnë pavarësinë dhe lehtësojnë pjesëmarrjen aktive të fëmijës në komunitet. Shtetet anëtare duhet të inkurajojnë dhe sigurojnë ndihmën e fëmijës që i plotëson kushtet për këtë dhe ata që janë përgjegjës për kujdesin e tij ose të saj, e njohin të drejtën e fëmijës për kujdes të veçantë për të cilin është paraqitur një kërkesë, varësisht nga burimet e disponueshme dhe që është e përshtatshme për gjendjen e fëmijës dhe për kushtet e prindërve ose personave të tjerë që kujdesen për fëmijën. Duke i njohur nevojat e veçanta të fëmijës, ndihma në përputhje me paragrafin 2 duhet të ofrohet falas sa herë që është e mundur, duke i marrë parasysh burimet financiare të prindërve ose personave të tjerë që kujdesen për fëmijën dhe duhet të jetë e destinuar për të siguruar që fëmija të ketë qasje efektive dhe të marrë shërbime arsimore, trajnimi, kujdesi shëndetësor dhe rehabilitimi, përgatitje për punësim dhe mundësi rekreative në një mënyrë që favorizon integrimin dhe zhvillimin personal më të plotë të fëmijës, duke përfshirë zhvillimin kulturor dhe shpirtëror.

Në nenin 27 të Konventës, shtetet anëtare e njohin të drejtën e çdo fëmije për një standard jetese të përshtatshëm për zhvillimin fizik, mendor, shpirtëror moral dhe shoqëror të fëmijës dhe në përputhje me kushtet kombëtare dhe aftësitë e tyre, duhet të marrin masat e duhura për të ndihmuar prindërit dhe personat e tjerë përgjegjës për fëmijën, veçanërisht në ushtrimin e kësaj të drejte dhe në rast nevoje, duke ofruar ndihmë dhe mbështetje materiale në lidhje me ushqimin, veshmbathjen dhe strehimin.

Në pajtim me nenin 2 të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 23/2013, 12/2014, 44/2014, 144/2014, 10/2015, 25/2015, 150/2015, 192/2015, 27/2016, 163/2017, 21/2018, 198/18 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ numër 104/2019, 146/2019, 275/2019, 311/2020, 294/2021, 150/2022 dhe 236/2022) mbrojtja e fëmijëve është një aktivitet i organizuar i bazuar në të drejtat e fëmijëve si dhe në të drejtat dhe detyrimet e prindërve për planifikimin familjar dhe të shtetit dhe njësive të vetëqeverisjes lokale për zbatimin e një politike humane të popullsisë. Mbrojtja e fëmijëve arrihet duke siguruar kushte dhe një nivel të standardit të jetesës që është i përshtatshëm për zhvillimin fizik, mendor, emocional, moral dhe social të fëmijëve. Shteti, si dhe njësitë e vetëqeverisjes lokale, sigurojnë ofrimin e ndihmës së duhur materiale për prindërit për mirëmbajtjen, edukimin, kujdesin dhe mbrojtjen e fëmijëve dhe organizimin dhe sigurimin e zhvillimit të institucioneve dhe shërbimeve për mbrojtjen e fëmijëve.

Neni 3 i Ligjit përcakton se mbrojtja e fëmijëve, sipas kuptimit të këtij Ligji, arrihet duke siguruar të drejta, mjete dhe forma të caktuara të mbrojtjes së fëmijëve. Neni 4 përcakton se zbatimi i dispozitave të këtij Ligji duhet të bazohet në parimet e mbrojtjes së të drejtës për jetën dhe zhvillimin e fëmijës, mbrojtjes së interesave më të mira të fëmijës, sigurimit të një standardi minimal për çdo fëmijë në kushte të barabarta, përjashtimit të çdo forme diskriminimi, respektimit të të drejtës së fëmijës për lirinë dhe sigurinë e personit, për mendimin dhe shprehjen e lirë, shoqërimin dhe arsimimin, kushtet për një jetë të shëndetshme dhe ushtrimin e të drejtave dhe lirive të tjera sociale të fëmijës.

Me Ligjin për sigurim pensional dhe invalidor rregullohet sigurimi i detyrueshëm pensional dhe invalidor, mbulimi i personave të siguruar, ushtrimi i të drejtave nga ky sigurim, regjistri i personave të siguruar dhe përfituesit e të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, themelet e sigurimit pensional të financuar kapital, si dhe kushtet e veçanta sipas të cilave kategori të caktuara të personave të siguruar ushtrojnë të drejtat e tyre nga sigurimi pensional dhe invalidor.

Të drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor përcaktohen në nenin 5 të Ligjit, i cili, ndër të tjera, parashikon edhe të drejtën për pension familjar, të drejtën për pension pleqërie dhe të drejtën për pension invaliditeti.

Sipas nenit 6 paragrafët 1 dhe 3 të Ligjit, përcaktohet se të drejtat nga sigurimi pensional dhe invalidor janë të drejta të patjetërsueshme, personale materiale dhe nuk mund të transferohen te persona të tjerë dhe shfrytëzimi i të drejtave nga sigurimi pensional dhe invalidor, i realizuar sipas këtij ligji, mund të pushojë ose të kufizohet vetëm në rastet dhe sipas kushteve të parashikuara nga ky ligj.

Sipas Ligjit, sigurimi i detyrueshëm pensional dhe invalidor në rast të vdekjes së të siguruarit, pra përfituesit të pensionit, siguron një pension familjar për anëtarët e familjes.

Bazuar në nenin 40 të Kushtetutës, ligjvënësi në Ligjin për sigurimin pensional dhe invalidor, ndër të tjera, i përcakton kushtet e përgjithshme dhe të veçanta për ushtrimin e të drejtës për pension familjar, si dhe personat që mund ta ushtrojnë këtë të drejtë.

Neni 57 paragrafi 1 i Ligjit për sigurimin e pensional dhe invalidor përcakton rrethin e anëtarëve të familjes që mund ta ushtrojnë të drejtën për pension familjar. Sipas kësaj dispozite të Ligjit, pensioni familjar mund të ushtrohet nga anëtarët e mëposhtëm të familjes: bashkëshorti/ja; fëmijët (të lindur në martesë ose jashtë martesës ose të adoptuar, fëmijët e adoptuar të mbështetur nga i siguruari, nipërit dhe mbesat dhe fëmijët e tjerë pa prindër të mbështetur nga i siguruari) dhe prindërit (babai dhe nëna, njerku dhe njerka) dhe prindi adoptues, të cilët janë mbështetur nga i siguruari.

Neni 58 i Ligjit për sigurimin pensional dhe invalidor përcakton se një pension familjar ushtrohet vetëm nëse i siguruari i ka përmbushur kushte të caktuara. Paragrafi 1 përcakton se anëtarët e familjes fitojnë të drejtën për një pension familjar nëse i siguruari i ndjerë: 1) ka përfunduar të paktën pesë vjet shërbim sigurimi ose të paktën dhjetë vjet shërbim pensioni; 2) ka përmbushur kushtet për një pension pleqërie ose invaliditeti ose 3) ka qenë përfitues i një pensioni pleqërie ose invaliditeti.

Sipas paragrafit 2 të nenit 58, nëse vdekja e personit të siguruar ka ndodhur si pasojë e një dëmtimi në punë ose një sëmundjeje profesionale, anëtarët e familjes fitojnë të drejtën për pension familjar, pavarësisht nga kohëzgjatja e shërbimit të pensionueshëm të personit të siguruar.

Në kuadër të këtij autorizimi, ligjvënësi i ka renditur në mënyrë të plotë kushtet e përgjithshme dhe të veçanta që duhet të përmbushen nga secili anëtar i familjes që ka të drejtë për pension familjar, duke parashikuar disa kushte të veçanta për secilin anëtar të familjes.

Për më tepër, sipas Ligjit, të njëjtat kushte të përcaktuara për atë kategori zbatohen për të gjitha kategoritë e specifikuara të personave që kanë të drejtë për pension familjar dhe nuk ka dallim midis tyre në kushte mbi asnjë bazë, që do të thotë se të gjithë personat që i plotësojnë disa nga kushtet e veçanta ligjore të përcaktuara për atë kategori anëtarësh të familjes – në kushte të barabarta – mund të ushtrojnë të drejtën për pension familjar.

Personi i siguruar fiton një pension pleqërie kur ai ose ajo mbush moshën 64 vjeç (mashkull), ose 62 vjeç (femër) dhe të paktën 15 vjet shërbim të pensionueshëm në përputhje me Nenin 18 të Ligjit.

Në përputhje me nenin 50 paragrafin 1 të Ligjit, personi i siguruar që bëhet i paaftë në përgjithësi për punë, si dhe personi i siguruar me aftësi të mbetur pune i cili, për shkak të arritjes së një moshe të caktuar, nuk mund të rehabilitohet për të kryer punë të tjera të përshtatshme përmes rehabilitimit profesional, fiton të drejtën për pension invaliditeti nëse i plotëson kushtet e përcaktuara me Ligj.

Në këtë rast specifik, përfitues të pensionit familjar janë anëtarët e familjes që janë të listuar në mënyrë të plotë në nenin 57 të Ligjit, sipas të cilit personi i siguruar ushtron të drejtën për pension familjar në rast vdekjeje, ndërsa personi i siguruar fiton të drejtën për pension pleqërie ose invaliditeti duke i përmbushur kushtet e përcaktuara në Ligj, që nënkupton se ata nuk janë në të njëjtën pozitë juridike, pra janë kategori të ndryshme të përfituesve të pensionit.

Humanizmi, drejtësia sociale dhe solidariteti, të cilat janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, të garantuara me nenin 8 paragrafin 1 alinenë 8 të Kushtetutës, kanë kuptim dhe zbatim universal dhe realizimi i tyre në praktikë varet nga marrëdhënia që ekziston midis personave.

Neni 9 i Kushtetutës nuk mund të shkelet kur dispozita ligjore e kontestuar i rregullon të drejtat dhe detyrimet në një mënyrë të ndryshme për subjekte të ndryshme, sepse parimi i barazisë zbatohet vetëm për ato subjekte të së drejtës që janë në një pozicion dhe kushte të barabarta ligjore. Në rastin konkret, po flasim për kategori të ndryshme përfituesish që nuk janë në të njëjtin pozicion ligjor.

Nga dispozitat kushtetuese të mësipërme rrjedh se Kushtetuta parashikon dhe e përcakton parimin e përgjithshëm të së drejtës së qytetarëve për sigurime shoqërore, e cila lihet në rregullim me ligj. Kushtetuta parashikon gjithashtu kujdesin e Republikës për mbrojtjen sociale dhe sigurimin shoqëror të qytetarëve, i cili ushtrohet në bazë të parimit të barazisë shoqërore. Këto parime kushtetuese rrjedhin nga karakteri shoqëror i shtetit dhe llojet e të drejtave që fitohen, shuma e tyre, mënyra e fitimit dhe përdorimit janë në kompetencë të pushtetit legjislativ, i cili ka një fushëveprim të gjerë në rregullimin e të gjitha kushteve përkatëse që janë me rëndësi për realizimin e sigurisë sociale të qytetarëve.

Prindërit kanë detyrë dhe përgjegjësi parësore të kujdesen për rritjen dhe zhvillimin e fëmijëve, ndërsa Republika, varësisht nga zhvillimi ekonomik dhe shoqëror, u ofron prindërve ndihmën e duhur, të nevojshme për zhvillimin e fëmijës.

Parimi kushtetues “të gjithë janë të barabartë para ligjit” e detyron ligjvënësin të mos fusë dispozita që bëjnë dallime midis njerëzve, si dhe një detyrim për autoritetet dhe subjektet e tjera që të zbatojnë ligjet në mënyrë të barabartë, që do të thotë se në të njëjtat raste ato duhet të marrin të njëjtat vendime, duke i marrë parasysh specifikat e çështjes dhe individualizimin e tij.

Prandaj, Gjykata konstatoi se pretendimet e parashtruesit të iniciativës se dispozita ligjore e kontestuar e përcaktuar në këtë mënyrë përcakton pabarazi midis përfituesve të çdo lloji tjetër të pensionit (pleqërie ose invaliditeti) që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik, kështu që ata nuk mund të ushtrojnë të drejtën e kompensimit për shpenzimet e akomodimit dhe ushqimit gjatë trajnimit profesional, përkatësisht aftësimit të punës, ndryshe nga përfituesit e pensioneve familjare që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara në zhvillimin psikofizik të cilët kanë të drejtë për këtë kompensim, duke shkelur kështu parimin e drejtësisë sociale dhe humanizmit, të përcaktuar në nenin 8 paragrafi 1 alineja 8 dhe parimin e barazisë, të përcaktuar në nenin 9 të Kushtetutës, janë të pabaza.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, me shumicë votash, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski