У.бр.200/2023

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.200/2023
Скопје, 03.07.2024година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 3 јули 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 38-а од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија“ број 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 и “Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.96/2019).

2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Образложение

I

Зоран Стојановски, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбата од Законот наведена во диспозитивот на ова решение. Во иницијативата, во најголем дел, подносителот ги цитира одредбите од чен 8 став 1 алинеи 3 и 4, членовите 9, 51, 98, Амандман XXV и член 99 од Уставот, како и одредбите од членовите 7, 12 и 39 од Законот за судовите кои се однесуваат на распределбата на предметите меѓу судиите, специјализираните судски оддели и правилата за преместување на судиите од еден во друг судски оддел, односно од еден во друг суд. Се наведува дека со оспорената одредба законодавецот ги пречекорил уставните овластувања со што го повредил Уставот. Имено, според подносителот, оспорената одредба различно ги третира судиите без постоење на уставен основ што има за последица преместување на судија на основен суд со проширена надлежност во суд со основна надлежност спротивно на неговата волја и без за тоа да има одлука на Судскиот совет. Тоа, според него, претставува мешање на законодавната и извршната власт во судската власт, со цел да се изберат „подобни“ судии кои ќе судат предмети од надлежност на суд со проширена надлежност. Поради сериозноста на повредата на Уставот, подносителот предлага Уставниот суд да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечни акти или дејствија што се преземаат од страна на судовите и претседателите на судовите со цел зачувување на уставниот поредок, владеењето на правото, поделбата на власта и заштита на самостојноста и независноста на судската власт.

II

На седницата Судот утврди дека оспорениот член 38-а бил додаден со член 11 од Законот за изменување и дополнување на Законот за судовите кој бил донесен на 25 февруари 2019 година, а бил објавен на 17 мај 2019 година во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.96/2019. Според новододадениот член 38-а од Законот за судовите, судија на основен суд со проширена надлежност со судиски стаж до две години, може да одлучува само во постапки од членот 30 од овој закон.

III

Според член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 4 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Согласно со член 9 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со уставниот Амандман XXV, со кој е заменет член 98 од Уставот, предвидено е дека судската власт ја вршат судовите. Судовите се самостојни и независни. Судовите судат врз основа на Уставот, законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Забранети се вонредни судови. Видовите, надлежноста, основањето, укинувањето, организацијата и составот на судовите како и постапката пред нив се уредуваат со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Во член 99 ставови 1 и 2 од Уставот е предвидено дека судијата се избира без ограничување на траењето на мандатот и дека судијата не може да биде преместен против својата волја.

Согласно членот 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Во член 1 од Законот за судовите („Службен весник на Република Македонија“ број 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 и “Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.96/2019) се предвидува дека судската власт ја вршат судовите и дека тие се самостојни и независни државни органи.

Во член 23 од Законот е утврдено дека основните судови се основаат за една или повеќе општини чие подрачје е определено со овој закон. Основните судови согласно со стварната надлежност судат во прв степен и се основаат како судови со основна надлежност и судови со проширена надлежност. Во рамки на основните судови со проширена надлежност задолжително се основаат специјализирани судски оддели што ќе постапуваат за одделни видови на спорови. Основните судови можат да имаат судски одделенија, да судат надвор од седиштето на судот, како и да имаат судски денови надвор од седиштето на судот.

Стварната надлежност на судовите е предмет на уредување на член 30 од Законот за судовите според кој основните судови со основна надлежност за подрачјата за кои се основани,се надлежни да одлучуваат во прв степен по кривични дела и прекршоци, и тоа:
– за кривични дела за кои со закон како главна казна е определена казна затвор до пет години, ако за некои кривични дела не е предвидена надлежност на друг суд,
– за кривични дела за кои со посебен закон е определена надлежност на суд со основна надлежност,
– за сите видови на прекршоци, освен за прекршоци кои со закон се ставени во надлежност на орган на државна управа или организација или друг орган што врши јавни овластувања и
– за жалби и приговори за постапките за кои се надлежни овие судови.

Според став 2 на истиот член од Законот, основните судови со основна надлежност се надлежни да одлучуваат во прв степен по граѓански спорови, и тоа:

– за спорови во имотно-правните и други граѓанско-правни односи на физички и правни лица, чија вредност е до 50.000 евра во денарска противвредност, доколку со закон не е предвидена надлежност на друг суд,
– за спорови за утврдување и оспорување на татковство, мајчинство,
– утврдување на постоење на брак, за поништување на брак и развод на брак,
– за законска издршка,
– за чување и воспитување на деца,
– за смеќавање на владение,
– за доживотна издршка,
– за надоместок на штета која не надминува 50.000 евра во денарска противвредност,
– во постапка за обезбедување и извршување,
– за работни односи,
– во спорови од наследно-правни односи,
– во вонпарнични и оставински работи и
– за други работи утврдени со закон.

Надлежноста на судовите со проширена надлежност е уредена со член 31 од Законот кој предвидува дека основните судови со проширена надлежност покрај надлежноста утврдена во членот 30 од овој закон за подрачјата за кои се основани, се надлежни да одлучуваат по кривични дела, и тоа:

– за оние за кои со закон е предвидена казна затвор над пет години и за кривични дела и прекршоци извршени од деца,
– да постапуваат по предмети за екстрадиција, трансфер на осудени лица, признавање и извршување на странски судски одлуки,
– по жалби и приговори за постапките за кои се надлежни и
– да решаваат за постапки за меѓународна правна помош утврдена со закон.

Во став 2 од истиот член од Законот е уредено дека основните судови со проширена надлежност покрај надлежноста утврдена во членот 30 од овој закон за подрачјата за кои се основани, се надлежни да одлучуваат во граѓански и трговски работи и тоа:

– за спорови во имотно-правните и други граѓанско-правни односи на физички и правни лица, чија вредност е над 50.000 евра во денарска противвредност, доколку со закон не е предвидена надлежност на друг суд,
– во трговски спорови во кои двете странки се правни лица или државни органи, како и спорови од авторски и други сродни права и права од индустриска сопственост,
– во постапка за стечај и ликвидација,
– во спорови за утврдување и обезбедување за присилно извршување и
– за спорови на домашни правни и странски лица кои произлегуваат од нивните меѓусебни стопански, односно трговски односи.

Во став 3 на истиот член наведени се следните основни судови со проширена надлежност: Основниот суд во Битола и за подрачјето на Основниот суд во Ресен, Основниот суд во Прилеп и за подрачјето на Основниот суд во Крушево, Основниот суд во Охрид за подрачјето на Основниот суд во Охрид, Основниот суд во Струга за подрачјето на Основниот суд во Струга, Основниот суд во Гостивар за подрачјето на Основниот суд во Гостивар, Основниот суд во Кичево и за подрачјето на основните судови во Кичево и Дебар, Основниот суд во Тетово за подрачјето на Основниот суд во Тетово, Основниот суд во Куманово и за подрачјето на основните судови во Крива Паланка и Кратово, Основниот суд во Кочани и за подрачјето на основните судови во Берово, Виница и Делчево, Основниот суд во Велес за подрачјето на Основниот суд во Велес, Основниот суд во Гевгелија за подрачјето на Основниот суд во Гевгелија, Основниот суд во Кавадарци и за подрачјетo на Основниот суд во Неготино, Основниот суд во Струмица и за подрачјето на Основниот суд во Радовиш и Основниот суд во Штип и за подрачјето на Основниот суд во Свети Николе.

Според член 38 став 1 од Законот, судиската функција ја вршат судии. Судијата се избира без ограничување на траење на мандатот.

Согласно оспорениот член 38-а од Законот за судовите, судија на основен суд со проширена надлежност со судиски стаж до две години, може да одлучува само во постапки од членот 30 од овој закон.

Распоредувањето, прераспоредувањето, преместувањето, односно упатувањето во друг суд на судиите е уредено во член 39 кој гласи:

Судиската функција судијата ја врши во судот во кој е избран.

Судијата по правило се избира да суди во соодветни области.
Судијата не може да биде преместен од еден во друг суд против негова волја.

Распоредот на судиите се врши со годишен распоред за работа кој го утврдува претседателот на судот по претходно прибавено мислење од седницата на судиите, односно општата седница на Врховниот суд на Република Македонија, водејќи сметка за определбата на судијата за специјализација по кривична, граѓанска, стопанска, управна и друг вид правна област.

При определувањето на претседатели на специјализираните одделенија и оддели се почитува судискиот стаж и резултатите во работењето.

Судијата не може да биде преместен од еден во друг судски оддел против негова волја.

Судијата може да бара преместување од еден во друг оддел.

По исклучок, судијата може да биде распореден во друг судски оддел против негова волја со писмено образложена одлука на претседателот на судот, а по претходно прибавено мислење од општата седница на Врховниот суд на Република Македонија, кога тоа го бара зголемениот обем и предметот на работа во судот, но најдолго за време од една година, но не повеќе од еднаш во текот на пет години. По истекот на времето за кое судијата е распореден во друг судски оддел задолжително се враќа во одделот во кој бил претходно распореден.

По исклучок, судија на апелационен суд и на основен суд може да биде времено упатен, но најдолго за време од една година да суди во друг суд од ист степен или во понизок суд или од еден во друг специјализиран оддел, кога поради спреченост и изземање на судија или поради значително зголемен обем на работа, намалена ажурност или поради сложеност на предметите е доведено во прашање тековното работење на судот, но не повеќе од еднаш во текот на пет години. Во случај на временото упатување, платата на судијата не смее да биде намалена. По истекот на времето за кое судијата е упатен да работи во друг суд или друг специјализиран оддел задолжително се враќа на работа во судот, односно специјализираниот оддел од кој бил упатен.

Временото упатување на судија од ставот 9 на овој член го врши Судскиот совет на Република Македонија со писмено образложена одлука и за тоа веднаш го известува претседателот на судот од кој се упатува и претседателот на судот во кој времено се упатува судијата.

Против одлуката од ставовите 4, 7 и 9 на овој член судијата може да вложи приговор во рок од три дена до општата седница на Врховниот суд на Република Македонија, кој е должен да одлучи по приговорот во рок од седум дена.

Против одлуката од ставот 8 од овој член судијата може да вложи приговор во рок од три дена до Судскиот совет на Република Македонија, кој е должен да одлучи по приговорот во рок од седум дена. Одлуката на Судскиот совет на Република Македонија е конечна.

Согласно член 40 од Законот, во случај на укинување или реорганизирање на суд (укинување на специјализиран оддел или префрлање на оддел од еден суд во друг), Судскиот совет на Република Македонија ќе го распореди судијата на тој суд во друг суд од ист или понизок степен, при што платата на судијата не смее да биде намалена. Во случај на распоредување од ставот 1 на овој член, судијата има право на приговор во рок од три дена до општата седница на Врховниот суд на Република Македонија, кој е должен да одлучи по приговорот во рок од седум дена од приемот на приговорот.

Според член 6 од Законот за платите на судиите („Службен весник на Република Македонија“ бр.110/2007, 103/2008, 161/2008, 153/2009, 67/2010, 97/2010, 135/2011, 231/2015 и 248/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.51/2024), платите на судиите се распоредени во шест групи изразени во коефициенти. Распоредувањето на платите се врши според видот на судот во кој судијата работи, и тоа:

– првата група ги опфаќа судиите и претседателите на судовите со основна надлежност,
– втората група ги опфаќа судиите и претседателите на судови со проширена надлежност,
– третата група ги опфаќа судиите и претседателите на апелационите судови, и судиите во специјализираното судско одделение во Основниот суд Скопје 1 Скопје надлежно за судење на дела од областа на организираниот криминал и корупција за целата територија на Република Македонија,
– четвртата група ги опфаќа судиите и претседателот на Управниот суд,
– петтата група ги опфаќа судиите и претседателот на Вишиот управен суд и
– шестата група ги опфаќа судиите и претседателот на Врховниот суд на Република Македонија.

Во член 72 став 1 од Законот е определено дека коефициентот за утврдување на платата на судиите изнесува од 2,43 до 3,21. Коефициентите од ставот 1 на овој член се определуваат според видот на судот во кој судијата работи и според сложеноста на задачите и овластувањата за извршување на дополнителните работи утврдени врз основа на закон:

а) во првата група од членот 6 став 2 алинеја 1 коефициентот изнесува за:
– судија 2,43 и
– претседател на судот 2,60;
б) во втората група од членот 6 став 2 алинеја 2 коефициентот изнесува за:
– судија 2,52 и
– претседател на судот 2,78.

Од наведените уставни одредби произлегува дека поделбата на власта на законодавна, извршна и судска претставува една од темелните вредности на уставниот поредок во чијашто основа и суштина се наоѓа самостојноста и независноста на судската од другите власти што е гарантирана со уставните одредби кои се однесуваат на судството. Со уставните одредби од глава V на Уставот се гарантира институционалната независност на судовите, а во неа се содржани и одредби со кои се гарантира и статусната, односно персоналната независност на носителите на судската функција – судиите (временски неограничен мандат, забрана на преместување на судиите против нивната волја, определување на основите за разрешување на судијата, имунитет, неспојливост на функцијата, забрана на политичко организирање и дејствување). Уставните гаранции за судската власт понатаму се разработени во Законот за судовите кој ги уредува видовите и надлежноста на судовите, како и статусот на носителите на судската функција – судиите. Од аспект на надлежноста на основните судови, Законот за судови прави разлика помеѓу судови со основна надлежност (надлежност што ја имаат сите основни судови во земјата) и судови со т.н. проширена надлежност кои судат за потешки кривични дела во кривичната област, за имотни спорови од поголема вредност во граѓанската област и други посебни видови на спорови. Иако Законот за судовите при пропишувањето на стварната надлежност на основните судови прави разлика помеѓу судовите со основна и судовите со проширена надлежност, од аспект на наводите во иницијативата, треба да се укаже дека при изборот за судија во основните судови, сите се избираат со статус судија на основен суд, независно од тоа дали се избрани за судија во основен суд со основна или со проширена надлежност. Разликите помеѓу судиите што произлегуваат од тоа дали судиската функција ја вршат во основен суд со основна надлежност или во основен суд со проширена надлежност доаѓаат до израз кога станува збор за нивните плати, така што судиите и претседателите на основните судови со проширена надлежност имаат за 0.09, односно 0.18 повисок коефиценет за утврдување на платата. Oва разликување е разумно и оправдано бидејќи е поврзано со објективни критериуми како што се различниот обем на работа помеѓу поголемите и помалите судови и тежината на предметите, така што не претставува противуставно ниту противзаконско разликување, односно не претставува дискриминација што е забранета со Уставот.

Единствениот аргумент со кој подносителот на иницијативата ја оспорува одредбата од член 38-а е дека таа различно ги третира судиите без за тоа да постои уставна основа, дека со неа се овозможува законодавната и извршната власт да се мешаат во судската власт преку избор на „подобни“ судии кои треба да ги судат предметите од надлежност на основните судови со проширена надлежност и дека истата била користена во практиката за преместување на судиите од основен суд со проширена надлежност во суд со основна надлежност спротивно на нивната волја.

Наводите на подносителот на иницијативата за неуставност на оспорената одредба, според мислењето на Судот, се неосновани од причина што оспорениот член 38-а воопшто не го уредува прашањето на преместување на судиите, туку има сосема друга содржина и цел. Имено, оспорената одредба се однесува на првото распоредување на судиите по нивниот избор за судија на основен суд, значи на оние судии кои по завршувањето на Академијата за судии и јавни обвинители, за прв пат се избираат за судии и тоа во основен суд со проширена надлежност, кој е надлежен за постапување во прв степен по сите судски предмети независно од нивната тежина и сложеност. Но, имајќи го предвид неискуството на новоизбраните судии од редот на Академијата за судии и јавни обвинители, со оспорената одредба законодавецот ги разграничил овие судии од нивните поискусни колеги, така што предвидел дека судиите со стаж до две години можат да постапуваат само во предметите од член 30 од Законот за судови (предмети кои се од полесна природа и кои се ставени во надлежност на основните судови со основна надлежност). На тој начин оспорената одредба има за цел да им се овозможи на овие судии кои немаат претходен судиски стаж и работно искуство како судии, да ја започнат својата судиска кариера со постапување во помалку сложени предмети како што се прекршочните предмети, полесните кривични дела или имотните спорови со вредност помала од 50.000 евра. Со тоа практично судиите со судиски стаж пократок од две години се оневозможени да постапуваат по сите предмети што се ставени во надлежност на основните судови со проширена надлежност. Меѓутоа, ова ограничување не може да се смета дека е дискриминаторско од причина што истото се однесува на сите, условно кажано, „млади судии“ со судиски стаж помалку од две години, тоа има објективна и легитимна цел – оспособување на младите и неискусни судии за стручно, професионално и квалитетно извршување на судиската функција преку постепено совладување на судиската материја од полесни кон посложени предмети, истото е разумно и пропорционално бидејќи е временски ограничено на најмногу две години по што овие судии можат рамноправно со другите да постапуваат по сите предмети што спаѓаат во стварната надлежност на основниот суд со проширена надлежност во кој се избрани за судии.

Забраната на преместување на судиите спротивно на нивната волја, што претставува уставна гаранција од член 99 став 2 од Уставот е нешто сосема друго, тоа е институт кој е предмет на уредување на други, посебни одредби од Законот за судовите (членови 39 и 40 од Законот). Во судската практика на Европскиот суд за човекови права (случај, Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland [GC], апликација бр. 26374/18, пресуда на Големиот совет од 1 декември 2020, ставови 239-240) и во бројни меѓународни документи (Препорака CM/Rec(2010)12 на Комитетот на министри на Советот на Европа, за судиите: независност, ефикасност и одговорности (ставови 49-52); Листа за проверка на владеењето на правото CDL-AD(2016)033, Rule of Law Checklist, став 80; Мислење бр.1 на Консултативниот совет на европските судии (CCJE Opinion No. 1 (2001),став 57), забраната на преместување на судиите се смета дека е важна гаранција за независноста на судиите.

Подносителот на иницијативата сосема неосновано ја доведува во врска оспорената одредба од член 38-а со институтот преместување, односно трансфер на судиите кој е предмет на уредување во членовите 39 и 40 од Законот за судовите. За разлика од оспоренaта одредба за чија примена единствен критериум е да се работи за новоизбран судија за прв пат, со судиски стаж пократок од 2 години, одредбите за преместување на судиите се применуваат во сосема поинакви околности и за нив важат посебни услови и гаранции, согласно и со меѓународните инструменти од областа на судството и статусот на судиите, кои не се поврзани со судискиот стаж на судијата.

Преместувањето на судиите од еден во друг суд спротивно на нивната волја е исклучок кој се применува само во точно определени околности како што се зголемен обем на работа и предмети во судот, намален број на судии поради изземање на судија, намалена ажурност или поради сложеност на предметите е доведено во прашање тековното работење на судот (член 39 став 9 од Законот). Станува збор за времено упатување на судијата во друг суд од ист степен или во понизок суд, тоа е временски ограничено на една година и може да се примени еднаш во текот на пет години. За ваквото упатување одлучува Судскот совет и во случај на несогласување со одлуката на судскиот совет, засегнатиот судија има право на правен лек – приговор до општата седница на Врховниот суд. Покрај ова привремено упатување, постои и трајно упатување на судијата во друг суд (член 40), во случај на укинување или реорганизирање на суд односно судски оддел.

Оспорената одредба од член 38-а, пак претставува правило и таа важи за сите млади судии со стаж пократок од 2 години и има за цел нивно оспособување за работа и постепено навлегување во проблематиката на потешките и посложените судски предмети.

Мислењето на подносителот на иницијативата дека во практиката, врз основа на оспорената одредба од член 38-а од Законот за судовите, се врши прераспоредување на судии од судови со проширена надлежност во судови со основна надлежност со цел „подобни“ судии да ги судат предметите во надлежност на судовите со проширена надлежност не може да претставува основ и аргумент за уставно-судско проблематизирање на одредбата која има сосема друга цел и содржина. Евентуалната примена на оспорената одредба во практиката за вакви или за други цели, претставува прашање на примена на законот коешто прашање не е во надлежнст на Уставниот суд.

При одлучувањето, Судот го имаше предвид фактот дека Законот за изменување и дополнување на Законот за судовите со кој е внесен оспорениот член 38-а, бил донесен на 25 февруари 2019 година, а објавен на 17 мај 2019 година во „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.96/2019, што значи спротивно на член 52 став 2 од Уставот кој предвидува дека законите и другите прописи се објавуваат во „Службен весник на Република Северна Македонија“ најдоцна во рок од седум дена од денот на нивното донесување. Меѓутоа, поаѓајќи од содржината на сите законски одредби содржани во наведената измена на Законот за судовите, и имајќи го предвид фактот дека иницијативата не содржи какви и да било наводи и оспорувања во однос на рокот на неговото објавување, како и фактот што од донесувањето на оваа измена се изминати неколку години во текот на кои Законот бил во сила и примена и произведувал правни последици, Судот оцени дека од причини на правната сигурност на граѓаните и на субјектите на кои се однесуваат законските измени на Законот за судовите, не би било целисходно да се поведе постапка за оценување на целината на Законот за изменување и дополнување на Законот за судовите („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 96/2019) само поради околноста што истиот не бил објавен во рок од 7 дена согласно член 52 став 2 од Уставот на Република Северна Македонија.

Поради наведеното, Судот утврди дека не може основано да се постави прашањето за согласноста на оспорената одредба од член 38-а од Законот за судовите со одредбите од член 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 9, член 99 и Амандман XXV од Уставот на Република Северна Македонија.

Во врска со предлогот истакнат во иницијативата Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорената одредба, имајќи го предвид ставот на Уставниот суд за неповедување постапка за оценување на нејзината уставност, Судот одлучи дека не се исполнети условите за примена на член 27 од Деловникот на Уставниот суд.

IV

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriu
U.nr.200/2023
Shkup, 03.07.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 3 korrik 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 38-a të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.96/2019).

2. Ky aktvendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

I

Zoran Stojanovski, avokat nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka dërguar iniciativë për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitës së Ligjit të theksuar në dispozitiv të këtij vendimi. Në iniciativë, në pjesën më të madhe, parashtruesi citon dispozitat e nenit 8, paragrafi 1, alinetë 3 dhe 4, nenet 9, 51, 98, Amendamenti XXV dhe nenit 99 të Kushtetutës, si dhe dispozitat e neneve 7, 12 dhe 39 të Ligjit për gjykatat të cilat i referohen shpërndarjes së lëndëve ndërmjet gjykatësve, seksionet e specializuara gjyqësore dhe rregullat për zhvendosjen e gjykatësve nga një seksion gjyqësor në tjetrin, pra nga një gjykatë në tjetrën. Theksohet se me dispozitën e kontestuar ligjvënësi ka tejkaluar kompetencat kushtetuese, duke shkelur kështu Kushtetutën. Gjegjësisht, sipas parashtruesit të kërkesës, dispozita e kontestuar i trajton gjykatësit në mënyrë të ndryshme pa ekzistimin e bazës kushtetuese, e cila ka për pasojë zhvendosjen e gjykatësve të gjykatës themelore me kompetencë të zgjeruar në gjykatë me juridiksion themelor kundër vullnetit të tij dhe pa vendim të Këshilli Gjyqësor. Sipas tij, kjo paraqet ndërhyrje të pushtetit legjislative dhe ekzekutive në pushtetin gjyqësor, për të përzgjedhur gjykatës të “të përshtatshëm” që do të gjykojnë lëndë nën juridiksionin e një gjykate me juridiksion të zgjeruar. Për shkak të seriozitetit të shkeljes së Kushtetutës, parashtruesi propozon që Gjykata Kushtetuese të marrë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve individuale ose veprimeve të ndërmarra nga gjykatat dhe kryetarët e gjykatave për ruajtjen e rendit kushtetues, sundimit të së drejtës, ndarjes së pushtetit dhe mbrojtjen e autonomisë dhe pavarësisë së gjyqësorit.

II

Gjykata në seancë konstatoi se neni 38-a i kontestuar është shtuar me nenin 11 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për gjykatat, i cili është miratuar më 25 shkurt 2019 dhe është publikuar më 17 maj 2019 në “Gazeta Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019. Sipas nenit të sapo shtuar 38-a të Ligjit për gjykatat, gjykatësi i gjykatës themelore me kompetencë të zgjeruar me përvojë gjyqësore deri në dy vjet mund të vendosë vetëm në procedurë nga neni 30 i këtij ligji.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1, alinetë 1, 3 dhe 4 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, sundimi i së drejtës dhe ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 9 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe shoqërore, besimi politik dhe fetar, pasuria dhe pozita shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Amendamenti Kushtetues XXV, i cili zëvendësoi nenin 98 të Kushtetutës, parashikon se pushteti gjyqësor ushtrohet nga gjykatat. Gjykatat janë autonome dhe të pavarura. Gjykatat gjykojnë në bazë të Kushtetutës, ligjeve dhe marrëveshjeve ndërkombëtare të ratifikuara në përputhje me Kushtetutën. Gjykatat e jashtëzakonshme janë të ndaluara. Llojet, juridiksioni, themelimi, shfuqizimi, organizimi dhe përbërja e gjykatave si dhe procedura përpara tyre rregullohen me ligj që miratohet me shumicën e dy të tretave të votave të numrit të përgjithshëm të deputetëve.

Neni 99, paragrafët 1 dhe 2 të Kushtetutës, përcakton se gjykatësi zgjidhet pa kufizim të kohëzgjatjes së mandatit dhe se gjykatësi nuk mund të transferohet kundër vullnetit të tij.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, kurse të gjitha rregullat tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Në nenin 1 të Ligjit për gjykatat (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 58/2006, 35/2008, 150/2010, 83/2018, 198/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019) përcaktohet se pushtetin gjyqësor e kryejnë gjykatat dhe se ato janë organe shtetërore autonome dhe të pavarura.

Neni 23 i Ligjit përcakton se gjykatat themelore themelohen për një ose më shumë komuna territori i të cilave është i përcaktuar me këtë ligj. Gjykatat themelore në pajtim me kompetencën reale gjykojnë në shkallë të parë dhe themelohen si gjykata me kompetencë themelore dhe gjykata me kompetencë të zgjeruar. Në kuadër të gjykatave themelore me kompetencë të zgjeruar, detyrimisht themelohen seksione të specializuara gjyqësore për t’u marrë me lloje të caktuara të kontesteve. Gjykatat themelore mund të kenë seksione gjyqësore, të gjykojnë jashtë selisë së gjykatës, si dhe të kenë ditë gjykimi jashtë selisë së gjykatës.

Kompetenca faktike e gjykatave është lëndë rregullimi i nenit 30 të Ligjit për gjykatat, sipas të cilit gjykatat themelore me kompetencë themelore për rajonet për të cilat janë themeluar, janë kompetente të vendosin në shkallë të parë për veprat penale dhe kundërvajtjet edhe atë:
– për veprat penale për të cilat me ligj është caktuar dënimi me burgim deri në pesë vjet si dënim kryesor, nëse për disa vepra penale nuk është paraparë kompetenca e një gjykate tjetër;
– për veprat penale për të cilat juridiksioni i gjykatës me kompetencë themelore është përcaktuar me ligj të veçantë,
– për të gjitha llojet e kundërvajtjeve, me përjashtim të kundërvajtjeve të cilat me ligj janë nën juridiksionin e një organi ose organizate të administratës shtetërore ose organi tjetër që ushtron autorizime publike dhe
– për ankesat dhe kundërshtimet e procedurave për të cilat janë kompetente këto gjykata.

Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen të Ligjit, gjykatat themelore me juridiksion themelor janë kompetente për të vendosur në shkallë të parë për kontestet civile edhe atë:

– për kontestet pronësore-juridike dhe marrëdhëniet tjera civile-juridike të personave fizikë dhe juridikë, vlera e të cilave është deri në 50.000 euro në kundërvlerë me denarë, nëse me ligj nuk është paraparë kompetenca e një gjykate tjetër;
– për kontestet për përcaktimin dhe kontestimin e atësisë, amësisë,
– përcaktimi i ekzistimit të martesës, për prishjen e martesës dhe shkurorëzimin e martesës,
– për mirëmbajtje ligjore,
– për ruajtjen dhe edukimin e fëmijëve,
– për asgjësimin e pronësisë,
– për sigurimin e ushqimit të përjetshëm,
– për kompensimin e dëmit që nuk kalon 50.000 euro në kundërvlerë në denarë,
– në procedurë për sigurimin dhe përmbarimin,
– për marrëdhëniet e punës,
– në kontestet nga marrëdhëniet trashëgimore-juridike,
– në punë jashtëgjyqësore dhe të trashëgimisë
– për çështje të tjera të përcaktuara me ligj.

Kompetenca e gjykatave me kompetencë të zgjeruar rregullohet me nenin 31 të ligjit, i cili përcakton se gjykatat themelore me kompetencë të zgjeruar, përveç juridiksionit të përcaktuar në nenin 30 të këtij ligji, për fushat për të cilat janë themeluar, janë kompetente për të vendosur, për veprat penale, përkatësisht:

– për ata që ligji parashikon dënim me burg mbi pesë vjet dhe për krime dhe kundërvajtje të kryera nga fëmijët,
– të veprojë në çështjet e ekstradimit, transferimit të personave të dënuar, pranimit dhe zbatimit të vendimeve të gjykatave të huaja,
– pas ankesave dhe kundërshtimeve për procedurat për të cilat janë kompetente
– të gjejnë zgjidhje për procedurat e asistencës juridike ndërkombëtare të përcaktuara me ligj.

Paragrafi 2 i të njëjtit nen të ligjit përcakton se gjykatat themelore me kompetencë të zgjeruar, përveç juridiksionit të përcaktuar në nenin 30 të këtij ligji për fushat për të cilat janë themeluar, janë kompetente për të vendosur në çështjet civile dhe tregtare edhe atë:
– për kontestet pronësore-juridike dhe marrëdhëniet tjera civile-juridike të personave fizikë dhe juridikë, vlera e të cilave është mbi 50.000 euro në kundërvlerë në denarë, nëse me ligj nuk është paraparë juridiksioni i një gjykate tjetër;
– në kontestet tregtare në të cilat të dyja palët janë persona juridikë ose organe shtetërore, si dhe kontestet për të drejtën e autorit dhe të drejtat e tjera të përafërta dhe të drejtat e pronësisë industriale,
– në procedurat e falimentimit dhe likuidimit,
– në kontestet për përcaktimin dhe sigurimin e përmbarimit të detyruar dhe
– për konteste ndërmjet personave juridikë vendas dhe subjekteve të huaja që rrjedhin nga marrëdhëniet e tyre të ndërsjella ekonomike, gjegjësisht tregtare.

Në paragrafin 3 të të njëjtit nen, theksohen këto gjykata themelore me kompetencë të zgjeruar: Gjykata Themelore në Manastir dhe për rajonin e Gjykatës Themelore në Resnjë, Gjykata Themelore në Prilep dhe për rajonin e Gjykatës Themelore në Krushevë, Gjykata Themelore në Ohër për rajonin e Gjykatës Themelore në Ohër, Gjykata Themelore në Strugë për rajonin e Gjykatës Themelore në Strugë, Gjykata Themelore në Gostivar për rajonin e Gjykatës Themelore në Gostivar, Gjykata Themelore në Kërçovë dhe për rajonin e gjykatave themelore në Kërçovë dhe Dibër, Gjykata Themelore në Tetovë për rajonin e Gjykatës Themelore në Tetovë, Gjykata Themelore në Kumanovë dhe për zona e gjykatave themelore në Kriva Pallankë dhe Kratovë, Gjykata Themelore në Koçan dhe për rajonin e gjykatave themelore në Berovë, Vinicë dhe Dellçevë, Gjykata Themelore në Veles për rajonin e Gjykatës Themelore në Veles, Gjykata Themelore në Gjevgjeli për rajonin e Gjykatës Themelore në Gjevgjeli, Gjykata Themelore në Kavadar dhe për rajonin e Gjykatës Themelore në Negotinë, Gjykata Themelore në Strumicë dhe për rajonin e Gjykatës Themelore në Radovish dhe Gjykata Themelore në Shtip dhe për zonën e Gjykatës Themelore në Sveti Nikollë.

Sipas nenit 38 paragrafi 1 të Ligjit, funksionin gjyqësor e kryejnë gjykatësit. Gjyqtari zgjidhet pa përkufizim të kohëzgjatjes së mandatit.

Sipas nenit të kontestuar 38-a të Ligjit për gjykatat, gjykatësi i gjykatës themelore me kompetencë të zgjeruar me përvojë gjyqësore deri në dy vjet mund të vendosë vetëm në procedurë nga neni 30 i këtij ligji.

Përcaktimi, ripërcaktim, transferimi, respektivisht udhëzimi në një gjykatë tjetër për gjykatësit rregullohet në nenin 39, si vijon:

Gjykatësi e kryen funksionin gjyqësor në gjykatën në të cilën është zgjedhur.

Si rregull, gjykatësi zgjidhet për të gjykuar në fusha të përshtatshme.
Një gjykatës nuk mund të transferohet nga një gjykatë në tjetrën kundër vullnetit të tij.

Orari i gjykatësve bëhet me orar vjetor të punës që e përcakton kryetari i gjykatës pas mendimit të marrë paraprakisht nga seanca e gjykatësve, gjegjësisht seanca e përgjithshme e Gjykatës Supreme të Republikës së Maqedonisë, duke marrë parasysh përcaktimin e gjykatësit për specializim në fushën penale, civile, ekonomike, administrative dhe fusha të tjera juridike.

Gjatë përcaktimit të kryetarëve të seksioneve dhe departamenteve të specializuara respektohet stazhi i gjykatësit dhe rezultatet në gjatë punës së tij.

Një gjykatës nuk mund të transferohet nga një departament gjyqësor në tjetrin kundër vullnetit të tij.

Një gjykatës mund të kërkojë një transferim nga një departament në tjetrin.

Me përjashtim, gjykatësi mund të caktohet në një departament tjetër gjyqësor kundër dëshirës së tij me vendim me shkrim të arsyetuar të kryetarit të gjykatës, dhe pas marrjes së mendimit paraprak nga seanca e përgjithshme e Gjykatës Supreme të Republikës së Maqedonisë, nëse këtë e kërkon vëllimi i shtuar dhe lënda e punës në gjykatë, por jo më gjatë se një vit dhe jo më shumë se një herë në pesë vjet. Pas përfundimit të kohës për të cilën gjykatësi është caktuar në një departament tjetër gjyqësor, ai duhet të kthehet në departamentin në të cilin ishte caktuar më parë.

Me përjashtim, gjykatësi i gjykatës së apelit dhe i gjykatës themelore mund të udhëzphet përkohësisht, por për një periudhë maksimale prej një viti, për të gjykuar në një gjykatë tjetër të të njëjtit nivel ose në një gjykatë më të ulët ose nga një departament në një departament tjetër të specializuar, kur për shkak të pengimit dhe largimit të gjykatësit ose për shkak të rritjes së ndjeshme të ngarkesës së punës, zvogëlimit të shpejtësisë ose për shkak të kompleksitetit të lëndëve, funksionimi aktual i gjykatës vihet në dyshim, por jo më shumë se një herë në pesë vjet. Në rast dërgimit të përkohshëm, paga e gjykatësit nuk guxon të ulet. Pas përfundimit të kohës për të cilën gjykatësi dërgohet për të punuar në një gjykatë tjetër ose një departament tjetër të specializuar, ai duhet të kthehet në punë në gjykatë, përkatësisht në departamentin e specializuar nga i cili është dërguar.

Dërgimin e përkohshëm të gjykatësit nga paragrafi 9 i këtij neni, e kryen Këshilli Gjyqësor i Republikës së Maqedonisë, me vendim të arsyetuar me shkrim dhe menjëherë e njofton kryetarin e gjykatës nga e cila është bërë kërkesa dhe kryetarin e gjykatës në të cilën gjykatësi dërgohet përkohësisht.

Kundër vendimit nga paragrafët 4, 7 dhe 9 të këtij neni, gjykatësi mund të paraqesë kundërshtim në afat prej tri ditësh në seancën e përgjithshme të Gjykatës Supreme të Republikës së Maqedonisë, e cila është e obliguar të vendosë për kundërshtimin në afat prej shtatë ditësh.

Kundër vendimit nga paragrafi 8 i këtij neni, gjykatësi mund të paraqesë kundërshtim në afat prej tri ditësh deri te Këshilli Gjyqësor i Republikës së Maqedonisë, i cili është i detyruar të vendosë për kundërshtimin në afat prej shtatë ditësh. Vendimi i Këshillit Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë është përfundimtar.

Sipas nenit 40 të Ligjit, në rast të shfuqizimit ose riorganizimit të gjykatës (ndërprerja e departamentit të specializuar ose transferimi i departamentit nga një gjykatë në tjetrën), Këshilli Gjyqësor i Republikës së Maqedonisë do ta caktojë gjykatësin e asaj gjykate në një gjykatë tjetër të nivelit të njëjtë ose më të ulët, ku paga e gjykatësit nuk duhet të ulet. Në rast të përcaktimit nga paragrafi 1 i këtij neni, gjykatësi ka të drejtë të kundërshtojë në afat prej tri ditësh në seancën e përgjithshme të Gjykatës Supreme të Republikës së Maqedonisë, e cila është e obliguar të vendosë për kundërshtimin në afat prej shtatë ditësh nga dita e pranimit të kundërshtimit.

Sipas nenit 6 të Ligjit për pagat e gjykatësve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 110/2007, 103/2008, 161/2008, 153/2009, 67/2010, 97/2010, 135/2011 , 231/2015 dhe 248/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 51/2024), pagat e gjykatësve janë të përcaktuara në gjashtë grupe të shprehura në koeficiente. Përcaktimi i pagave kryhet sipas llojit të gjykatës në të cilën punon gjykatësi, përkatësisht:

– në grupin e parë bëjnë pjesë gjykatësit dhe kryetarët e gjykatave me juridiksion themelor,
– grupi i dytë përfshin gjykatësit dhe kryetarët e gjykatave me juridiksion të zgjeruar,
– në grupin e tretë bëjnë pjesë gjykatësit dhe kryetarët e gjykatave të apelit dhe gjykatësit në seksionin e specializuar gjyqësor në Gjykatën Themelore Shkup 1 Shkup kompetente për gjykimin e veprave nga sfera e krimit të organizuar dhe korrupsionit në tërë territorin e Republikës së Maqedonisë,
– grupi i katërt përfshin gjykatësit dhe kryetarin e Gjykatës Administrative,
– në grupin e pestë bëjnë pjesë gjykatësit dhe kryetari i Gjykatës së Lartë Administrative dhe
– në grupin e gjashtë janë gjykatësit dhe kryetari i Gjykatës Supreme të Republikës së Maqedonisë.

Në nenin 72 paragrafi 1 të Ligjit është përcaktuar se koeficienti për përcaktimin e pagës së gjykatësve është prej 2,43 deri në 3,21. Koeficientët nga paragrafi 1 i këtij neni përcaktohen sipas llojit të gjykatës në të cilën punon gjykatësi dhe sipas kompleksitetit të detyrave dhe kompetencave për kryerjen e punëve shtesë të përcaktuara në bazë të ligjit:

a) në grupin e parë të nenit 6, pika 2, alineja 1, koeficienti është për:
– gjykatës 2.43 dhe
– kryetar të gjykatës 2.60;
b) në grupin e dytë nga neni 6 paragrafi 2 alineja 2 koeficienti është për:
– gjykatës 2.52 dhe
– kryetar të gjykatës 2,78.

Nga dispozitat e përmendura kushtetuese, rezulton se ndarja e pushtetit në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues, baza dhe thelbi i të cilit është pavarësia dhe autonomia e gjyqësorit nga autoritetet e tjera, që garantohet nga dispozitat kushtetuese që i referohen pushtetit gjyqësor. Dispozitat kushtetuese të kreut V të Kushtetutës garantojnë pavarësinë institucionale të gjykatave, si dhe përmban dispozita që garantojnë statusin, përkatësisht pavarësinë personale të bartësve të funksionit gjyqësor – gjykatësve (mandati i pakufizuar kohor, ndalimi i transferimit të gjykatësve kundër vullnetit të tyre, përcaktimi i shkaqeve të shkarkimit të gjykatësit, imuniteti, papajtueshmëria e detyrës, ndalimi i organizimit dhe veprimit politik). Garancitë kushtetuese për pushtet gjyqësor janë elaboruar më tej në Ligjin për gjykatat, i cili rregullon llojet dhe juridiksionin e gjykatave, si dhe statusin e bartësve të funksioneve gjyqësore – gjykatësve. Për sa i përket juridiksionit të gjykatave themelore, Ligji për gjykatat bën dallimin ndërmjet gjykatave me juridiksion themelor (juridiksioni i përbashkët i të gjitha gjykatave themelore në vend) dhe gjykatave me të ashtuquajturat, kompetencë e zgjeruar që gjykon krime më të rënda në fushën penale, konteste pronësore me vlerë më të madhe në fushën civile dhe lloje të tjera të veçanta kontestesh. Edhe pse Ligji për gjykatat, me rastin e përcaktimit të kompetencës faktike të gjykatave themelore, bën dallimin ndërmjet gjykatave me juridiksion themelor dhe gjykatave me kompetencë të zgjeruar, nga pikëpamja e pretendimeve në iniciativë, duhet theksuar se gjatë përzgjedhjes së gjykatësve në gjykatat themelore të gjithë zgjidhen me statusin e gjykatësit të gjykatës themelore, pavarësisht nëse janë zgjedhur gjykatës në gjykatën themelore apo me kompetencë të zgjeruar. Dallimet ndërmjet gjykatësve që vijnë nga fakti nëse ata ushtrojnë funksionin e tyre gjyqësor në një gjykatë themelore me juridiksion themelor apo në një gjykatë themelore me kompetencë të zgjeruar dalin në pah kur bëhet fjalë për pagat e tyre, kështu që gjykatësit dhe kryetarët e gjykatave themelore me kompetencë të zgjeruar kanë për 0.09, pra 0.18 koeficient më i lartë për përcaktimin e pagës. Ky dallim është i arsyeshëm dhe i justifikuar sepse lidhet me kritere objektive siç janë ngarkesa e ndryshme ndërmjet gjykatave më të mëdha dhe më të vogla dhe pesha e lëndëve, pra nuk paraqet dallim antikushtetues apo të paligjshëm, respektivisht nuk paraqet diskriminim që është e ndaluar me Kushtetutë.

I vetmi argument me të cilin parashtruesi konteston dispozitën e nenit 38-a është se ai i trajton gjykatësit ndryshe pa asnjë bazë kushtetuese, se lejon pushtetin legjislativ dhe ekzekutiv të ndërhyjë në pushtetin gjyqësor nëpërmjet përzgjedhjes së gjykatësve “të përshtatshëm” që kanë për të gjykuar çështjet nën juridiksionin e gjykatave themelore me juridiksion të zgjeruar dhe se e njëjta është përdorur në praktikë për të zhvendosur gjykatësit nga një gjykatë themelore me juridiksion të zgjeruar në një gjykatë me juridiksion themelor kundër vullnetit të tyre.

Pretendimet e parashtruesit për antikushtetutshmërinë e dispozitës së kontestuar, sipas Gjykatës, janë të pabazuara sepse neni i kontestuar 38-a nuk e rregullon fare çështjen e lëvizjes së gjykatësve, por ka përmbajtje dhe qëllim krejtësisht të ndryshëm. Gjegjësisht, dispozita e kontestuar i referohet përcaktimit të parë të gjykatësve pas zgjedhjes së tyre për gjykatës të gjykatës themelore, përkatësisht atyre gjykatësve të cilët pas përfundimit të Akademisë për gjykatës dhe prokurorë publikë zgjidhen për herë të parë gjykatës në një gjykatë themelore me juridiksion të zgjeruar, e cila është kompetente për të trajtuar në shkallë të parë të gjitha lëndët gjyqësore pa marrë parasysh peshën dhe kompleksitetin e tyre. Megjithatë, duke marrë parasysh mungesën e përvojës së gjykatësve të sapozgjedhur nga Akademia e Gjykatësve dhe Prokurorëve Publikë, me dispozitën e kontestuar, ligjvënësi i dalloi këta gjykatës nga kolegët e tyre më me përvojë, duke parashikuar që gjykatësit me përvojë deri në dy vjet mund të veprojnë vetëm në lëndët e nenit 30 të Ligjit për gjykatat (lëndët që janë të natyrës më të lehtë dhe që janë në kompetencë të gjykatave themelore me kompetencë themelore). Kështu, dispozita e kontestuar synon t’u mundësojë këtyre gjyqtarëve që nuk kanë përvojë të mëparshme gjyqësore dhe përvojë pune si gjykatës, të fillojnë karrierën e tyre gjyqësore duke vepruar në çështje më pak të ndërlikuara si për shembull kundërvajtje, vprat më të lehta penale ose kontestet pronësore me vlerë më të vogël se se 50.000 euro. Me këtë, gjykatësit me përvojë gjyqësore më të vogël se dy vjet praktikisht janë të penguar të veprojnë në të gjitha lëndët që janë nën juridiksionin e gjykatave themelore me kompetencë të zgjeruar. Megjithatë, ky kufizim nuk mund të konsiderohet diskriminues sepse vlen për të gjithë, thënë kushtimisht, “gjykatësit e rinj” me më pak se dy vjet përvojë gjyqësore, kjo ka një qëllim objektiv dhe legjitim – aftësimin e gjykatësve të rinj dhe të papërvojë në ekspertë, kryerjen e funksionit gjyqësor me profesionizëm dhe me kualitet, duke përvetësuar gradualisht çështjen gjyqësore nga çështjet më të lehta në ato më të ndërlikuara, e njëjta është e arsyeshme dhe proporcionale sepse është e kufizuar në kohë deri në maksimum dy vjet, pas së cilës këta gjykatës mund të veprojnë në baza të barabarta me të tjerët për të gjitha lëndët që janë nën juridiksionin aktual të gjykatës themelore me kompetencë të zgjeruar në të cilën ata janë zgjedhur si gjykatë.

Ndalimi i zhvendosjes së gjykatësve kundër vullnetit të tyre, që paraqet garanci kushtetuese nga neni 99 paragrafi 2 i Kushtetutës, është krejtësisht ndryshe, është një institut që i nënshtrohet rregullimit të dispozitave të tjera, të veçanta të Ligjit për gjykatat (nenet 39 dhe 40 të Ligjit). Në praktikën gjyqësore të Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut (çështja, Guðmundur Andri Ástráðsson v. Iceland [GC], aplikimi nr. 26374/18, vendimi i Këshillit të Madh të datës 1 dhjetor 2020, paragrafët 239-240) dhe në dokumente të shumta ndërkombëtare (Rekomandimi CM/Rec(2010)12 i Komitetit të Ministrave të Këshillit të Evropës, për gjykatësit: pavarësia, efikasiteti dhe përgjegjësitë (paragrafët 49-52); Lista kontrolluese për sundimin e së drejtës CDL-AD(2016)033, Rule of Law Checklist, paragrafi 80; Opinioni nr. 1 i Këshillit Konsultativ të gykatësve Evropianë (Opinion CCJE nr. 1 (2001), paragrafi 57), ndalimi i transferimit të gjykatësve konsiderohet të jetë një garanci e rëndësishme për pavarësinë e gjykatësve.

Parashtruesi i iniciativës tërësisht pa pabë e ndërlidh dispozitën e kontestuar të nenit 38-a me institucionin e zhvendosjes, përkatësisht transferimin e gjykatësve, që është objekt i rregullimit në nenet 39 dhe 40 të Ligjit për gjykatat. Ndryshe nga dispozita e kontestuar, kriteri i vetëm për zbatimin e saj është që të jetë gjykatës i sapozgjedhur për herë të parë, me përvojë gjyqësore më pak se 2 vjet, dispozitat për transferimin e gjykatësve zbatohen në rrethana dhe kushte krejtësisht të ndryshme dhe për ata vlejnë kushte të veçanta, në pajtim edhe me instrumentet ndërkombëtare në fushën e gjyqësorit dhe statusin e gjykatësve, të cilat nuk kanë lidhje me përvojën gjyqësore të gjykatësit.

Transferimi i gjykatësve nga një gjykatë në tjetrën kundër vullnetit të tyre është një përjashtim që zbatohet vetëm në rrethana të përcaktuara saktësisht si rritja e vëllimit të punës dhe lëndëve në gjykatë, një numër i reduktuar i gjyqtarëve për shkak të largimit të një gjykatësi, zvogëlimi i shpejtësisë, ose për shkak të kompleksitetit të lëndëve vihet në pikëpyetje funksionimi aktual i gjykatës (neni 39 paragrafi 9 i Ligjit). Bëhet fjalë për tranferim të përkohshëm të gjykatësit në një gjykatë tjetër të të njëjtit nivel ose në një gjykatë më të ulët, është e kufizuar në afat kohor prej një viti dhe mund të zbatohet një herë në pesë vjet. Për një kërkesë të tillë vendos Këshilli Gjyqësor dhe në rast të mospajtimit me vendimin e Këshillit Gjyqësor, gjykatësi përkatës ka të drejtë për mjet juridik – kundërshtim për seancën e përgjithshme të Gjykatës Supreme. Krahas këtij referimi të përkohshëm, bëhet edhe referimi i përhershëm i gjykatësit në një gjykatë tjetër (neni 40), në rast të shfuqizimit ose riorganizimit të një gjykate ose të një seksioni gjyqësor.

Dispozita e kontestuar nga neni 38-a, nga ana tjetër, është një rregull dhe zbatohet për të gjithë gjykatësit e rinj me më pak se 2 vjet përvojë dhe synon t’i aftësojë ata për punë dhe gradualisht të hyjë në problematikat e çështjeve gjyqësore më të vështira dhe më komplekse.

Mendimi i parashtruesit të iniciativës se në praktikë, bazuar në dispozitën e kontestuar të nenit 38-a të Ligjit për Gjykatat, gjykatësit sistemohen nga gjykatat me juridiksion të zgjeruar në gjykatat me juridiksion themelor me qëllim që gjykatësit e “kualifikuar” të gjykojnë lëndët në juridiksion të gjykatave me kompetencë të zgjeruar nuk mund të jenë bazë dhe argument për problematizimin kushtetues-gjyqësor të dispozitës e cila ka qëllim dhe përmbajtje krejtësisht të ndryshme. Zbatimi eventual i dispozitës së kontestuar në praktikë për qëllime të tilla apo të tjera është çështje e zbatimit të ligjit, i cili nuk është në juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese.

Gjykata me rastin e marrjes së vendimit ka marrë parasysh faktin se Ligji për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për gjykatat, me të cilin është futur neni i kontestuar 38-a, është miratuar më 25 shkurt 2019 dhe është publikuar më 17 maj 2019 në “ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019, që do të thotë në kundërshtim me nenin 52 paragrafi 2 të Kushtetutës, i cili përcakton se ligjet dhe dispozitat tjera botohen në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” më së voni në afat prej shtatë ditësh nga dita e miratimit të tyre. Mirëpo, duke u nisur nga përmbajtja e të gjitha dispozitave ligjore të përfshira në ndryshimin e lartpërmendur të Ligjit për Gjykatat, duke marrë parasysh faktin se iniciativa nuk përmban pretendime dhe kontestime lidhur me afatin e publikimit të saj, si dhe faktin se nga miratimi i këtij ndryshimi kanë kaluar disa vite gjatë të cilave ligji ka qenë në fuqi dhe në zbatim dhe ka sjellë pasoja juridike, Gjykata vlerësoi se për arsye të sigurisë juridike të qytetarëve dhe subjekteve ndaj të cilëve janë bërë ndryshimet ligjore në Ligjin për gjykatat, nuk do të ishte e leverdishme që të inicohej procedurë për vlerësimin e tërësishëm të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për gjykata (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 96/2019) vetëm për shkak të rrethanës që nuk është publikuar në afat prej 7 ditësh në pajtim me nenin 52 paragrafi 2 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Për sa më sipër, Gjykata konstatoi se çështja e pajtueshmërisë së dispozitës kontestuese nga neni 38-a i Ligjit për gjykatat me dispozitat e nenit 8, paragrafi 1, alinetë 3 dhe 4, neni 9, neni 99 dhe Amendamenti XXV të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në lidhje me propozimin e theksuar në iniciativë që Gjykata të marrë vendim për ndalimin e zbatimit të akteve individuale apo veprimeve që janë ndërmarrë në bazë të dispozitës kontestuese, duke marrë parasysh qëndrimin e Gjykatës Kushtetuese për mosinicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së saj, Gjykata vendosi se nuk janë plotësuar kushtet për zbatimin e nenit 27 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr.Darko Kostadinovski