У.бр.112/2024 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.112/2024
Скопје, 3 јули 2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” број 70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 3 јули 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на:

– член 12 став 4 во делот „и тарифата од ставот 3 на овој член” од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија” број 101/2019) и
– Тарифата за надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за давање на примарна правна помош, донесена од министерот за правда, број 01-4047/1 од 26.09.2019 година, („Службен весник на Република Северна Македонија” број 199/2019).

Образложение

Оливер Давидовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на дел од одредбата на членот од Законот и на уставноста на актот, означени во точката 1 од Решението.

Во иницијативата подносителот ги цитира одредбите од член 8 став 1 алинеја 3 (владеење на правото) и алинеја 4 (поделба на државната власт на законодавна, извршна и судска), член 33 од Уставот според кој секој е должен да плаќа данок и други јавни давачки и да учествува во намирувањето на јавните приходи на начин утврден со закон, член 51 според кој во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон и дека секој е должен да ги почитува Уставот и законите, член 91 алинеја 1 според која Владата ја утврдува политиката на извршување на законите и другите прописи на Собранието и алинеја 5, според која Владата донесува уредби и други прописи за извршување на законите, како и член 96 од Уставот според кој органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамки на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата. Подносителот, исто така, го цитира и член 55 став 1 од Законот за организација и работа на органите на државната управа според кој министерот донесува правилници, наредби, упатства, планови, програми, решенија и други видови акти за извршување на законите и други прописи, кога за тоа е овластен со закон, како и член 61 од наведениот закон, којшто уредува дека со актите кои ги донесува министерот не може за граѓаните и другите правни лица да се утврдуваат права и обврски, ниту да се пропишува надлежност на други органи.

По цитирањето на уставните и законските одредби, подносителот се навраќа на Законот за бесплатна правна помош со кој на здружението и правната клиника им се утврдува право на надоместок за дадената примарна правна помош којшто, според член 12 став 3 од Законот, се пресметува врз основа на трошковник за обемот на извршената работа согласно Тарифата за надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за давање на примарна правна помош. Потоа подносителот го цитира член 12 став 4 од Законот, според кој министерот за правда ги пропишува образецот за трошковникот и тарифата од ставот (3) на овој член, по што наведува дека делот „и тарифата од ставот (3) на овој член”, е неуставен, бидејќи според него, Законот не содржи никакви мерила и критериуми за да може министерот да се впушти во определување на висината на надоместокот на здруженијата и правните клиники, поточно дека министерот за правда самиот истите ги утврдил, со што може да се смета дека на министерот за правда му е дадено овластување да пропишува критериуми за определување на надоместокот на здружението и правната клиника, коишто ги нема во Законот, што би можело да значи навлегување на извршната во законодавната власт, па оттука оспорениот дел „и тарифата од ставот 3 на овој член” содржан во член 12 став 4 од Законот за бесплатна правна помош, е спротивен со член 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 91 став 1 алинеи 1 и 5 и член 96 од Уставот. При ова, подносителот во иницијативата се повикува на Одлуката на Уставниот суд У.бр.12/2006 од 18.10.2006 година, со која Судот го укинал член 46 став 2 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија” број 35/2005), вклучително и Правилникот за тарифа за награда на извршителите („Службен весник на Република Македонија” број 117/2005), наведувајќи дека и во предметниот случај основано може да се постави прашањето за согласноста на оспорениот дел содржан во член 12 став 4 од Законот за бесплатна правна помош и оспорената тарифа, со одредбите на Уставот и предлага Судот истите да ги укине.

На седницата Судот утврди дека според член 12 став 4 од Законот за бесплатна правна помош министерот ги пропишува образецот за трошковникот и тарифата од ставот (3) на овој член. Со иницијативата се оспорува делот „и тарифата од ставот (3) на овој член”.

Судот утврди и дека министерот за правда повикувајќи се на овластувањето од член 12 став 4 од Законот, ја донел Тарифата за надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за давање на примарна правна помош, број 01-4047/1 од 26.09.2019 година, објавена во „Службен весник на Република Северна Македонија” број 199/2019.

III

Според член 8 став 1 алинеи 3 и 4 од Уставот на Република Северна Македонија, владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и законот. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Со член 91 од Уставот се утврдени надлежностите на Владата на Република Северна Македонија, меѓу кои, според алинеите 1 и 5 на наведениот член од Уставот, да ја утврдува политиката на извршување на законите и другите прописи на Собранието и да донесува уредби и други прописи за извршување на законите.

Според член 96 од Уставот, органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамки на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата.

Согласно со член 55 став 1 од Законот за организација и работа на органите на државната управа („Службен весник на Република Македонија” број 58/2000, 44/2002, 82/2008, 167/2010 и 51/2011 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 96/2019, 110/2019, 154/2019 и 121/2024), министерот донесува правилници, наредби, упатства, планови, програми, решенија и други видови акти за извршување на законите и други прописи, кога за тоа е овластен со закон, а според член 61 од наведениот закон, со актите кои ги донесува министерот не може за граѓаните и другите правни лица да се утврдуваат права и обврски, ниту да се пропишува надлежност на други органи.

Со Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија” број 101/2019) се уредуваат општите правила за обезбедување на бесплатната правна помош, видовите, опсегот на бесплатната правната помош, давателите и корисниците на бесплатна правна помош, нивните обврски и одговорности, постапката во која се остварува правото на бесплатна правна помош, финансирањето, наградата и надоместокот на трошоците за дадената бесплатна правна помош, бесплатна правна помош во прекугранични спорови, транспарентност и отчетност во давањето бесплатна правна помош, посебните постапки за правна помош, надзорот над примената на овој закон и други прашања кои се однесуваат на бесплатната правна помош.

Законот за бесплатна правна помош во член 4 уредува дека бесплатната правна помош може да биде дадена како примарна правна помош и секундарна правна помош, дека примарната правна помош се дава од страна на овластено службено лице на Министерството, овластено здружение и правна клиника, додека секундарна правна помош даваат адвокати во постапка пред суд, државен орган, Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Северна Македонија, Фондот за здравствено осигурување на Северна Македонија и лица кои вршат јавни овластувања согласно одредбите од овој закон. Воедно, според овој член, средствата за одобрување на бесплатната правна помош и трошоците за дадената правна помош во постапките предвидени со овој закон се обезбедуваат од буџетот на Министерството, како и од донации и други приходи во согласност со закон.

Со Законот, помеѓу другото, се утврдени и работите коишто ги преземаат давателите при давањето на примарна правна помош и за кои согласно Законот имаат право на надоместок за извршената работа.

Така според член 6 (опсег на примарна правна помош) од Законот, примарна правна помош опфаќа:

-иницијален правен совет за правото на користење на бесплатна правна помош,
-општа правна информација,
-општ правен совет,
-помош при комплетирање на барањето за секундарна правна помош,
-помош при пополнување на формулари, обрасци издадени од управен орган во управна постапка за социјална заштита и заштита на правата на децата; пензиско, инвалидско и здравствено осигурување; заштита на жртви на родово базирано насилство и семејно насилство; постапка за упис во матична книга на родени; стекнување со документи за лична идентификација и државјанство и
-составување на претставки до Комисијата за заштита од дискриминација и до Народниот правобранител и барања за заштита на слободи и права до Уставниот суд на Република Северна Македонија.

Законот, помеѓу другото, во член 3 став 1 точка 4. појаснува дека општата правна информација се состои од давање општи и начелни упатства и информации за начинот, условите и постапката за остварување на определено право или интерес, исполнување на конкретна обврска и упатување на надлежен јавен орган или надлежен суд, а во точка 5. од истиот член, дека општиот правен совет се состои во давање совет за начинот и можностите за решавање на правното прашање, за законската регулатива, можноста за вонсудско решавање, за правилата и трошоците на постапката, за извршувањето на одлуките на постапката, запознавање со правата и обврските на барателите и корисниците на бесплатна правна помош како и со начинот на давање на правна помош во судски и управни постапки.

Со овој закон се предвидува и финансирање на здруженијата и правните клиники како даватели на примарна правна помош од страна на Министерството за правда, а финансирањето се врши согласно со член 11 од Законот врз основа на објавен јавен конкурс од страна на Министерството за правда, со тоа што здруженијата и правните клиники кои не се финансираат согласно наведениот член од Законот, примаат надомест согласно со одредбите од член 12 од овој закон во кој е содржан и ставот 4, оспорен со иницијативата во делот „и тарифата од ставот 3 на овој член”.

Со член 12 став 1 од Законот, се уредува дека здружението и правната клиника кои не се финансираат согласно со член 11 од овој закон, имаат право на надоместок за дадената примарна правна помош за секој предмет одделно за кој е одобрено барање за секундарна правна помош.

Согласно со член 12 став 2 од Законот, здружението и правната клиника имаат право на надоместок и за дадената примарна правна помош од член 6 алинеи 5 и 6 од овој закон за следните лица: корисници на права на парична помош од социјална заштита, приматели на инвалидска пензија и жртви на семејно и родово базирано насилство.

Со член 12 став 3 од Законот, се уредува дека надоместокот од ставовите 1 и 2 на овој член се пресметува врз основа на трошковникот за обемот на извршената работа, а согласно Тарифата за надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за давање на примарна правна помош.

Според член 12 став 4 од Законот, министерот ги пропишува образецот за трошковникот и тарифата од ставот (3) на овој член, a со иницијативата се оспорува делот „и тарифата од ставот (3) на овој член”.

Министерот за правда, повикувајќи се на овластувањето од член 12 став 4 од Законот, ја донел оспорената тарифа.

Во член 1 од Тарифата, се наведува дека со оваа тарифа се определува надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за вршење на работи на примарна правна помош.

Според член 2 став 1 од Тарифата, надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за вршење на работи на примарна правна помош се определува со бодови и тоа:

-за иницијален правен совет за правото на користење на бесплатна правна помош – 5 бода;
-за општа правна информација – 10 бода;
-за општ правен совет – 20 бода;
-за правна помош при комплетирање на барањето за секундарна правна помош – 40 бода;
-за правна помош при пополнување на формулари, обрасци издадени од управен орган во управна постапка за социјална заштита и заштита на правата на децата; пензиско, инвалидско и здравствено осигурување; заштита на жртви на родово базирано насилство и семејно насилство; постапка за упис во матична книга на родени; стекнување со документи за лична идентификација и државјанство – 40 бода и
-за составување на претставки до Комисијата за заштита од дискриминација и до Народниот правобранител на Република Северна Македонија барања за заштита на слободи и права до Уставниот суд на Република Северна Македонија – 80 бода.

Според член 2 став 2 од Тарифата, вредноста на бодот изнесува 25 денари, а според став 3 на наведениот член, пресметувањето на надоместокот се врши во денари, а плаќањето е на жиро-сметката на здружението односно правниот факултет.

Со член 3 од Тарифата, се уредува престанување на важење на Тарифата за надоместок на трошоците за работа на здруженијата за вршење на работи на претходна правна помош („Службен весник на Република Македонија” број 65/2010) со денот на влегувањето во сила на оваа тарифа, а според член 4 од Тарифата, оваа тарифа влегува во сила наредниот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.

Според подносителот, оспорениот дел „и тарифата од ставот (3) на овој член” содржан во член 12 став 4 од Законот, со кој се уредува овластување на министерот, покрај образецот за трошковникот, да ја пропише и тарифата предвидена во став 3 на член 12 од Законот, како и самата Тарифа, не се во согласност со принципот на владеењето на правото, како темелна вредност предвидена во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, бидејќи според него, Законот не содржи никакви мерила и критериуми за определување на висината на надоместокот на здруженијата и правните клиники, поточно дека министерот за правда во оспорената тарифа самиот пропишал критериуми за определување на надоместокот на здружението и правната клиника, коишто ги нема во Законот, што е спротивно на член 8 став 1 алинеја 4 од Уставот, според кој поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска, е темелна вредност на уставниот поредок.

Разгледувајќи ја содржината на оспорената тарифа vis a vis одредбите од Законот за бесплатна правна помош, Судот утврди дека министерот за правда со член 12 став 4 од Законот, е овластен, покрај образецот за трошковникот, да ја пропише „и тарифата од став 3 на овој член”.

Судот утврди и дека министерот за правда ја пропишал оспорената тарифа исклучиво во функција на операционализација на одредбите од Законот за бесплатна правна помош, а притоа, воопшто не излегол надвор од рамките на Законот и не пропишал ништо друго што го нема во Законот, што е видно од член 6 став 1 алинеите од 1 до 6 од Законот во кој се предвидени дејствијата коишто давателите ги преземаат при давањето на примарната правна помош и за кои тие имаат право на надоместок согласно Законот и чијашто содржина во целост е транспонирана во член 2 став 1 алинеи од 1 до 6 од Тарифата, па оттука, според Судот, неосновани се наводите од подносителот дека со уредувањето на оспорениот дел содржан во член 12 став 4 од Законот и со оспорената тарифа, се доведени во прашање темелните вредности на уставниот поредок – принципот на владеење на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска од член 8 став 1 алинеја 4 од Уставот, вклучително и член 91 став 1 алинеи 1 и 5 и член 96 од Уставот на Република Северна Македонија.

Што се однесува до уставно-судската пракса (Одлуката У.бр.12/2006 од 18.10.2006 година) на која се повикува подносителот со иницијативата, Уставниот суд во тој случај донел интервентна одлука и го укинал член 46 став 2 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија” број 35/2005), вклучително и Правилникот за тарифа за награда на извршителите („Службен весник на Република Македонија” број 117/2005), бидејќи утврдил дека тогаш важечкиот Закон за извршување (од 2005 година) не содржел критериуми и мерила за определување на висината на наградата на извршителите за извршените дејствија, што не е случај со предметниот Закон за бесплатна правна помош. Воедно, одредба, во суштина иста како и сега оспорената од актуелниот Закон за бесплатна правна помош, била содржина и на претходно важечкиот Закон за бесплатна правна помош, а по повод поднесена иницијатива, истата била и предмет на оцена пред Уставниот суд. Имено, подносителот на иницијативата по предметот У.бр.21/2010 го оспорувал член 37 став 5 од тогаш важечкиот Закон за бесправна правна помош којшто уредувал „Тарифата од ставот (1) на овој член ја донесува министерот”, со идентични наводи како и во предметната иницијатива, односно дека во Законот не биле содржани критериуми и мерила врз основа на кои министерот ќе ја определи наградата за дадена правна помош, поради што подносителот сметал дека определеното овластување во наведената законска одредба не било во согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 51, член 95 став 3 и член 96 од Уставот. Постапувајќи по таа иницијатива Уставниот суд не нашол повреда на одредбите на Уставот и со Решението У.бр.21/2010 од 21.04.2010 година, не повел постапка за оценување на уставноста на член 37 став 5 од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Македонија” брoj 161/2009).

Имајќи го предвид погоре наведеното, пред Судот, не се постави прашањето за согласноста на член 12 став 4 во делот „и тарифата од ставот 3 на овој член” од Законот за бесплатна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија” број 101/2019) и Тарифата за надомест на трошоците за работа на здруженијата и правните клиники за давање на примарна правна помош („Службен весник на Република Северна Македонија” број 199/2019) со одредбите на Уставот на кои се повикува подносителот во иницијативата.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.112/2024
Shkup, 3 korrik 2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të kryetarit të Gjykatës, dr. Darko Kostadinovski dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq-Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, Dobrilla Kacarska, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 3 korrik 2024, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së:
– Neni 12 paragrafi 4 në pjesën “dhe tarifën nga paragrafi 3 i këtij neni” të Ligjit për ndihmë juridike falas (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 101/2019) dhe
– Tarifa për kompensimin e shpenzimeve për punën e shoqatave dhe klinikave juridike për ofrimin e ndihmës parësore juridike, e miratuar nga ministri i Drejtësisë, me numër 01-4047/1, të datës 26.09.2019, (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 199/2019).

Arsyetim

Oliver Davidovski nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së një pjese të dispozitës së nenit të Ligjit dhe kushtetutshmërisë së aktit të përcaktuar në pikën 1të Vendimit.

Në iniciativë, parashtruesi citon dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 (sundimi i së drejtës) dhe alineja 4 (ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor), neni 33 i Kushtetutës sipas të cilit secili është i detyruar të paguajë tatimet dhe detyrimet tjera publike dhe të marrin pjesë në shlyerjen e të hyrave publike në mënyrën e përcaktuar me ligj, neni 51 sipas të cilit në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në pajtim me Kushtetutën dhe të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe me ligjin dhe se secili është i obliguar të respektojë Kushtetutën dhe ligjet, neni 91 paragrafi 1 sipas të cilit Qeveria përcakton politikën e zbatimit të ligjeve dhe akteve tjera të Kuvendit dhe alineja 5, sipas së cilës Qeveria miraton dekrete dhe rregulla tjera për zbatimin e ligjeve, si dhe neni 96 i Kushtetutës, sipas të cilit organet e administratës shtetërore kryejnë detyrat e kompetencës së tyre në mënyrë të pavarur dhe në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve dhe i përgjigjen për punën e tyre Qeverisë. Parashtruesi citon edhe nenin 55 paragrafin 1 të Ligjit për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore, sipas të cilit ministri miraton rregullore, urdhra, udhëzime, plane, programe, vendime dhe lloje të tjera të akteve për zbatimin e ligjeve dhe rregullave të tjera, kur autorizohet me ligj për këtë, si dhe neni 61 i këtij ligji, i cili rregullon se aktet e miratuara nga ministri nuk mund të përcaktojnë të drejta dhe detyrime për qytetarët dhe personat e tjerë juridikë, as nuk parashikojnë kompetencën e organeve të tjera.

Pas citimit të dispozitave kushtetuese dhe ligjore, parashtruesi i referohet Ligjit për ndihmë juridike falas, i cili përcakton të drejtën e shoqatës dhe klinikës juridike për kompensim për ndihmën parësore juridike të dhënë, e cila, sipas nenit 12 paragrafi 3 të Ligji, llogaritet në bazë të faturës së shpenzimeve për vëllimin e punës së kryer në përputhje me Tarifën për kompensimin e shpenzimeve të punës së shoqatave dhe klinikave juridike për ofrimin e ndihmës juridike parësore. Më pas, parashtruesi citon nenin 12 paragrafi 4 të ligjit, sipas të cilit ministri i Drejtësisë përcakton formularin për faturën e shpenzimeve dhe tarifën nga paragrafi (3) i këtij neni, pas së cilës thekson se pjes “dhe tarifa nga paragrafi (3) i këtij neni”, është jokushtetuese, sepse sipas tij, Ligji nuk përmban matje dhe kritere që ministri të fillojë me caktimin e masës së kompensimit të shoqatave dhe klinikave juridike, ose më saktë që ministri i Drejtësisë i ka përcaktuar vetë, që do të thotë se mund të konsiderohet se ministrit të Drejtësisë i është dhënë autorizimi që të përcaktojë kriteret për përcaktimin e kompensimit të shoqatës dhe klinikës ligjore, të cilat nuk janë në ligj, që mund të nënkuptojnë se cenimi i ekzekutivit në pushtetin legjislativ, pra pjesa e kontestuar “dhe tarifa nga paragrafi 3 i këtij neni” që përfshihet në nenin 12 paragrafi 4 të Ligjit për ndihmë juridike falas, është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 4, neni 91 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 5 dhe neni 96 i Kushtetutës. Duke vepruar kështu, parashtruesi i iniciativës i referohet Vendimit të Gjykatës Kushtetuese U. nr. 12/2006, të datës 18.10.2006, me të cilin Gjykata shfuqizoi nenin 46 paragrafin 2 të Ligjit për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 35/2005), duke përfshirë edhe Rregulloren për tarifën e shpërblimit të përmbaruesve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 117/2005), ku thuhet se në rastin në fjalë, me bazë mund të shtrohet çështja e pëlqimit të pjesës kontestuese e përfshirë në nenin 12 paragrafi 4 të ligjit për ndihmë juridike falas dhe tarifës së kontestuar, me dispozitat e Kushtetutes dhe propozon që Gjykata të bëjë shfuqizimin e tyre.

Në seancë, Gjykata konstatoi se sipas nenit 12 paragrafi 4 të Ligjit për ndihmë juridike falas, ministri përcakton formularin për faturën e shpenzimeve dhe tarifën nga paragrafi (3) i këtij neni. Me iniciativën kontestohet pjesa “dhe tarifa nga paragrafi (3) i këtij neni”.

Gjykata gjithashtu konstatoi se ministri i Drejtësisë, duke iu referuar autorizimit nga neni 12 paragrafi 4 i Ligjit, ka miratuar Tarifën për kompensimin e shpenzimeve të punës së shoqatave dhe klinikave juridike për ofrimin e ndihmës juridike parësore, me numër 01-4047/1 të datës 26.09.2019, botuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 199/2019.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 4 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimi i ligjit dhe ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Me nenin 91 të Kushtetutës përcaktohen kompetencat e Qeverisë së Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndër të cilat, sipas alineve 1 dhe 5 të nenit në fjalë të Kushtetutës, të përcaktohet politika e zbatimit të ligjeve dhe rregullave të tjera të Kuvendit dhe të miratojë dekrete dhe rregulla të tjera për zbatimin e ligjeve.

Sipas nenit 96 të Kushtetutës, organet e administratës shtetërore detyrat e kompetencës së tyre i kryejnë në mënyrë të pavarur dhe në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve dhe për punën e tyre i përgjigjen Qeverisë.

Në bazë të nenit 55 paragrafi 1 të Ligjit për organizimin dhe punën e organeve të administratës shtetërore (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 58/2000, 44/2002, 82/2008, 167/2010 dhe 51/2011 dhe “ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 96/2019, 110/2019, 154/2019 dhe 121/2024), ministri miraton rregullore, urdhra, udhëzime, plane, programe, vendime dhe lloje të tjera të akteve për zbatimin e ligjeve dhe akteve tjera, kur autorizohet me ligj, dhe sipas nenit 61 të ligjit të lartpërmendur, me aktet e miratuara nga ministri nuk mund të përcaktohen të drejta dhe obligime për qytetarët dhe personat e tjerë juridikë, as nuk përcaktohet kompetencë e organeve të tjera.

Me Ligji për ndihmën juridike falas (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 101/2019) rregullon rregullat e përgjithshme për ofrimin e ndihmës juridike falas, llojet, përfshirjen e ndihmës juridike falas, ofruesit dhe shfrytëzuesit e ndihmës juridike falas, obligimet dhe përgjegjësitë e tyre, procedurën në të cilën ushtrohet e drejta për ndihmë juridike falas, financimi, shpërblimi dhe kompensimi i shpenzimeve për ndihmën juridike falas të ofruar, ndihma juridike falas në konteste ndërkufitare, transparenca dhe llogaridhënia në ofrimin e ndihmës juridike falas, procedurat e veçanta për ndihmën juridike, mbikëqyrja e zbatimit të këtij ligji dhe çështje të tjera që lidhen me ndihmën juridike falas.

Ligji për ndihmë juridike falas në nenin 4 rregullon se ndihma juridike falas mund të jepet si ndihmë juridike parësore dhe ndihmë juridike dytësore, se ndihmën juridike parësore e jep zyrtari i autorizuar i Ministrisë, shoqata e autorizuar dhe klinika juridike, ndërsa ndihma juridike dytësore ofrohet nga avokatët në procedurë para gjykatës, organit shtetëror, Fondit për sigurim pensional dhe invalidor të Maqedonisë së Veriut, Fondit të sigurimeve shëndetësore të Maqedonisë së Veriut dhe personave që ushtrojnë kompetenca publike në përputhje me dispozitat e këtij ligji. Në të njëjtën kohë, sipas këtij neni, mjetet për miratimin e ndihmës juridike falas dhe shpenzimet për ndihmën juridike të ofruar në procedurat e parashikuara në këtë ligj sigurohen nga buxheti i Ministrisë, si dhe nga donacionet dhe të ardhurat e tjera në përputhje me ligjin.

Me Ligjin, ndër të tjera, përcaktohen edhe punët që ofruesit e bëjnë me rastin e ofrimit të ndihmës juridike parësore dhe për të cilën, sipas ligjit, kanë të drejtë në kompensim për punën e kryer.

Pra, sipas nenit 6 (fushëveprimi i ndihmës juridike parësore) të ligjit, ndihma juridike parësore përfshin:

– këshilla fillestare juridike për të drejtën e përdorimit të ndihmës juridike falas,
– informacione të përgjithshme ligjore,
– këshilla të përgjithshme juridike,
– ndihmë në plotësimin e kërkesës për ndihmë juridike dytësore,
– ndihmë në plotësimin e formularëve, formularëve të lëshuar nga organi administrativ në procedurë administrative për mbrojtjen sociale dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve; sigurimi pensional, invalidor dhe shëndetësor; mbrojtjen e viktimave të dhunës me bazë gjinore dhe dhunës në familje; procedura e regjistrimit në regjistrin e lindjeve; marrja e dokumenteve personale të identifikimit dhe shtetësisë dhe
– hartimin e parashtreve deri te Komisioni për mbrojtje nga diskriminimi dhe te Avokati i popullit dhe kërkesa për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Ligji, ndër të tjera, në nenin 3 paragrafi 1 pika 4 sqaron se informacioni i përgjithshëm juridik konsiston në dhënien e udhëzimeve dhe informacioneve të përgjithshme dhe parimore për mënyrën, kushtet dhe procedurën e ushtrimit të një të drejte ose interesi të caktuar, përmbushjen e një obligimi të caktuar dhe udhëzimi te një organ publik kompetent ose një gjykatë kompetente, dhe në pikën 5 të të njëjtit nen, se këshilla e përgjithshme juridike konsiston në dhënien e këshillave për mënyrën dhe mundësitë e zgjidhjes së çështjes juridike, për rregullativën ligjore, mundësia për zgjidhje jashtë gjyqësore, për rregullat dhe shpenzimet e procedurës, për zbatimin e vendimeve të procedurës, njohjen me të drejtat dhe detyrimet e kërkuesve dhe përfituesve të ndihmës juridike falas, si dhe me mënyrën e dhënies së ndihmës juridike në procedurat gjyqësore dhe administrative.

Me këtë ligj parashikohet edhe financimi i shoqatave dhe klinikave juridike si ofrues të ndihmës juridike parësore nga Ministria e Drejtësisë dhe financimi kryhet në përputhje me nenin 11 të ligjit në bazë të një konkursi publik të shpallur nga Ministria e Drejtësisë, me çka shoqatat dhe klinikat juridike që nuk financohen në pajtim me nenin e përcaktuar të Ligjit, marrin kompensim në përputhje me dispozitat e nenit 12 të këtij ligji, i cili përmban edhe paragrafin 4, të kontestuar me iniciativën në pjesën” dhe tarifa nga paragrafi 3 i këtij neni”.

Me nenin 12 paragrafi 1 të Ligjit, rregullohet që shoqata dhe klinika juridike që nuk financohen në pajtim me nenin 11 të këtij ligji, kanë të drejtë në kompensim për ndihmën parësore juridike të dhënë për secilën lëndë veç e veç për të cilën miratohet kërkesa për ndihmë juridike dytësore.

Në pajtim me nenin 12 paragrafi 2 të Ligjit, shoqata dhe klinika juridike kanë të drejtë në kompensim për ndihmën juridike parësore të ofruar nga neni 6 alinetë 5 dhe 6 të këtij ligji për personat në vijim: shfrytëzuesit e të drejtave të ndihmës financiare nga mbrojtja sociale, pranuesit e pensionit invalidorë dhe viktimat e dhunës në familje dhe me bazë gjinore.

Me nenin 12 paragrafi 3 të Ligjit rregullohet që kompensimi nga paragrafët 1 dhe 2 të këtij neni llogaritet në bazë të pasqyrës së shpenzimeve për vëllimin e punës së kryer dhe sipas Tarifës për kompensimin e shpenzimeve për punë të shoqatave dhe klinikave juridike për ofrimin e ndihmës juridike parësore.

Sipas nenit 12 paragrafi 4 të Ligjit, ministri përcakton formularin për pasqyrën e shpenzimeve dhe tarifën nga paragrafi (3) i këtij neni, ndërsa me iniciativën kontestohet pjesa “dhe tarifa nga paragrafi (3) i këtij neni”.

Ministri i Drejtësisë, duke iu referuar autorizimit nga neni 12 paragrafi 4 i Ligjit, miratoi tarifën e kontestuar.

Në nenin 1 të Tarifës, thuhet se kjo tarifë përcakton kompensimin e shpenzimeve për punën e shoqatave dhe klinikave juridike për kryerjen e punëve të ndihmës juridike parësore.

Sipas nenit 2 paragrafi 1 i Tarifës, kompensimi për shpenzimet e punës së shoqatave dhe klinikave juridike për kryerjen e punës së ndihmës parësore juridike përcaktohet me pika, përkatësisht:

– për këshilla fillestare juridike për të drejtën e përdorimit të ndihmës juridike falas – 5 pikë;
– për informacione të përgjithshme juridike – 10 pikë;
– për këshilla të përgjithshme juridike – 20 pikë;
– për ndihmë juridike me rastin e plotësimit të kërkesës për ndihmë juridike dytësore – 40 pikë;
– për ndihmë juridike gjatë plotësimit të formularëve, formularëve të lëshuar nga organi administrativ në procedurë administrative për mbrojtjen sociale dhe mbrojtjen e të drejtave të fëmijëve; sigurimi pensional, invalidor dhe shëndetësor; mbrojtjen e viktimave të dhunës me bazë gjinore dhe dhunës në familje; procedura e regjistrimit në librin amë të të lindurve; pajisja me dokumente identifikimi dhe shtetësie – 40 pikë dhe
– për hartimin e parashtresave deri te Komisioni për mbrojtje nga diskriminimi dhe Avokati i popullit të Republikës së Maqedonisë së Veriut, kërkesa për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut – 80 pikë.

Sipas nenit 2 paragrafi 2 nga Tarifa, vlera e pikës është 25 denarë, ndërsa sipas paragrafit 3 të këtij neni, llogaritja e kompensimit bëhet në denarë, ndërsa pagesa bëhet në xhiro llogarinë e shoqatës, respektivisht fakultetin juridik.

Me nenin 3 të Tarifës, rregullohet pushimi i vlefshmërisë së Tarifës për kompensimin e shpenzimeve të punës së shoqatave për kryerjen e punëve të ndihmës paraprake juridike (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 65/2010) me datën e hyrjes në fuqi të kësaj tarife, dhe sipas nenit 4 të Tarifës, kjo tarifë hyn në fuqi ditën e nesërme nga dita e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Sipas parashtruesit të kërkesës, pjesa e kontestuar “dhe tarifa nga paragrafi (3) i këtij neni” të përfshira në nenin 12 paragrafi 4 të Ligjit, i cili rregullon kompetencën e ministrit, përveç formularit për faturën e shpenzimeve, të përcaktojë edhe tarifën e parashikuar në paragrafin 3 të nenit 12 të ligjit, si dhe vetë Tarifën, nuk janë në përputhje me parimin e sundimit të së drejtës, si vlerë themelore e parashikuar në nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, sepse sipas kësaj, Ligji nuk përmban asnjë matje dhe kriter për përcaktimin e masës së kompensimit të shoqatave dhe klinikave juridike, më saktë se vetë ministri i Drejtësisë në tarifën kontestuese ka përcaktuar kriteret për përcaktimin e kompensimit të shoqatës dhe klinikës juridike, të cilat nuk janë në ligj, gjë që është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alineja 4 të Kushtetutës, sipas të cilit ndarja e pushtetit shtetëror legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor është vlerë themelore e rendit kushtetues.

Duke shqyrtuar përmbajtjen e tarifës së kontestuar në raport me dispozitat e Ligjit për ndihmë juridike falas, Gjykata konstatoi se ministri i Drejtësisë, me nenin 12 paragrafi 4 të Ligjit, është i autorizuar, përveç formularit të faturës së shpenzimeve, të përcaktojë “dhe tarifa nga paragrafi 3 i këtij neni”.

Gjykata gjithashtu konstatoi se ministri i Drejtësisë e ka përcaktuar tarifën e kontestuar vetëm me qëllim të funksionalizimit të dispozitave të Ligjit për ndihmën juridike falas, dhe duke vepruar kështu, ai nuk ka dalë jashtë fushëveprimit të ligjit dhe nuk ka përcaktuar asgjë tjetër që nuk është në Ligj, gjë që është evidente nga neni 6, paragrafi 1, alinetë nga 1 deri në 6 të ligjit, i cili parasheh veprimet që ofruesit i ndërmarrin gjatë dhënies së ndihmës juridike parësore dhe për të cilat kanë të drejtën e kompensimit në pajtim me Ligjin dhe përmbajtja e së cilës është transponuar plotësisht në nenin 2, paragrafi 1, alinetë nga 1 deri në 6 të Tarifës, së këndejmi, sipas Gjykatës, pretendimet e parashtruesit se rregullimi i pjesës kontestuese përmbante nenin 12, paragrafi 4 të Ligji dhe me tarifën kontestuese janë vënë në pikëpyetje vlerat themelore të rendit kushtetues – parimi i sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës dhe ndarja e pushtetit shtetëror në legjislativ, ekzekutiv dhe gjyqësor nga neni 8 paragrafi 1 alineja 4 të Kushtetutës, duke përfshirë nenin 91 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 5 dhe nenin 96 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sa i përket praktikës kushtetuese-gjyqësore (Vendimi U. nr. 12/2006 i datës 18.10.2006) të cilit i referohet parashtruesi i iniciativën, Gjykata Kushtetuese në atë rast ka marrë vendim ndërhyrje dhe ka shfuqizuar nenin 46 paragrafin 2 të Ligji për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 35/2005), duke përfshirë edhe Rregulloren për tarifat për shpërblimin e përmbaruesve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 117/2005), për shkak se ka përcaktuar se atëherë Ligji për përmbarim, në fuqi (nga viti 2005) nuk ka përmbajtur kritere dhe matje për përcaktimin e shumës së shpërblimit për përmbaruesit për veprimet e kryera, gjë që nuk është rasti me Ligjin për ndihmë juridike falas. Në të njëjtën kohë, një dispozitë, në thelb e njëjtë me atë që tani kontestohet nga Ligji aktual për ndihmë juridike falas, ka qenë pjesë e Ligjit të mëparshëm për ndihmë juridike falas, dhe me rastin e një iniciative të dërguar, ajo ka qenë gjithashtu objekt për vlerësim para Gjykatës Kushtetuese. Përkatësisht, parashtruesi i iniciativës në lëndën U. nr. 21/2010, e ka kontestuar nenin 37 paragrafi 5 të Ligjit të atëhershëm për ndihmë juridike falas, i cili ka rregulluar “Tarifën nga paragrafi (1) i këtij neni e miraton ministri”, me pretendime identike si në iniciativën në fjalë, gjegjësisht se në Ligj nuk janë përfshirë kriteret dhe matjet mbi bazën e të cilave ministri do të përcaktonte shpërblimin për ndihmën juridike të dhënë, prandaj parashtruesi konsideron se autorizimi i përcaktuar në dispozitën ligjore në fjalë nuk ka qenë në përputhje me nenin 8, paragrafi 1, alineja 3, nenin 51, nenin 95 paragrafi 3 dhe nenin 96 të Kushtetutës. Gjykata Kushtetuese, duke vepruar në bazë të asaj iniciative, nuk ka konstatuar shkelje të dispozitave të Kushtetutës dhe me Aktvendimin U. nr.21/2010 nga 21.04.2010, nuk ka ngritur procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 37 paragrafi 5 të Ligjit për ndihmë juridike falas (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 161/2009).

Duke marrë parasysh sa më sipër, para Gjykatës nuk u shtrua çështja e pëlqimit të nenit 12 paragrafi 4 në pjesën “dhe tarifën nga paragrafi 3 i këtij neni” të Ligjit për ndihmë juridike falas (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 101/2019) dhe Tarifa për kompensimin e shpenzimeve të punës së shoqatave dhe klinikave juridike për ofrimin e ndihmës parësore juridike (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 199/2019) me dispozitat e Kushtetutës, të cilave u referohet parashtruesi në iniciativë.

Nisur nga sa më sipër, Gjykata, vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETAR
i Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
dr. Darko Kostadinovski