У.бр.100/2022

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.100/2022
Скопје, 21.02.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” број 70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 21 февруари 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 35 став 1 во деловите „во рок од десет години” и „шест години” и став 2 од Законот за експропријација („Службен весник на Република Македонија” број 95/2012, 131/2012, 24/2013, 27/2014, 104/2015, 192/2015, 23/2016, 178/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 122/2021 и 111/2023).

2. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна македонија”.

Образложение

I

Славко Лазовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 35 став 1 во деловите „во рок од десет години” и „шест години” и став 2 од Законот за експропријација.

Според наводите од иницијативата, оспорените рокови содржани во член 35 став 1, како и оспорениот став 2 од Законот за експропријација, се спротивни на член 8 алинеи 3 и 6, член 9 став 2 и член 30 ставови 1 и 3 на Уставот на Република Северна Македонија, бидејќи според подносителот, тие создаваат продолжено ограничување на сопственоста, иако јавниот интерес, односно општествената оправданост за одземањето и ограничувањето на сопственоста и на правата коишто произлегуваат од неа, престанал.

Според подносителот, поништувањето на правосилното решение за експропријација не треба да биде по барање на поранешниот сопственик, туку по службена должност, за што законодавецот во Законот треба да вгради одредби за донесување решенија за деескпропријација по службена должност по престанување на јавниот интерес, бидејќи степенот на правичност во експропријацијата не може да зависи исклучиво од проактивноста на страната која ги трпи последиците од експропријацијата.

Подносителот смета дека оспорените делови содржани во член 35 став 1 и став 2 од Законот, се спротивни и на член 9 став 2 од Уставот, според кој граѓаните пред Уставот и законите се еднакви, бидејќи ја нарушуваат еднаквоста на физичките и правните лица, како и странските лица во однос на сопственоста на државата или сопственоста на единиците на локалната самоуправа. Според подносителот, Законот за експропријација не може да има одредби со кои се фаворизира сопственоста на државата и на единиците на локалната самоуправа, бидејќи мора да постои еднаков третман на сопственоста без разлика кој е субјектот, односно кој е носителот на правото на сопственост.

Од изнесените причини, подносителот бара поведување постапка за оценување на уставноста на член 35 став 1 во деловите „во рок од десет години” и „шест години” и став 2 од Законот за експропријација, и нивно укинување.

II

На седницата Судот утврди дека според член 35 став 1 од Законот за експропријација по барање на поранешниот сопственик ќе се поништи правосилното решение за експропријација во целост или делумно, ако во рок од десет години не е реализирана целта заради која е извршена експропријација за градење објекти, односно изведување на работи од значење за Република Северна Македонија, односно шест години за градење на објекти или изведување на работи од локално значење, а според став 2 на истиот член од Законот, барањето за поништување на решението за експропријација може да се поднесе по истекот на роковите од ставот 1 на овој член, но најдоцна до 15 години од денот на правосилноста на решението за експропријација.

III

Според член 8 став 1 алинеи 3 и 6 од Уставот на Република Северна Македонија, владеењето на правото и правната заштита на сопственоста се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Со член 30 став 1 од Уставот се гарантира правото на сопственост и правото на наследување, а според став 3 на наведениот член, никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Според член 1 од Законот за експропријација („Службен весник на Република Македонија” број 95/2012, 131/2012, 24/2013, 27/2014, 104/2015, 192/2015, 23/2016, 178/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 122/2021 и 111/2023), со овој закон се уредува одземањето и ограничувањето на правото на сопственост и на имотните права на недвижности заради реализација на јавен интерес утврден со закон, а заради градење на објекти и изведување на други работи (во натамошниот текст: експропријација), утврдувањето на јавниот интерес, постапката за експропријација и постапката за определување на пазарниот надоместок.

Тргнувајќи од предметот на уредување на овој закон, дефиниран во член 1 од Законот, произлегува дека експропријацијата како начин на стекнување на правото на сопственост претставува престанок на правото на сопственост на физичките и правните лица (приватна сопственост), со што се стекнува правото на сопственост на државата (државна сопственост), по сила на закон и тоа заради остварување на јавен интерес.

Со член 4 од Законот за експропријација е определено дека јавен интрес утврден со овој закон е уредувањето, рационалното користење и хуманизацијата на просторот, заштитата и унапредувањето на животната средина и на природата со градење на објекти и изведување на работи од значење за Републиката и единиците на локалната самоуправа, предвидени со актите за планирање на просторот.

Според член 5 став 1 алинеи 1 и 2 од Законот за експропријација, јавен интерес се утврдува за градење на објекти и изведување работи од значење за Република Северна Македонија и градење на објекти и изведување на работи од локално значење, а според став 2 на наведениот член, јавен интерес се утврдува и за одземање на градежно земјиште на кое право на користење имаат физички лица, а кое според актите за планирање на просторот со кои се дефинира градежна парцела е надвор од дефинираната градежна парцела, а кое не може да биде предмет на приватизација, согласно со Законот за приватизација и закуп на градежно земјиште во државна сопственост.

Законот за експропријација, покрај тоа што ги уредува прашањата во врска со експропријацијата на сопственоста и правата коишто произлегуваат од неа, како и определувањето на праведниот надомест за експроприраните недвижности заради изградба на објекти и изведување други работи од јавен интерес, го уредува и прашањето за враќање на недвижноста на поранешниот сопственик по донесено правосилно решение за експропријација, преку институтот деекспропријација во роковите предвидени во член 35 став 1 од Законот, коишто се предмет на оспорување со иницијативата, како и предвидените рокови од оспорениот став 2 на член 35 од Законот, којшто е во врска со став 1 на овој член.

Имено, член 35 став 1 од Законот, предвидува дека по барање на поранешниот сопственик ќе се поништи правосилното решение за експропријација во целост или делумно, ако во рок од десет години не е реализирана целта заради која е извршена експропријација за градење објекти, односно изведување на работи од значење за Република Северна Македонија, односно шест години за градење на објекти или изведување на работи од локално значење, а според став 2 на член 35 од Законот, барањето за поништување на решението за експропријација може да се поднесе по истекот на роковите од ставот 1 на овој член, но најдоцна до 15 години од денот на правосилноста на решението за експропријација. Рокот од 10, односно 6 години претставува релативен преклузивен рок, додека апсолутниот рок, согласно овие одредби, изнесува 15 години од правосилноста на решението за експропријација.

Органот за експропријација што го донел решението за експропријација, одлучува и за барањето за поништување на решението за експропријација, при што постапката за поништување на решението и определувањето на надоместокот којшто треба да се врати при поништувањето на решението за експропријација, е идентична со постапката за експропријација (расправа за спогодување, донесување решение, доставување на предметот до вонпарничниот суд, ако не се постигне спогодба за враќање на надоместокот).

Во конкретниот случај, член 35 од Законот за експропријација, не уредува прашање за ограничување на правото на сопственост и правата коишто произлегуваат од неа, туку напротив уредува прашање за враќање на недвижноста на поранешниот сопственик по донесено правосилно решение за експропријација согласно роковите предвидени во став 1 и став 2 на членот од Законот, па оттука, според Судот, неосновано е тврдењето во иницијативата дека со оспорените делови „во рок од десет години” и „шест години“ содржани во член 35 став 1, вклучително и став 2 на членот од Законот, се врши ограничување на сопственоста.

Во однос на наводите дека со оспорените законски содржини е нарушена еднаквоста на физичките и правните лица, како и странските лица во однос на сопственоста на државата или сопственоста на единиците на локалната самоуправа, односно дека Законот за експропријација ја фаворизира нивната сопственост, наспрема сопственоста на физичките и правните лица, истите не се јасни, пред сè ако се има предвид дека по заснованото право на сопственост на експроприраната недвижност на Република Северна Македонија, титулар на сопственоста е државата, а одредбите од член 35 од Законот, регулираат прашање за враќање на недвижноста на поранешниот сопственик, од кои причини и нејасно е оспорувањето на законските содржини во однос на член 9 став 2 од Уставот според кој граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Од изнесените причини, пред Судот, не се постави прашањето за согласноста на член 35 став 1 во деловите „во рок од десет години” и „шест години” и став 2 од Законот за експропријација, со одредбите од член 8 алинеи 3 и 6, член 9 став 2 и член 30 ставови 1 и 3 од Уставот на Република Северна Македонија.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

Издвоено мислење по предметот У.бр.100/2022

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.100/2022
Shkup, 21.02.2024

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski, dr. Ana Pavllovska – Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 21 shkurt 2024, miratoi

A K T V E N D I M

1. NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetuetshmërisë së nenit 35 paragrafit 1 në pjesët „në afat prej dhjetë vitesh” dhe „gjashtë vite” dhe paragrafit 2 të Ligjit për Shpronësim („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 95/2012, 131/2012, 24/2013, 27/2014, 104/2015, 192/2015, 23/2016, 178/2016 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 122/2021 dhe 111/2023).

2. Ky aktvendim do të botohet në „Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim
I

Sllavko Lazovski nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, ka dorëzuar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 35 paragrafit 1 në pjesët “në afat prej dhjetë vitesh” dhe “gjashtë vite” dhe paragrafit 2 të Ligjit për Shpronësimin.

Sipas pretendimeve të iniciativës, afatet e kontestuara nga neni 35 paragrafi 1, si dhe paragrafi 2 kontestues i Ligjit për Shpronësim, janë në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 3 dhe 6, nenin 9 paragrafin 2 dhe nenin 30 paragrafin 1 dhe 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sepse sipas parashtruesit ato krijojnë kufizim të zgjatur të pronësisë, edhe pse interesi publik, përkatësisht arsyetimi shoqëror për konfiskimin dhe kufizimin e pronësisë dhe të drejtave që rrjedhin prej tij, është ndërprerë.

Sipas parashtruesit, anulimi i vendimit të plotfuqishëm të shpronësimit nuk duhet të bëhet me kërkesë të ish-pronarit, por sipas detyrës zyrtare, për të cilën ligjvënësi duhet të inkorporojë në ligj dispozitat për marrjen e vendimeve të shpronësimit sipas detyrës zyrtare pas pushimit të interesit publik, sepse shkalla e drejtësisë për shpronësim nuk mund të varet vetëm nga proaktiviteti i palës që i vuan pasojat e shpronësimit.

Parashtruesi konsideron se pjesët kontestuese të nenit 35 paragrafit 1 dhe paragrafit 2 të Ligjit janë në kundërshtim me nenin 9 paragrafin 2 të Kushtetutës, sipas të cilit qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve, sepse e cenojnë barazinë e personave fizikë dhe juridikë, si dhe personat e huaj në lidhje me pronësinë e shtetit ose pronësinë e njësive të vetëqeverisjes lokale. Sipas parashtruesit, Ligji për Shpronësimin nuk mund të ketë dispozita që e favorizojnë pronësinë e shtetit dhe njësive të vetëqeverisjes lokale, sepse duhet të ketë trajtim të barabartë të pronësisë pavarësisht se kush është subjekti, përkatësisht kush është bartësi i së drejtës së pronësisë.

Për arsyet e cekura, parashtruesi i kërkesës kërkon inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 35 paragrafit 1 në nenet në afat prej dhjetë vitesh” dhe „gjashtë vite” dhe paragrafit 2 të Ligjit për Shpronësim dhe shfuqizimin e tyre..

II

Gjykata në seancë konstatoi se sipas nenit 35 paragrafit 1 të Ligjit për Shpronësim, me kërkesën e ish-pronarit, aktvendimi përfundimtar i shpronësimit do të anulohet tërësisht ose pjesërisht, nëse brenda dhjetë vjetësh, nuk është realizuar qëllimi për të cilin është bërë shpronësimi për ndërtimin e objekteve, gjegjësisht zbatimin e punëve me rëndësi për Republikën e Maqedonisë së Veriut, gjegjësisht gjashtë vjet për ndërtimin e objekteve ose zbatimin e punëve me rëndësi lokale, ndërsa sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen të këtij Ligji, kërkesa për anulimin e vendimit për shpronësim mund të paraqitet pas skadimit të afateve nga paragrafi 1 i këtij neni, por jo më vonë se 15 vjet nga dita e aktvendimit të plotfuqishëm për shpronësim.

III

Sipas nenit 8 paragrafit 1, alineve 3 dhe 6 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimi i ligjit dhe mbrojtja juridike e pronës janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 30 paragrafi 1 i Kushtetutës e garanton të drejtën e pronës dhe të drejtën e trashëgimisë dhe sipas paragrafit 3 të këtij neni, askujt nuk mund t’i hiqet apo kufizohet pronësia dhe të drejtat që rrjedhin prej saj, përveç kur bëhet fjalë për çështje me interes publik me ligj.

Sipas nenit 1 të Ligjit për Shpronësim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 95/2012, 131/2012, 24/2013, 27/2014, 104/2015, 192/2015, 23/2016, 17 2016 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 122/2021 dhe 111/2023), ky ligj e rregullon konfiskimin dhe kufizimin e së drejtës së pronësisë dhe të së drejtës pronësore në patundshmëri me qëllim të realizimit të interesit publik të përcaktuar me ligj, ndërsa me qëllim të ndërtimit të objekteve dhe kryerjes së gjërave të tjera (në tekstin e mëtejmë: shpronësimi), përcaktimin e interesit publik, procedurën e shpronësimit dhe procedurën për përcaktimin e kompensimit të tregut.

Nisur nga objekti i rregullimit të këtij ligji, i përcaktuar në nenin 1 të ligjit, rezulton se shpronësimi si mënyrë e fitimit të së drejtës së pronësisë paraqet ndërprerjen e së drejtës së pronësisë së personave fizikë dhe juridikë (pronësisë private), me çka fitohet e drejta e pronësisë së shtetit (pronësisë shtetërore), me forcën e ligjit dhe me qëllim të arritjes së interesit publik.

Neni 4 i Ligjit të Shpronësimit përcakton se interesi publik i përcaktuar me këtë ligj është rregullimi, shfrytëzimi racional dhe humanizimi i hapësirës, mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit dhe natyrës duke ndërtuar objekte dhe kryerjen e punëve me rëndësi për Republikën dhe njësitë e vetëqeverisjes lokale të parapara me aktet e planifikimit hapësinor.

Sipas nenit 5 paragrafit 1 alineve 1 dhe 2 të Ligjit për Shpronësim, është përcaktuar interesi publik për ndërtimin e objekteve dhe kryerjen e punëve me rëndësi për Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe ndërtimin e objekteve dhe kryerjen e punëve me rëndësi lokale dhe sipas paragrafit 2 të këtij neni, interesi publik përcaktohet edhe për konfiskimin e tokës ndërtimore që kanë të drejtë ta shfrytëzojnë personat fizikë dhe e cila sipas akteve të planifikimit hapësinor me të cilat është përcaktuar parcela ndërtimore është jashtë parcelës së përcaktuar të ndërtimit, e cila nuk mund të jetë objekt privatizimi, në përputhje me Ligjin për Privatizimin dhe Dhënien me Qira të Tokës Ndërtimore në Pronë Shtetërore.

Ligji i Shpronësimit, përveç rregullimit të çështjeve që kanë të bëjnë me shpronësimin e pronës dhe të drejtave që rrjedhin prej tij, si dhe përcaktimin e kompensimit të drejtë për pasurinë e paluajtshme të shpronësuar për qëllime ndërtimi dhe kryerje të punëve të tjera me interes publik, rregullon edhe çështjen e kthimit të pasurisë së paluajtshme të ish-pronarit pas marrjes së vendimit të formës së prerë për shpronësim, nëpërmjet institutit të shpronësimit brenda afateve të parashikuara në nenin 35 paragrafin 1 të Ligjit, të cilat janë lëndë e kontestimit me iniciativën, si dhe afatet e përcaktuara nga paragrafi 2 i kontestuar i nenit 35 të Ligjit, i cili ndërlidhet me paragrafin 1 të këtij neni.

Konkretisht, neni 35 paragrafi 1 i ligjit parashikon se me kërkesën e ish-pronarit, vendimi përfundimtar i shpronësimit do të anulohet tërësisht ose pjesërisht, nëse brenda dhjetë viteve qëllimi për të cilin është bërë shpronësimi për ndërtimin e objekteve, përkatësisht zbatimin e punimeve me rëndësi për Republikën e Maqedonisë së Veriut, gjegjësisht gjashtë vjet për ndërtimin e objekteve ose zbatimin e punëve me rëndësi lokale, ndërsa sipas paragrafit 2 të nenit 35 të Ligjit, kërkesa për anulimin e aktvendimit për shpronësim mund të paraqitet pas skadimit të afateve nga paragrafi 1 i këtij neni, por jo më vonë se 15 vjet nga dita e vlefshmërisë së aktvendimit për shpronësim. Periudha prej 10, përkatësisht 6 vjetësh paraqet një periudhë relative përjashtimi, ndërsa periudha absolute, sipas këtyre dispozitave, është 15 vjet nga vlefshmëria e aktvendimit të shpronësimit.

Organi për shpronësim që e ka miratuar aktvendimin për shpronësim, vendos edhe për kërkesën për anulimin e aktvendimit për shpronësim, ndërsa procedura për anulimin e aktvendimit dhe përcaktimin e kompensimit që do të kthehet me anulimin e aktvendimit për shpronësim është identike me procedurën për shpronësim (seancë dëgjimore për ujdi, miratimi i aktvendimit, dërgimi i çështjes në gjykatën jashtëkontestimore, nëse nuk arrihet marrëveshje për kthimin e kompensimit).

Në rastin konkret, neni 35 i Ligjit për Shpronësimin nuk e rregullon çështjen e kufizimit të së drejtës të pronësisë dhe të drejtave që rrjedhin prej saj, por përkundrazi e rregullon çështjen e kthimit të paluajtshmërisë së ish-pronarit pas miratimit të aktvendimit të plotfuqishëm për shpronësim në përputhje me afatet e parapara në paragrafin 1 dhe paragrafin 2 të nenit të ligjit, kështu që sipas Gjykatës i pabazë është pretendimi në iniciativë se me pjesët kontestuese “brenda dhjetë vjetësh” dhe “gjashtë vjet” të përfshira në nenin 35 paragrafin 1, duke e përfshirë paragrafin 2 të nenit të Ligjit, pronësia është e kufizuar.

Lidhur me pretendimet se përmbajtja e kontestuar juridike e cenon barazinë e personave fizikë dhe juridikë, si dhe të personave të huaj në lidhje me pronësinë e shtetit apo pronësinë e njësive të vetëqeverisjes lokale, gjegjësisht se Ligji për Shpronësimin e favorizon pronësinë e tyre, në krahasim me pronësinë e personave fizikë dhe juridikë, ato nuk janë të qarta, veçanërisht nëse merret parasysh se sipas të drejtës së vërtetuar të pronësisë mbi paluajtshmërinë e shpronësuar të Republikës së Maqedonisë së Veriut, pronari i pronësisë është shteti dhe dispozitat e nenit 35 të Ligjit e rregullojnë çështjen e kthimit të pasurisë së paluajtshme te ish – pronarit, për çka kontestimi i përmbajtjes juridike në lidhje me nenin 9 paragrafin 2 të Kushtetutës sipas të cilit qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve është e paqartë.

Për arsyet e cekura, para Gjykatës, nuk u shtrua çështja e pajtueshmërisë së nenit 35 paragrafit 1 në pjesët “brenda dhjetë vjetësh” dhe “gjashtë vjet” dhe paragrafit 2 të Ligjit për shpronësim, me dispozitat e nenit 8 alinetë 3 dhe 6, nenit 9 paragrafit 2 dhe nenit 30 paragrafët 1 dhe 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

IV

Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata, me shumicë votash vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

 

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska