Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.11/2023
Скопје,10 јануари 2024 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 алинеја 3 и член 112 од Уставот на Република Северна Македонија, како и член 70 алинеја 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021) на седницата одржана на 10 јануари 2024 година, донесе
О Д Л У К А
1. СЕ УВАЖУВА барањето за повреда на слободата на мислата и јавното изразување на мислата на барателот Душица Мрѓа Ковачев од Скопје.
2. СЕ УТВРДУВА повреда на слободата на мислата и јавното изразување на мислата на барателот Душица Мрѓа Ковачев од Скопје, сторена со Пресудата 28.П4-696/21 од 12.11.2021 година од Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-691/22 од 24.11.2022 година на Апелациониот суд Скопје.
3. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“
Образложение
I
До Уставниот суд на Република Северна Македонија, Душица Мрѓа Ковачев од Скопје, преку адвокатот Филип Медарски од Скопје, поднесе барање за заштита на слободата и правото на јавно изразување на мислата во кое наведува дека подносителката на барањето, вработена во Друштвото за новинско-издавачка дејност Телевизија 24 Скопје, која како акредитиран новинар од Телевизија 24 била присутна на седницата на Парламентот на која требало да се изврши избор на нов претседател на Собранието на Република Северна Македонија, поднела тужба до Основниот граѓански суд Скопје против Република Северна Македонија за надомест на нематеријална штета за претрпен страв и надомест на нематеријална штета за повреда на слободата на изразување, поради непреземање на дејствија од страна на државата да го заштити физичкиот и психичкиот интегритет, како и да преземе соодветни дејствија за заштита на слободата на изразување на ден 27.04.2017 година, попознат во јавноста како „Крвавиот четврток“.
Подносителката на барањето, критичниот ден 27.04.2017 година, била присутна во Собранието на Република Македонија како акредитиран новинар на Телевизија 24 со цел да известува за случувањата за избор на ново парламентарно мнозинство и претседател на Собранието на Република Северна Македонија. Истовремено, пред Собранието имало јавен собир на којшто учествувале голем број на луѓе, незадоволни од политичката ситуација.
По тензичната атмосфера во пленарната сала на Собранието, присутните пратеници се упатиле кон салата за прес- конференции. Додека траел говорот на пратеникот Зоран Заев, на ТВ екраните поставени во прес-центарот, во живо се емитувал јавниот собир пред Собранието. Во еден момент, јасно можело да се забележи дека толпата станува насилна, истата се упатила кон вратите на Собранието. Пред вратите имало коридор од неколкумина полициски службеници. Ваквото влегување воопшто не било спречено од страна на полициските службеници кои биле присутни во дворот на Собранието. И покрај овие случувања, прес-конференцијата во Собранието продолжила од причина што никој не се надевал дека ќе се дозволи влез на толпата внатре во Собранието. Во еден момент, вратите на Собранието биле отворени од внатре од страна на пратеникот Крсто Муковски, при што толпата започнала да влегува внатре во Собранието. Подносителката на барањето во тој момент сè уште се наоѓала во прес-центарот додека се давале изјави од Зоран Заев и Талат Џафери.
Сето тоа било пренесувано во живо на ТВ „Нова“. Во тие моменти новоизбраниот претседател Талат Џафери го прекинал пресот којшто бил почнат зашто веќе станало очигледно дека демонстрантите почнале да влегуваат во зградата на Собранието. Вратата на прес-салата ја заклучиле и тоа бил еден од најтрауматичните моменти. Блокаторите на камерите оневозможувале да се снима и подносителката на барањето не била во можност да се јави во живо во програмата на ТВ 24, па тоа го направила преку фејсбук профилот од нејзиниот мобилен телефон и почнала да известува во живо како што ѝ било побарано. Во моментот кога демонстрантите влегле во салата започнал хаос во кој се фрлени предмети, добила и вербални напади со погрдни зборови. Како многу стресен момент бил моментот кога пратеникот Зијадин Села бил повреден, а на кој момент подносителката на барањето била присутна. Во меѓувреме успеала да излезе од салата при што била нападната од демонстрант кој се обидел да ѝ го земе микрофонот. Успеала да дојде до собраниското бифе каде биле и нејзините колеги, од демонстрантите биле заобиколени при што заедно со колешката Наташа Стојановска се бореле за здив, во бифето се изгаснале светлата и почнале да фрлат димни бомби. По извесно време биле евакуирани од Собранието и однесени во касарната во Ѓорче Петров, од каде излегла на свој ризик и заминала во телевизијата каде се вклучила во живо во програма.
При таква фактичка состојба, подносителката на барањето во тужбата до Основниот граѓански суд Скопје укажала дека слободата на изразување, во смисла на член 10 од Европската конвенција за човекови слободи и права на Советот на Европа, подразбира за државата т.н. позитивни обврски коишто се во насока на заштита на безбедноста на новинарите при извршувањето на нивните задачи.
Согласно член 3 ставови 1 и 2 од Законот за медиумите:
(1) Се гарантира слободата на изразување и слободата на медиумите.
(2) Слободата на медиумите особено опфаќа: слобода на изразување на мислења, независност на медиумите, слобода на прибирање, истражување, објавување, избор и пренесување на информации во насока на информирање на јавноста, плурализам и разновидност на медиумите, слобода на проток на информации и отвореност на медиумите за различни мислења, уверувања и за разновидни содржини, достапност до информациите од јавен карактер, почитување на човековата индивидуалност, приватност и достоинство, слобода за основање на правни лица за вршење на дејност за јавно информирање, печатење и дистрибуција на печатен медиум и другите медиуми од земјата и странство, производство и емитување на аудио/аудиовизуелни програми, самостојност на уредникот, новинарот, авторите или креаторите на содржини или програмските соработници и другите лица, а во согласност со правилата на професијата.
Во конкретниот случај, државата, преку соодветни државни институции, не ја гарантирала безбедноста на подносителката при извршување на нејзината работна задача во Собранието. Дотолку повеќе што, видно од доказот, пратеник на Собранието ја трга безбедносната шипка со цел вратите од Собранието да бидат отворени.
Подносителката на барањето наведува дека судовите не ги примениле соодветно ЕКЧП и член 16 од Уставот, а ниту дале правно релевантно толкување на уставно загарантираната слобода на изразување. Апелациониот суд Скопје со Решението ГЖ-1348/21 од 01.09.2021 година, жалбата на подносителката ја уважи во целост и дал јасни насоки за првостепениот суд со кое ја укинал пресудата на Основниот граѓански суд Скопје П4-280/2020 од 11.12.2020 година и го врати предметот на повторно судење, за да оцени дали на критичниот ден државата обезбедила нормална, а со тоа и безбедна атмосфера за непречено вршење на новинарската дејност на тужителката и дали презела активност за заштита на нејзиниот физички и психички интегритет.
По изведувањето на сите докази во првостепената постапка и по напаствијата на Апелациониот суд Скопје, на ден 12.11.2021 година Основниот граѓански суд Скопје донел повторно иста одлука со Пресудата 28 П4-696/21 со која ги одбил тужбените барања на подносителот во целост, меѓу другото и за повреда на слободата на изразување. Образложението на првостепениот суд во тој дел било следно „Согласно со член 10 од ЕКЧП, државите се обврзани да создадат поволна средина за учество на јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв. Во конкретниот случај се работи за акт на насилство во кој државата има обврска да се грижи за заштита на здравјето, животот и имотот на сите физички и правни лица. Не може да стане збор за тоа дека државата не им овозможила на сите лица да ги изразат нивните мислења и идеи без страв, вклучително и тужителката како новинар. Толкувањето на членот 10 дека во услови кога се случуваат акти на насилство со тоа што тужителката како новинар била оневозможена да известува е толкувањето на одредбата надвор од нејзината цел поради која е утврдена. Имено таа го регулира овозможувањето на секој да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, но не и во ситуација за која тужителката побарува надомест на штета, а тоа е ситуација во која основна задача е да се заштити животот и имотот на сите лица“.
Против ваквата пресуда, подносителката на барањето, преку полномошникот, адвокат Филип Медарски од Скопје, вложила навремена жалба против Пресудата П4-696/21 од 12.11.2021 година на Основниот граѓански суд Скопје, поради суштествена повреда на одредбите на парничната постапка, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право и во делот на повредата на слободата на изразување. Меѓу другото, во жалбата се укажува дека горецитираниот заклучок на првостепениот суд бил погрешен од два аспекти: првиот бил дека член 10 од ЕКЧП се однесувал на овозможување на секој да го изрази своето мислење во секојдневниот живот, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот од 27.04.2017 година; вториот бил дека толкувањето на тој член во услови како конкретниот предмет, со тоа што подносителката како новинар била оневозможена да известува, претставува толкување на одредбата надвор од нејзината цел поради која била утврдена. Исто така, анализирајќи го заклучокот се добива впечаток дека во конкретниот случај треба да се дерогира слободата на изразување, што било апсолутно погрешно од причина што прво, државата не донела акт или пропис со којшто се дерогираат одредени права и слободи за заштита на јавен или национален безбедносен интерес. Само во таква ситуација може да се дерогира слободата на изразување и тоа под стриктни околности. Во тој период, 2016 и 2017 година, имало голем број јавни демонстрации пред Собранието, а државата преку нејзиниот апарат за принуда честопати ги сузбивала таквите демонстрации преку различни активности. Но, во конкретниот случај тие активности на државата затаиле, односно воопшто не се ни преземале.
Апелациониот суд Скопје, со Пресудата ГЖ-691/21 од 24.11.2022 година ја одбил жалбата на подносителот, како неоснована. Во образложението, во поглед на слободата на изразување, Апелациониот суд се согласил со заклучокот на првостепениот суд.
Подносителката на барањето ја има примено наведената пресуда на ден 06.12.2022 година, преку нејзиниот полномошник, адвокатот Филип Медарски од Скопје.
Тргнувајќи од цитираните членови на Уставот и Европската конвенција за човекови права, видно било дека новинарите уживаат заштита во рамки на гарантираната слобода на изразување (гарантираната слобода на јавно информирање од цитираниот член 16 од Уставот, како и слободата на изразување од член 10 од Европската конвенција).
Во конкретниот случај, интервенцијата на државата била со донесување на првостепената пресуда 28П4-696/21 од 12.11.2021 година, која е потврдена со Пресудата ГЖ-691/22 од 24.11.2022 година на Апелациониот суд Скопје, а тоа од следните причини:
Ваквиот заклучок, исто така, првостепениот суд го темели и врз основа на член 3 став 1 и 2 од Законот за медиуми, дека во конкретниот случај нема повреда на наведениот член, односно тужителката како новинар и во текот на настаните и во наредниот период известувала за настаните и го искажувала своето мислење за настаните од 27.04.2017 година во дебатни емисии и слично, па оттука првостепениот суд утврдил дека во случајот нема повреда на правото на слобода на изразување, дотолку повеќе што терористички акти се забранети на секое место во државата вклучително и Собранието, па така може да се случи и на улица или било каде, државата е должна да се справи со истите и пред се да ги заштити граѓаните од смрт, повредување и оштетување или уништување на имотот. Фактот што во Собранието влегоа лица кои не треба да бидат таму не ги дерогира законите ниту значи дека на тужителката и било оневозможено правото на слободно изразување. На вакво мислење бил и Апелациониот суд Скопје.
Според подносителката на барањето, со ваквиот заклучок на првостепениот и второстепениот суд, на којшто почиваат предметните пресуди, повредена била уставно гарантираната слобода на изразување на подносителката и член 10 од Европската конвенција за човекови права.
За Основниот граѓански суд Скопје и за Апелациониот суд Скопје не била спорна фактичката состојба, односно настанот на 27.04.2017 година, попознат во јавноста како „Крвавиот четврток“, во смисла дека настанот се случил и дека во Собранието се случувале насилни напади коишто резултирале со повреди кон одредени луѓе. Но, судовите не ги зеле предвид настаните коишто ѝ се случиле на подносителката, односно директните напади кон неа. Впрочем, тужителката никогаш не била повикана да даде изјава пред судот, ниту пак беше сослушан сведокот Наташа Стојановска која била присутна со подносителката критичниот ден.
Имено, и двата суда, член 10 од ЕКЧП го толкувале на начин дека се однесува на овозможување на секого да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот на 27.04.2017 година. Тоа можеби би било правилна констатација, но во поинаква фактичка состојба, односно доколку подносителката сама, своеволно решила да присуствува надвор на демонстрациите, па со нив да влезе во Собранието, па нешто да ѝ се случило при вршењето на нејзината дејност. Тука се работи за сосема поинаква фактичка состојба. Подносителката како новинар, присуствувала на нормална седница внатре во Собранието, каде што известувала за прашања од јавен интерес (конституирање на ново парламентарно мнозинство), а истовремено, имало демонстрации надвор пред Собранието. Должноста на државата било да спречи каков било обид за влегување во Собранието, така што не биле правилен заклучокот на двата суда дека во конкретниот случај член 10 од ЕКЧП и член 16 од Уставот на Република Северна Македонија не можат да најдат примена, односно дека безбедноста на подносителката не потпаѓа под член 10 од ЕКЧП и член 16 од Уставот.
Од образложението на двата суда, се наметнува потребата од одговарање на две прашања, и тоа: состојбата за време на присуство на подносителката во Собранието, и дали со неинтервенирање од страна на државата на 27.04.2017 година, во смисла на непреземање превентивни мерки (доволен број на полициски службеници кои ќе го обезбедуваат Собранието) од какви било напади од страна на демонстрантите, претставува повреда на слободата на изразување на подносителката во насока дека со непреземањето на таквите дејствија се довела во прашање нејзината безбедност.
Во светло на погоре изнесеното, Основниот граѓански суд Скопје и Апелациониот суд Скопје, не заклучиле дека подносителката известувала во мирна, нормална парламентарна атмосфера за прашање од јавен интерес. Впрочем, Собранието, освен што претставува највисок државен орган, каде што пратениците ќе можат да ја остварат својата политичка слобода на изразување, а новинарите слободно да ги пренесат тие информации во јавност, треба и мора да претставува место каде што сите присутни ќе се чувствуваат безбедни при остварувањето на нивните слободи. Значи, државата имала обврска да ги заштити сите присутни во Собранието, за што истата затаила. Воедно, не станува збор за ситуација во која подносителката како новинар се впуштила во известување од „конфликт“, туку таа бил предмет на напад поради непреземање на мерки од страна на надлежните органи на државата. Судовите требало да ја ценат безбедноста на подносителката како составен дел на нејзината слобода на изразување, бидејќи истата била присутна во Собранието како акредитиран новинар. Впрочем, од доказите, видеоснимки кои се во предметот, може да се дојде до еден и единствен заклучок дека државата не презела претходни дејствија за заштита, а оние коишто ги презела биле со закаснување.
При една таква фактичка состојба, двата суда не ја примениле соодветно ЕКЧП, а ниту дале правно релевантно толкување на уставно загарантираната слобода на изразување. Согласно толкувањата на член 10 од ЕКЧП, Европскиот суд за човекови права констатирал дека „државите се обврзани да создадат поволна средина за учество во јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв (Dink v. Turkey, § 137)“, како и дека никој немал право да посегне по нивната безбедност при пренесување на информации од јавен карактер.
Исто така, Европскиот суд за човекови права нагласувал дека член 10 од ЕКЧП создава позитивна обврска за државата да обезбеди заштита на оние коишто се во ризик од физички или друг вид на напад поради остварување на нивната слобода на изразување. На пример, во предметот Ozgur Gundem v. Turkey, 2000 Европскиот суд за човекови права, во параграф 43 навел „Судот, потсетува на важноста на слободата на изразување како предуслов за функционална демократија. Навистина, ефективното остварување на оваа слобода не се заснова само на обврската на државата да не интервенира, туку може да создава и позитивни мерки за заштита, дури и во сферата на односи помеѓу индивидуи. При детермирањето дали постои позитивна обврска, треба да се погледне дали бил направен фер баланс помеѓу јавниот интерес во општеството и интересот на индивидуата, нешто што е својствено низ Конвенцијата. Опсегот на оваа обврска неминовно ќе варира, земајќи ги во предвид разноликоста на ситуациите во Договорните држави, тешкотијата во креирањето на политики на модерни општества и изборите коишто мора да се направат во зависност од приоритетите и ресурсите. Но, ваква обврска не треба да се толкува на начин што ќе наметне невозможен или диспропорционален товар на властите.“
Во друг случај, Dink v. Turkey.2010, станува збор за убиство на новинарот Фират Динк, познат под алијасот Хрант Динк, кое убиство се случило во време кога против него се водела судска постапка заради оцрнување на турцизмот, постапка покрената по барање на националистичка група. Европскиот суд за човекови права утврдил повреда на член 10, во смисла дека постапката против него, комбинирано со недостаток на заштита којашто му била потребна, претставува мешање во неговото право на слобода на изразување. Понатаму, во истиот случај, тој суд ќе констатира „ државите се обврзани да создадат поволна средина за учество во јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв (Dink v. Turkey § 137)“, како и дека никој нема да посегне по нивната безбедност при пренесување на информации од јавен карактер.
Понатаму, дел II.Принципи од точка 21 од Препораката CM/Rec(2016)4 на Комитетот на министри (на Совет на Европа) до државите членки за заштита на новинарите и безбедноста на новинарите и другите медиумски актери, било наведено „Суштинската димензија инволвира примарна обврска за државата да го осигура правото на живот на начин што ќе воведе ефективни казнени одредби со коишто ќе ги одврати од сторување на дела против индивидуи, поткрепено со принуден апарат за превенција, супресија и казнување на прекршување на таквите одредби. Ова, исто така, во соодветни околности, се протега на позитивна обврска на властите да преземат превентивни оперативни мерки да ги заштитат индивидуите чии што животи се во ризик од криминални активности на други индивидуи, Имајќи ги во предвид тешкотиите во креирање на политики во модерни општества, непредвидливоста на човековото однесување и оперативните одлуки коишто мора да бидат направени во согласност со приоритетите и ресурсите, делокругот на позитивната облигација мора да биде интерпретирана на начин што нема да наметне невозможен или диспропорционален товар на властите. Без оглед на се властите мора да обрнат внимание на ранливата позиција во која новинарите се ставаат заради покривање на политичко сензитивни теми vis-a-vis оние на власт.“
Значи, за тужителката постоела реална опасност дури да ѝ биде загрозен физичкиот интегритет, од причина што истата успеала, во целата таа еуфорија, кога била засегната од некои присутни (од толпата) во Собранието да не даде одговор на прашањето од кој медиум е. Во спротивно, последиците кон неа, поради медиумот во којшто работи, ќе биле дури и животно загрозувачки.
Исто така, според подносителката, цитираните пресуди на Основниот граѓански суд Скопје и на Апелациониот суд Скопје имале сериозна импликација со т.н. ефект на ладење (chilling effect) врз слободата на изразување. Ваквите заклучоци, неминовно создаваат импликации во судската пракса дека при вакви исти или слични настани државата всушност нема обврска да ја заштитува слободата на изразување, односно превентивно да се грижи, да спречува или навремено да интервенира да ја отстрани опасноста кон лицата коишто ја остваруваат слободата на изразување.
За крај, поистоветувањето на конкретниот случај со предметот Селмани и други против Македонија од првостепениот суд, било сосема погрешно. Во тој случај се работело за вмешување на државата, нејзината интервенција на отстранување на новинари од галеријата на собраниската сала, а во овој случај се работело за неисполнување на позитивната обврска на државата, односно при доволни ресурси и проценка на фактичката состојба, државата не интервенирала навремено и со тоа ја повредила слободата на изразување на подносителката.
Според тоа, подносителката смета дека Уставниот суд има доволна основа да го толкува и член 16 од Уставот, односно слободата на мислата и јавното изразување на мислата, да го толкува и да даде заштита како што тоа било со член 10 од ЕКЧП, а особено земајќи го предвид јавното известување за предметот У.бр.146/2021 со кое Уставниот суд го усогласил ставот дека постои повреда на правата на подносителот Влатко Стојаноски, па смета дека постојат услови Уставниот суд и во овој предмет да го заземе истиот став и да утврди повреда.
Од горенаведеното и од предложените докази, неспорен бил фактот дека на 27.04.2017 година, државата не презела превентивни мерки со коишто ќе спречи влегување на толпата во Собранието, истата не реагирала 3-4 часа за да ја стабилизира состојбата во Собранието, со што не ја исполнила својата позитивна обврска за заштита на новинарите, а со тоа и на подносителката, која тој ден известувала за прашања од јавен интерес. Поради тоа, се предлага Уставниот суд да утврди повреда на слободата на изразување на подносителката и да ги поништи Пресудата 28 П4-696/21 од 12.11.2021 година на Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-691/22 од 24.11.2022 година на Апелациониот суд Скопје.
II
Судот на седницата, а врз основа на целосната анализа на поднесеното барање од барателот, како и анализата на двете судски одлуки, како и прибавените докази ја утврди следната фактичка состојба:
На ден 27.04.2017 година, подносителката на барањето, била присутна во Собранието на Република Северна Македонија како акредитиран новинар на ТВ 24 за известување од седницата на Собранието, на која требаше да се избере нов претседател на Собранието. Во еден момент толпата станала насилна што се гледало од мониторите коишто вршеле директен пренос од настаните што се случувале надвор од Собранието. Толпата успеала да го пробие кордонот, да ја прескокне заштитната ограда и се упатила кон вратите на Собранието. Во моментот кога избраниот претседател Талат Џафери, кој држел прес го прекинал говорот и веќе виделе дека демострантите почнале да влегуваат во зградата на Собранието. Подносителката на барањето во тој момент сè уште се наоѓала во просториите каде што се одржува прес-конференција, вратата на прес-салата ја заклучиле и тоа било еден од најтрауматичните моменти. Блокаторите на камерите оневозможувале да се снима и подносителката на барањето на била во можност да се јави во живо во програмата на ТВ 24, па тоа го направила преку фејсбук профилот од нејзиниот мобилен телефон и почнала да известува во живо, како што ѝ било побарано. Во моментот кога демонстрантите влегле во салата започнал хаос во кој се фрлале предмети. Видела дека меѓу демонстрантите се и двајца нејзини соседи кои ја предупредиле дека ќе биде страшно, добила и вербални напади со погрдни зборови кога демонстрантите виделе од која телевизија доаѓа. Стресен момент на кој била присутна е и моментот кога пратеникот Зијадин Села бил повреден. Единствена цел на подносителката на барањето како новинар била да се извлече од просторијата, заедно со неколку колеги, па тргнале сите во спротивен правец на движење од луѓето што упаднале во просторијата. Во меѓувреме успеала да излезе од салата при што била нападната од демонстрант кој се обидел да ѝ го земе микрофонот. Подносителката на барањето кога повторно влегла во салата се обидела да известува за случувањата, но повторно од страна на демострантите ѝ биле упатени закани, но успеала да се извлече од просторијата и да се упати до собраниското бифе каде биле и другите колеги. По извесно време повторно се вратиле во прес-салата каде било уште пострашно од претходно. Барателката и нејзината колешка биле заобиколени од демостранти при што се бореле за здив, тргнале да излегуваат од салата, таа излегла, а потоа демонстрантите ја затвориле вратата и нејзината колешка останала внатре. Потоа повторно влегла во бифето, каде се изгаснале светлата и почнале да фрлаат димни бомби, тоа создало дополнителен страв и зголемено чувство на безизлезност и безнадежност. По извесно време биле евакуирани од Собранието и однесени во касарната во Ѓорче Петров. Подносителката на барањето од касарната излегла на свој ризик затоа што им било кажано дека можат да излезат само ако потпишат за тоа. Од таму заминала во телевизијата каде се вклучила во живо во програма.
Подносителката на барањето до Основниот граѓански суд Скопје поднела тужбено барање со кое барала да се задолжи тужениот Република Северна Македонија да исплати на име надомест на нематеријална штета поради претрпен страв износ од 495.000,00 денари и нематеријална штета поради повреда на слободата на изразување во износ од 120.000,00 денари, со казнена камата во висина на референтната стапка на НБ на РСМ што за секое полугодие важела на последниот ден од полугодието што му претходело на тековното полугодие зголемена за 8 процентни поени сметано од денот на пресудувањето до исплатата.
Со Пресудата 28.П4 696/21 од 12.11.2021 година, Основниот граѓански суд Скопје го одбил наведеното тужбено барање како неосновано.
Во образложението на Пресудата се наведува „По однос на делот на тужбеното барање за надомест на нематеријална штета поради повреда на слободата на изразувањето, имајќи го во предвид чл.10 од Европската конвенција за човекови права, каде е наведено дека Државите се обврзани да создадат поповолна средина за учество на јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв, судот најде дека истото е неосновано од следните причини:
Во конкретниот случај се работи за акт на насилство во кој државата има обврска да се грижи за заштита на здравјето, животот и имотот на сите физички лица и правни лица. Не може да стане збор за тоа дека државата не им овозможила на сите лица да ги изразат сите мислења и идеи без здрав, вклучително и тужителката како новинар. Толкувањето на членот 10 дека во услови кога се случуваат акти на насилство со тоа што тужителката како новинар била оневозможена да известува е толкувањето на одредбата надвор од нејзината цел поради која е утврдена. Имено таа го регулира оневозможувањето на секој да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, но не и во ситуација за која тужителката побара надомест на штета, а тоа е ситуација во која основно задача е да се заштити животот и имотот на сите лица.
Ваквиот заклучок, исто така, првостепениот суд го темелел и врз основа на членот 3 став 1 и 2 од Законот за медиуми, дека во конкретниот случај нема повреда на наведениот член, односно тужителката како новинар и во текот на настаните и во наредниот период известувала за настаните и го искажувала своето мислење за настаните од 27.04.2017 година во дебатни емисии и слично, па оттука првостепениот суд утврдил дека во случајот нема повреда на правото на слобода на изразување, дотолку повеќе што терористички акти се забранети на секое место во државата вклучително и собранието, па така можел да се случи и на улица или било каде, државата е должна да се справи со истите и пред се да ги заштити граѓаните од смрт, повредување и оштетување или уништување на имотот. Фактот што во собранието влегоа лица кои не треба да бидат таму не ги дерогира законите ниту значи дека на тужителката и било оневозможено правото на слободно изразување. На вакво мислење бил и Апелациониот суд Скопје.
Имајќи го во предвид горенаведеното, како овој вид на штета не е опфатен со објективна одговорност на Државата, тужителот повредата требало да ја докажува по принцип на субјективна одговорност, што значи нема повреда на правото на слобода на изразување, поради што го одби тужбеното барање како неосновано.“
Незадоволна од донесената пресуда, подносителката на барањето, преку полномошникот Филип Медарски од Скопје, изјавила жалба против истата.
Апелациониот суд Скопје, со Пресуда ГЖ-691/22 од 24.11.2022 година, изјавената жалба ја одбива како неоснована и ја потврдува Пресудата на Основниот граѓански суд Скопје П4-696/21 од 12.11.2021 година.
Подносителката на барањето Пресудата на Апелациониот суд Скопје ГЖ-691/22 од 24.11.2022 година, ја има примено на ден 06.12.2022 година, преку нејзиниот полномошник, адвокатот Филип Медарски од Скопје.
Барањето за заштита на слободи и права пред Уставниот суд е поднесено на 24.01.2023 година, што е во согласност со член 51 од Деловникот на Уставниот суд, според кој барањето до Уставниот суд се поднесува во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт.
III
Согласно член 8 став 1 алинеја 1 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, претставуваат една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Со член 11 став 1 од Уставот, е определено дека физичкиот и моралниот интегритет на човекот се неприкосновени.
Согласно член 16 од Уставот, кој се однесува на граѓанските и политичките слободи и права, се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата. Се гарантира слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање. Се гарантира слободниот пристап кон информациите, слободата на примање и пренесување на информации. Се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на исправка во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на заштита на изворот на информацијата во средствата за јавно информирање. Цензурата е забранета.
Член 25 од Уставот на секој граѓанин му гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.
Со член 50 став 1 од Уставот е определено дека секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот, пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија, во постапка заснована на начелата на приоритет и итност.
Според член 54 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и тоа само во време на воена или вонредна состојба, според одредбите на Уставот, при што ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имот или општествена положба. Ограничувањето на слободите и правата, според ставот 4 на овој член, не може да се однесува на правото на живот, забраната на мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.
Во член 110 алинеја 3 од Уставот е определено дека Уставниот суд на Република Северна Македонија, меѓу другото, ги штити слободите и правата што се однесуваат на слободата на мислата и јавното изразување на мислата.
Од анализата на цитираните уставни одредби произлегува дека уставно-судската заштита не се однесува на сите слободи и права утврдени со Уставот, туку на дел од нив, односно само за оние кои се во надлежност на Уставниот суд според член 110 алинеја 3 од Уставот. За слободите и правата кои не подлежат на уставно-судска заштита, согласно цитираниот член 50 став 1 од Уставот, граѓаните може таа заштита да ја остварат пред судовите во постапка заснована врз начелата на приоритет и итност.
Уставот ја гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, на начин кој е генерален за сите поединци, но ова не значи дека не постои никакво ограничување при манифестирањето на оваа слобода. Границите на манифестирањето на оваа слобода за поединецот се наоѓаат во законски санкционираните дејствија, при што во уставно-правен спор се утврдува дали постои повреда на загарантираната слобода на јавното изразување на мислата преку санкционирање на нејзината манифестација само ако се утврди случај на повреда на други со Уставот и со закон заштитени слободи, права и интереси.
Слободата на изразувањето е заштитена и со меѓународните документи, во кои документи се содржани и одредени ограничувања.
Според член 51 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, секој граѓанин што смета дека со поединечен акт или дејство му е повредено право или слобода утврдени со член 110 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, може да бара заштита од Уставниот суд во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт, односно од денот на дознавањето за преземање дејство со кое е сторена повредата, но не подоцна од 5 години од денот на неговото преземање. Во барањето, според член 52 од Деловникот, потребно е да се наведат причините поради кои се бара заштита, актите или дејствата со кои тие се повредени, фактите и доказите на кои се заснова барањето, како и други податоци потребни за одлучувањето на Уставниот суд.
Во член 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи на Советот на Европа е предвидено дека секој човек има право на слобода на изразувањето. Ова право ги опфаќа слободата на мислење и пренесување на информации или идеи, без мешање на јавната власт и без оглед на границите. Остварувањето на овие слободи, коешто вклучува обврски и одговорности, може да биде под определени формалности, услови, ограничувања и санкции предвидени со закон, кои во едно демократско општество претставуваат мерки неопходни за националната безбедност, територијалниот интегритет и јавната сигурност, заштитата од немири или кривично дело, заштита на здравјето или моралот, угледот или правата на другите, за спречување на ширењето на доверливи информации или за зачувување на авторитетот и непристрасноста на судството.
Според член 2 точка 1 од Законот за медиуми („Службен весник на Република Македонија“ број 184/13 и 13/2014), медиуми се средства за јавно информирање, односно каков било вид на комуникација како весници, магазини, програми на радиото и телевизијата, електронски публикации, телетекст и други средства за дневно или периодично објавување на уреднички обликувани содржини во пишана форма, звук или слика, со цел да се информираат и задоволат културните, образовните и другите потреби на пошироката јавност. Според точката 5, новинар е лице кое врши активности на прибирање, анализа, обработка, обликување и/или класифицирање на информации кои се објавуваат во медиум и е вработен кај издавач на медиум или има склучен договор со истиот или е лице кое врши новинарска дејност како самостојно занимање (слободен новинар).
Согласно член 3 став 1 од овој закон, се гарантира слободата на изразување и слободата на медиумите. Според ставот 2, слободата на медиумите особено опфаќа: слобода на изразување на мислења, независност на медиумите, слобода на прибирање, истражување, објавување, избор и пренесување на информации во насока на информирање на јавноста, плурализам и разновидност на медиумите, слобода на проток на информации и отвореност на медиумите за различни мислења, уверувања и за разновидни содржини, достапност до информациите од јавен карактер, почитување на човековата индивидуалност, приватност и достоинство, слобода за основање на правни лица за вршење на дејност за јавно информирање, печатење и дистрибуција на печатен медиум и другите медиуми од земјата и странство, производство и емитување на аудио/аудиовизуелни програми, како и други електронски медиуми, самостојност на уредникот, новинарот, авторите или креаторите на содржини или програмските соработници и другите лица, а во согласност со правилата на професијата. Според ставот 3, слободата на медиумите може да биде ограничена само во согласност со Уставот на Република Македонија.
Слободата на медиумите како составен дел на слободата на изразувањето што, меѓу другото, ја опфаќа слободата на јавното информирање и слободата на примање и пренесување на информации, исто така, претставуваат основи на демократското општество бидејќи слободната комуникација на информации и идеи за политичките и другите општествени прашања од јавен интерес се од суштинско значење за секое општество. Ова имплицира слобода на медиумите да добиваат информации врз основа на кои тие ќе можат да ја остваруваат својата улога, да коментираат и известуваат за сите значајни прашања од јавен интерес без ограничувања со цел да ја информираат јавноста.
Како потврда на наведеното, Судот оцени дека подносителката на барањето, како акредитиран новинар на ТВ 24, заедно со други новинари, била присутна во зградата на Собранието, со задача да известува за случувањата околу изборот на нов претседател на Собранието, како прашање од јавен интерес, на начин што е вообичаен за известување на медиумите за работата на Собранието, во согласност со уставната, законската и деловничката регулатива. Настаните кои следувале потоа, од страна на толпа насилни демонстранти кои упаднале во зградата на Собранието, имале за цел да го спречат изборот на претседател на Собранието.
Тргнувајќи од вака изнесената анализа, Судот утврди дека подносителката на барањето како новинар била оневозможена да ги изрази своите мислења и идеи без страв, на начин што од страна на државата е пропуштено да ја исполни својата позитивна обврска, да ја заштити подносителката на барањето и да ѝ овозможи да ја информира јавноста за настаните во Собранието, а ова е пропуштено да се утврди со пресудите наведени во диспозитивот на оваа одлука. Со самото тоа постои повреда на слободата на мислата и јавното изразување на мислата на барателот.
Врз основа на изнесеното и утврдената фактичка состојба, Судот оцени дека државата, во наведените вонредни и насилни околности, го повредила правото на слободно изразување на мислата, гарантирано со член 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и член 16 од Уставот на Република Северна Македонија.
Со оглед на тоа дека не се исполнети условите од член 112 став 2 од Уставот, Судот не го прифати барањето на подносителката за поништување на Пресудата 28.П4-696/21 од 12.11.2021 година од Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-691/22 од 24.11.2022 година на Апелациониот суд Скопје.
IV
Врз основа на наведеното, Судот со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на оваа одлука.
V
Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска
* * *
Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.11/2023
Shkup,10 janar 2024
Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 alineja 3 dhe nenit 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 70 alineја 2 е Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 10 janar 2024, miratoi
V E N D I M
1. PRANOHET kërkesa për cenim të lirisë së mendimit dhe shprehjes publike të mendimit të parashtrueses Dushica Mërgja Kovaçev nga Shkupi.
2. PËRCAKTOHET cenim i lirisë së mendimit dhe shprehjes publike të mendimit të parashtrueses Dushica Mërgja Kovaçev nga Shkupi, i bërë me Aktgjykimin 28.P4-696/21 të datës 12.11.2021 nga Gjykata Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimin GZH-691/22 të datës 24.11.2022 nga Gjykata e Apelit në Shkup.
3. Ky vendim do të botohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
Arsyetim
I
Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Dushica Mërgja Kovaçev nga Shkupi, përmes avokatit Filip Medarski nga Shkupi, ka paraqitur kërkesë për mbrojtjen e lirisë dhe të drejtës së shprehjes publike të mendimit, në të cilën thekson se parashtruesja, e punësuar në Shoqërinë për veprimtari gazetareske – botuese Televizionin 24 Shkup, e cila si gazetare e akredituar e Televizionit 24 ishte e pranishme në seancën e Kuvendit në të cilën do të bëhej zgjedhja e kryetarit të ri të Kuvendit të Republikës së Maqedonisë së Veriut, i ka parashtruar padi Gjykatës Themelore Civile Shkup kundër Republikës së Maqedonisë së Veriut për kompensim të dëmit jomaterial nga frika e pësuar dhe kompensim për dëmin jomaterial për shkelje të lirisë së shprehjes, për shkak të mosmarrjes së masave nga shteti për mbrojtjen integritetit fizik dhe mendor si dhe të ndërmarrë veprimet e duhura për mbrojtjen e lirisë së shprehjes më datën 27 prill 2017, e njohur për opinionin më shumë si “E enjtja e përgjakshme”.
Parashtruesja e kërkesës në ditën kritike më 27.04.2017, ishte prezente në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë si gazetare e akredituar e Televizionit 24 për të raportuar për zhvillimet rreth zgjedhjes së shumicës së re parlamentare dhe kryetarit të Kuvendit të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Në të njëjtën kohë, para Kuvendit ka pasur një tubim publik, ku kanë marrë pjesë një numër i madh i njerëzve, të pakënaqur nga situata politike.
Pas atmosferës së tensionuar në sallën plenare të Kuvendit, deputetët e pranishëm janë drejtuar drejt sallës së konferencave për shtyp. Derisa po vazhdonte fjalimi i deputetit Zoran Zaev, tubimi publik para Kuvendit tranmsmetohej drejtpërdrejt në ekranet televizive të vendosura në qendrën për shtyp. Në një moment u dallua qartë se turma po bëhej e dhunshme, ajo u drejtua drejt dyerve të Kuvendit. Para dyerve ishte një kordon nga disa policë. Një hyrje e tillë nuk është penguar aspak nga punonjësit e policisë që ndodheshin në oborrin e Kuvendit. Pavarësisht këtyre zhvillimeve, konferenca për shtyp në Kuvend vazhdoi pasi askush nuk shpresonte që turma të lejohej brenda Kuvendit. Në një moment dyert e Kuvendit janë hapur nga brenda nga deputeti Kërsto Mukovski dhe turma ka filluar të hyjë në Kuvend. Në atë moment, parashtruesja e kërkesës ka qenë ende në qendrën për shtyp, ndërsa po jepeshin deklarata nga Zoran Zaevi dhe Talat Xhaferi.
E gjithë kjo u transmetua drejtpërdrejt në TV “Nova”. Në ato momente, kryetari i sapozgjedhur Talat Xhaferi e ndërpreu konferencën e nisur për media pasi tashmë ishte e qartë se protestuesit kishin filluar të hynin në ndërtesën e Kuvendit. Ata e kanë mbyllur derën e sallës së konferencave për shtyp dhe ky ishte një nga momentet më traumatike. Bllokuesit e kamerave e kanë pamundësuar regjistrimin dhe parashtruesja e kërkesës nuk ka mundur të lidhet drejtpërdrejt në programin e TV 24, ndaj këtë e ka bërë përmes profilit të saj në Fejsbuk nga celulari i saj dhe ka filluar të raportojë drejtpërdrejt siç i është kërkuar. Në momentin kur protestuesit kanë hyrë në sallë ka nisur kaosi në të cilin janë hedhur sende dhe ajo ka marrë sulme verbale me fjalë fyese. Moment mjaft stresues ka qenë momenti i lëndimit të deputetit Zijadin Sela, në të cilin moment ka qenë e pranishme edhe parashtruesja e kërkesës. Ndërkohë ajo ka arritur të dalë nga salla, me ç’rast është sulmuar nga një protestues i cili ka tentuar t’i marrë mikrofonin. Ajo arriti të shkojë në bufenë e kuvendit ku ishin kolegët e saj, ata u rrethuan nga protestuesit dhe së bashku me kolegen e saj Natasha Stojanovska u munduan të merrnin frymë, dritat në bufe janë fikur dhe kanë filluar të hedhin bomba tymuese. Pas një kohe, janë evakuuar nga Kuvendi dhe janë dërguar në kazermën në Gjorçe Petrov, nga ku ajo ka dalë me përgjegjësinë e saj dhe ka shkuar në stacionin televiziv ku mori pjesë në një program drejtpërdrejtë.
Në një situatë të tillë faktike, parashtruesja e kërkesës në padinë në Gjykatën Themelore Civile Shkup ka theksuar se liria e shprehjes, në kuptim të nenit 10 të Konventës Evropiane për Liritë dhe të Drejtat e Njeriut e Këshillit të Evropës, nënkupton për shtetin dhe të ashtuquajturat detyrime pozitive që synojnë mbrojtjen e sigurisë së gazetarëve gjatë kryerjes së detyrave të tyre.
Në bazë të nenit 3 paragrafëve 1 dhe 2 të Ligjit për mediat:
(1) Garantohet liria e shprehjes dhe liria e mediave.
(2) Liria e medias në veçanti përfshin: lirinë e shprehjes së mendimit, pavarësinë e medias, lirinë e grumbullimit, kërkimit, publikimit, përzgjedhjes dhe transmetimit të informacionit në drejtim të informimit të publikut, pluralizmit dhe diversitetit të mediave, lirinë e rrjedhës së informacioneve dhe transparencës së mediave për opinione të ndryshme, bindje dhe për përmbajtje të ndryshme, qasjen në informacionet e karakterit publik, respektimin e individualitetit njerëzor, privatësinë dhe dinjitetin, lirinë e krijimit të personave juridikë për të kryer veprimtari për informimin publik, shtypjen dhe shpërndarjen e mediave të shtypit dhe mediave të tjera nga vendi dhe jashtë vendit, prodhimin dhe transmetimin e programeve audio/audiovizive, pavarësinë e redaktorit, gazetarit, autorëve ose krijuesve të përmbajtjeve ose bashkëpunëtorëve të programeve dhe personave të tjerë ndërsa në përputhje me rregullat e profesionit.
Në rastin konkret, shteti, nëpërmjet institucioneve përkatëse shtetërore, nuk e ka garantuar sigurinë e parashtruesit gjatë kryerjes së detyrës së tij në Kuvend. Aq më tepër që siç shihet nga provat, një deputet i Kuvendit e ka hequr shiritin e sigurisë për të hapur dyert e Kuvendit.
Parashtruesja e kërkesës thekson se gjykatat nuk e kanë zbatuar siç duhet KEDNJ-në dhe nenin 16 të Kushtetutës dhe as nuk kanë dhënë një interpretim ligjor përkatës të lirisë së shprehjes të garantuar me kushtetutë. Gjykata e Apelit në Shkup me Aktvendimin GZH-1348/21 të datës 01.09.2021, e ka respektuar ankesën e parashtrueses së kërkesës në tërësi dhe gjykatës së shkallës së parë i ka dhënë udhëzime të qarta me të cilat e ka anuluar aktgjykimin e Gjykatës Themelore Civile Shkup P4-280/2020 të datës 11.12.2020 dhe e ktheu çështjen në rigjykim, për të vlerësuar nëse në ditën kritike shteti ka ofruar një atmosferë normale dhe për rrjedhojë të sigurt për kryerjen pa ndërprerje të veprimtarisë gazetareske të paditëses dhe nëse ka marrë masa për të mbrojtur integritetin e saj fizik dhe psikik.
Pas paraqitjes së të gjitha provave dhe pas vendimeve të Gjykatës së Apelit Shkup më datë 12.11.2021 Gjykata Themelore Civile e Shkupit ka marrë sërish vendim të njëjtë me Aktgjykimin 28 P4-696/21, me të cilin në tërësi janë refuzuar pretendimet e parashtruesit, ndër të tjera, për shkelje të lirisë së shprehjes. Arsyetimi i gjykatës së shkallës së parë në atë pjesë ishte si vijon: “Në pajtim me nenin 10 të KEDNJ, shtetet janë të detyruar të krijojnë një mjedis të favorshëm për pjesëmarrje në debate publike për të gjithë personat e interesuar, duke u mundësuar atyre të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë. Në rastin konkret bëhet fjalë për një akt dhune në të cilin shteti ka detyrimin të kujdeset për mbrojtjen e shëndetit, jetës dhe pronës së të gjithë personave fizikë dhe juridikë. Nuk mund të bëhet fjalë për atë se shteti nuk u ka mundësuar të gjithë personave të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë, përfshirë edhe paditësen si gazetare. Interpretimi i nenit 10 se në kushtet kur ndodhin akte dhune, me atë që paditësja si gazetare është penguar të raportojë është interpretim i dispozitës përtej qëllimit të saj për të cilin është krijuar. Përkatësisht, ajo e rregullon mundësinë e të gjithëve që të shprehin mendimin e tyre në jetën e përditshme, por jo në një situatë për të cilën paditësja kërkon kompensimin e dëmit, dhe kjo është një situatë në të cilën detyra themelore është mbrojtja e jetës dhe pronës së të gjithë personave.
Kundër këtij aktgjykimi, parashtruesja e kërkesës përmes personit të autorizuar, avokatit Filip Medarski nga Shkupi, parashtroi ankesë kundër aktgjykimit P4-696/21 të datës 12.11.2021 të Gjykatës Themelore Civile Shkup, për shkak të shkeljes thelbësore të dispozitave të procedurës kontestimore, gjendjes faktike të vërtetuar gabimisht dhe joplotësisht dhe zbatimit të gabuar të së drejtës materiale dhe në pjesën e cenimit të lirisë së shprehjes. Midis tjerash, në ankesë thuhet se konstatimi i lartshënuar i gjykatës së shkallës së parë ka qenë i gabuar prej dy aspekteve: i pari ka qenë se neni 10 i KEDNJ ka të bëjë me mundësinë që secili ta shprehë mendimin e tij në jetën e përditshme dhe jo në kushte kur ndodhin akte të dhunës, siç ka qenë ngjarja e 27.04.2017; i dyti ka qenë se interpretimi i këtij neni në kushte si lënda konkrete, me atë që parashtruesja si gazetare është pamundësuar për të raportuar, paraqet interpretim të dispozitës përtej qëllimit të tij për të cilin është përcaktuar.
Gjithashtu, duke e analizuar konkluzionin, krijohet përshtypja se në rastin konkret liria e shprehjes duhet të derogohet, gjë që ishte absolutisht e gabuar sepse, së pari, shteti nuk ka miratuar një akt apo rregullore që derogon disa të drejta dhe liri për mbrojtjen e një interesi publik apo kombëtar të sigurisë. Vetëm në një situatë të tillë liria e shprehjes mund të derogohet edhe atë në rrethana strikte. Gjatë asaj periudhe, 2016 dhe 2017, ka pasur një numër të madh të demonstratave publike para Kuvendit dhe shteti përmes aparatit të tij shtrëngues shpesh herë i ka shtypur demonstratat e tilla me aksione të ndryshme. Mirëpo, në rastin konkret, ato aktivitete të shtetit janë fshehur, gjegjësisht nuk janë ndërmarrë fare.
Gjykata e Apelit në Shkup, me Aktgjykimin GZH-691/21 të datës 24.11.2022, e refuzoi ankesën e paditësit si të pabazuar. Në arsyetimin për lirinë e shprehjes, Gjykata e Apelit ka rënë dakord me përfundimin e gjykatës së shkallës së parë.
Aktgjykimin në fjalë parashtruesja e kërkesës e ka pranuar më 06.12.2022, përmes të autorizuarit të tij, avokatit Filip Medarski nga Shkupi.
Nisur nga nenet e cituara të Kushtetutës dhe të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, u kuptua se gazetarët gëzojnë mbrojtje brenda lirisë së garantuar të shprehjes (liria e garantuar e informimit publik nga neni 16 i përmendur i Kushtetutës, si dhe liria e e shprehjes nga neni 10 i Konventës Evropiane).
Në rastin konkret, intervenimi i shtetit ka qenë me miratimin e aktvendimit të shkallës së parë 28P4-696/21 të datës 12.11.2021, që është vërtetuar me Aktgjykimin GZH-691/22 të datës 24.11.2022 në Gjykatën e Apelit Shkup, për arsyet si në vijim:
Gjykata e shkallës së parë këtë konkluzion e ka bazuar edhe në bazë të nenit 3 paragrafi 1 dhe 2 të Ligjit për media, se në rastin konkret nuk ka shkelje të nenit në fjalë, përkatësisht paditësja si gazetare gjatë ngjarjeve edhe në periudhën në vijim ka raportuar për ngjarjet dhe e ka shprehur mendimin e saj për ngjarjet e datës 27.04.2017 në emisione debatuese dhe të ngjashme, dhe për këtë arsye gjykata e shkallës së parë ka konstatuar se nuk ka pasur shkelje të së drejtës së lirisë së shprehjes në rasti, aq më tepër që aktet terroriste janë të ndaluara në çdo vend të vendit, përfshirë Kuvendin, kështu që mund të ndodhin edhe në rrugë apo kudo, shteti është i detyruar të merret me to dhe mbi të gjitha të mbrojë qytetarët nga vdekja, lëndimi dhe dëmtimi. ose shkatërrimi i pronës. Fakti që në Kuvend kanë hyrë persona që nuk duhet të jenë aty nuk derogon ligjet dhe nuk do të thotë se paditëses i është hequr e drejta e shprehjes së lirë. I të njëjtin mendim ishte edhe Gjykata e Apelit në Shkup.
Sipas parashtrueses, me këtë konkluzion të gjykatave të shkallës së parë dhe të dytë, mbi të cilat mbështeten aktgjykimet në fjalë, është shkelur liria e garantuar me kushtetutë e shprehjes së parashtrueses dhe neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.
Për Gjykatën Themelore Civile Shkup dhe Gjykatën e Apelit Shkup, gjendja faktike, gjegjësisht ngjarja e datës 27.04.2017, e njohur në opinion si “E enjtja e përgjakshme”, ka kuptimin se ngjarja ka ndodhur dhe se në Kuvend kanë ndodhur sulme të dhunshme, të cilat kanë rezultuar me lëndime të disa personave. Megjithatë, gjykatat nuk i kanë marrë parasysh ngjarjet që i kanë ndodhur parashtrueses, gjegjësisht sulmet e drejtpërdrejta ndaj saj. Përkatësisht, paditësja asnjëherë nuk është thirrur të japë deklaratë përpara gjykatës dhe as nuk është marrë në pyetje dëshmitarja Natasha Stojanovska e cila ka qenë e pranishme me parashtruesen në ditën kritike.
Përkatësisht, të dyja gjykatat e interpretuan nenin 10 të KEDNJ-së në atë mënyrë që i referohet mundësimit të shprehjes së mendimit të secilit në jetën e përditshme, e jo në kushte ku ndodhin akte dhune, siç është ngjarja e datës 27.04.2017. Ndoshta do të ishte një konstatim i saktë, por në një situatë tjetër faktike, gjegjësisht nëse parashtruesja vetë vendoste arbitrarisht të merrte pjesë në demonstratat jashtë, pastaj të hynte me ta në Parlament dhe t’i ndodhte diçka gjatë ushtrimit të detyrës së saj. Kjo është një situatë faktike krejtësisht e ndryshme. Parashtruesja, si gazetare, ka marrë pjesë në një seancë normale brenda Kuvendit, ku ka raportuar për çështje me interes publik (konstituimi i shumicës së re parlamentare), ndërsa në të njëjtën kohë ka pasur edhe protesta jashtë Kuvendit. Detyrë e shtetit ishte të parandalonte çdo tentativë për të hyrë në Parlament, kështu që konkluzioni i dy gjykatave nuk ka qenë i drejtë se në rastin konkret, neni 10 i KEDNJ-së dhe neni 16 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk mund të gjejnë zbatim, gjegjësisht se siguria e parashtruesit nuk bie nën nenin 10 të KEDNJ dhe nenin 16 të Kushtetutës.
Nga arsyetimi i dy gjykatave, imponohet nevoja për t’iu përgjigjur dy pyetjeve, përkatësisht: situatës gjatë pranisë së parashtrueses në Kuvend dhe nëse me mosndërhyrjen e shtetit më 27.04.2017, në kuptimin e mosmarrjes së masave parandaluese (numër i mjaftueshëm i nëpunësve policorë që do ta sigurojnë Kuvendin) nga çfarëdo sulmi nga ana e demonstruesve, paraqet shkelje të lirisë së shprehjes së parashtrueses në drejtim që me mosndërmarrjen e veprimeve të tilla është vënë në pikëpyetje siguria e tij.
Në lidhje me sa më sipër, Gjykata Themelore Civile Shkup dhe Gjykata e Apelit Shkup, së pari, nuk kanë konstatuar se parashtruesja e kërkesës ka raportuar në një atmosferë paqësore, normale parlamentare për çështje me interes publik. Në fakt, Parlamenti, përveçse është organi më i lartë shtetëror, ku deputetët mund ta ushtrojnë lirinë e tyre politike të shprehjes, dhe gazetarët mund t’ia përcjellin lirshëm atë informacion publikut, duhet medoemos të jetë një vend ku të gjithë të pranishmit do të ndihen të sigurt në ushtrimin e lirive të tyre. Përkatësisht, shteti e ka obligim t’i mbrojë të gjithë të pranishmit në Kuvend, gjë që nuk e bëri. Gjegjësisht, nuk mund të bëhet fjalë për një situatë në të cilën parashtruesja, si gazetare, është përfshirë në raportimin e një “konflikti”, por ajo është sulmuar për shkak të mosmarrjes së masave nga organet kompetente të shtetit. Gjykatat është dashur ta vlerësojnë sigurinë e parashtrueses si pjesë përbërëse e lirisë së saj të shprehjes, pasi ajo ka qenë e pranishme në Kuvend si gazetare e akredituar. Ne fakt nga provat, videot qe janë në lëndë mund të arrihet në një konkluzion të vetëm, shteti nuk ka ndërmarrë asnjë veprim të mëparshëm për mbrojtje dhe ato që i ka ndërmarrë kanë qenë me vonesë.
Pas një situate të tillë faktike, dy gjykatat nuk e kanë zbatuar siç duhet KEDNJ-në dhe as nuk kanë dhënë interpretim ligjor përkatës të lirisë së shprehjes të garantuar me Kushtetutë. Sipas interpretimeve të nenit 10 të KEDNJ, Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut ka konstatuar se “shtetet janë të detyruara të krijojnë një mjedis të favorshëm për pjesëmarrjen në debatet publike të të gjithë personave të interesuar, duke u mundësuar atyre të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë. (Dink v. Turkey, § 137)“, dhe se askush nuk ka pasur të drejtë ta cenojë sigurinë e tyre gjatë transmetimit të informacioneve me karakter publik.
Gjithashtu, Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut thekson se neni 10 i KEDNJ krijon një detyrim pozitiv për shtetin që të sigurojë mbrojtjen e atyre që janë në rrezik nga sulmet fizike ose të llojeve të tjera për shkak të ushtrimit të lirisë së tyre të shprehjes. Për shembull, në çështjen Ozgur Gundem v. Turkey, 2000 Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, në paragrafin 43 ka potencuar “Gjykata, rikujton për rëndësinë e lirisë së shprehjes si një parakusht për një demokraci funksionale. Në të vërtetë, realizimi efektiv i kësaj lirie nuk bazohet vetëm në detyrimin e shtetit për të mos ndërhyrë, por mund të krijojë edhe masa pozitive mbrojtjeje, edhe në sferën e marrëdhënieve ndërmjet individëve. Kur përcaktohet nëse ka një detyrim pozitiv, duhet parë nëse është bërë një ekuilibër i drejtë midis interesit publik në shoqëri dhe interesit të individit, diçka tipike në Konventë.
Shtrirja e këtij detyrimi do të ndryshojë në mënyrë të pashmangshme, duke marrë parasysh shumëllojshmërinë e situatave në shtetet kontraktuese, vështirësinë e politikëbërjes në shoqëritë moderne dhe zgjedhjet që duhen bërë në varësi të prioriteteve dhe burimeve. Por një detyrim i tillë nuk duhet të interpretohet në atë mënyrë që të imponojë një barrë të pamundur ose joproporcionale për autoritetet.“
Në një rast tjetër, Dink v. Turkey.2010, bëhet fjalë për vrasjen e gazetarit Firat Dink, i njohur me pseudonimin Hrant Dink, vrasje e ndodhur në kohën kur ndaj tij po zhvillohej një çështje gjyqësore për nxirje ndaj turqizmit, çështje e nisur me kërkesë të një grupi nacionalist. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut konstatoi shkelje të nenit 10, në atë që procedimet kundër tij, të kombinuara me mungesën e mbrojtjes që ai kishte nevojë, përbënin një ndërhyrje në të drejtën e tij për lirinë e shprehjes. Për më tepër, në të njëjtën çështje, ajo gjykatë do të deklarojë se “shtetet janë të detyruara të krijojnë një mjedis të favorshëm për pjesëmarrjen në debate publike të të gjithë personave të interesuar, duke u mundësuar atyre të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë. (Dink v. Turkey § 137)“ si dhe se askush nuk do ta cenojë sigurinë e tyre gjatë transmetimit të informacioneve të karakterit publik.
Për më tepër, pjesa II. Parimet e pikës 21 të Rekomandimit CM/Rec(2016)4 të Komitetit të ministrave (të Këshillit të Evropës) për Shtetet anëtare për mbrojtjen e gazetarëve dhe sigurinë e gazetarëve dhe aktorëve të tjerë të medias, “Dimensioni thelbësor përfshin detyrimin parësor për shtetin që të sigurojë të drejtën e jetës në një mënyrë që do të prezantojë dispozita efektive penale që do t’i pengojnë ata nga kryerja e veprave kundër individëve, të mbështetur nga një aparat detyrues për parandalim, shtypjen dhe ndëshkimin e shkeljeve të dispozitat e tilla. Kjo, në rrethana të përshtatshme, shtrihet edhe në detyrimin pozitiv të autoriteteve për të marrë masa parandaluese operacionale për të mbrojtur individët, jeta e të cilëve është në rrezik nga aktivitetet kriminale të individëve të tjerë.
Duke i pasur parasysh vështirësitë e politikëbërjes në shoqëritë moderne, paparashikueshmërinë e sjelljes njerëzore dhe vendimet operacionale që duhet të merren në përputhje me prioritetet dhe burimet, fushëveprimi i obligacionit pozitiv duhet të interpretohet në një mënyrë që të mos imponojë një barrë e pamundur ose joproporcionale për autoritetet. Pavarësisht kësaj, autoritetet duhet t’i kushtojnë vëmendje pozitës së cenueshme në të cilën ndodhen gazetarët për të mbuluar tema të ndjeshme politikisht vis-a-vis atyre në pushtet.“
Përkatësisht, paditësja kishte rrezik real që edhe t’i kërcënohej integriteti fizik, për arsye se e njëjta arriti që në gjithë atë eufori, kur u prek nga disa persona të pranishëm (nga turma) në Kuvend, të mos i përgjigjej pyetjes se nga cila media ishte. Përndryshe, pasojat për të, për shkak të medias në të cilën punon, do të kishin qenë të rrezikshme madje edhe për jetën.
Gjithashtu, sipas parashtrueses, aktgjykimet e cituara të Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Gjykatës së Apelit Shkup kishin implikim serioz me të ashtuquajturin efekt ftohës (chilling effect) në lirinë e shprehjes. Konkluzione të tilla në mënyrë të pashmangshme krijuan implikime në praktikën gjyqësore se në rastin e këtyre ngjarjeve të njëjta ose të ngjashme, shteti në fakt nuk ka pasur asnjë detyrim për të mbrojtur lirinë e shprehjes, përkatësisht në mënyrë parandaluese të kujdeset, të parandalojë ose të intervenojë me kohë për ta larguar rrezikun ndaj personave që e realizojnë lirinë e shprehjes.
Së fundi, identifikimi i rastit konkret nga gjykata e shkallës së parë me rastin Selmani dhe të tjerët kundër Maqedonisë ishte krejtësisht i gabuar. Në atë rast bëhej fjalë për ndërhyrjen e shtetit, ndërhyrjen e tij në largimin e gazetarëve nga galeria e sallës së Kuvendit, dhe në këtë rast bëhej fjalë për mospërmbushjen e detyrimit pozitiv të shtetit, përkatësisht me burime të mjaftueshme dhe vlerësimin e gjendjes faktike, shteti nuk ka ndërhyrë me kohë dhe me këtë e ka cenuar lirinë e shprehjes së parashtrueses.
Rrjedhimisht, parashtruesja beson se Gjykata Kushtetuese ka arsye të mjaftueshme për të interpretuar dhe garantuar mbrojtjen e nenit 16 të Kushtetutës, përkatësisht lirinë e mendimit dhe të shprehjes publike të mendimit, siç ishte rasti me nenin 10 të KEDNJ, e në veçanti duke e marrë parasysh njoftimin publik për lëndën U.nr. 146/2021 me të cilin Gjykata Kushtetuese e ka harmonizuar qëndrimin se ekziston shkelje e të drejtave të parashtruesit Vllatko Stojanoski dhe vlerëson se ekzistojnë kushte që Gjykata Kushtetuese edhe në këtë lëndë ta marrë qëndrimin e njëjtë dhe të përcaktojë shkelje.
Nga gjithçka e paraqitur më sipër, si dhe nga provat e propozuara, ishte i padiskutueshëm fakti se në datën 27.04.2017, shteti nuk mori masa parandaluese për të parandaluar hyrjen e turmës në Kuvend, nuk reagoi për 3-4 orë për ta stabilizuar situatën në Kuvend, kështu që nuk e përmbushi detyrimin pozitiv për t’i mbrojtur gazetarët, e me këtë edhe parashtruesin, i cili raportonte për çështje me interes publik atë ditë. Prandaj, propozohet që Gjykata Kushtetuese të konstatojë shkelje të lirisë së shprehjes së parashtruesit të kërkesës dhe ta anulojë Aktgjykimin 28 P4-696/21 të datës 12.11.2022 të Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimin GZH-691/22 të datës 24.11.2022 të Gjykatës së Apelit Shkup.
II
Gjykata në seancë, duke u bazuar në analizën e plotë të kërkesës së parashtruar nga parashtruesja, si dhe në analizën e dy vendimeve gjyqësore, si dhe provat e marra, e konstatoi gjendjen faktike të mëposhtme:
Më datë 27.04.2017, parashtruesja e kërkesës, ishte e pranishme në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë si gazetare e akredituar e TV 24 për të raportuar nga seanca e Kuvendit, ku duhej të zgjidhej kryetari i ri i Kuvendit. Paralelisht me mbajtjen e seancës, jashtë godinës së Kuvendit janë mbajtur edhe protesta, të cilat u intensifikuan pasi shumica e re parlamentare duhej ta zgjidhte kryetarin e ri të Kuvendit. Në një moment, turma u bë e dhunshme siç shihet nga monitorët që transmetonin drejtpërdrejt nga ngjarjet që po ndodhnin jashtë Kuvendit. Turma arriti të depërtojë kordonin, ta kapërcejë gardhin mbrojtës dhe të drejtohet drejt dyerve të Kuvendit. Në momentin kur kryetari i sapozgjedhur Talat Xhaferi, i cili po mbante konferencë shtypi e ndërpreu fjalimin pasi kanë parë se protestuesit kanë filluar të hyjnë në objektin e Kuvendit. Në atë moment, parashtruesja e kërkesës ndodhej ende në ambientet ku po mbahej konferenca për shtyp, dera e sallës së shtypit ishte e mbyllur dhe ishte një nga momentet më traumatike. Bllokuesit e kamerave e bënë të pamundur regjistrimin dhe parashtruesja e kërkesës nuk ka mundur të telefononte drejtpërdrejt në programin e TV 24, ndaj e bëri këtë nëpërmjet profilit të saj në Fejsbuk nga celulari i saj dhe ka filluar të raportonte drejtpërdrejtë, siç i është kërkuar. Në momentin që protestuesit kanë hyrë në sallë ka nisur kaosi në të cilin janë hedhur gjësende. Ajo pa se në mesin e protestuesve ishin edhe dy fqinjë të saj, të cilët e paralajmëruan se do të ishte e tmerrshme, gjithashtu mori sulme verbale me fjalë përçmuese kur protestuesit panë se nga cili televizion vinte. Një moment stresues në të cilin ajo ka qenë prezente ka qenë momenti i plagosjes së deputetit Zijadin Sela. Qëllimi i vetëm i parashtrueses së kërkesës si gazetare ishte të dilte nga hapësira, së bashku me disa kolegë, kështu që të gjithë janë nisur në drejtim të kundërt të lëvizjes nga personat që hynë në hapësirë. Ndërkohë që ajo ka arritur të dalë nga salla është sulmuar nga një protestues i cili ka tentuar t’ia marrë mikrofonin. Kur parashtruesja e kërkesës sërish ka hyrë në sallë, është përpjekur të raportonte për ngjarjet, protestuesit e kanë kërcënuar sërish, megjithatë ajo ka arritur të dalë nga hapësira dhe të drejtohej nga bufeja e Kuvendit ku ndodheshin kolegët e tjerë.
Pas disa kohësh ata janë kthyer sërish në sallën e konferencave për shtyp, ku ka qenë edhe më e frikshme se më parë. Parashtruesja dhe kolegia e saj u rrethuan nga protestuesit, duke mos marrë frymë, ata nisën të largoheshin nga salla, ajo doli jashtë dhe më pas protestuesit e kanë mbyllur derën dhe kolegia e saj ka ngelur brenda. Më pas ajo është kthyer në bufe, ku janë fikur dritat dhe kanë filluar të hidheshin bomba tymi, gjë që krijoi frikë shtesë dhe një ndjenjë të shtuar të dëshpërimit dhe pafuqisë. Pas një kohe ata janë evakuuar nga Kuvendi dhe janë dërguar në kazermën në Gjorçe Petrov. Parashtruesja e kërkesës nga kazerma ka dalë me përgjegjësi personale, pasi atyre iu tha se mund të largoheshin vetëm nëse firmosnin për të dalë. Nga atje, ajo shkoi në televizion, ku u kyç drejtpërdrejt në program.
Parashtruesja parashtroi kërkesë paditëse në Gjykatën Themelore Civile Shkup, me të cilën kërkon që i padituri Republika e Maqedonisë së Veriut të urdhërohet për kompensim të dëmit jomaterial për shkak të frikës së pësuar në shumë prej 495.000,00 denarësh dhe dëmit jomaterial për shkak të shkeljes së lirisë së shprehjes në shumë prej 120.000,00 denarësh, me kamatëvonesë në shumën e normës referente të BP-së së RMV-së që për çdo gjashtëmujor vlente në ditën e fundit të gjashtëmujorit që i paraprin gjysmëvjetori aktual i rritur me 8 pikë përqindje e llogaritur nga dita e miratimit të aktgjykimit deri në pagesë.
Me Aktgjykimin 28.P4 696/21 të datës 12.11.2021, Gjykata Themelore Civile Shkup e refuzoi padinë në fjalë si të pabazuar.
Në arsyetimin e Aktgjykimit thuhet “Në lidhje me pjesën e padisë për kompensimin e dëmit jomaterial për shkak të cenimit të lirisë së shprehjes, duke e marrë parasysh nenin 10 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, ku thuhet se shtetet janë të detyruara të krijojnë një mjedis më të favorshëm për pjesëmarrje në debate publike të të gjithë personave të involvuar, duke u mundësuar atyre që t’i shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë, gjykata e vlerësoi të njëjtën gjë të pabazuar për arsyet e mëposhtme:
Në rastin konkret bëhet fjalë për një akt dhune në të cilin shteti ka detyrimin të kujdeset për mbrojtjen e shëndetit, jetës dhe pronës së të gjithë personave fizikë dhe juridikë. Nuk mund të vihet në dyshim që shteti nuk u ka mundësuar të gjithë personave të shprehin të gjitha mendimet dhe idetë pa kufizime, përfshirë edhe paditësin si gazetar. Interpretimi i nenit 10 se në kushtet kur ndodhin akte dhune, paditësi si gazetar është penguar të raportojë është interpretim i dispozitës përtej qëllimit të saj për të cilin është krijuar. Përkatësisht, rregullon pamundësinë e secilit për të shprehur mendimin e tij në jetën e përditshme, por jo në një situatë për të cilën paditësi ka kërkuar kompensimin e dëmit, dhe kjo është një situatë në të cilën detyrë parësore është mbrojtja e jetës dhe pronës së të gjithë personave.
Gjykata e shkallës së parë këtë konkluzion e ka bazuar edhe në bazë të nenit 3 paragrafi 1 dhe 2 të Ligjit për media, se në rastin konkret nuk ka shkelje të nenit në fjalë, përkatësisht paditësja si gazetare edhe gjatë ngjarjeve gjatë periudhës në vijim ka raportuar për ngjarjet dhe ka shprehur mendimin e saj për ngjarjet e datës 27.04.2017 në emisione debatuese dhe të ngjashme, prandaj gjykata e shkallës së parë ka konstatuar se nuk ka pasur shkelje të së drejtës së lirisë së shprehjes në këtë rast, aq më tepër që aktet terroriste janë të ndaluara në çdo vend të vendit, përfshirë këtu edhe kuvendin, ndaj mund të ketë ndodhur në rrugë apo kudo, shteti është i detyruar të merret me to dhe mbi të gjitha të mbrojë qytetarët nga vdekja, lëndimi dhe dëmtimi ose shkatërrimi i pronës. Fakti që në kuvend kanë hyrë njerëz që nuk duhet të jenë aty, nuk derogon ligjet dhe nuk do të thotë se paditëses i është hequr e drejta e shprehjes së lirë. E të njëjtit mendim ishte edhe Gjykata e Apelit në Shkup.
Duke pasur parasysh sa më sipër, duke qenë se ky lloj dëmi nuk mbulohet nga përgjegjësia objektive e shtetit, paditësi duhet ta kishte vërtetuar shkeljen sipas parimit të përgjegjësisë subjektive, që do të thotë se nuk cenohet e drejta e lirisë së shprehjes, me ç’rast e hodhi poshtë kërkesën për padi si të pabazë.”
E pakënaqur me aktgjykimin, parashtruesja e kërkesës, përmes avokatit Filip Medarski nga Shkupi, ka paraqitur ankesë kundër të njëjtit.
Gjykata e Apelit Shkup, me Aktgjykimin GZH-691/22 nga 24.11.2022, ankimimin e refuzon si të pabazuar dhe e konfirmon Aktgjykimin e Gjykatës Themelore Civile Shkup P4 – 696/21 të datës 12.11.2021.
Parashtruesja e kërkesës Aktgjykimin e Gjykatës së Apelit Shkup GZH-691/22 nga 24.11.2022, e ka pranuar më 06.12.2022, përmes atë autorizuarit të tij, avokatit Filip Medarski nga Shkupi.
Kërkesa për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave pranë Gjykatës Kushtetuese është dorëzuar më datë 24.01.2023, e cila është në përputhje me nenin 51 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, sipas të cilës kërkesa në Gjykatën Kushtetuese paraqitet në afat prej 2 muajsh nga data e dorëzimit të aktit përfundimtar ose të një akti individual të plotfuqishëm.
III
Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 1 e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura me të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, paraqesin një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Neni 11 paragrafi 1 i Kushtetutës përcakton se integriteti fizik dhe moral i një personi është i pacenueshëm.
Në bazë të nenit 16 të Kushtetutës, i cili u referohet lirive dhe të drejtave civile dhe politike, garantohet liria e bindjes, ndërgjegjes, mendimit dhe e shprehjes publike të mendimit. Garantohet liria e fjalës, paraqitjes publike, informimit publik dhe e themelimit të lirë të institucioneve për informim publik. Garantohet qasja e lirë tek informatat, liria e pranimit dhe e bartjes së informatave. Garantohet e drejta e përgjigjes në mjetet e informimit publik. Garantohet e drejta e korrigjimit në mjetet e informimit publik. Garantohet e drejta e mbrojtjes së burimit të informatës në mjetet e informimit publik. Censura është e ndaluar.
Neni 25 i Kushtetutës çdo qytetari i garanton respektimin dhe mbrojtjen e privatësisë së jetës së tij personale dhe familjare, dinjitetit dhe e autoritetit.
Me nenin 50 paragrafin 1 të Kushtetutës është përcaktuar se çdo qytetar mund të thirret në mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të përcaktuara me Kushtetutë, para gjykatave dhe para Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë, në procedurë të mbështetur mbi parimet e prioritetit dhe urgjencës.
Sipas nenit 54 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat e njeriut e të qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara me Kushtetutë edhe atë vetëm gjatë kohës së gjendjes së luftës ose gjendjes së jashtëzakonshme sipas dispozitave të Kushtetutës, me ç’rast kufizimi i lirive dhe të drejtave nuk mund të jetë diskriminues në bazë të gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, gjuhës, fesë, prejardhjes kombëtare ose sociale, pozitës pronësore ose shoqërore. Kufizimi i lirive dhe të drejtave, sipas paragrafit 4 të këtij neni, nuk mund të përfshijë të drejtën e jetës, ndalimin e torturës, veprimin dhe ndëshkimin çnjerëzor dhe nënçmues, përcaktimin juridik të veprave të ndëshkueshme dhe dënimeve, si dhe lirinë e bindjes, ndërgjegjes, mendimit, shprehjes publike të mendimit dhe të besimit fetar.
Në nenin 110 alineja 3 e Kushtetutës, është përcaktuar se Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndër të tjera, i mbron liritë dhe të drejtat që kanë të bëjnë me lirinë e mendimit dhe të shprehjes publike të mendimit.
Nga analiza e dispozitave kushtetuese të cituara, rezulton se mbrojtja kushtetuese-gjyqësore nuk vlen për të gjitha liritë dhe të drejtat e përcaktuara me Kushtetutë, por për një pjesë të tyre, pra vetëm për ato që janë nën juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 110 paragrafi 3 i Kushtetutës. Për liritë dhe të drejtat që nuk i nënshtrohen mbrojtjes kushtetueso-gjyqësore, sipas nenit 50 paragrafit 1 të Kushtetutës, qytetarët mund ta realizojnë atë mbrojtje para gjykatave në procedurë të bazuar në parimet e përparësisë dhe urgjencës.
Kushtetuta e garanton lirinë e besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit, në mënyrë të përgjithshme për të gjithë individët, por kjo nuk do të thotë se nuk ka kufizime në manifestimin e kësaj lirie. Kufijtë e manifestimit të kësaj lirie për individin gjenden në veprimet e sanksionuara ligjërisht, ndërsa në një kontest kushtetueso-gjyqësore përcaktohet nëse cenohet liria e garantuar e shprehjes publike të mendimit duke sanksionuar manifestimin e saj vetëm nëse përcaktohet rasti i cenimit të të tjerëve me liritë, të drejtat dhe interesat e mbrojtura me Kushtetutë dhe me ligj dhe të lirive, të drejtave dhe interesave të mbrojtura me ligj.
Liria e shprehjes mbrohet edhe me dokumente ndërkombëtare, të cilat përmbajnë disa kufizime të caktuara.
Sipas nenit 51 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, çdo qytetar që mendon se me një akt apo veprim të vetëm i është cenuar e drejta apo liria e tij e përcaktuar me nenin 110 alineja 3 e Kushtetutës së Republikës së Veriut, mund të kërkojë mbrojtje nga Gjykata Kushtetuese në afat prej 2 muajsh nga data e dorëzimit të aktit individual të formës së prerë ose të plotfuqishëm, përkatësisht nga dita kur mësohet për ndërmarrjen e një veprimi që ka kryer shkeljen, por jo më vonë se 5 vjet nga dita e ndërmarrjes së tij. Në kërkesë, sipas nenit 52 të Rregullores, duhet të theksohen arsyet për të cilat kërkohet mbrojtja, aktet apo veprimet me të cilat janë shkelur ato, faktet dhe provat në të cilat mbështetet kërkesa, si dhe të dhëna të tjera të nevojshme për vendimin e Gjykatës Kushtetuese.
Neni 10 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore të Këshillit të Evropës përcakton se çdo person ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe të komunikimit të informacionit apo ideve, pa ndërhyrje nga autoritetet publike dhe pavarësisht nga kufijtë. Ushtrimi i këtyre lirive, që përfshin detyrime dhe përgjegjësi, mund t’i nënshtrohet disa formaliteteve, kushteve, kufizimeve dhe sanksioneve të parashikuara me ligj, të cilat në një shoqëri demokratike paraqesin masa të nevojshme për sigurinë kombëtare, integritetin territorial dhe sigurinë publike, mbrojtjen nga trazirat ose vepër penale, mbrojtjen e shëndetit ose moralit, imazhit ose të drejtave të të tjerëve, për të parandaluar shpërndarjen e informacioneve konfidenciale ose për të ruajtur autoritetin dhe paanshmërinë e gjyqësorit.
Sipas nenit 2 pika 1 e Ligjit për media (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 184/13 dhe 13/2014), mediat janë mjete për informimin e publikut, gjegjësisht çdo lloj komunikimi si gazetat, revistat, programet në radio dhe televizione, botimet elektronike, teletekstet dhe mjetet e tjera për publikimin e përditshëm ose periodik të përmbajtjeve të formësuara editoriale në formë të shkruar, zë ose imazh, me qëllim të informimit dhe plotësimit të nevojave kulturore, arsimore dhe të tjera të publikut të gjerë. Mediat nuk janë buletine, katalogë dhe forma të tjera botimesh, pavarësisht nga mjetet e botimit, të dedikuara ekskluzivisht për reklamim, sistemin arsimor ose për korrespondencë afariste, për punën e shoqërive tregtare, institucioneve, shoqatave, partive politike, organeve shtetërore dhe gjyqësore, ndërmarrjeve publike, personave juridikë me autorizime publike dhe organizatave fetare. Gazetat dhe buletinet e institucioneve arsimore, publikimet e njësive të vetëqeverisjes lokale, posterat, fletëpalosjet, prospektet dhe pankartat nuk konsiderohen media. Sipas pikës 5, gazetar është personi që kryen veprimtari të mbledhjes, analizimit, përpunimit, cilësimit dhe/ose klasifikimit të informacionit që publikohet në media dhe është i punësuar nga një botues mediash ose ka kontratë me të njëjtin ose është person që kryen veprimtari gazetareske si i vetëpunësuar (gazetar i lirë).
Sipas nenit 3 paragrafit 1 të këtij ligji, garantohet liria e shprehjes dhe liria e mediave. Sipas paragrafit 2, liria e medias në veçanti përfshin: lirinë e shprehjes së mendimit, pavarësinë e medias, lirinë e mbledhjes, kërkimit, publikimit, përzgjedhjes dhe transmetimit të informacionit në drejtim të informimit të publikut, pluralizmin dhe diversitetin e mediave, lirinë e qarkullimit të informacionit dhe hapjen e medias për opinione të ndryshme, bindjet dhe për përmbajtjet e larmishme, qasjet në informacionet e natyrës publike, respektimin e individualitetit njerëzor, privatësinë dhe dinjitetin, lirinë për të krijuar persona juridikë për të kryer aktivitetet për informimin e publikut, shtypjen dhe shpërndarjen e mediave të shkruara dhe mediave të tjera nga vendi dhe jashtë vendit, prodhimin dhe transmetimin e programeve audio/audiovizive, si dhe të mediave të tjera elektronike, pavarësinë e redaktorit, gazetarit, autorëve apo krijuesve të përmbajtjes apo bashkëpunëtorëve të programit dhe personave të tjerë, ndërsa në përputhje me rregullat e profesionit
Sipas paragrafit 3, liria e mediave mund të kufizohet vetëm në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë.
Liria e medias si pjesë përbërëse e lirisë së shprehjes, e cila ndër të tjera përfshin lirinë e informimit publik dhe lirinë e marrjes dhe transmetimit të informacionit, përfaqëson gjithashtu themelet e një shoqërie demokratike, sepse komunikimi i lirë i informacionit dhe idetë mbi çështjet politike dhe të tjera sociale me interes publik janë thelbësore për çdo shoqëri. Kjo nënkupton lirinë e mediave për të marrë informacion mbi bazën e të cilit mund ta kryejnë rolin e tyre, për të komentuar dhe raportuar për të gjitha çështjet e rëndësishme të interesit publik pa kufizime për ta informuar publikun.
Në konfirmim të sa më sipër, Gjykata konstatoi se parashtruesja e kërkesës, si gazetare e akredituar e TV 24, së bashku me gazetarë të tjerë, ishte e pranishme në ndërtesën e Kuvendit, me detyrën e raportimit për zhvillimet rreth zgjedhjes së kryetarit të ri të Kuvendit, si çështje e interesit publik, në mënyrën e zakonshme që media të raportojë për punën e Kuvendit, në përputhje me rregulloret kushtetuese, ligjore dhe të rregullores. Ngjarjet që pasuan, nga një turmë protestuesish të dhunshëm që hynë në ndërtesën e Kuvendit, kishin për qëllim pengimin e zgjedhjes së kryetarit të Kuvendit.
Nisur nga analiza e paraqitur në këtë mënyrë, Gjykata vlerësoi se parashtruesja e kërkesës si gazetare është pamundësuar t’i shprehë mendimet dhe idetë e saj pa frikë, në mënyrë që shteti nuk e ka përmbushur detyrimin e tij pozitiv, për të mbrojtur parashtruesen e kërkesës dhe për t’i mundësuar asaj ta informojë publikun për ngjarjet në Kuvend, dhe kjo nuk është përcaktuar me aktgjykimet e renditura në dispozitivin e këtë vendim. Me vetë këtë, ka një shkelje të lirisë së mendimit dhe të shprehjes publike të mendimit të parashtrueses.
Në bazë të gjendjes faktike të paraqitur dhe të konstatuar, Gjykata vlerësoi se shteti, në rrethanat e mësipërme të jashtëzakonshme dhe të dhunshme, e ka shkelur të drejtën e shprehjes së lirë të mendimit, të garantuar me nenin 10 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe nenin 16 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Meqenëse nuk janë plotësuar kushtet nga neni 112 paragrafi 2 i Kushtetutës, Gjykata nuk e pranoi kërkesën e parashtrueses për anulimin e Aktgjykimit 28.P4-696/21 të datës 12.11.2021 të Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimit GZH-691/22 të datës 24.11.2022 të Gjykatës së Apelit Shkup.
IV
Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata me shumicë votash vendosi si në dispozitivin e këtij vendimi.
V
Ky vendim ka fuqi juridike nga dita e botimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska