У.бр.44/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.44/2023
Скопје, 20.12.2023

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021) на седницата одржана на 20 декември 2023 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 166-б од Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија“ бр.23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18, 198/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.104/19, 146/19, 275/19, 311/20, 294/21, 150/22 и 236/2022).

Образложение

Самостојниот синдикат за образование, наука и култура (СОНК) преку неговиот претседател Јаким Неделков, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, достави иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на членот од Законот означен во диспозитивот на ова решение.

Во иницијативата и во нејзиното дополнување подносителот наведува дека оспорената одредба е во спротивност со член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 32, член 51 и член 54 став 1 од Уставот и ги цитира наведените членови. Тој, исто така, ги цитира член 1, член 13 став 1, член 19 ставови 1 и 2, член 21 и член 106 од Законот за работни односи. Наведува дека оспорената одредба од член 166-б од Законот за заштита на децата со која се утврдува методологијата за пресметка на платата на вработените во детските градинки довела до намалување на платата на вработените кои работат на работно место воспитувач со завршено VI/1 степен, со што платата на оваа категорија на вработени е пониска од платата на вработените со повисок степен на образование за исто работно место. Со тоа се создава можност за иста работа, на исто работно место да се остварува различна основна плата и тоа не поради различни резултати од работата, туку поради различниот степен на образование на работникот што доведува до нееднаквост на работниците пред Уставот и Законот за работни односи.

Промената на начинот на пресметка на плата со воведување на дел на плата за степен на образование како составен дел на основната компонента на платата била направена со Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/2019). Но, сепак, вработените на работното место воспитувач земале иста плата без разлика на нивното образование сѐ до донесувањето на оспорената измена на член 166-б. Основот за еднаквата плата на воспитувачите со вишо образование и воспитувачите со високо образование бил член 98 од Законот за измени и дополнувања на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/2019) во кој е укажано на тоа дека делот на платата за степен на образование за соодветното ниво на работното место – воспитувач со завршено вишо образование VI/1 степен ќе се вреднува во износ на бод како и за ниво на воспитувач, ниво на квалификации VIА, 240 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен согласно овој закон. Одредбата од член 98 била воведена во 2019 година и од тогаш досега таа не била изменета, односно сѐ уште е во важност.

Со оспорената законска измена вработените се ставени во позиција на неизвесност во натамошното користење на правата од работен однос, стекнати на законит начин, поради примената на новиот режим и новите посебни услови предвидени со законската измена. Во иницијативата се посочува дека законоавецот има право да ги менува условите за работа, но притоа не смее да ги негира претходно предвидените и исполнети услови и да не ги доведе во прашање веќе стекнатите права и интереси на субјектите на кои тие се однесуваат.

Како уставно-судска практика во иницијативата се посочува на Одлуката У.бр.16/2008 од 02.07.2008 година со која Уставниот суд укинал одредби од колективен договор со кој се предвидувало намалување на платата на работниците кои биле распоредени на работни места за кои бил предвиден повисок степен на образование.

Во иницијативата се наведува дека СОНК ја разбира важноста на оспорениот член од Законот и интенцијата на законодавецот да направи јасна дистинкција помеѓу вработените со средно, вишо и високо образование, но смета дека треба да постои исклучок за категоријата на вработени – воспитувачи со завршено вишо образование кои треба да земаат иста плата како и воспитувачите со високо образование, а по основ на стекнатото право од член 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/2019).

Подносителот на крајот наведува дека оспорената одредба нема уставна и законска основа поради што се предлага Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на член 166-б од Законот за изменување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.236/2022). Воедно, со иницијативата се предлага Уставниот суд да донесе решение со кое член 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/2019) и натаму би се применувал така што делот на платата за степен на образование за соодветното работно место – воспитувач со завршено вишо образование VI/1 степен да се вреднува во износ на бод како и за ниво на воспитувач со ниво на квалификации VIА, 240 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен.

На седницата Судот утврди дека оспорениот член 166-б од Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија“ бр.23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18, 198/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.104/19, 146/19, 275/19, 311/20, 294/21, 150/22 и 236/2022) гласи:

1. Основна компонента на плата ја сочинуваат:
– минимална плата,
– дел на плата за степен на образование,
– дел на плата за ниво и
– дел на плата за работен стаж.
2. Минималната плата е онаа која министерот за труд и социјална политика ја објавува во „Службен весник на Република Северна Македонија“ согласно со закон.
3. Делот на плата за степен на образование кој е законски минимум за соодветното ниво на работно место се вреднува на следниов начин:

НИВО НА КВАЛИФИКАЦИИ/ОБРАЗОВАНИЕ БОДОВИ
Ниво на квалификации VIA, 240 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен 56
Ниво на квалификации VI Б или 180 кредити според ЕКТС 31
Ниво на квалификации VA, 60 до 120 според ЕКТС или вишо образование 11
Ниво на квалификации IV, 240 според ЕЦВЕТ или МКСОО или четиригодишно средно образование 1

(4) Делот на плата за нивото на кое е распореден давателот на јавни услуги се вреднува на следниот начин:

НИВО БОДОВИ
А1 раководител на објект 207
Б1стручен работник – советник 184
Б2 стручен работник – ментор 167
Б3 стручен работник 155
Б4 стручен работник – приправник 94
В1 воспитувач – советник 178
В2 воспитувач – ментор 155
В3 воспитувач 143
В4 воспитувач – приправник 85
Г1 стручен соработник – советник 109
Г2 стручен соработник – ментор 103
Г3 стручен соработник 98
Г4 стручен соработник – приправник 48
Д1 неговател/помошно-стручен работник – советник 92
Д2 неговател/помошно-стручен работник-ментор 89
Д3 неговател/помошно-стручен работник-стручен работник 66
Д4 неговател/помошно-стручен работник-приправник 11

(5) Делот на плата за работниот стаж на давателот на јавни услуги се вреднува во износ од 0,5% од збирот на минималната плата, делот на плата за степен на образование и делот на плата за ниво за секоја навршена година работен стаж, а најмногу до 20%.

III

Според член 8 алинеи 1 и 3 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и владеењето на правото се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Согласно член 9 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Во член 32 став 3 од Уставот е предвидено дека секој вработен има право на соодветна заработувачка, а во ставот 5 на истиот член предвидено е дека остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Забраната на повратно дејство на законите произлегува од член 52 став 4 од Уставот, според кој законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија бр.23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18, 198/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.104/19, 146/19, 275/19, 311/20, 294/21, 150/22 и 236/2022) утврдува дека дејноста на заштитата на децата е дејност од јавен интерес и го уредува системот и организацијата за заштита на децата, вклучувајќи го и статусот, правата, должностите и платата на вработените во јавните установи за згрижување и воспитание на децата.

Според член 134 од Законот, во јавните установи за деца работните места на вработените се групираат во групи и подгрупи согласно со Законот за вработените во јавниот сектор и тоа:
– aдминистративни службеници,
– даватели на јавни услуги во јавните установи за деца и
– помошно-технички лица.

Во член 135 од Законот е определено дека вработените во јавните установи за деца кои вршат згрижувачко-воспитни работи, воспитно-образовни работи, педагошки и психолошки работи, работи на социјална заштита на децата, работи на превентивна здравствена заштита на децата, стручни работи за заштита на децата, стручни работи за одмор и рекреација на деца и други стручни работи за заштита на деца, вршат работи од јавен интерес согласно со овој закон и имаат статус на вработени во јавниот сектор – даватели на јавни услуги.Согласно став 2 на овој член, за вработените од ставот 1 на овој член се утврдуваат следниве категории на работни места:

– категорија А – раководител на објект,
– категорија Б – стручни работници,
– категорија В – воспитувачи,
– категорија Г – стручни соработници,
– категорија Д – негователи/помошно стручни работници.

Согласно член 136 став 3 од Законот, во рамките на категоријата В се утврдуваат следните нивоа на работни места на воспитувачи:

– ниво В1 советник,
– ниво В2 ментор,
– ниво В3 воспитувач,
– ниво В4 приправник.

Во став 8 на истиот член од Законот е определено дека вработените од ставот 3 на овој член треба да ги исполнуваат следниве посебни услови:

– За ниво В1 – воспитувач на деца над две години возраст до шест години возраст, oдносно до поаѓање во основно училиште (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен и воспитувач за престој на деца на возраст од шест години, односно од поаѓање во основно училиште до десет години возраст (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен или лице со завршени студии за одделенска настава VII/1 степен и да се со важечка лиценца за воспитувач и најмалку пет години работно искуство по дипломирањето во струката.
– За ниво В2 – воспитувач на деца над две години возраст до шест години возраст, односно до поаѓање во основно училиште (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен и воспитувач за престој на деца на возраст од шест години, односно од поаѓање во основно училиште до десет години возраст (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен или лице со завршени студии за одделенска настава VII/1 степен и да се со важечка лиценца за воспитувач и најмалку три години работно искуство во струката.
– За ниво В3 – воспитувач на деца над две години возраст до шест години возраст, односно до поаѓање во основно училиште (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен и воспитувач за престој на деца на возраст од шест години, односно од поаѓање во основно училиште до десет години возраст (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен или лице со завршени студии за одделенска настава VII/1 степен и да се со важечка лиценца за воспитувач и најмалку една година работно искуство во струката.
– За ниво В4 – воспитувач на деца над две години возраст до шест години возраст, односно до поаѓање во основно училиште (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен и воспитувач за престој на деца на возраст од шест години, односно од поаѓање во основно училиште до десет години возраст (дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст, дипломиран педагог за предучилишно воспитание и дипломиран педагог), со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен или лице со завршени студии за одделенска настава VII/1 степен и да се со важечка лиценца за воспитувач, без/со работно искуство во струката.

Во однос на платите на давателите на услуги во јавните установи за деца и на директорите на јавни установи за деца, релевантни се следниве одредби од Законот:

Член 166-а кој ги утврдува компонентите на платата според кој платата на давателот на јавна услуга се состои од следниве компоненти:
– основна компонента и
– исклучителна компонента.

Во овој дел се наоѓа и оспорената одредба од член 166-б според која основната компонента на плата ја сочинуваат:
– минимална плата,
– дел на плата за степен на образование,
– дел на плата за ниво и
– дел на плата за работен стаж.
2. Минималната плата е онаа која министерот за труд и социјална политика ја објавува во „Службен весник на Република Северна Македонија“ согласно со закон.

Во ставовите 3 и 4 на истиот член во табели се утврдени бодовите според кои се вреднува делот на плата за степен на образование, односно делот на плата за нивото.

Согласно став 5 на оспорениот член 166-б, делот на плата за работниот стаж на давателот на јавни услуги се вреднува во износ од 0,5% од збирот на минималната плата, делот на плата за степен на образование и делот на плата за ниво за секоја навршена година работен стаж, а најмногу до 20%.

Од наведените законски одредби произлегува дека со Законот за заштита на децата се регулирани категориите и нивоата на даватели на јавни услуги во јавните установи за деца како и нивните плати и надоместоци на плати. Вработените во јавните установи за деца кои вршат згрижувачки, воспитно-образовни, педагошки и психолошки работи имаат статус на вработени во јавниот сектор и тие се определени како даватели на јавни услуги.

Работните места на овие вработени се утврдени во неколку категории, при што воспитувачите (онаа категорија на која се однесува предметната иницијатива) се распределени во категорија В која има четири нивоа на работни места на воспитувачи. За работните места на сите четири нивоа на воспитувачи согласно сега важечкиот закон потребно е високо образование со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен.

Со оспорената законска измена на член 166-б од Законот за заштита на децата, во елементите на основната компонента на платата воведена е и минималната плата, покрај делот на плата за степен на образование, делот на плата за ниво и делот на плата за стаж. Овие три последни компоненети постоеле и пред измената, односно биле воведени со Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/19) во кој биле утврдени различни бодови за секое ниво на квалификации, односно степен на образование и бодови за секое ниво на работното место.

Па, така според измената на Законот од 2019, член 166-б став 2 гласел:

Делот на плата за степен на образование кој е законски минимум за соодветното ниво на работно место се вреднува на следниов начин:

НИВО НА КВАЛИФИКАЦИИ/ОБРАЗОВАНИЕ БОДОВИ
Ниво на квалификации VIA, 240 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен 200
Ниво на квалификации VI Б или 180 кредити според ЕКТС 175
Ниво на квалификации VA, 60 до 120 според ЕКТС или вишо образование 150
Ниво на квалификации IV, 240 според ЕЦВЕТ или МКСОО или четиригодишно средно образование 100

Со оспорената измена од 2022, член 166-б став 3 гласи:

Уставниот суд на Република Северна Македонија има долгогодишна и добро утврдена практика во врска со стекнатите права при што во многу одлуки укажал дека непочитувањето на стекнатите права (што овде не е случај) води кон повреда на принципот на правна сигурност како елемент на уставното начело на владеење на правото (одлуки во предметите У.бр.70/2006, У.бр.16/2008, 74/2014, 160/2014 и др.).

Собранието како носител на законодавната власт има право да ги пропише и условите под кои се изведува дејноста на згрижување и воспитување на децата во детски градинки, што е дејност од јавен интерес, а во таа смисла да го утврди и статусот на вработените во детските градинки, вклучувајќи го видот и степенот на нивната стручна подготовка, како што впрочем тоа и го направил со Законот за заштита на децата. Притоа, кој степен и кој вид на стручна подготовка ќе биде утврден за вршење на дејноста на згрижување, нега и воспитување на децата, во конкретниот случај, дејноста на воспитувачите во детските градинки, според оценката на Судот е прашање на целесообразност што го оценува законодавецот врз основа на научни и стручни анализи и согледувања.

Од анализата на Законот за заштита на децата и сите негови измени и дополнувања направени досега, произлезе дека во времето кога Законот за заштита на децата бил донесен – а тоа е во 2013 година, на работно место воспитувач можеле да бидат вработени лица со високо образование и стекнати 240 кредити според ЕКТС, но и лица со завршено соодветно вишо образование за воспитувачи кои имале лиценца. Имено, според член 134 од основниот текст на Законот („Службен весник на Република Македонија“ бр.23/2013), воспитувач може да бидe дипломиран професор по предучилишно воспитание, дипломиран воспитувач на деца од предучилишна возраст и дипломиран педагог за предучилишно воспитание – со стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен или со завршено соодветно вишо образование за воспитувачи и важечка лиценца за воспитувач. Овие лица се вработувале под исти услови и работеле на исти работни места и остварувале плата во ист износ.

Со измените на Законот во 2019 година, законодавецот ги изменил условите за вработување за воспитувачитe во детските градинки, така што ја вовел сега важечката одредба од член 135 во која ги утврдил нивоата на работното место воспитувач и предвидел дека само лица со високо образование и стекнати 240 кредити според ЕКТС или завршено високо образование VII/1 степен можат да ја вршат дејноста воспитувач. Истовремено, со измените на Законот бил воведен и нов начин на утврдување на платата на вработените, при што како еден од елементите на платата бил утврден и делот на плата за степен на образование. Според тоа, биле утврдени и различни бодови за пресметување на плата според нивото на квалификации односно образование, така што за вработените со високо образование биле предвидени повеќе бодови во однос на вработените со вишо образование.

Меѓутоа, со оглед на тоа што во градинките веќе имало лица кои од претходно работеле на работно место воспитувач од кои некои биле со високо, а некои со вишо образование (согласно претходно важечките услови за вработување на тие работни места), во член 98 став 1 од преодните и завршните одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/19) било предвидено тие лица да продолжат да работат на работните места на кои веќе се наоѓале, а во поглед на нивната плата член 98 став 2 предвидувал дека „На воспитувачите со завршено вишо образование VI/1 степен од ставoт 1 на овој член, кои до денот на влегувањето во сила на овој закон работеле на работни места како воспитувачи за кои ги исполнувале условите согласно со Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Македонија“ број 23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 25/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18 и 198/18), делот на платата за степен на образование за соодветното ниво на работно место-воспитувач ќе се вреднува во износ на бод како и за ниво на воспитувач, ниво на квалификации VIA, 240 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен согласно со овој закон“.

Или со други зборови кажано, на сите веќе вработени воспитувачи независно од степенот на образованието им се исплатувала плата со исти бодови како за ниво на квалификации VIA, односно како за високо образование со стекнати 240 кредити според ЕКТС.

На тој начин, со одредбата од член 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на РСМ“ бр.104/19) законодавецот ги заштитил стекнатите права на воспитувачите вработени според претходно важечките услови што предвидувале дека и лица со вишо образование можат да работат на работно место воспитувач, а со изедначувањето на бодовите за степен на образование законодавецот го спречил намалувањето на нивната плата.

Измената на Законот за заштита на децата која подносителот ја оспорува со предметната иницијатива, не внесува суштински измени во нивоата на квалификации и степенот на образование кои и натаму остануваат исти како и претходно (според измената од 2019 година). Изменет е само износот на бодовите, поточно нивниот бројчан израз, па така за ниво на квалификации VI А, 240 кредити според ЕКТС или завршен VII/1 степен, образованието наместо со 200 бода, се вреднува со 56 бода; за ниво на квалификации VI Б или 180 кредити според ЕКТС, образованието наместо со 175 бода, се вреднува со 31 бод; за ниво на квалификации V А, 60 до 120 кредити според ЕКТС или вишо образование, образованието наместо со 150 бода, се вреднува со 11 бода и за ниво на квалификации IV, 240 кредити според ЕЦВЕТ или МКСОО или четиригодишно средно образование, образованието наместо со 100 бода, се вреднува со 1 бод.

Од образложението на Предлог-законот како и од мислењата на Собранието, Владата и Министерството за труд и социјална политика произлегува дека измената е направена заради усогласување со изменетите бодови во Законот за административи службеници извршени во април 2022 година – со Законот за изменување и на Законот за административни службеници („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.99/2022), како и заради усогласување со Законот за изменување и дополнување на Законот за минималната плата („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.41/2022) со кој минималната плата станува составен дел на основната компонента на платата (покрај делот од платата за степен на образование, дел на плата за ниво и дел на плата за работен стаж).

Од анализата на содржината на сите измени на Законот за заштита на децата се утврди дека одредбата од член 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.104/2019) не е ниту бришана, ниту изменета. Тоа значи дека истата е во сила и дека таа треба и понатаму да се применува бидејќи со неа се заштитуваат стекнатите права на веќе вработените воспитувачи со вишо образование и стекната лиценца. Со одредбата од член 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата законодавецот обезбедил континуитет во уживањето на претходно стекнатите права на оваа категорија на веќе вработени воспитувачи, со цел зачувување и заштита на тие права и остварување на принципот на правна сигурност на граѓаните што е составен елемент на владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок.

Имено, еден од елементите на уставното начело на владеењето на правото е сигурноста на правниот субјект во неговата правна положба, посебно кога таа е верифицирана со поединечен акт, како и забрана државата да воведува мерки со кои би се влошила правната ситуација на субјектите. Оттука, обезбедувањето на сигурноста на правната положба нужно бара заштита и почитување на стекнатите права. Стекнатите права се субјективни права кои настанале (се стекнале) во време на важење на претходен закон што е заменет со нов според кој тие права не може да настанат. Во правната теорија и во судската практика е јасно утврдено дека тие права треба да се почитуваат такви какви што се стекнати. Тоа се права кои поединците ги стекнале врз основа на закон и со акт на надлежен орган, така што подоцнежната измена на прописите не смее и не може да влијае врз субјективното право настанато врз основа на претходно важечкиот пропис. Стекнатите права се важен аспект на ретроактивноста, бидејќи тие забрануваат повратно дејство на законот, односно негова примена на случаи што настанале пред неговото влегување во сила.

Одредбата што е оспорена со предметната иницијатива – член 166-б од Законот за заштита на децата, ги усогласува бодовите за пресметување на платата на вработените во установите за згрижување и заштита на децата со бодовите што се однесуваат на административните службеници, но таа не внесува суштински измени во нивото на квалификации и образование на вработените кое останува исто како и со измените на Законот од 2019 година. Одредбата како таква е во согласност со правото на законодавецот да ги утврдува нивоата на квалификации за одделно работно место и да утврдува различни бодови за пресметка на плата со што се валоризира вложениот труд, време и средства на лицата што стекнале повисок степен на образование. Воспоставувањето на јасна дистинкција помеѓу вработените со различен степен на образование и следствено на тоа, определување на различни бодови за утврдување на плата е легитимна основа за уредувањето содржано во оспорениот член 165-б од Законот за изменување на Законот за заштита на децата, но тоа може да важи само за во иднина, а не и за веќе вработените лица на работно место воспитувачи со вишо образование, бидејќи нивните стекнати права се признаени од страна на законодавецот со одредбата од членот 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата која и натаму е во сила и не престанала да важи со донесувањето на оспорената измена на Законот. Еднаш утврдени и признати стекнати права, законодавецот не може да ги укинува со подоцнежните измени на законите. Секоја измена мора да ги почитува стекнатите права со што се обезбедува правната сигурност на граѓаните и нивните легитимни очекувања дека со новите измени на законот нивната правна положба нема да се промени односно нема да се влоши.

Според мислењето на Судот, доколку ваква преодна одредба, која во суштина има заштитен карактер, не би постоела и доколку ново утврдените бодови би се примениле на сите воспитувачи во детските градинки независно кога го засновале работниот однос (значи и постојните и нововработените), тоа би значело повреда на правната сигурност и владеењето на правото, но и повреда на уставната забрана за ретроактивно важење на законите од член 52 став 4 од Уставот.

Оттука, оспорената одредба од член 166-б од Законот за заштита на децата сама по себе не е во спротивност со уставното начело на владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 и на членовите 9, 32, 51 и член 54 став 1 од Уставот на Република Северна Македонија. Меѓутоа, прашањето за тоа како одредбите се применуваат во практиката при исплатата на платите, дали оспорената одредба од член 166-б се применува и на веќе вработените воспитувачи со вишо образование, дали одредбата од член 98 од Законот за изменување и дополнување на Законот за заштита на децата („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.104/2019) се применува или не се применува и од кои причини не се применува, не е прашање за кое е надлежен Уставниот суд. За заштита на своите права што би произлегле од евентуално неприменување на оваа одредба во практиката се надлежни редовните судови, а не Уставниот суд.

Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese
e Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.44/2023
Shkup, 20.12.2023

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 20 dhjetor 2023, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 166-b të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr.23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18, 198/18 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.104/19, 146/19, 275/19, 311/20, 294/21, 150/22 dhe 236/2022).

Arsyetim

Sindikata e Pavarur për Arsim, Shkencë dhe Kulturë (SASHK) përmes kryetarit të saj Jakim Nedellkov, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka dorëzuar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit të Ligjit të përcaktuar në dispozitivin e këtij aktvendimi.

Në iniciativë dhe në plotësimin e saj parashtruesi potencon se dispozita e kontestuar është në kundërshtim me nenin 8 paragrafin 1 alinenë 3, nenin 9, nenin 32, nenin 51 dhe nenin 54 paragrafin 1 të Kushtetutës dhe i citon nenet e dhëna. Ai, gjithashtu, i citon nenin 1, nenin 13, paragrafin 1, nenin 19 paragrafët 1 dhe 2, nenin 21 dhe nenin 106 të Ligjit për marrëdhënie pune. Potencon se dispozita e kontestuar e nenit 166-b e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve me të cilën përcaktohet metodologjia e përllogaritjes së pagës së të punësuarve të cilët punojnë në vendin e punës edukator me nivel të përfunduar VI/1, me ç’rast paga e kësaj kategorie të të punësuarve është më e ulët se paga e të punësuarve me nivel më të lartë të arsimit për vendin e njëjtë të punës.

Kjo krijon një mundësi që për të njëjtën punë, në të njëjtin vend pune, të realizohet pagë bazë e ndryshme, jo për shkak të rezultateve të ndryshme të punës, por për shkak të nivelit të ndryshëm arsimor të punëtorit, gjë që çon në pabarazinë e punëtorëve para Kushtetutës dhe Ligjit për marrëdhëniet e punës.

Ndryshimi i mënyrës së përllogaritjes së pagës duke futur një pjesë të pagës për nivelin e arsimit si pjesë përbërëse e komponentit bazë të pagës është bërë me Ligjin për ndryshimet dhe plotësimet në Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtar e RMV-së” nr. 104/2019). Megjithatë, punonjësit në pozitën e edukatorit merrnin të njëjtën pagë pavarësisht nga arsimi i tyre deri në miratimin e amendamentit të kontestuar të nenit 166-b.

Baza për pagën e barabartë të edukatorëve me arsim sipëror dhe edukatorëve me arsim të lartë ishte neni 98 i Ligjit për ndryshime dhe plotësime në Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 104/2019) në të cilin tregohet se pjesa e pagës për nivelin arsimor për nivelin e duhur të punës – edukator me arsim të lartë të përfunduar VI/1 do të vlerësohet në masën e pikëve si për nivelin e edukatorit, nivelin e kualifikimit VIA, 240 kredi sipas SETK (Sistemi Evropian për Transfer të Kredive) ose nivelit të përfunduar VII/1 sipas këtij ligji. Dispozita e nenit 98 është futur në vitin 2019 dhe që atëherë nuk është ndryshuar, përkatësisht është në fuqi akoma.

Me ndryshimin ligjor të kontestuar, punonjësit vihen në pasiguri në përdorimin e mëtejshëm të të drejtave nga marrëdhënia e punës, të fituara në rrugë ligjore, për shkak të aplikimit të regjimit të ri dhe kushteve të reja të veçanta të parashikuara me ndryshim ligjor. Në nismë thuhet se ligjvënësi ka të drejtë të ndryshojë kushtet e punës, por nuk guxon të mohojë kushtet e parashikuara dhe të plotësuara më parë dhe të mos vërë në dyshim të drejtat dhe interesat tashmë të fituara të subjekteve të cilave u referohen.

Si praktikë kushtetuese-gjyqësore, iniciativa i referohet Vendimit U.nr.16/2008, të datës 02.07.2008, me të cilin Gjykata Kushtetuese i shfuqizoi dispozitat e një marrëveshjeje kolektive me të cilën parashikohej ulja e pagës së punëtorëve që ishin caktuar në vende pune për të cilin ishte paraparë nivel më i lartë i arsimit të ofruar.

Në iniciativë thuhet se SASHK e kupton rëndësinë e nenit kontestues të Ligjit dhe synimin e ligjvënësit për të bërë dallim të qartë ndërmjet punëtorëve me arsim të mesëm, sipëror dhe të lartë, por konsideron se duhet të ketë përjashtim për kategorinë e të punësuarve – edukatorë me arsim sipëror të cilët duhet të marrin të njëjtën rrogë me edukatorët me arsim të lartë dhe në bazë të të drejtës së fituar nga neni 98 i Ligjit për ndryshime dhe plotësime të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e RMV” nr. 104/2019).

Parashtruesi në fund thekson se dispozita e kontestuar nuk ka bazë kushtetuese dhe ligjore, për këtë arsye propozohet që Gjykata Kushtetuese të fillojë procedurën për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 166-b të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (” Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr.236/2022). Njëkohësisht, iniciativa propozon që Gjykata Kushtetuese të marrë vendim me të cilin do të vazhdojë të zbatohet neni 98 i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 104/2019) në mënyrë që pjesa e pagës për nivelin arsimor për pozicionin përkatës – edukator me arsim sipëror të përfunduar VI/1 të vlerësohet në shumën e pikëve si për nivelin e edukatorit me nivel kualifikimi VIA, 240 kredi sipas SETK ose nivelit të përfunduar VII/1.

Në seancën Gjykata përcaktoi se neni i kontestuar 166-b i Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18, 198/18 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.104/19, 146/19, 275/19, 311/20, 294/21, 150/22 dhe 236/2022) thotë:

1. Komponentin kryesor të pagës e përbëjnë:
– paga minimale,
– një pjesë e pagës për nivelin e arsimit,
– një pjesë e pagës për nivelin dhe
– një pjesë e pagës për stazhin e punës.
2. Paga minimale është ajo të cilën ministri i Punës dhe Politikës Sociale e publikon në „Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut“ në bazë të ligjit.
3. Pjesa e pagës për nivelin e arsimit që është minimumi ligjor për nivelin përkatës të vendit të punës vlerësohet sipas mënyrës në vazhdim:

NIVELI I KUALIFIKIMEVE/ARSIMIT PIKË
Niveli i kualifikimeve VIA, 240 kredi sipas SETK ose nivel të përfunduar VII/1 56
Niveli i kualifikimeve VI B ose 180 kredi sipas SETK 31
Niveli i kualifikimeve VA, 60 deri 120 sipas SETK ose arsim sipëror 11
Niveli i kualifikimeve IV, 240 sipas ECVET ose SKMAP ose arsim i mesëm katërvjeçar 1

(4) Pjesa e pagës për nivelin në të cilin është sistemuar ofruesi i shërbimeve publike vlerësohet sipas mënyrës në vazhdim:

NIVELI PIKË
A1 drejtues i objektit 207
B1 punëtor profesional – këshilltar 184
B2 punëtor profesional – mentor 167
B3 punëtor profesional 155
B4 punëtor profesional – praktikant 94
C1 edukator – këshilltar 178
C2 edukator – mentor 155
C3 edukator 143
C4 edukator – praktikant 85
Ç1 bashkëpunëtor profesional – këshilltar 109
Ç2 bashkëpunëtor profesional – mentor 103
Ç3 bashkëpunëtor profesional 98
Ç4 bashkëpunëtor profesional – praktikant 48
D1 përkëdhelës/ punëtor ndihmës profesional – këshilltar 92
D2 përkëdhelës/ punëtor ndihmës profesional – mentor 89
D3 përkëdhelës/ punëtor ndihmës profesional – punëtor profesional 66
D4 përkëdhelës/ punëtor ndihmës profesional – praktikant 11

(5) Pjesa e pagës për përvojën e punës së ofruesit të shërbimit publik vlerësohet në masën 0.5% të shumës së pagës minimale, pjesa e pagës për shkallën e arsimit dhe pjesa e pagës për nivelin për çdo vit të përfunduar përvojë pune, deri në 20 %.

III

Sipas nenit 8, alinetë 1 dhe 3 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura në të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe sundimi i së drejtës janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 9 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë së Veriut janë të barabartë në liri dhe të drejta pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe shoqërore, besimi politik dhe fetar, pozita pronësore dhe shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Neni 32 paragrafi 3 i Kushtetutës përcakton se çdo punonjës ka të drejtë për pagë adekuate, ndërsa paragrafi 5 i të njëjtit nen përcakton se ushtrimi i të drejtave të punonjësve dhe pozita e tyre rregullohen me ligj dhe me marrëveshje kolektive.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutë dhe ligjin. Secili është i detyruar t’i respektojë Kushtetutën dhe ligjet.

Ndalimi i fuqisë prapavepruese të ligjeve rrjedh nga neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës, sipas të cilit ligjet dhe dispozitat e tjera nuk mund të kenë fuqi prapavepruese, përveç përjashtimit, në rastet kur është më e favorshme për qytetarët.

Ligji për mbrojtjen e fëmijëve („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë nr.23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18, 198/18 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.104/19, 146/19, 275/19, 311/20, 294/21, 150/22 dhe 236/2022) përcakton se veprimtaria e mbrojtjes së fëmijëve është një veprimtari me interes publik dhe rregullon sistemin dhe organizimin për mbrojtjen e fëmijëve, duke përfshirë statusin, të drejtat, detyrat dhe pagën e punonjësve në institucionet publike për kujdesin dhe edukimin e fëmijëve.

Sipas nenit 134 të Ligjit, në institucionet publike për fëmijë, vendet e punës së të punësuarve grupohen në grupe dhe nëngrupe në përputhje me Ligjin për të punësuarit në sektorin publik edhe atë:

– nëpunës administrativë,
– ofrues të shërbimeve publike në institucionet publike për fëmijë dhe
– persona ndihmës – teknikë.

Në nenin 135 të Ligjit, është përcaktuar se të punësuarit në institucionet publike për fëmijët që kryejnë punë përkujdesëse-edukative, edukativo-arsimore, punë pedagogjike dhe psikologjike, punë në mbrojtjen sociale të fëmijëve, punë në kujdesin shëndetësor parandalues të fëmijëve, punë profesionale në mbrojtjen e fëmijëve, punë profesionale për pushim dhe rekreacion të fëmijëve dhe punë të tjera profesionale për mbrojtjen e fëmijëve, kryejnë punë me interes publik në pajtim me këtë ligj dhe kanë statusin e të punësuarve në sektorin publik – ofrues të shërbimeve publike.

Në pajtim me paragrafin 2 të këtij neni, për të punësuarit e paragrafit 1 të këtij neni përcaktohen kategoritë vijuese të vendeve të punës:

– kategoria A – udhëheqës i objektit,
– kategoria B – punëtorë profesional,
– kategoria C – edukatorë,
– kategoria Ç – bashkëpunëtorë profesional,
– kategoria D – përkëdhelës/punëtorë ndihmës profesional

Sipas nenit 136 paragrafi 3 i Ligjit, në kuadër të kategorisë C përcaktohen nivelet vijuese të vendeve të punës së edukatorëve:
– niveli C1 këshilltar,
– niveli C2 mentor,
– niveli C3 edukator,
– niveli C4 praktikant.

Në paragrafin 8 të të njëjtit nen të Ligjit është përcaktuar se të punësuarit e paragrafit 3 të këtij neni duhet t’i plotësojnë kushtet e veçanta si në vijim:

– Për nivelin C1 – edukator i fëmijëve mbi dy vjeç deri në gjashtë vjeç, përkatësisht deri në fillimin e shkollës fillore (profesor i diplomuar i arsimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 dhe edukator i fëmijëve për qëndrim të moshës gjashtë vjeç, përkatësisht nga fillimi i shkollës fillore deri në moshë dhjetëvjeçare (profesor i diplomuar i edukimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar për edukim parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 ose person me studime të përfunduara për mësim klasor niveli VII/1 dhe të jenë me licencë të vlefshme për edukator dhe së paku pesë vjet përvojë pune në profesion.
– Për nivelin C2 – edukator i fëmijëve mbi dy vjeç deri në gjashtë vjeç, përkatësisht deri në fillimin e shkollës fillore (profesor i diplomuar i arsimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar i edukimit parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 dhe edukator i fëmijëve për qëndrim të moshës gjashtë vjeç, përkatësisht nga fillimi i shkollës fillore deri në moshë dhjetëvjeçare (profesor i diplomuar i edukimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar për edukim parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 ose person me studime të përfunduara për mësim klasor niveli VII/1 dhe të jenë me licencë të vlefshme për edukator dhe së paku tre vjet përvojë pune në profesion.
– Për nivelin C3 – edukator i fëmijëve mbi dy vjeç deri në gjashtë vjeç, përkatësisht deri në fillimin e shkollës fillore (profesor i diplomuar i arsimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar i edukimit parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 dhe edukator i fëmijëve për qëndrim të moshës gjashtë vjeç, përkatësisht nga fillimi i shkollës fillore deri në moshë dhjetëvjeçare (profesor i diplomuar i edukimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar për edukim parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 ose person me studime të përfunduara për mësim klasor niveli VII/1 dhe të jenë me licencë të vlefshme për edukator dhe së paku tre vjet përvojë pune në profesion.
– Për nivelin C4 – edukator i fëmijëve mbi dy vjeç deri në gjashtë vjeç, përkatësisht deri në fillimin e shkollës fillore (profesor i diplomuar i arsimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar i edukimit parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 dhe edukator i fëmijëve për qëndrim të moshës gjashtë vjeç, përkatësisht nga fillimi i shkollës fillore deri në moshë dhjetëvjeçare (profesor i diplomuar i edukimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve të moshës parashkollore, pedagog i diplomuar për edukim parashkollor dhe pedagog i diplomuar), me 240 kredi të fituara sipas SETK apo arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 ose person me studime të përfunduara për mësim klasor niveli VII/1 dhe të jenë me licencë të vlefshme për edukator me ose pa përvojë pune në profesion.

Lidhur me pagat e ofruesve të shërbimeve në institucionet publike për fëmijë dhe drejtorëve të institucioneve publike për fëmijë, janë të rëndësishme dispozitat e mëposhtme të Ligjit:

Neni 166-a, i cili përcakton komponentët e pagës, sipas të cilit paga e ofruesit të shërbimit publik përbëhet nga komponentët e mëposhtëm:
– komponenti kryesor dhe
– komponenti i jashtëzakonshëm.

Në këtë pjesë ndodhet edhe dispozita e kontestuar e nenit 166-b sipas së cilës komponentin kryesor të pagës e përbëjnë:
– paga minimale,
– një pjesë e pagës për nivelin e arsimit,
– një pjesë e pagës për nivel dhe
– një pjesë e pagës për stazh pune.

2. Paga minimale është ajo të cilën ministri i Punës dhe Politikës Sociale e publikon në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut” në pajtim me ligjin.

Në paragrafët 3 dhe 4 të të njëjtit nen, pikët përcaktohen në tabela, sipas të cilave vlerësohet pjesa e pagës për nivelin arsimor, përkatësisht pjesa e pagës për nivelin.

Sipas paragrafit 5 të nenit 166-b të kontestuar, pjesa e pagës për stazhin e punës së ofruesit të shërbimit publik vlerësohet në masën 0.5% të shumës së pagës minimale, pjesa e pagës për nivelin e arsimit dhe pjesa e pagës për nivelin e çdo viti të kryer të stazhit të punës, dhe maksimumi deri në 20%.

Nga dispozitat e përmendura ligjore, rezulton se Ligji për mbrojtjen e fëmijëve rregullon kategoritë dhe nivelet e ofruesve të shërbimeve publike në institucionet publike për fëmijë si dhe pagat dhe shtesat e tyre. Të punësuarit në institucionet publike për fëmijët që kryejnë punë kujdestarie, edukativo-arsimore, pedagogjike dhe psikologjike kanë statusin e punonjësve në sektorin publik dhe përcaktohen si ofrues të shërbimeve publike.

Vendet e punës së këtyre punonjësve përcaktohen në disa kategori, ku edukatorët (kategoria të cilës i referohet iniciativa lëndore) ndahen në kategorinë C e cila ka katër nivele të punës së edukatorëve. Për vendet e punës në të katër nivelet e edukatorëve, sipas ligjit aktual, kërkohet arsim i lartë me 240 kredi të fituara sipas SETK ose arsim i lartë i përfunduar niveli VII/1.

Me ndryshimin ligjor të kontestuar të nenit 166-b të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, paga minimale është futur në elementet e komponentit bazë të pagës, përveç pjesës së pagës për shkallën e arsimit, pjesa e pagës për nivelin dhe pjesa e pagës për stazh. Këto tre komponentët e fundit kanë ekzistuar para ndryshimit, përkatësisht janë futur me Ligjin për ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr.104/19) në të cilin janë përcaktuar pikë të ndryshme për secilin nivel të kualifikimeve, përkatësisht niveli i arsimimit dhe pikët për çdo nivel të vendit të punës.

Kështu, sipas ndryshimit të Ligjit nga viti 2019, neni 166-b paragrafi 2 thotë:

Pjesa e pagës për nivelin e arsimit që është minimumi ligjor për nivelin përkatës të vendit të punës vlerësohet sipas mënyrës vijuese:

NIVELI I KUALIFIKIMEVE/ARSIMIT PIKË
Niveli i kualifikimeve VIA, 240 kredi sipas SETK ose nivelin e përfunduar VII/1 200
Niveli i kualifikimeve VI B apo 180 kredi sipas SETK 175
Niveli i kualifikimeve VA, 60 deri në 120 sipas SETK apo arsim sipëror 150
Niveli i kualifikimeve IV, 240 sipas ECVET apo SKMAP apo arsim i mesëm katërvjeçar 100

Me ndryshimin e kontestuar nga 2022, neni 166-b paragrafi 3 thotë:

Pjesa e pagës për nivelin e arsimit që është minimumi ligjor për nivelin përkatës të vendit të punës vlerësohet në mënyrë vijuese:

NIVELI I KUALIFIKIMEVE/ARSIMIT PIKË
Niveli i kualifikimeve VIA, 240 kredi sipas SETK ose nivelin e përfunduar VII/1 56
Niveli i kualifikimeve VI B apo 180 kredi sipas SETK 31
Niveli i kualifikimeve VA, 60 deri në 120 sipas SETK apo arsim sipëror 11
Niveli i kualifikimeve IV, 240 sipas ECVET apo SKMAP apo arsim i mesëm katërvjeçar 1

Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut ka një praktikë të kahershme dhe të konsoliduar në lidhje me të drejtat e fituara, ku në shumë vendime ka theksuar se shpërfillja e të drejtave të fituara (që nuk është rasti këtu) sjell shkelje të parimit të sigurisë juridike si element i parimit kushtetues të sundimit të së drejtës (vendimet në lëndët U.nr. 70/2006, U.nr. 16/2008, 74/2014, 160/2014, etj.).

Kuvendi, si bartës i pushtetit legjislativ, ka të drejtë të përcaktojë kushtet në të cilat kryhet veprimtaria e përkujdesjes dhe edukimit të fëmijëve në kopshtet për fëmijë, që është veprimtari me interes publik, dhe në këtë kuptim të përcaktojë statusin e punonjësve në kopshte, duke përfshirë llojin dhe shkallën e formimit të tyre profesional, siç bëri në fakt me Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve. Në të njëjtën kohë, çfarë shkalle dhe çfarë lloj formimi profesional do të përcaktohet për kryerjen e veprimtarisë së përkujdesjes, trajtimit dhe edukimit të fëmijëve, në rastin konkret, veprimtaria e edukatoreve në kopshte, sipas vlerësimit të Gjykatës, është çështje e përshtatshmërisë që vlerësohet nga ligjvënësi në bazë të analizave dhe vëzhgimeve shkencore dhe eksperte.

Nga analiza e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve dhe të gjitha ndryshimet dhe plotësimet e deritanishme të tij, doli se në kohën kur është miratuar Ligji për mbrojtjen e fëmijëve – në vitin 2013, në vendin e punës edukator kanë mundur të punësohen personat me arsim të lartë dhe me 240 kredi sipas SETK, por edhe personat me arsim sipëror përkatës të kryer për pedagogë që kishin licencë. Përkatësisht, sipas nenit 134 të tekstit bazë të Ligjit (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 23/2013), edukator mund të jetë profesor i diplomuar i arsimit parashkollor, edukator i diplomuar i fëmijëve parashkollorë dhe pedagog i diplomuar për arsimin parashkollor – me 240 kredi të fituara sipas SETK ose me arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 ose me arsim sipëror përkatës të kryer për edukatorë dhe licencë të vlefshme për edukator. Këta persona janë punësuar në të njëjtat kushte dhe kanë punuar në të njëjtat vende pune dhe e kanë marrë të njëjtën pagë.

Me ndryshimet në Ligjin në vitin 2019, ligjvënësi ndryshoi kushtet e punësimit të edukatorëve në kopshte, kështu që futi dispozitën tashmë të vlefshme të nenit 135 në të cilën përcaktonte nivelet e pozitës së mësuesit dhe parashikonte që vetëm personat me arsim të lartë dhe 240 kredi të fituara sipas SETK ose me arsim të lartë të përfunduar niveli VII/1 mund të kryejë veprimtarinë e edukatorit. Njëkohësisht me ndryshimet e Ligjit u fut edhe mënyra e re e përcaktimit të pagës së punonjësve, ku si një nga elementët e pagës u përcaktua edhe pjesa e pagës për nivelin e arsimimit.

Për rrjedhojë, janë përcaktuar pikë të ndryshme për llogaritjen e pagës sipas nivelit të kualifikimeve, përkatësisht arsimit, në mënyrë që punonjësit me arsim të lartë të sigurohen më shumë pikë në krahasim me të punësuarit me arsim të lartë.

Megjithatë, duke pasur parasysh se në kopshte tashmë ka pasur persona që kanë punuar që më parë në vendin e punës edukator, disa prej të cilëve kishin diplomë universitare, e disa me arsim sipëror (sipas kushteve të mëparshme të vlefshme për punësim në ato vende pune), në nenin 98 paragrafi 1 nga dispozitat kalimtare dhe përfundimtare të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr. 104/19) ishte paraparë që ata persona të vazhdojnë të punojnë në vendet e punës që kanë qenë, ndërsa në funksion të pagës së tyre, neni 98 paragrafi 2 parashikonte se “Edukatorëve me arsim sipëror të përfunduar niveli VI/1 nga paragrafi 1 i këtij neni, të cilët deri në ditën e hyrjes në fuqi të këtij ligji kanë punuar në punë në vendin e punës si edukatorë për të cilat i kanë plotësuar kushtet në pajtim me Ligjin për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 23/13, 12/14, 44/14, 144/14, 10/15, 25/15, 150/15, 192/15, 27/16, 163/17, 21/18 dhe 198/18), pjesa e pagës për nivelin e arsimit për nivelin përkatës në vendin e punës-edukator do të vlerësohet në masën e një pike për nivelin e edukatorit, niveli i kualifikimit VIA, 240 kredi sipas SETK ose niveli VII/1 i përfunduar në përputhje me këtë ligj”.

Ose me fjalë të tjera, të gjithë edukatorëve tashmë të punësuar, pavarësisht nga niveli i arsimit, u paguhej paga me pikë të njëjta si për nivelin e kualifikimit VIA, përkatësisht si për arsimin e lartë me 240 kredi të fituara sipas SETK.

Kështu, me dispozitën e nenit 98 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e RMV-së” nr.104/19), ligjvënësi i mbrojti të drejtat e fituara të edukatorëve të punësuar në kushtet e mëparshme të vlefshme që parashikonte që dhe personat me arsim sipëror mund të punojnë në vendin e punës edukator ndërsa me barazimin e pikëve për nivelin arsimor ligjvënësi e ka parandaluar uljen e pagës së tyre.

Ndryshimi i Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, të cilin parashtruesi e kundërshton me nismën në fjalë, nuk sjell ndryshime thelbësore në nivelet e kualifikimeve dhe shkallën e arsimimit, të cilat mbeten të njëjta si më parë (sipas ndryshimeve të vitit 2019). Është ndryshuar vetëm shuma e pikëve, ose më mirë shprehja numerike e tyre, kështu që për nivelin e kualifikimit VI A, 240 kredi sipas SETK ose nivelit VII/1 të përfunduar, arsimi vlerësohet me 56 pikë në vend të 200 pikëve; për nivelin e kualifikimit VI B ose 180 kredi sipas SETK, arsimi vlerësohet me 31 pikë në vend të 175 pikëve; për nivelin e kualifikimit V A, 60 deri në 120 kredi sipas SETK ose arsimit sipëror, arsimi në vend të 150 pikëve, vlerësohet me 11 pikë dhe për nivelin e kualifikimit IV, 240 kredi sipas ECVET ose SKMAP ose arsimit të mesëm katërvjeçar, arsimi në vend të 100 pikë, vlerësohet me 1 pikë.

Nga arsyetimi i Propozim-ligjit si dhe nga mendimet e Kuvendit, Qeverisë dhe Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale, rezulton se amendamenti është bërë me qëllim të respektimit të pikave të ndryshuara në Ligjin për nëpunësit administrativë të zbatuara në prill të vitit 2022 – me Ligjin për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për nëpunësit administrativë (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 99/2022), si dhe me qëllim të përputhshmërisë me Ligjin për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për pagën minimale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 41/2022) me të cilin paga minimale bëhet pjesë përbërëse e komponentit të pagës bazë (përveç pjesës së pagës për nivelin e arsimimit, pjesa e pagës për nivelin dhe pjesa e pagës për stazhin e punës).

Nga analiza e përmbajtjes së të gjitha ndryshimeve të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, u konstatua se dispozita e nenit 98 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.104/2019) as nuk është fshirë, as nuk është ndryshuar. Kjo do të thotë se është në fuqi dhe se duhet të vazhdojë të zbatohet sepse i mbron të drejtat e fituara të edukatorëve tashmë të punësuar me arsim të lartë dhe licencë të fituar. Me dispozitën e nenit 98 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, ligjvënësi siguroi vazhdimësinë në gëzimin e të drejtave të fituara më parë të kësaj kategorie të edukatorëve tashmë të punësuar, me qëllim të ruajtjes dhe mbrojtjes së këtyre të drejtave dhe realizimit të parimit të sigurisë juridike të qytetarëve, i cili është element integral i sundimit të së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues.

Një nga elementet e parimit kushtetues të sundimit të së drejtës është siguria e personit juridik në pozitën e tij juridike, veçanërisht kur vërtetohet me akt individual, si dhe ndalimi i shtetit për marrjen e masave që do të përkeqësonin gjendjen juridike të subjekteve. Prandaj, sigurimi i pozitës juridike kërkon domosdoshmërisht mbrojtjen dhe respektimin e të drejtave të fituara. Të drejtat e fituara janë të drejta subjektive që kanë lindur (të fituara) gjatë vlefshmërisë së një ligji të mëparshëm që është zëvendësuar me një të ri, sipas të cilit ato të drejta nuk mund të lindin. Në teorinë juridike dhe në praktikën gjyqësore, është përcaktuar qartë se këto të drejta duhet të respektohen ashtu siç janë fituar. Këto janë të drejta që individët i kanë fituar në bazë të ligjit dhe me akt të një organi kompetent, kështu që ndryshimi i mëvonshëm i rregulloreve nuk guxon dhe nuk mund të ndikojë në të drejtën subjektive të krijuar në bazë të rregullores së mëparshme të vlefshme. Të drejtat e zotëruara janë një aspekt i rëndësishëm i retroaktivitetit, sepse ato ndalojnë efektin prapaveprues të ligjit, përkatësisht zbatimin e tij në rastet që kanë ndodhur para hyrjes së tij në fuqi.

Dispozita që kundërshtohet nga iniciativa në fjalë – neni 166-b i Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, përafron pikët për përllogaritjen e pagës së punonjësve në institucionet e kujdesit dhe mbrojtjes së fëmijëve me pikët që vlejnë për nëpunësit administrativë, por nuk e bën këtë të prezantohen ndryshime thelbësore në nivelin e kualifikimeve dhe arsimimit të punonjësve, i cili mbetet i njëjtë me ndryshimet në ligjin e vitit 2019. Dispozita si e tillë është në përputhje me të drejtën e ligjvënësit për të përcaktuar nivelet e kualifikimit për një punë të veçantë dhe për të përcaktuar pikë të ndryshme për llogaritjen e pagës, e cila vlerëson mundin, kohën dhe fondet e investuara të personave që kanë nivel më të lartë të arsimit.

Vendosja e një dallimi të qartë ndërmjet punonjësve me shkallë të ndryshme arsimore dhe rrjedhimisht, përcaktimi i pikave të ndryshme për përcaktimin e pagës është bazë legjitime për marrëveshjen që përmban neni 165-b i kontestuar i Ligjit për ndryshimin e ligjit për mbrojtjen e fëmijëve, por mund të vlejë vetëm për të ardhmen, e jo edhe për personat e punësuar tashmë në pozitën e edukatorëve me arsim të lartë, sepse të drejtat e fituara u njihen nga ligjvënësi me dispozitën e nenit 98 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve i cili është ende në fuqi dhe nuk ka pushuar së vlefshmi me miratimin e ndryshimit të kontestuar të Ligjit.

Pasi të krijohen dhe njihen të drejtat e fituara, ligjvënësi nuk mund t’i shfuqizojë ato me ndryshimet e mëvonshme të ligjeve. Çdo ndryshim duhet të respektojë të drejtat e fituara, duke garantuar kështu sigurinë juridike të qytetarëve dhe pritshmëritë e tyre legjitime që me ndryshimet e reja të ligjit, pozita e tyre ligjore nuk do të ndryshojë apo përkeqësohet.

Sipas mendimit të Gjykatës, nëse një dispozitë e tillë kalimtare, e cila në thelb ka natyrë mbrojtëse, nuk do të ekzistonte dhe nëse pikat e sapopërcaktuara do të zbatoheshin për të gjitha edukatoret e kopshteve pavarësisht se kur kanë krijuar marrëdhënien e punës (nënkuptohet edhe ato ekzistuese dhe të sapopunësuara), do të nënkuptonte shkelje të sigurisë juridike dhe sundimit të ligjit, por edhe shkelje të ndalimit kushtetues për zbatimin retroaktiv të ligjeve nga neni 52 paragrafi 4 i Kushtetutës.

Si rrjedhojë, dispozita e kontestuar e nenit 166-b të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve në vetvete nuk bie ndesh me parimin kushtetues të sundimit të së drejtës nga neni 8 paragrafi 1 alineja 3 dhe nenet 9, 32, 51 dhe nenin 54 paragrafin 1 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut. Mirëpo, pyetja se si zbatohen dispozitat në praktikë gjatë pagesës së pagave, nëse dispozita kontestuese e nenit 166-b zbatohet edhe për edukatoret tashmë të punësuara me arsim sipëror, nëse dispozita e nenit 98 të Ligjit për ndryshime dhe plotësime të Ligjit për mbrojtjen e fëmijëve (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.104/2019) zbatohet apo nuk zbatohet dhe për çfarë arsye nuk zbatohet, nuk është çështje për të cilën është kompetente Gjykata Kushtetuese. Gjykatat e rregullta, jo Gjykata Kushtetuese, janë kompetente për të mbrojtur të drejtat e tyre që do të rezultonin nga një moszbatim i mundshëm i kësaj dispozite në praktikë.

Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska