Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.146/2021
Скопје,12 јули 2023 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер врз основа на член 110 алинеја 3 и член 112 од Уставот на Република Северна Македонија, како и член 70 алинеја 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021) на седницата одржана на 12 јули 2023 година, донесе
О Д Л У К А
1. СЕ УВАЖУВА барањето на Влатко Стојановски, новинар од Скопје.
2. СЕ УТВРДУВА повреда на слободата на мислата и јавното изразување на мислата на барателот Влатко Стојановски, сторена со Пресудата МАЛВП-705/20 од 14.04.2021 година од Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-2666/21 од 30.09.2021 година на Апелациониот суд Скопје.
3. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.
Образложение
I
До Уставниот суд на Република Северна Македонија, Влатко Стојановски од Скопје, преку адвокат Филип Медарски од Скопје, поднесе барање за заштита на слободата и правото на јавно изразување на мислата во кое наведува дека подносителот на барањето, вработен во Друштвото за новинско издавачка дејност МЕДИА ПЛУС ФОКУС ДООЕЛ Скопје, кое го издава неделникот „Фокус“, поднел тужба до Основниот граѓански суд Скопје против Република Северна Македонија за надомест на нематеријална штета за претрпен страв и надомест на нематеријална штета за повреда на слободата на изразување, поради непреземање на дејствија од страна на државата да го заштити физичкиот и психичкиот интегритет, како и да преземе соодветни дејствија за заштита на слободата на изразување на ден 27.04.2017 година, попознат во јавноста како „Крвавиот четврток“.
Подносителот на барањето, критичниот ден 27.04.2017 година, бил присутен во Собранието на Република Македонија како акредитиран новинар на неделникот „Фокус“ со цел да известува за случувањата околу избор на ново парламентарно мнозинство и претседател на Собранието. Истовремено, пред Собранието имало јавен собир на којшто учествувале голем број на луѓе, незадоволни од политичката ситуација.
По тензичната атмосфера во пленарната сала на Собранието, присутните пратеници се упатиле кон салата за прес- конференции. Додека траел говорот на пратеникот Зоран Заев, на ТВ екраните поставени во прес-центарот, во живо се емитувал јавниот собир пред Собранието. Во еден момент, јасно можело да се забележи дека толпата станува насилна, истата се упатила кон вратите на Собранието. Пред вратите имало коридор од неколкумина полициски службеници. Ваквото влегување воопшто не било спречено од страна на полициските службеници кои биле присутни во дворот на Собранието. И покрај овие случувања, прес-конференцијата во Собранието продолжила од причина што никој не се надевал дека ќе се дозволи влез на толпата внатре во Собранието. Во еден момент, вратите на Собранието биле отворени од внатре од страна на пратеникот Крсто Муковски, при што толпата започнала да влегува внатре во Собранието. Подносителот на барањето во тој момент сẻ уште се наоѓал во прес-центарот додека се давале изјави од Зоран Заев и Талат Џафери.
Сето тоа било пренесувано во живо на ТВ „Нова“. Во тие моменти кај подносителот на барањето се создало чувство на неверување дека полициските службеници и собраниското обезбедување дозволиле, односно не сториле ништо да го спречат навлегувањето во собраниската зграда. Тогаш, во тие моменти, подносителот на барањето загрижен за својата безбедност и живот, започнал да се повлекува од прес-центарот и да бара засолниште, при што од страна на демонстрантите бил прашан за кој медиум работи, па според нивно толкување биле, исто така, предавници. Подносителот на барањето успеал некако да се тргне од таа толпа. Во тие моменти непознат човек за него, него и други лица ги упатил кон една просторија иако им објаснил дека во тие моменти ниедна просторија во Собранието не била доволно безбедна, а тоа поради настанатата ситуација. Во таа просторија се нашол заедно со уште неколку пратеници кои биле видно исплашени и потресени, што кај подносителот на барањето развило дополнително чувство на страв дека тие како новинари се лесна мета на толпата.
Во периодот кој следел, подносителот на барањето успеал да замине од таа просторија со уште четворица други пратеници во канцеларијата на заменик генералниот секретар на Собранието. Во тие моменти еден од пратениците бил во контакт со тогашниот министер за внатрешни работи од кого добиле информација дека не може да се стапи во контакт со директорот на БЈБ и дека во тие моменти истиот бил во неможност да испрати полициски сили кон местото на настанот, односно собраниската зграда. Исто така, добиле и информации дека пратеникот Села е убиен, што кај подносителот на барањето предизвикало чувство на загриженост за сопствениот живот, бидејќи штом демонстрантите посегнале по животот на еден пратеник, истите без проблеми би посегнале и по новинарите, а сето тоа од причина што очигледно било дека зградата на Собранието не била обезбедувана воопшто од полициски службеници.
За сето тоа време подносителот на барањето, заедно со уште неколку негови колеги новинари, бил буквално заробен во собраниската сала, повеќе пати им било укажано дека нема доволно полициски службеници како би можеле истите да бидат безбедно евакуирани од зградата. По одреден период, подносителот на барањето, заедно со други, бил евакуиран од зградата на Собранието, но и во текот на евакуацијата тој сẻ уште не се чувствувал безбедно, бидејќи нередот и нападите од страна на демонстрантите сẻ уште биле упатувани спрема коридорот за евакуација. Подносителот, како епилог на овие настани, повеќе не известувал за настани од Собранието, од причина што кај него сẻ уште постоела траума, како и страв од повторување на такви или слични случувања.
При таква фактичка состојба, подносителот на барањето во тужбата до Основниот граѓански суд Скопје укажал дека слободата на изразување, во смисла на член 10 од Европската конвенција за човекови слободи и права на Советот на Европа, подразбира за државата и т.н. позитивни обврски коишто се во насока на заштита на безбедноста на новинарите при извршувањето на нивните задачи.
Согласно член 3 ставови 1 и 2 од Законот за медиумите:
1. Се гарантира слободата на изразување и слободата на медиумите.
2. Слободата на медиумите особено опфаќа: слобода на изразување на мислења, независност на медиумите, слобода на прибирање, истражување, објавување, избор и пренесување на информации во насока на информирање на јавноста, плурализам и разновидност на медиумите, слобода на проток на информации и отвореност на медиумите за различни мислења, уверувања и за разновидни содржини, достапност до информациите од јавен карактер, почитување на човековата индивидуалност, приватност и достоинство, слобода за основање на правни лица за вршење на дејност за јавно информирање, печатење и дистрибуција на печатен медиум и другите медиуми од земјата и странство, производство и емитување на аудио/аудиовизуелни програми, самостојност на уредникот, новинарот, авторите или креаторите на содржини или програмските соработници и другите лица, а во согласност со правилата на професијата.
Во конкретниот случај, државата, преку соодветни државни институции, не ја гарантирала безбедноста на подносителот при извршување на неговата работна задача во Собранието. Дотолку повеќе што, видно од доказот, пратеник на Собранието ја трга безбедносната шипка со цел вратите од Собранието да бидат отворени.
По изведувањето на сите докази во првостепената постапка, на ден 14.04.2021 година, Основниот граѓански суд Скопје донел Пресуда МАЛВП-705/20 со која ги одбил тужбените барања на подносителот во целост, меѓу другото, и за повреда на слободата на изразување. Образложението на првостепениот суд во тој дел било следно „Во конкретниот случај членот 10 од Европската конвенција за човекови права и толкувањето на овој член се однесува на овозможување на секој да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот на 27.04.2017 година. Толкувањето на овој член во услови како конкретниот, со тоа што тужителот како новинар бил оневозможен да известува, претставува толкување на одредбата надвор од нејзината цел поради која е утврдена. Во една таква ситуација за настан како на 27.04.2017 година, државата има обврска да се грижи за здравјето, животот и имотот на сите физички лица, па не може да стане збор дека државата не им овозможила на тужителот како новинар и останатите лица како новинари да ги изразат своите мислења без страв“.
Против ваквата пресуда, на ден 11.05.2021 година, подносителот на барањето, преку полномошникот, адвокат Филип Медарски од Скопје, вложил навремена жалба против Пресудата МАЛВП-705/20 од 14.04.2021 година на Основниот граѓански суд Скопје, поради суштествена повреда на одредбите на парничната постапка, погрешно и нецелосно утврдена фактичка состојба и погрешна примена на материјалното право и во делот на повредата на слободата на изразување. Меѓу другото, во жалбата се укажува дека горецитираниот заклучок на првостепениот суд бил погрешен од два аспекти: првиот бил дека член 10 од ЕКЧП се однесува на овозможување на секој да го изрази своето мислење во секојдневниот живот, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот од 27.04.2017 година; вториот бил дека толкувањето на тој член во услови како конкретниот предмет, со тоа што подносителот како новинар бил оневозможен да известува, претставува толкување на одредбата надвор од нејзината цел поради која била утврдена. Исто така, анализирајќи го заклучокот се добива впечаток дека во конкретниот случај треба да се дерогира слободата на изразување, што било апсолутно погрешно од причина што прво, државата не донела акт или пропис со којшто се дерогираат одредени права и слободи за заштита на јавен или национален безбедносен интерес. Само во таква ситуација може да се дерогира слободата на изразување и тоа под стриктни околности.
Апелациониот суд Скопје, со Пресудата ГЖ-2666 од 30.09.2021 година ја одбил жалбата на подносителот, како неоснована. Во образложението, во поглед на слободата на изразување, Апелациониот суд се согласил со заклучокот на првостепениот суд.
Подносителот на барањето ја има примено наведената пресуда на ден 22.10.2021 година, преку неговиот полномошник, адвокатот Филип Медарски од Скопје.
Тргнувајќи од цитираните членови на Уставот и Европската конвенција за човекови права, видно било дека новинарите уживаат заштита во рамки на гарантираната слобода на изразување (гарантираната слобода на јавно информирање од цитираниот член 16 од Уставот, како и слободата на изразување од член 10 од Европската конвенција).
Од наведените судски одлуки покрај другото и од нивните образложенија се констатира дека во конкретниот случај член 10 од Европската конвенција за човекови права и толкувањето на овој член се однесува на овозможување на секој да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот на 27.04.2017 година. Толкувањето на овој член во услови како конкретниот, со тоа што тужителот како новинар бил оневозможен да известува, претставува толкување на одредбата надвор од нејзината цел поради која е утврдена. Во една таква ситуација за настан како на 27.04.2017 година, државата има обврска да се грижи за здравјето, животот и имотот на сите физички лица, па не може да стане збор дека државата не им овозможила на тужителот како новинар и останатите лица како новинари да ги изразат своите мислења без страв.
Ваквиот заклучок, исто така, првостепениот суд го темелел и врз основа на членовите 2 и 3 од Законот за медиуми, односно дека подносителот како новинар е лице кое врши активности на прибирање, анализа, обработка, обликување и/или класифицирање на информации кои се објавуваат во медиум и дека истиот не пробал како новинар да известува од настаните. Дотолку повеќе што при акти на тероризам и демонстрации, државата има должност да го штити човековиот интегритет, па во случајот била должна да го обезбеди животот и здравјето на тужителот како новинар, а не да го штити неговото новинарско право, во ситуација кога она за што, бил акредитиран да известува, било прекинато со чин од други лица. Понатаму, првостепениот суд навел дека член 3 од Законот за медиуми значи слободата на изразување е право кое се остварува без мешање на јавната власт. Мешањето на јавната власт мора да се гледа како секој облик на задирање кој доаѓа од кој било орган кој врши јавно овластување и должности, јавна служба (судови, обвинителство, органи на прогон, Собрание, министерства, локална самоуправа, воени органи, служба за разузнавање и сл.), обемот на можното мешање (формалности, услови, ограничувања или казни), во остварување на правото е широк и не постојат однапред утврдени граници, па судот во секој посебен случај испитува дали постои мешање преку кривични пресуди, казни, средства за забрана на мислење, забрана за вршење новинарска дејност и др. Што се однесува на слободата на печатот, државата има позитивни обврски да преземе мерки за заштита на поединци од незаконито мешање од други и негативни обврски да се воздржи од незаконито мешање во вршењето на правото на слобода на изразување. Како поткрепа кон тоа, првостепениот суд го цитирал предметот Селмани и други против Македонија, од 09.02.2017 година, кога новинарите биле присилно отстранети во вршењето на правото на слобода на изразување. На вакво мислење бил и Апелациониот суд Скопје.
Според подносителот на барањето, со ваквиот заклучок на првостепениот и второстепениот суд, на којшто почиваат предметните пресуди, повредена била уставно гарантираната слобода на изразување на подносителот и член 10 од Европската конвенција за човекови права.
За Основниот граѓански суд Скопје и за Апелациониот суд Скопје не била спорна фактичката состојба, односно настанот на 27.04.2017 година, попознат во јавноста како „Крвавиот четврток“, во смисла дека настанот се случил и дека во Собранието се случувале насилни напади коишто резултирале со повреди кон одредени луѓе. Но, судовите не ги зеле предвид настаните коишто му се случиле на подносителот, односно директните напади кон него. Впрочем, на записник за рочиште за главна јавна расправа од 06.04.2021 година, подносителот изјавил: „Најкритичен момент во комбинација на страв и неизбежност беше упад на толпата во просторијата во која се наоѓавме. Во тој момент веќе ние не можевме да ја вршиме новинарската работа и единствена цел беше како да се извлечеме од просторијата додека јас заедно со неколку колеги тргнавме во спротивен правец од движењето на луѓето што упаднаа во просторијата, дел од нив од кои беа маскирани со шалови, фантомки но и немаскирани лица, не собраа да не прашаат дали меѓу нас има новинари од конкретни медиуми, кое според нивно толкување биле на иста предавничка линија како и претставниците на новото парламентарно мнозинство.“
Имено, и двата суда, член 10 од ЕКЧП го толкувале на начин дека се однесува на овозможување на секој да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот на 27.04.2017 година. Тоа можеби би било правилна констатација, но во поинаква фактичка состојба, односно доколку подносителот сам, своеволно решил да присуствува надвор на демонстрациите, па со нив да влезе во Собранието, па нешто да му се случило при вршењето на својата дејност. Тука се работи за сосема поинаква фактичка состојба. Подносителот како новинар, присуствувал на нормална седница внатре во Собранието, каде што известувал за прашања од јавен интерес (конституирање на ново парламентарно мнозинство), а истовремено, имало демонстрации надвор пред Собранието. Должноста на државата била да спречи каков било обид за влегување во Собранието, така што не бил правилен заклучокот на двата суда дека во конкретниот случај, член 10 од ЕКЧП и член 16 од Уставот на Република Северна Македонија не можат да најдат примена, односно дека безбедноста на подносителот не потпаѓа под член 10 од ЕКЧП и член 16 од Уставот.
Од образложението на двата суда, се наметнува потребата од одговарање на две прашања, и тоа: состојбата за време на присуство на подносителот во Собранието, и дали со неинтервенирање од страна на државата на 27.04.2017 година, во смисла на непреземање превентивни мерки (доволен број на полициски службеници кои ќе го обезбедуваат Собранието) од какви било напади од страна на демонстрантите, претставува повреда на слободата на изразување на подносителот во насока што со непреземањето на таквите дејствија се довела во прашање неговата безбедност.
Во врска на погоре изнесеното, Основниот граѓански суд Скопје и Апелациониот суд Скопје, прво, не заклучиле дека подносителот известувал во мирна, нормална парламентарна атмосфера за прашања од јавен интерес. Впрочем, Собранието, освен што претставува највисок државен орган, каде што пратениците ќе можат да ја остварат својата политичка слобода на изразување, а новинарите слободно да ги пренесат тие информации во јавност, треба и мора да претставува место каде што сите присутни ќе се чувствуваат безбедно при остварувањето на нивните слободи. Значи, државата има обврска да ги заштити сите присутни во Собранието, за што истата затаила. Значи, тука не може да станува збор за ситуација во која подносителот како новинар се впуштил во известување од „конфликт“, туку тој бил предмет на напад поради непреземање на мерки од страна на надлежните органи на државата. Како второ, судовите треба да ја ценат безбедноста на подносителот како составен дел на неговата слобода на изразување, бидејќи истиот бил присутен во Собранието како акредитиран новинар. Впрочем, од доказите, видеоснимки кои се во предметот, може да се дојде до еден и единствен заклучок, државата не презела претходни дејствија за заштита, а оние коишто ги презела биле со закаснување.
По една таква фактичка состојба, не ја примениле соодветно ЕКЧП, а ниту дале правно релевантно толкување на уставно загарантираната слобода на изразување. Согласно толкувањата на член 10 од ЕКЧП, Европскиот суд за човекови права констатирал дека „државите се обврзани да создадат поволна средина за учество во јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв (Dink v. Turkey, § 137)“.
Исто така, Европскиот суд за човекови права нагласува дека член 10 од ЕКЧП создава позитивна обврска за државата да обезбеди заштита на оние коишто се во ризик од физички или друг вид на напад поради остварување на нивната слобода на изразување. На пример, во предметот Ozgur Gundem v. Turkey, 2000 Европскиот суд за човекови права, во параграф 43 навел „Судот, потсетува на важноста на слободата на изразување како предуслов за функционална демократија. Навистина, ефективното остварување на оваа слобода не се заснова само на обврската на државата да не интервенира, туку може да создава и позитивни мерки за заштита, дури и во сферата на односи помеѓу индивидуи. При детермирањето дали постои позитивна обврска, треба да се погледне дали бил направен фер баланс помеѓу јавниот интерес во општеството и интересот на индивидуата, нешто што е својствено низ Конвенцијата. Опсегот на оваа обврска неминовно ќе варира, земајќи ги во предвид разноликоста на ситуациите во договорните држави, тешкотијата во креирањето на политики на модерни општества и изборите коишто мора да се направат во зависност од приоритетите и ресурсите. Но, ваква обврска не треба да се толкува на начин што ќе наметне невозможен или диспропорционален товар на властите.“
Во друг случај, Dink v. Turkey.2010, станува збор за убиство на новинарот Фират Динк, познат под прекарот Хрант Динк, убиство кое се случило во време кога против него се водела судска постапка заради оцрнување на турцизмот, постапка покрената по барање на националистичка група. Европскиот суд за човекови права утврдил повреда на член 10, во смисла постапката против него, комбинирано со недостаток на заштита којашто му била потребна, претставува мешање во неговото право на слобода на изразување. Понатаму, во истиот случај, тој суд ќе констатира „државите се обврзани да создадат поволна средина за учество во јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв (Dink v. Turkey § 137)“.
Понатаму, дел II.Принципи од точка 21 од Препораката CM/Rec(2016)4 на Комитетот на министри (на Совет на Европа) до Државите членки за заштита на новинарите и безбедноста на новинарите и другите медиумски актери, било наведено „Суштинската димензија инволвира примарна обврска за државата да го осигура правото на живот на начин што ќе воведе ефективни казнени одредби со коишто ќе ги одврати од сторување на дела против индивидуи, поткрепено со принуден апарат за превенција, супресија и казнување на прекршување на таквите одредби. Ова, исто така, во соодветни околности, се протега на позитивна обврска на властите да преземат превентивни оперативни мерки да ги заштитат индивидуите чии животи се во ризик од криминални активности на други индивидуи, Имајќи ги во предвид тешкотиите во креирање на политики во модерни општества, непредвидливоста на човековото однесување и оперативните одлуки коишто мора да бидат направени во согласност со приоритетите и ресурсите, делокругот на позитивната облигација мора да биде интерпретирана на начин што нема да наметне невозможен или диспропорционален товар на властите. Без оглед на се, властите мора да обрнат внимание на ранливата позиција во која новинарите се ставаат заради покривање на политичко сензитивни теми vis-a-vis оние на власт.“
Значи, тужителот имал реална опасност дури и да му биде загрозен физичкиот интегритет, од причина што истиот успеал, во цела таа еуфорија, кога бил засегнат од некои присутни (од толпата) во Собранието да не даде одговор на прашањето од кој медиум е. Во спротивно, последиците кон него, поради медиумот во којшто работи, ќе биле дури и животно загрозувачки.
Исто така, според подносителот, цитираните пресуди на Основниот граѓански суд Скопје и на Апелациониот суд Скопје имале сериозна импликација со т.н. ефект на ладење (chilling effect) врз слободата на изразување. Ваквите заклучоци, неминовно создавале импликации во судската пракса дека при вакви исти или слични настани државата всушност немала обврска да ја заштитува слободата на изразување, односно превентивно да се грижи, да спречува или навремено да интервенира да ја отстрани опасноста кон лицата коишто ја остваруваат слободата на изразување.
За крај, поистоветувањето на првостепениот суд на конкретниот случај со предметот Селмани и други против Македонија, било сосема погрешно. Во тој случај се работело за вмешување на државата, нејзината интервенција на отстранување на новинари од галеријата на собраниската сала, а во овој случај се работело за неисполнување на позитивната обврска на државата, односно при доволни ресурси и проценка на фактичката состојба, државата не интервенирала навремено и со тоа ја повредила слободата на изразување на подносителот.
Според тоа, подносителот смета дека Уставниот суд има доволна основа да го толкува и да даде заштита на член 16 од Уставот, односно слободата на мислата и јавното изразување на мислата, како што тоа било со член 10 од ЕКЧП.
Од сẻ напред изнесено, како и предложените докази, неспорен бил фактот дека на 27.04.2017 година, државата не презела превентивни мерки со коишто ќе спречи влегување на толпата во Собранието, истата не реагирала 3-4 часа за да ја стабилизира состојбата во Собранието, со што не ја исполнила својата позитивна обврска за заштита на новинарите, а со тоа и на подносителот, кој тој ден известувал за прашања од јавен интерес. Поради тоа, се предлага Уставниот суд да констатира повреда на слободата на изразување на подносителот и да ги поништи Пресудата МАЛВП-705/20 од 14.04.2021 година на Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-2666/21 од 30.09.2021 година на Апелациониот суд Скопје.
II
Судот на седницата, а врз основа на целосната анализа на поднесеното барање од барателот, како и анализата на двете судски одлуки, како и прибавените докази ја утврди следната фактичка состојба:
На ден 27.04.2017 година, подносителот на барањето, како акредитиран новинар на неделникот „Фокус“ бил присутен во Собранието на Република Македонија, каде што се одржувала седница за избор на претседател на Собранието. Паралелно со одржувањето на седницата, надвор од собраниската зграда се одржувале протести коишто добиле на интензитет поради тоа што новото парламентарно мнозинство требало да го избере новиот претседател на Собранието. Додека траел изборот на новиот претседател, подносителот на барањето и останатите новинари од други медиуми се наоѓале во галеријата од каде редовно се следат собраниските седници. Во еден момент толпата станала насилна што се гледало од мониторите коишто вршеле директен пренос од настаните што се случувале надвор од Собранието и успеала да го пробие кордонот, да ја прескокне заштитната ограда и се упатила кон вратите на Собранието. Во еден момент вратите на зградата на Собранието биле отворени од внатрешната страна, при што толпата започнува да влегува внатре во зградата, а подносителот на барањето во тој момент сẻ уште се наоѓал во просториите каде што се одржува прес-конференција заедно со претседателот на Собранието и неколку пратеници од парламентарното мнозинство. Откако на сите присутни им станало јасно дека толпата ќе влезе во прес-центарот, ја затвориле вратата од прес-центарот, но по кратко време истата била скршена и толпата упаднала внатре. Единствената цел на подносителот на барањето како новинар била како да се извлече од просторијата, заедно со неколку колеги па тргнале сите во спротивен правец на движење од луѓето што упаднале во просторијата. Дел од нив биле маскирани со шалови, фантомки, но имало и немаскирани лица и ги прашувале подносителот на барањето и останатите и барале новинари од конкретни медиуми коишто според нивно толкување биле на иста линија, како и претставниците на новото парламентарно мнозинство. Подносителот на барањето не успеал да им даде податок во кој медиум работи, но успеал да се извлече од просторијата и да се упати на долниот спрат каде биле повикани и сместени во една од просториите, за која подоцна се кажало дека била дел од собраниските служби. Во просторијата за кратко време пристапиле и неколку пратеници, од кои добил информација дека од насилниците никој не би бил поштеден, дури ни тие како претставници на партијата, со која на тие протести биле на иста линија. Тоа кај подносителот на барањето создало дополнителен страв и зголемено чувство на безизлезност и безнадежност, посебно што од прозорите од просторијата каде што биле сместени можело да се види што се случува надвор од Собранието. Откако им било укажано дека просторијата не е безбедна и по доаѓањето на заменикот генерален секретар на Собранието, кој имал задача да извлече четири пратеници, заедно со нив се упатил во друга просторија која се наоѓала на горниот кат на Собранието и се сметала за најбезбеден дел. Но, толпата настојувала да влезе и таму и се обидувала да ја пробие вратата, што создавало страв кај сите присутни и кај подносителот на барањето. Тој останал скоро еден час во таа просторија и од таму започнал процесот на извлекување и се формирал кордон во внатрешниот дел на Собранието од внатрешниот ходник до паркингот, каде се качувале во полициски возила и биле однесени во базата во Ѓорче Петров и во тој момент на извлекување подносителот на барањето и останатите биле мета на вербални и физички напади. Како многу стресен момент за тужителот бил моментот кога дознал дека некој од пратениците бил повреден, а се слушало и зборувало дека имало и убиени.
Подносителот на барањето, на 27.04.2020 година, до Основниот граѓански суд Скопје поднел тужба со која барал да се задолжи тужениот Република Северна Македонија да му исплати на име надомест на нематеријална штета поради претрпен страв и душевни болки, вкупен износ од 307.500,00 денари од кои за претрпен страв износ од 200.000,00 денари, за претрпени душевни болки износ од 107.500,00 денари со законска затезна камата на овие износи, сметано од денот на пресудувањето до исплатата, како и нематеријална штета поради повреда на слободата на изразување во вкупен износ од 120.000,00 денари, со законска казнена камата од денот на пресудувањето до исплатата.
Со Пресудата Х.МАЛВП-705/20 од 14.04.2021 година, Основниот граѓански суд Скопје го одбил наведеното тужбено барање како неосновано.
Во образложението на Пресудата се наведува „По однос на делот на тужбеното барање за надомест на нематеријална штета поради повреда на слободата на изразувањето, имајќи го во предвид член 10 од Европската конвенција за човекови права, каде е наведено дека државите се обврзани да создадат поповолна средина за учество на јавни дебати на сите засегнати лица, овозможувајќи им да ги изразат нивните мислења и идеи без страв, судот најде дека истото е неосновано од следните причини:
Во конкретниот случај член 10 од Европската конвенција за човекови права и толкувањето на овој член се однесува на овозможување на секој да го изрази своето мислење во секојдневното живеење, а не во услови кога се случуваат акти на насилство, како што бил настанот на 27.04.2017 година. Толкувањето на овој член во услови како конкретниот, со тоа што тужителот како новинар бил оневозможен да известува, претставува толкување на одредбата надвор од нејзината цел поради која е утврдена. Во една таква ситуација на настан како на 27.04.2017 година, Државата има обврска да се грижи за здравјето, животот и имотот на сите физички и правни лица, па не може да стане збор дека Државата не им овозможила на тужителот како новинар и останатите лица како новинари да ги изразат своите мислења и идеи без страв.
Тужителот како новинар во смисла на член 2 од Законот за медиумите, е лице кое врши активности на прибирање, анализа, обработка, обликување и класифицирање на информации кои се објавуваат во медиуми, па истиот не бил ограничен во ова право што произлезе и од неговиот исказ, дека истиот не пробал како новинар во текот на настаните да известува за настаните и да го искажува своето мислење. Дотолку повеќе што при акти на тероризам и демонстрации, Државата има должност да го штити човековиот интегритет, па во случајот била должна да го обезбеди животот и здравјето на тужителот како новинар, а не да го штити неговото новинарско право, во ситуација кога она за што бил акредитиран да известува, било прекинато со чин од други лица. Па овој суд смета дека фактот што терористичкиот акт или јавната демонстрација се случувале во време и место каде што тужителот ја вршел својата новинарска професија, не значи мешање на Државата во неговото право, па Државата по принцип на објективна одговорност – заради видот на настанот не може да одговара за повреда на вакво право. Потребно е да се напомене дека слободата на изразување е двострана, новинарите имаат право да известуваат, а граѓаните да примаат информации, па точно со самото тоа што на граѓаните им било оневозможено да примаат точна и детална информација за случувањето, не значи дека државата има објективна одговорност спрема нив за повреда на ваквото право.
Повикувањето на член 3 од Законот за медиуми, значи дека слободата на изразување е право кое се остварува без мешање на јавна власт. Секоја рестрикција, услов или кој било облик на мешање на слободата на изразување, може да се примени само на некое конкретно остварување на таа слобода. Мешањето на државата мора да се гледа како секој облик на задирање кој доаѓа од кој било орган кој врши јавно овластување и должности, јавна служба (судови, обвинителство, услови, ограничувања или казни), во остварување на правото е широк и не постојат однапред утврдени граници, па судот во секој посебен случај испитува дали постои мешање преку кривични пресуди, казни, средства за забрана на мислење, забрана на вршење на новинарска дејност и др. Што се однесува на слободата на печатот, Државата има позитивни обврски да преземе мерки за заштита на поединците од незаконито мешање од други и негативни обврски да се воздржи од незаконито мешање во вршење на правото на слободата на изразување.
Како пример на повреда на член 10 од ЕКЧП е утврдено во пресудата Селмани и други против Република Северна Македонија од 09.02.2017 година, кога новинарите биле присилно отстранети од собраниската галерија од страна на собраниското обезбедување.
Имајќи го предвид горенаведеното, како овој вид на штета не е опфатен со објективна одговорност на државата, тужителот повредата требало да ја докажува по принцип на субјективна одговорност, што значи нема повреда на правото на слобода на изразување, поради што го одби тужбеното барање како неосновано.“
Незадоволен од донесената пресуда, подносителот на барањето, преку адвокатот Филип Медарски од Скопје, изјавил жалба против истата.
Апелациониот суд Скопје, со Пресудата ГЖ-2666/21 од 30.09.2021 година, изјавената жалба ја одбива како неоснована и ја потврдува пресудата на Основниот граѓански суд Скопје МАЛВП-705/20 од 14.04.2021 година.
Подносителот на барањето пресудата на Апелациониот суд Скопје ГЖ-2666/21 од 30.09.2021 година, ја има примено на ден 22.10.2021 година, преку неговиот полномошник, адвокат Филип Медарски од Скопје.
Барањето за заштита на слободи и права пред Уставниот суд е поднесено на 22.12.2021 година, што е во согласност со член 51 од Деловникот на Уставниот суд, според кој барањето до Уставниот суд се поднесува во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт.
III
Согласно член 8 став 1 алинеја 1 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, претставуваат една од темелна вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Со член 11 став 1 од Уставот, е определено дека физичкиот и моралниот интегритет на човекот се неприкосновени.
Согласно член 16 од Уставот, кој се однесува на граѓанските и политичките слободи и права, се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата. Се гарантира слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање. Се гарантира слободниот пристап кон информациите, слободата на примање и пренесување на информации. Се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на исправка во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на заштита на изворот на информацијата во средствата за јавно информирање. Цензурата е забранета.
Член 25 од Уставот на секој граѓанин му гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.
Со член 50 став 1 од Уставот е определено дека секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот, пред судовите и пред Уставниот суд на Република Македонија, во постапка заснована на начелата на приоритет и итност.
Според член 54 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и тоа само во време на воена или вонредна состојба, според одредбите на Уставот, при што ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имот или општествена положба. Ограничувањето на слободите и правата, според ставот 4 на овој член, не може да се однесува на правото на живот, забраната на мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.
Во член 110 алинеја 3 од Уставот, е определено дека Уставниот суд на Република Северна Македонија, меѓу другото, ги штити слободите и правата што се однесуваат на слободата на мислата и јавното изразување на мислата.
Од анализата на цитираните уставни одредби произлегува дека уставно-судската заштита не се однесува на сите слободи и права утврдени со Уставот, туку на дел од нив, односно само за оние кои се во надлежност на Уставниот суд според член 110 алинеја 3 од Уставот. За слободите и правата кои не подлежат на уставно-судска заштита, согласно цитираниот член 50 став 1 од Уставот, граѓаните може таа заштита да ја остварат пред судовите во постапка заснована врз начелата на приоритет и итност.
Уставот ја гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, на начин кој е генерален за сите поединци, но ова не значи дека не постои никакво ограничување при манифестирањето на оваа слобода. Границите на манифестирањето на оваа слобода за поединецот се наоѓаат во законски санкционираните дејствија, при што во уставно-правен спор се утврдува дали постои повреда на загарантираната слобода на јавното изразување на мислата преку санкционирање на нејзината манифестација само ако се утврди случај на повреда на други со Уставот и со закон заштитени слободи, права и интереси.
Слободата на изразувањето е заштитена и со меѓународните документи, во кои документи се содржани и одредени ограничувања.
Според член 51 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, секој граѓанин што смета дека со поединечен акт или дејство му е повредено право или слобода утврдени со член 110 алинеја 3 од Уставот на Република Северна Македонија, може да бара заштита од Уставниот суд во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт, односно од денот на дознавањето за преземање дејство со кое е сторена повредата, но не подоцна од 5 години од денот на неговото преземање. Во барањето, според член 52 од Деловникот, потребно е да се наведат причините поради кои се бара заштита, актите или дејствата со кои тие се повредени, фактите и доказите на кои се заснова барањето, како и други податоци потребни за одлучувањето на Уставниот суд.
Во член 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи на Советот на Европа е предвидено дека секој човек има право на слобода на изразувањето. Ова право ги опфаќа слободата на мислење и пренесување на информации или идеи, без мешање на јавната власт и без оглед на границите. Остварувањето на овие слободи, коешто вклучува обврски и одговорности, може да биде под определени формалности, услови, ограничувања и санкции предвидени со закон, кои во едно демократско општество претставуваат мерки неопходни за националната безбедност, територијалниот интегритет и јавната сигурност, заштитата од немири или кривично дело, заштита на здравјето или моралот, угледот или правата на другите, за спречување на ширењето на доверливи информации или за зачувување на авторитетот и непристрасноста на судството.
Според член 2 точка 1 од Законот за медиуми („Службен весник на Република Македонија“ број 184/13 и 13/2014), медиуми се средства за јавно информирање, односно каков било вид на комуникација како весници, магазини, програми на радиото и телевизијата, електронски публикации, телетекст и други средства за дневно или периодично објавување на уреднички обликувани содржини во пишана форма, звук или слика, со цел да се информираат и задоволат културните, образовните и другите потреби на пошироката јавност. Медиуми не се билтени, каталози и други форми на публикации, независно од средството за објавување, наменети исклучиво за огласување, образовниот систем или за деловна кореспонденција, за работата на трговските друштва, установите, здруженијата, политичките партии, државните и судските органи, јавните претпријатија, правни лица со јавни овластувања и верските организации. За медиуми не се сметаат и весниците и билтените на образовните институции, публикациите на единиците на локалната самоуправа, плакатите, летоците, проспектите и транспарентите. Според точката 5, новинар е лице кое врши активности на прибирање, анализа, обработка, обликување и/или класифицирање на информации кои се објавуваат во медиум и е вработен кај издавач на медиум или има склучен договор со истиот или е лице кое врши новинарска дејност како самостојно занимање (слободен новинар).
Согласно член 3 став 1 од овој закон, се гарантира слободата на изразување и слободата на медиумите. Според ставот 2, слободата на медиумите особено опфаќа: слобода на изразување на мислења, независност на медиумите, слобода на прибирање, истражување, објавување, избор и пренесување на информации во насока на информирање на јавноста, плурализам и разновидност на медиумите, слобода на проток на информации и отвореност на медиумите за различни мислења, уверувања и за разновидни содржини, достапност до информациите од јавен карактер, почитување на човековата индивидуалност, приватност и достоинство, слобода за основање на правни лица за вршење на дејност за јавно информирање, печатење и дистрибуција на печатен медиум и другите медиуми од земјата и странство, производство и емитување на аудио/аудиовизуелни програми, како и други електронски медиуми, самостојност на уредникот, новинарот, авторите или креаторите на содржини или програмските соработници и другите лица, а во согласност со правилата на професијата. Според ставот 3, слободата на медиумите може да биде ограничена само во согласност со Уставот на Република Македонија.
Слободата на медиумите како составен дел на слободата на изразувањето, што меѓу другото, ја опфаќа слободата на јавното информирање и слободата на примање и пренесување на информации, исто така претставуваат основи на демократското општество бидејќи слободната комуникација на информации и идеи за политичките и другите општествени прашања од јавен интерес се од суштинско значење за секое општество. Ова имплицира слобода на медиумите да добиваат информации врз основа на кои тие ќе можат да ја остваруваат својата улога, да коментираат и известуваат за сите значајни прашања од јавен интерес без ограничувања со цел да ја информираат јавноста.
Како потврда на наведеното, Судот утврди дека подносителот на барањето, како акредитиран новинар на неделникот „Фокус“, заедно со други новинари, бил присутен во зградата на Собранието, со задача да известува за случувањата околу изборот на нов претседател на Собранието, како прашање од јавен интерес, на начин што е вообичаен за известување на медиумите за работата на Собранието, во согласност со уставната, законската и деловничката регулатива. Настаните кои следувале потоа, од страна на толпа насилни демонстранти кои упаднале во зградата на Собранието, имале за цел да го спречат изборот на претседател на Собранието.
Тргнувајќи од вака изнесената анализа, Судот оцени дека подносителот на барањето како новинар бил оневозможен да ги изрази своите мислења и идеи без страв.
Имајќи го предвид наведеното, сметаме дека е основано да се тврди дека државата, во наведените вонредни и насилни околности, го повредила правото на слободно изразување на мислата, гарантирано со член 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и член 16 од Уставот на Република Северна Македонија.
Со оглед на тоа дека не се исполнети условите од член 112 став 2 од Уставот, Судот не го прифати барањето на подносителот за поништување на Пресудата МАЛВП-705/20 од 14.04.2021 година од Основниот граѓански суд Скопје и Пресудата ГЖ-2666/21 од 30.09.2021 година на Апелациониот суд Скопје.
Оваа одлука претставува основа за да може подносителот на барањето своите права да ги реализира пред надлежните судови.
IV
Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на оваа одлука.
V
Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска
Издвоено мислење по предметот У.бр.146/2021
Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U. nr.146/2021
Shkup,12 korrik 2023
Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 alineja 3 dhe nenit 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 70 alineja 2 dhe e Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 12 korrik 2023, miratoi
V E N D I M
1. PRANOHET kërkesa e Vllatko Stojanovski, gazetar nga Shkupi.
2. PËRCAKTOHET cenim i lirisë së mendimit dhe shprehjes publike të mendimit të parashtruesit Vllatko Stojanovski, i kryer me Aktgjykimin MALVP-705/20 të datës 14.04.2021 nga Gjykata Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimin GZH-2666/21 të datës 30.09.2021 nga Gjykata e Apelit Shkup.
3. Ky vendim do të botohet në „Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
Arsyetim
I
Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Vllatko Stojanovski nga Shkupi, përmes avokatit Filip Medarski nga Shkupi, i ka parashtruar kërkesë për mbrojtjen e lirisë dhe të drejtës së shprehjes publike të mendimit, në të cilën thekson se parashtruesi i kërkesës, i punësuar në Shoqërinë për veprimtari botuese të gazetave MEDIA PLUS FOKUS SHPKNJP Shkup, e cila e boton të përjavshmen “Fokus”, në Gjykatën Themelore Civile Shkup ka parashtruar padi kundër Republikës së Maqedonisë së Veriut për kompensim të dëmit jomaterial për frikë të pësuar dhe kompensim jomaterial dëmi për cenimin e lirisë së shprehjes, për shkak të mosmarrjes së masave nga ana e shtetit për mbrojtjen e integritetit fizik dhe psikik, si dhe për të ndërmarrë masat e duhura për mbrojtjen e lirisë së shprehjes më 27 prill 2017, i njohur në publik si “E enjtja e përgjakshme”.
Parashtruesi i kërkesës në ditën kritike më 27.04.2017, ishte prezent në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë si gazetar i akredituar i të përjavshmes “Fokus” për të raportuar për zhvillimet rreth zgjedhjes së shumicës së re parlamentare dhe kryetarit të Parlamentit. Në të njëjtën kohë, para Kuvendit ka pasur një tubim publik, ku kanë marrë pjesë një numër i madh i njerëzve, të pakënaqur nga situata politike.
Pas atmosferës së tensionuar në sallën plenare të Kuvendit, deputetët e pranishëm janë drejtuar drejt sallës së konferencave për shtyp. Derisa po vazhdonte fjalimi i deputetit Zoran Zaev, tubimi publik para Kuvendit tranmsmetohej drejtpërdrejt në ekranet televizive të vendosura në qendrën për shtyp. Në një moment u dallua qartë se turma po bëhej e dhunshme, ajo u drejtua drejt dyerve të Kuvendit. Para dyerve ishte një korridor nga disa policë. Një hyrje e tillë nuk është penguar aspak nga punonjësit e policisë që ndodheshin në oborrin e Kuvendit. Pavarësisht këtyre zhvillimeve, konferenca për shtyp në Kuvend vazhdoi pasi askush nuk shpresonte që turma të lejohej brenda Kuvendit. Në një moment dyert e Kuvendit janë hapur nga brenda nga deputeti Kërsto Mukovski dhe turma ka filluar të hyjë në Kuvend. Në atë moment, parashtruesi i kërkesës ishte ende në qendrën për shtyp, ndërsa po jepeshin deklarata nga Zoran Zaevi dhe Talat Xhaferi.
E gjithë kjo u transmetua drejtpërdrejt në TV “Nova”. Në ato momente, parashtruesi i kërkesës ndjeu një ndjenjë mosbesimi që policët dhe sigurimi i Kuvendit lejuan, pra nuk bënë asgjë për të penguar hyrjen në objektin e Kuvendit. Më pas, në ato momente, parashtruesi i kërkesës, i shqetësuar për sigurinë dhe jetën e tij, filloi të tërhiqej nga qendra për shtyp dhe të kërkonte strehim, me ç’rast protestuesit e kanë pyetur se për cilën media punonte, kështu që sipas interpretimit të tyre, edhe ata ishin tradhtarë.
Parashtruesi i kërkesës disi ka arritur të largohej nga ajo turmë. Në atë moment, një person i panjohur për të e ka drejtuar atë dhe persona të tjerë drejt një hapësire, edhe pse u ka shpjeguar se në atë moment asnjë hapësirë në Kuvend nuk ka qenë e sigurt sa duhet, për shkak të situatës së krijuar. Ai u gjend në atë hapësirë së bashku me disa deputetë të tjerë të cilët ishin dukshëm të frikësuar dhe të tronditur, gjë që tek parashtruesi i kërkesës ka shkaktuar një ndjenjë shtesë frike se ata, si gazetarë, ishin objektiv i lehtë për turmën.
Në periudhën që pasoi, parashtruesi i kërkesës arriti të largohej nga ajo hapësirë me katër deputetë të tjerë në zyrën e zëvendëssekretarit të përgjithshëm të Kuvendit. Në atë moment njëri prej deputetëve ka qenë në kontakt me ministrin e atëhershëm të Punëve të Brendshme, nga i cili kanë marrë informacion se nuk ka mundur të kontaktojë me drejtorin e BSP-së dhe se në atë moment nuk ka mundur të dërgojë forca policore në vendin e ngjarjes, gjegjësisht në ndërtesën e Kuvendit. Gjithashtu kanë marrë informacione se deputeti Sela është vrarë, gjë që tek parashtruesi i kërkesës ka shkaktuar shqetësim për jetën e tij, meqë protestuesit i kishin marrë jetën një deputeti, pa problem do të sulmonin edhe gazetarët, e gjithë kjo sepse ishte e qartë se ndërtesa e Kuvendit nuk sigurohej fare nga punonjës policie.
Gjatë gjithë asaj kohe, parashtruesi i kërkesës, së bashku me disa nga kolegët e tij gazetarë, ka mbetur i bllokuar në sallën e Kuvendit, disa herë u është thënë se nuk kishte mjaftueshëm nëpunës policie që të mund të evakuoheshin të sigurt nga ndërtesa. Pas një periudhe të caktuar, parashtruesi i kërkesës së bashku me të tjerë është evakuuar nga ndërtesa e Kuvendit, por edhe gjatë evakuimit ai nuk është ndjerë i sigurt, sepse trazirat dhe sulmet e demonstruesve janë drejtuar sërish drejt korridorit të evakuimit. Parashtruesi i kërkesës, si epilog i këtyre ngjarjeve, nuk ka raportuar më për ngjarjet nga Kuvendi, për faktin se tek ai ekziston ende trauma si dhe frika e përsëritjes së ngjarjeve të tilla apo të ngjashme.
Në një situatë të tillë faktike, parashtruesi i kërkesës në padinë në Gjykatën Themelore Civile Shkup ka theksuar se liria e shprehjes, në kuptim të nenit 10 të Konventës Evropiane për liritë dhe të drejtat e njeriut e Këshillit të Evropës, nënkupton për shtetin dhe të ashtuquajturat detyrime pozitive që synojnë mbrojtjen e sigurisë së gazetarëve gjatë kryerjes së detyrave të tyre.
Në bazë të nenit 3 paragrafëve 1 dhe 2 të Ligjit për mediat:
1. Garantohet liria e shprehjes dhe liria e mediave.
2. Liria e medias në veçanti përfshin: lirinë e shprehjes së mendimit, pavarësinë e medias, lirinë e grumbullimit, kërkimit, publikimit, përzgjedhjes dhe transmetimit të informacionit në drejtim të informimit të publikut, pluralizmit dhe diversitetit të mediave, lirinë e rrjedhës së informacioneve dhe transparencës së mediave për opinione të ndryshme, bindje dhe për përmbajtje të ndryshme, qasjen në informacionet e karakterit publik, respektimin e individualitetit njerëzor, privatësinë dhe dinjitetin, lirinë e krijimit të personave juridikë për të kryer veprimtari për informimin publik, shtypjen dhe shpërndarjen e mediave të shtypit dhe mediave të tjera nga vendi dhe jashtë vendit, prodhimin dhe transmetimin e programeve audio/audiovizive, pavarësinë e redaktorit, gazetarit, autorëve ose krijuesve të përmbajtjeve ose bashkëpunëtorëve të programeve dhe personave të tjerë ndërsa në përputhje me rregullat e profesionit.
Në rastin konkret, shteti, nëpërmjet institucioneve përkatëse shtetërore, nuk e ka garantuar sigurinë e parashtruesit gjatë kryerjes së detyrës së tij në Kuvend. Aq më tepër që siç shihet nga provat, një deputet i Kuvendit e ka hequr shiritin e sigurisë për të hapur dyert e Kuvendit.
Pas paraqitjes së të gjitha provave në procedurën e shkallës së parë, më 14.04.2021, Gjykata Themelore Civile e Shkupit e ka marrë Aktgjykimin MALVP-705/20, me të cilin në tërësi janë refuzuar pretendimet e parashtruesit, ndër të tjera, për shkelje të lirisë së shprehjes. Arsyetimi i gjykatës së shkallës së parë në atë pjesë ishte si vijon: “Në rastin konkret, neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe interpretimi i këtij neni i referohet aftësisë për të shprehur mendimin e secilit në jetën e përditshme, jo në kushte ku aktet e dhunës, si ngjarja e 27 prillit 2017.
Interpretimi i këtij neni në kushte si ai konkret, me faktin se paditësi si gazetar është penguar të raportojë, është interpretim i dispozitës përtej qëllimit të saj për të cilin është krijuar. Në një situatë të tillë për një ngjarje si ajo e datës 27.04.2017, shteti ka detyrimin të kujdeset për shëndetin, jetën dhe pronën e të gjithë personave fizik, ndaj nuk mund të diskutohet që shteti nuk i ka dhënë paditësit si një gazetar dhe personat e tjerë si gazetarë të shprehin mendimet e tyre pa frikë”.
Kundër këtij aktgjykimi, me datë 11.05.2021, parashtruesi i kërkesës përmes personit të autorizuar, avokatit Filip Medarski nga Shkupi, parashtroi ankesë kundër aktgjykimit MALVP-705/20 të datës 14.04.2021 të Gjykatës Themelore Civile Shkup, për shkak të shkeljes thelbësore të dispozitave të procedurës kontestimore, gjendjes faktike të vërtetuar gabimisht dhe joplotësisht dhe zbatimit të gabuar të së drejtës materiale dhe në pjesën e cenimit të lirisë së shprehjes. Midis tjerash, në ankesë thuhet se konstatimi i lartshënuar i gjykatës së shkallës së parë ka qenë i gabuar prej dy aspekteve: i pari ka qenë se neni 10 i KEDNJ ka të bëjë me mundësinë që secili ta shprehë mendimin e tij në jetën e përditshme dhe jo në kushte kur ndodhin akte të dhunës, ku ka qenë ngjarja e 27.04.2017; i dyti ka qenë se interpretimi i këtij neni në kushte si lënda konkrete, me atë që parashtruesi si gazetar është pamundësuar për të raportuar, paraqet interpretim të dispozitës përtej qëllimit të tij për të cilin është përcaktuar.
Gjithashtu, duke e analizuar konkluzionin, krijohet përshtypja se në rastin konkret liria e shprehjes duhet të derogohet, gjë që ishte absolutisht e gabuar sepse, së pari, shteti nuk ka miratuar një akt apo rregullore që derogon disa të drejta dhe liri për mbrojtjen e një interesi publik apo kombëtar të sigurisë. Vetëm në një situatë të tillë liria e shprehjes mund të derogohet edhe atë në rrethana strikte.
Gjykata e Apelit në Shkup, me Aktgjykimin GZH-2666 të datës 30.09.2021, e refuzoi ankesën e paditësit si të pabazuar. Në arsyetimin për lirinë e shprehjes, Gjykata e Apelit ka rënë dakord me përfundimin e gjykatës së shkallës së parë.
Aktgjykimin në fjalë parashtruesi i kërkesës e ka pranuar më 22.10.2021, përmes të autorizuarit të tij, avokatit Filip Medarski nga Shkupi.
Nisur nga nenet e cituara të Kushtetutës dhe të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, u kuptua se gazetarët gëzojnë mbrojtje brenda lirisë së garantuar të shprehjes (liria e garantuar e informimit publik nga neni 16 i përmendur i Kushtetutës, si dhe liria e e shprehjes nga neni 10 i Konventës Evropiane).
Nga vendimet e përmendura gjyqësore, ndër të tjera, dhe nga shpjegimet e tyre, konstatohet se në rastin konkret, neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe interpretimi i këtij neni i referohet aftësisë për të shprehur mendimin e secilit në jetën e përditshme dhe jo në kushte ku ndodhin akte dhune, siç është ngjarja e 27 prillit 2017. Interpretimi i këtij neni në kushte si ai konkret, me faktin se paditësi si gazetar është penguar të raportojë, është interpretim i dispozitës përtej qëllimit për të cilin është krijuar. Në një situatë të tillë për një ngjarje si ajo e datës 27.04.2017, shteti ka detyrimin të kujdeset për shëndetin, jetën dhe pronën e të gjithë personave fizikë, ndaj nuk mund të diskutohet që shteti nuk i ka dhënë paditësit si një gazetar dhe personave të tjerë si gazetarë të shprehin mendimet e tyre pa frikë.
Gjykata e shkallës së parë e ka bazuar këtë konkluzion edhe në bazë të neneve 2 dhe 3 të Ligjit për media, përkatësisht se parashtruesi si gazetar është një person që kryen veprimtari të mbledhjes, analizës, përpunimit, formësimit dhe/ose klasifikimit të informacioneve që publikohen në media dhe se nuk ka tentuar të raportojë për ngjarjet si gazetar. Aq më tepër që gjatë akteve të terrorizmit dhe demonstratave shteti ka për detyrë të mbrojë integritetin njerëzor, ndaj në këtë rast ka qenë i detyruar të sigurojë jetën dhe shëndetin e paditësit si gazetar dhe jo të mbrojë të drejtën e tij gazetareske në një situatë ku ajo që ishte akredituar për të raportuar, ishte ndërprerë me një akt të personave të tjerë. Më tej, gjykata e shkallës së parë ka potencuar se neni 3 i Ligjit për media thotë se liria e shprehjes është një e drejtë që mund të ushtrohet pa ndërhyrjen e autoriteteve publike. Ndërhyrja në pushtetin publik duhet parë si çdo formë ndërhyrjeje që vjen nga çdo autoritet që ushtron autoritet dhe detyra publike, shërbimi publik (gjykatat, prokuroria, organet e përndjekjes, Parlamenti, ministritë, vetëqeverisja lokale, ushtria, shërbimi i inteligjencës etj.), shtrirja e ndërhyrjes së mundshme (formaliteteve, kushteve, kufizimeve apo dënimeve) në ushtrimin e së drejtës është e gjerë dhe nuk ka kufizime të paracaktuara, ndaj gjykata në çdo rast shqyrton nëse ka ndërhyrje nëpërmjet gjykimeve penale, dënimeve, mjeteve të ndalimit të mendimit, ndalimit të veprimtarisë gazetareske etj.Për sa i përket lirisë së shtypit, shteti ka detyrime pozitive për të marrë masa për mbrojtjen e individëve nga ndërhyrja e paligjshme e të tjerëve dhe detyrime negative për t’u përmbajtur nga ndërhyrjet e paligjshme në ushtrimin e të drejtës së lirisë së shprehjes. Si mbështetje për këtë, gjykata e shkallës së parë e ka përmendur rastin e Selmanit dhe të tjerëve kundër Maqedonisë, të datës 09.02.2017, kur gazetarët janë larguar me forcë gjatë ushtrimit të së drejtës së tyre për lirinë e shprehjes. I të njëjtit mendim ishte edhe Gjykata e Apelit në Shkup.
Sipas parashtruesit, me këtë konkluzion të gjykatave të shkallës së parë dhe të dytë, mbi të cilat mbështeten aktgjykimet në fjalë, është shkelur liria e shprehjes së parashtruesit e garantuar me kushtetutë dhe neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.
Për Gjykatën Themelore Civile Shkup dhe Gjykatën e Apelit Shkup, gjendja faktike, gjegjësisht ngjarja e datës 27.04.2017, e njohur në opinion si “E enjtja e përgjakshme”, në kuptimin se ngjarja ka ndodhur dhe se në Kuvend kanë ndodhur sulme të dhunshme, të cilat kanë rezultuar me lëndime të disa personave. Megjithatë, gjykatat nuk i kanë marrë parasysh ngjarjet që i kanë ndodhur parashtruesit, gjegjësisht sulmet e drejtpërdrejta ndaj tij. Në fakt, në procesverbalin e seancës gjyqësore kryesore publike të datës 06.04.2021, parashtruesi ka deklaruar: “Momenti më kritik në ndërthurjen e frikës dhe të pashmangshmërisë ka qenë depërtimi i turmës në hapësirën që ishim ne. Në atë moment ne nuk mund të bënim më punë gazetareske dhe qëllimi i vetëm ishte si të dilnim nga hapësira, ndërsa unë së bashku me disa kolegë shkuam në drejtim të kundërt të lëvizjes së personave që hynë në hapësirë, disa prej tyre ishin të maskuar me shalle, kapele-maska por edhe persona të pamaskuar, na mblodhën për të na pyetur nëse ka mes nesh gazetarë të mediave specifike, të cilët sipas interpretimit të tyre ishin në të njëjtën linjë tradhtare me përfaqësuesit e shumicës së re parlamentare”.
Gjegjësisht, të dyja gjykatat e interpretuan nenin 10 të KEDNJ-së në atë mënyrë që i referohet mundësimit të shprehjes së mendimit të secilit në jetën e përditshme, e jo në kushte ku ndodhin akte dhune, siç është ngjarja e datës 27.04.2017. Ndoshta do të ishte një konstatim i saktë, por në një situatë tjetër faktike, gjegjësisht nëse parashtruesi i vetëm vendoste arbitrarisht të merrte pjesë në demonstratat jashtë, pastaj të hynte me ta në Parlament dhe atij t’i ndodhte diçka gjatë ushtrimit të detyrës së tij. Kjo është një situatë faktike krejtësisht e ndryshme. Parashtruesi, si gazetar, ka marrë pjesë në një seancë normale brenda Kuvendit, ku ka raportuar për çështje me interes publik (konstituimi i shumicës së re parlamentare), ndërsa në të njëjtën kohë ka pasur edhe protesta jashtë Kuvendit. Detyrë e shtetit ishte të parandalonte çdo tentativë për të hyrë në Parlament, kështu që konkluzioni i dy gjykatave nuk ka qenë i drejtë se në rastin konkret, neni 10 i KEDNJ-së dhe neni 16 i Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk mund të gjejnë zbatim, gjegjësisht se siguria e parashtruesit nuk bie nën nenin 10 të KEDNJ dhe nenin 16 të Kushtetutës.
Nga arsyetimi i dy gjykatave, imponohet nevoja për t’iu përgjigjur dy pyetjeve, përkatësisht: situatës gjatë pranisë së parashtruesit në Kuvend dhe nëse me mosndërhyrjen e shtetit më 27.04.2017, në kuptimin e mosmarrjes së masave parandaluese (numër i mjaftueshëm i nëpunësve policorë që do ta sigurojnë Kuvendin) nga çfarëdo sulmi nga ana e demonstruesve, paraqet shkelje të lirisë së shprehjes së parashtruesit në drejtim që me mosndërmarrjen e veprimeve të tilla është vënë në pikëpyetje siguria e tij.
Në lidhje me sa më sipër, Gjykata Themelore Civile Shkup dhe Gjykata e Apelit Shkup, së pari, nuk kanë konstatuar se parashtruesi i kërkesës ka raportuar në një atmosferë paqësore, normale parlamentare për çështje me interes publik. Në fakt, Parlamenti, përveçse është organi më i lartë shtetëror, ku deputetët mund ta ushtrojnë lirinë e tyre politike të shprehjes, dhe gazetarët mund t’ia përcjellin lirshëm atë informacion publikut, duhet medoemos të jetë një vend ku të gjithë të pranishmit do të ndihen të sigurt në ushtrimin e lirive të tyre. Përkatësisht, shteti e ka obligim t’i mbrojë të gjithë të pranishmit në Kuvend, gjë që nuk e bëri. Gjegjësisht, nuk mund të bëhet fjalë për një situatë në të cilën parashtruesi, si gazetar, është përfshirë në raportimin e një “konflikti”, por ai është sulmuar për shkak të mosmarrjes së masave nga organet kompetente të shtetit. Së dyti, gjykatat duhet ta vlerësojnë sigurinë e parashtruesit si pjesë përbërëse e lirisë së tij të shprehjes, pasi ai ishte i pranishëm në Kuvend si gazetar i akredituar. Ne fakt nga provat, videot qe janë në lëndë mund të arrihet në një konkluzion të vetëm, shteti nuk ka ndërmarrë asnjë veprim të mëparshëm për mbrojtje dhe ato që i ka ndërmarrë kanë qenë me vonesë.
Pas një situate të tillë faktike, ata nuk e kanë zbatuar siç duhet KEDNJ-në dhe as nuk kanë dhënë interpretim ligjor përkatës të lirisë së shprehjes të garantuar me Kushtetutë. Sipas interpretimeve të nenit 10 të KEDNJ, Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut ka konstatuar se “shtetet janë të detyruara të krijojnë një mjedis të favorshëm për pjesëmarrjen në debatet publike të të gjithë personave të interesuar, duke u mundësuar atyre të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë. (Dink v. Turkey, § 137)“.
Gjithashtu, Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut thekson se neni 10 i KEDNJ krijon një detyrim pozitiv për shtetin që të sigurojë mbrojtjen e atyre që janë në rrezik nga sulmet fizike ose të llojeve të tjera për shkak të ushtrimit të lirisë së tyre të shprehjes. Për shembull, në çështjen Ozgur Gundem v. Turkey, 2000 Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut, në paragrafin 43 ka potencuar “Gjykata, rikujton për rëndësinë e lirisë së shprehjes si një parakusht për një demokraci funksionale. Në të vërtetë, realizimi efektiv i kësaj lirie nuk bazohet vetëm në detyrimin e shtetit për të mos ndërhyrë, por mund të krijojë edhe masa pozitive mbrojtjeje, edhe në sferën e marrëdhënieve ndërmjet individëve. Kur përcaktohet nëse ka një detyrim pozitiv, duhet parë nëse është bërë një ekuilibër i drejtë midis interesit publik në shoqëri dhe interesit të individit, diçka tipike në Konventë.
Shtrirja e këtij detyrimi do të ndryshojë në mënyrë të pashmangshme, duke marrë parasysh shumëllojshmërinë e situatave në shtetet kontraktuese, vështirësinë e politikëbërjes në shoqëritë moderne dhe zgjedhjet që duhen bërë në varësi të prioriteteve dhe burimeve. Por një detyrim i tillë nuk duhet të interpretohet në atë mënyrë që të imponojë një barrë të pamundur ose joproporcionale për autoritetet.“
Në një rast tjetër, Dink v. Turkey.2010, bëhet fjalë për vrasjen e gazetarit Firat Dink, i njohur me pseudonimin Hrant Dink, vrasje e ndodhur në kohën kur ndaj tij po zhvillohej një çështje gjyqësore për nxirje ndaj turqizmit, çështje e nisur me kërkesë të një grup nacionalist. Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut konstatoi shkelje të nenit 10, në atë që procedimet kundër tij, të kombinuara me mungesën e mbrojtjes që ai kishte nevojë, përbënin një ndërhyrje në të drejtën e tij për lirinë e shprehjes. Për më tepër, në të njëjtën çështje, ajo gjykatë do të deklarojë se “shtetet janë të detyruara të krijojnë një mjedis të favorshëm për pjesëmarrjen në debate publike të të gjithë personave të interesuar, duke u mundësuar atyre të shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë. (Dink v. Turkey § 137)“.
Për më tepër, pjesa II. Parimet e pikës 21 të Rekomandimit CM/Rec(2016)4 të Komitetit të ministrave (të Këshillit të Evropës) për Shtetet anëtare për mbrojtjen e gazetarëve dhe sigurinë e gazetarëve dhe aktorëve të tjerë të medias, “Dimensioni thelbësor përfshin detyrimin parësor për shtetin që të sigurojë të drejtën e jetës në një mënyrë që do të prezantojë dispozita efektive penale që do t’i pengojnë ata nga kryerja e veprave kundër individëve, të mbështetur nga një aparat detyrues për parandalim, shtypjen dhe ndëshkimin e shkeljeve të dispozitat e tilla. Kjo, në rrethana të përshtatshme, shtrihet edhe në detyrimin pozitiv të autoriteteve për të marrë masa parandaluese operacionale për të mbrojtur individët, jeta e të cilëve është në rrezik nga aktivitetet kriminale të individëve të tjerë.
Duke i pasur parasysh vështirësitë e politikëbërjes në shoqëritë moderne, paparashikueshmërinë e sjelljes njerëzore dhe vendimet operacionale që duhet të merren në përputhje me prioritetet dhe burimet, fushëveprimi i obligacionit pozitiv duhet të interpretohet në një mënyrë që të mos imponojë një barrë e pamundur ose joproporcionale për autoritetet. Pavarësisht kësaj, autoritetet duhet t’i kushtojnë vëmendje pozitës së cenueshme në të cilën ndodhen gazetarët për të mbuluar tema të ndjeshme politikisht vis-a-vis atyre në pushtet.“
Përkatësisht, paditësi kishte rrezik real që edhe t’i kërcënohej integriteti fizik, për arsye se i njëjti arriti që në gjithë atë eufori, kur u prek nga disa persona të pranishëm (nga turma) në Kuvend, të mos i përgjigjej pyetjes se nga cila media ishte. Përndryshe, pasojat për të, për shkak të mediumit në të cilin punon, do të kishin qenë të rrezikshme madje edhe për jetën.
Gjithashtu, sipas parashtruesit, aktgjykimet e cituara të Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Gjykatës së Apelit Shkup kishin implikim serioz me të ashtuquajturin efekt ftohës (chilling effect) në lirinë e shprehjes. Konkluzione të tilla në mënyrë të pashmangshme krijuan implikime në praktikën gjyqësore se në rastin e këtyre ngjarjeve të njëjta ose të ngjashme, shteti në fakt nuk ka pasur asnjë detyrim për të mbrojtur lirinë e shprehjes, përkatësisht në mënyrë parandaluese të kujdeset, të parandalojë ose të intervenojë me kohë për ta larguar rrezikun ndaj personave që e realizojnë lirinë e shprehjes.
Së fundi, identifikimi i rastit konkret nga gjykata e shkallës së parë me rastin Selmani dhe të tjerët kundër Maqedonisë ishte krejtësisht i gabuar. Në atë rast bëhej fjalë për ndërhyrjen e shtetit, ndërhyrjen e tij në largimin e gazetarëve nga galeria e sallës së Kuvendit, dhe në këtë rast bëhej fjalë për mospërmbushjen e detyrimit pozitiv të shtetit, përkatësisht me burime të mjaftueshme dhe vlerësimin e gjendjes faktike, shteti nuk ka ndërhyrë me kohë dhe me këtë e ka cenuar lirinë e shprehjes së parashtruesit.
Rrjedhimisht, parashtruesi beson se Gjykata Kushtetuese ka arsye të mjaftueshme për të interpretuar dhe garantuar mbrojtjen e nenit 16 të Kushtetutës, përkatësisht lirinë e mendimit dhe të shprehjes publike të mendimit, siç ishte rasti me nenin 10 të KEDNJ.
Nga gjithçka e paraqitur më sipër, si dhe nga provat e propozuara, ishte i padiskutueshëm fakti se në datën 27.04.2017, shteti nuk mori masa parandaluese për të parandaluar hyrjen e turmës në Kuvend, nuk reagoi për 3-4 orë për ta stabilizuar situatën në Kuvend, kështu që nuk e përmbushi detyrimin pozitiv për t’i mbrojtur gazetarët, e me këtë edhe parashtruesin, i cili raportonte për çështje me interes publik atë ditë. Prandaj, propozohet që Gjykata Kushtetuese të konstatojë shkelje të lirisë së shprehjes së parashtruesit të kërkesës dhe ta anulojë Aktgjykimin MALVP-705/20 të datës 14.04.2021 të Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimin GZH-2666/21 të datës 30.09. 2021 të Gjykatës së Apelit Shkup.
II
Gjykata në seancë, duke u bazuar në analizën e plotë të kërkesës së parashtruar nga parashtruesi, si dhe në analizën e dy vendimeve gjyqësore, si dhe provat e marra, e konstatoi gjendjen faktike të mëposhtme:
Më datë 27.04.2017, parashtruesi i kërkesës, si gazetar i akredituar i së përjavshmes “Fokus”, ishte i pranishëm në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë, ku u mbajt seanca për zgjedhjen e kryetarit të Kuvendit. Paralelisht me mbajtjen e seancës, jashtë godinës së Kuvendit janë mbajtur edhe protesta, të cilat u intensifikuan pasi shumica e re parlamentare duhej ta zgjidhte kryetarin e ri të Kuvendit. Derisa po vazhdonte zgjedhja e kryetarit të ri, parashtruesi i kërkesës dhe pjesa tjetër e gazetarëve të mediave të tjera ishin në galerinë nga ku rregullisht ndiqen seancat parlamentare. Në një moment, turma u bë e dhunshme siç shihet nga monitorët që transmetonin drejtpërdrejt nga ngjarjet që po ndodhnin jashtë Kuvendit dhe arriti të depërtojë kordonin, ta kapërcejë gardhin mbrojtës dhe të drejtohet drejt dyerve të Kuvendit. Në një moment, dyert e ndërtesës së Kuvendit janë hapur nga brenda, ku turma ka nisur të hyjë në ndërtesë dhe parashtruesi në atë moment ndodhej ende në ambientet ku po mbahej një konferencë për shtyp së bashku me kryetarin e Kuvendit dhe disa deputetë nga shumica parlamentare. Pasi u bë e qartë për të gjithë të pranishmit se turma do të futej në qendrën e shtypit, ata e mbyllin derën e qendrës për shtyp, por pas një kohe të shkurtër ajo u thye dhe turma është futur brenda. I vetmi synim i parashtruesit të kërkesës si gazetar ishte si të dilte nga hapësira, së bashku me disa kolegë, kështu që të gjithë janë nisur në drejtim të kundërt të lëvizjes nga personat që janë futur në hapësirë. Disa prej tyre ishin të maskuar me shalle, maska, por ka pasur edhe persona të pamaskuar dhe i kanë pyetur parashtruesin e kërkuesës dhe të tjerët si dhe kanë kërkuar edhe gazetarë të mediave konkrete, të cilët sipas interpretimit të tyre ishin në të njëjtën linjë me përfaqësuesit e shumicës së re parlamentare. Parashtruesi i kërkesës nuk ka arritur t’u japë atyre informacionin në cilin medium punon, por ai ka arritur të dalë nga hapësira dhe të zbresë në katin e poshtëm ku janë thirrur dhe vendosur në njërën nga hapësirat, për të cilën më vonë u tha se ishte pjesë e shërbimeve të Kuvendit. Brenda pak kohësh në sallë kanë hyrë edhe disa deputetë, nga të cilët ka marrë informacione se nga dhunuesit nuk është kursyer askush, madje as ata si përfaqësues të partisë me të cilën kanë qenë në të njëjtën linjë gjatë atyre protestave. Kjo tek parashtruesi i kërkesës ka shkaktuar frikë shtesë dhe një ndjenjë të shtuar të pafuqisë dhe mungesës së shpresës, aq më tepër që nga dritaret e hapësirës ku ata ishin vendosur, mund të shihej ajo që po ndodhte jashtë Kuvendit. Pasi u është vënë në dukje se hapësira nuk ishte e sigurt dhe pas mbërritjes së zëvendëssekretarit të përgjithshëm të Kuvendit, i cili kishte për detyrë të nxirrte katër deputetë, ai shkoi me ta në një hapësirë tjetër që ndodhej në katin e sipërm të Kuvendit dhe konsiderohej pjesa më e sigurt. Por turma u përpoq të hynte atje dhe tentoi të thyente derën, gjë që krijoi frikë tek të gjithë të pranishmit dhe tek parashtruesi i kërkesës. Ai qëndroi në atë hapësirë për gati një orë dhe prej aty filloi procesi i nxjerrjes dhe u krijua një kordon në pjesën e brendshme të Kuvendit nga korridori i brendshëm deri në parking, ku hipën në automjetet e policisë dhe u dërguan në bazën në Gjorçe Petrov dhe në atë moment të nxjerrjes parashtruesi i kërkesës dhe të tjerët ishin cak i sulmeve verbale dhe fizike. Një moment mjaft stresues për paditësin ka qenë momenti kur ka marrë vesh se një prej deputetëve ka mbetur i plagosur dhe është dëgjuar e thënë se ka edhe të vrarë.
Më 27.04.2020, parashtruesi i kërkesës ka parashtruar padi në Gjykatën Themelore Civile Shkup me të cilën ka kërkuar që i padituri Republika e Maqedonisë së Veriut të obligohet t’i paguaj kompensim për dëmin jomaterial për shkak të frikës dhe vuajtjeve shpirtërore që i ka pësuar në shumë të përgjithshme prej 307.500,00 denarë prej të cilave për shumë prej 200.000,00 denarë, për vuajtje emocionale shumë prej 107.500,00 denarë me kamatëvonesë ligjore të paraparë për këto shuma, e llogaritur nga dita e aktgjykimit deri në pagesën, si dhe dëmi jomaterial për shkak të shkeljes së lirisë së shprehjes në total prej 120.000,00 denarësh, me kamatëvonesë ligjore nga dita e gjykimit deri në pagesë.
Me Aktgjykimin H.MALVP-705/20 të datës 14.04.2021, Gjykata Themelore Civile Shkup e refuzoi padinë në fjalë si të pabazuar.
Në arsyetimin e Aktgjykimit thuhet “Në lidhje me pjesën e padisë për kompensimin e dëmit jomaterial për shkak të cenimit të lirisë së shprehjes, duke e marrë parasysh nenin 10 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, ku thuhet se shtetet janë të detyruara të krijojnë një mjedis më të favorshëm për pjesëmarrje në debate publike të të gjithë personave të involvuar, duke u mundësuar atyre që t’i shprehin mendimet dhe idetë e tyre pa frikë, gjykata e vlerësoi të njëjtën gjë të pabazuar për arsyet e mëposhtme:
Në rastin konkret, neni 10 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut dhe interpretimi i këtij neni i referohet mundësisë që secili ta shprehë mendimin e tij në jetën e përditshme, dhe jo në kushte ku ndodhin akte dhune, siç është ngjarja e datës 27.04. 2017. Interpretimi i këtij neni në kushte si ai konkret, me faktin se paditësi si gazetar është penguar të raportojë, është interpretim i dispozitës përtej qëllimit për të cilin është krijuar. Në një situatë të tillë të një ngjarjeje si ajo e datës 27.04.2017, shteti ka detyrimin të kujdeset për shëndetin, jetën dhe pronën e të gjithë personave fizikë dhe juridikë, ndaj nuk mund të vihet në dyshim që shteti nuk ka dhënë paditësi si gazetar dhe personat e tjerë si gazetarë të shprehin pa frikë mendimet dhe idetë e tyre.
Paditësi, si gazetar në kuptim të nenit 2 të Ligjit për mediat, është personi që kryen veprimtari të mbledhjes, analizimit, përpunimit, cilësimit dhe klasifikimit të informacionit që publikohet në media, kështu që nuk ka qenë i kufizuar në këtë të drejta që doli nga dëshmia e tij, se ai nuk është përpjekur si gazetar gjatë ngjarjeve të raportonte mbi ngjarjet dhe të shprehte mendimin e tij. Aq më tepër që gjatë akteve të terrorizmit dhe demonstratave, shteti e ka për detyrë ta mbrojë integritetin njerëzor, ndaj në këtë rast ka qenë i detyruar ta sigurojë jetën dhe shëndetin e paditësit si gazetar dhe jo ta mbrojë të drejtën e tij gazetareske, në një situatë kur ajo për çka ishte akredituar për të raportuar, ishte ndërprerë me një akt të personave të tjerë.
Pra, kjo gjykatë vlerëson se fakti që akti terrorist apo demonstrata publike ka ndodhur në një kohë dhe vend ku paditësi e ushtronte profesionin e tij gazetaresk, nuk do të thotë se shteti po ndërhyn në të drejtën e tij, ndaj shteti, sipas parimit të përgjegjësisë objektive – për shkak të llojit të ngjarjes nuk mund të jetë përgjegjës për shkeljen e një të drejte të tillë. Është e nevojshme të theksohet se liria e shprehjes është e dyanshme, gazetarët kanë të drejtë të raportojnë ndërsa qytetarët të marrin informacion, kështu që vetëm për shkak se qytetarëve u është pamundësuar të marrin informacion të saktë dhe të detajuar për ngjarjet, nuk do të thotë se shteti ka përgjegjësi objektive ndaj tyre për shkeljen e kësaj të drejte.
Thirrja në nenin 3 të Ligjit për media do të thotë se liria e shprehjes është një e drejtë që mund të realizohet pa ndërhyrjen e pushtetit publik. Çdo kufizim, kusht ose çdo formë e ndërhyrjes në lirinë e shprehjes mund të zbatohet vetëm për një ushtrim specifik të kësaj lirie. Ndërhyrja e shtetit duhet parë si çdo formë ndërhyrjeje që vjen nga çdo organ që ushtron autoritet dhe detyra publike, shërbim publik (gjykata, prokuroria, kushtet, kufizimet ose dënimet), në ushtrimin e së drejtës është i gjerë dhe nuk ka kufij të paracaktuar dhe gjykata në çdo rast të veçantë shqyrton nëse ka ndërhyrje nëpërmjet aktgjykimeve penale, dënimeve, mjeteve të ndalimit të opinionit, ndalimit të ushtrimit të veprimtarisë gazetareske etj. Për sa i përket lirisë së shtypit, shteti ka detyrime pozitive për të marrë masa për mbrojtjen e individëve nga ndërhyrja e paligjshme e të tjerëve dhe detyrime negative për t’u përmbajtur nga ndërhyrjet e paligjshme në ushtrimin e të drejtës së lirisë së shprehjes.
Si shembull i shkeljes së nenit 10 të KEDNJ-së, është konstatuar në aktgjykimin Selmani dhe të tjerët kundër Republikës së Maqedonisë së Veriut nga 09.02.2017, kur gazetarët janë larguar me forcë nga galeria parlamentare nga sigurimi i Kuvendit.
Duke e marrë parasysh të lartpërmendurën, duke qenë se ky lloj dëmi nuk mbulohet nga përgjegjësia objektive e shtetit, paditësi shkeljen duhej ta provonte sipas parimit të përgjegjësisë subjektive, që do të thotë se nuk cenohet e drejta e lirisë së shprehjes, kjo është arsyeja pse ai e hodhi poshtë kërkesën si të pabazuar.
I pakënaqur me aktgjykimin, parashtruesi i kërkesës, përmes avokatit Filip Medarski nga Shkupi, ka paraqitur ankesë kundër të njëjtit.
Gjykata e Apelit Shkup, me Aktgjykimin GZH-2666/21 nga 30.09.2021, animimin e refuzon si të pabazuar dhe e konfirmon aktgjykimin e Gjykatës Themelore Civile Shkup MALVP – 705/20 të 14.04.2021.
Aktgjykimin e Gjykatës së Apelit Shkup GZH-2666/21 të datës 30.09.2021, parashtruesi i kërkesës e ka pranuar më 22.10.2021, përmes atë autorizuarit të tij, avokatit Filip Medarski nga Shkupi.
Kërkesa për mbrojtjen e lirive dhe të drejtave pranë Gjykatës Kushtetuese është dorëzuar më datë 22.12.2021, e cila është në përputhje me nenin 51 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, sipas të cilës kërkesa në Gjykatën Kushtetuese paraqitet në afat prej 2 muajsh nga data e dorëzimit të aktit përfundimtar ose të një akti individual të plotfuqishëm.
III
Sipas nenit 8 paragrafi 1 alineja 1 e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura me të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, paraqesin një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Neni 11 paragrafi 1 i Kushtetutës përcakton se integriteti fizik dhe moral i një personi është i pacenueshëm.
Në bazë të nenit 16 të Kushtetutës, i cili u referohet lirive dhe të drejtave civile dhe politike, garantohet liria e bindjes, ndërgjegjes, mendimit dhe e shprehjes publike të mendimit. Garantohet liria e fjalës, paraqitjes publike, informimit publik dhe e themelimit të lirë të institucioneve për informim publik. Garantohet qasja e lirë tek informatat, liria e pranimit dhe e bartjes së informatave. Garantohet e drejta e përgjigjes në mjetet e informimit publik. Garantohet e drejta e korrigjimit në mjetet e informimit publik. Garantohet e drejta e mbrojtjes së burimit të informatës në mjetet e informimit publik. Censura është e ndaluar.
Neni 25 i Kushtetutës çdo qytetari i garanton respektimin dhe mbrojtjen e privatësisë së jetës të tij personale dhe familjare, dinjitetit dhe e autoritetit.
Me nenin 50 paragrafin 1 të Kushtetutës është përcaktuar se çdo qytetar mund të thirret në mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të përcaktuara me Kushtetutë, para gjykatave dhe para Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë, në procedurë të mbështetur mbi parimet e prioritetit dhe urgjencës.
Sipas nenit 54 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat e njeriut e të qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara me Kushtetutë edhe atë vetëm gjatë kohës së gjendjes së luftës ose gjendjes së jashtëzakonshme sipas dispozitave të Kushtetutës, me ç’rast kufizimi i lirive dhe të drejtave nuk mund të jetë diskriminues në bazë të gjinisë, racës, ngjyrës së lëkurës, gjuhës, fesë, prejardhjes kombëtare ose sociale, pozitës pronësore ose shoqërore. Kufizimi i lirive dhe të drejtave nuk mund të përfshijë të drejtën e jetës, ndalimin e torturës, veprimin dhe ndëshkimin çnjerëzor dhe nënçmues, përcaktimin juridik të veprave të ndëshkueshme dhe dënimeve, si dhe lirinë e bindjes, ndërgjegjes, mendimit, shprehjes publike të mendimit dhe të besimit fetar.
Në nenin 110 paragrafi 3 të Kushtetutës, është përcaktuar se Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndër të tjera, mbron liritë dhe të drejtat që kanë të bëjnë me lirinë e mendimit dhe të shprehjes publike të mendimit.
Nga analiza e dispozitave kushtetuese të cituara, rezulton se mbrojtja kushtetuese-gjyqësore nuk vlen për të gjitha liritë dhe të drejtat e përcaktuara me Kushtetutë, por për një pjesë të tyre, pra vetëm për ato që janë nën juridiksionin e Gjykatës Kushtetuese sipas nenit 110 paragrafi 3 i Kushtetutës. Për liritë dhe të drejtat që nuk i nënshtrohen mbrojtjes kushtetuese-gjyqësore, sipas nenit 50 paragrafi 1 të Kushtetutës, qytetarët mund ta realizojnë atë mbrojtje para gjykatave në procedurë të bazuar në parimet e përparësisë dhe urgjencës.
Kushtetuta e garanton lirinë e besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit, në mënyrë të përgjithshme për të gjithë individët, por kjo nuk do të thotë se nuk ka kufizime në manifestimin e kësaj lirie. Kufijtë e manifestimit të kësaj lirie për individin gjenden në veprimet e sanksionuara ligjërisht, ndërsa në një kontest kushtetueso-juridik përcaktohet nëse cenohet liria e garantuar e shprehjes publike të mendimit duke sanksionuar manifestimin e saj vetëm nëse përcaktohet rasti i cenimit të të tjerëve me liritë, të drejtat dhe interesat e mbrojtura me Kushtetutë dhe me ligj.
Liria e shprehjes mbrohet edhe me dokumente ndërkombëtare, të cilat përmbajnë disa kufizime të caktuara.
Sipas nenit 51 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, çdo qytetar që mendon se me një akt apo veprim të vetëm i është cenuar e drejta apo liria e tij e përcaktuar me nenin 110 alineja 3 e Kushtetutës së Republikës së Veriut, mund të kërkojë mbrojtje nga Gjykata Kushtetuese në afat prej 2 muajsh nga data e dorëzimit të aktit individual të formës së prerë ose të plotfuqishëm, përkatësisht nga dita kur mësohet për ndërmarrjen e një veprimi që ka kryer shkeljen, por jo më vonë se 5 vjet nga dita e ndërmarrjes së tij. Në kërkesë, sipas nenit 52 të Rregullores, duhet të theksohen arsyet për të cilat kërkohet mbrojtja, aktet apo veprimet me të cilat janë shkelur ato, faktet dhe provat në të cilat mbështetet kërkesa, si dhe të dhëna të tjera të nevojshme për vendimin e Gjykatës Kushtetuese.
Neni 10 i Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore të Këshillit të Evropës përcakton se çdo person ka të drejtën e lirisë së shprehjes. Kjo e drejtë përfshin lirinë e mendimit dhe të komunikimit të informacionit apo ideve, pa ndërhyrje nga autoritetet publike dhe pavarësisht nga kufijtë. Ushtrimi i këtyre lirive, që përfshin detyrime dhe përgjegjësi, mund t’i nënshtrohet disa formaliteteve, kushteve, kufizimeve dhe sanksioneve të parashikuara me ligj, të cilat në një shoqëri demokratike paraqesin masa të nevojshme për sigurinë kombëtare, integritetin territorial dhe sigurinë publike, mbrojtjen nga trazirat ose vepër penale, mbrojtje e shëndetit ose moralit, imazhit ose të drejtave të të tjerëve, për të parandaluar shpërndarjen e informacioneve konfidenciale ose për të ruajtur autoritetin dhe paanshmërinë e gjyqësorit.
Sipas nenit 2 pika 1 e Ligjit për media (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 184/13 dhe 13/2014), mediat janë mjete për informimin e publikut, gjegjësisht çdo lloj komunikimi si gazetat, revistat, programet në radio dhe televizione, botimet elektronike, teletekstet dhe mjetet e tjera për publikimin e përditshëm ose periodik të përmbajtjeve të formësuara editoriale në formë të shkruar, zë ose imazh, me qëllim të informimit dhe plotësimit të nevojave kulturore, arsimore dhe të tjera të publikut të gjerë. Mediat nuk janë buletine, katalogë dhe forma të tjera botimesh, pavarësisht nga mjetet e botimit, të dedikuara ekskluzivisht për reklamim, sistemin arsimor ose për korrespondencë afariste, për punën e shoqërive tregtare, institucioneve, shoqatave, partive politike, organeve shtetërore dhe gjyqësore, ndërmarrjeve publike, personave juridikë me autorizime publike dhe organizatave fetare. Gazetat dhe buletinet e institucioneve arsimore, publikimet e njësive të vetëqeverisjes lokale, posterat, fletëpalosjet, prospektet dhe pankartat nuk konsiderohen media. Sipas pikës 5, gazetar është personi që kryen veprimtari të mbledhjes, analizimit, përpunimit, cilësimit dhe/ose klasifikimit të informacionit që publikohet në media dhe është i punësuar nga një botues mediash ose ka kontratë me të njëjtin ose është person që kryen veprimtari gazetareske si i vetëpunësuar (gazetar i lirë).
Sipas nenit 3 paragrafi 1 të këtij ligji, garantohet liria e shprehjes dhe liria e mediave. Sipas paragrafit 2, liria e medias në veçanti përfshin: lirinë e shprehjes së mendimit, pavarësinë e medias, lirinë e mbledhjes, kërkimit, publikimit, përzgjedhjes dhe transmetimit të informacionit në drejtim të informimit të publikut, pluralizmin dhe diversitetin e mediave, lirinë e qarkullimit të informacionit dhe hapjen e medias për opinione të ndryshme, bindjet dhe për përmbajtjet e larmishme, qasjet në informacionet e natyrës publike, respektimin e individualitetit njerëzor, privatësinë dhe dinjitetin, lirinë për të krijuar persona juridikë për të kryer aktivitetet për informimin e publikut, shtypjen dhe shpërndarjen e mediave të shkruara dhe mediave të tjera nga vendi dhe jashtë vendit, prodhimin dhe transmetimin e programeve audio/audiovizive, si dhe të mediave të tjera elektronike, pavarësinë e redaktorit, gazetarit, autorëve apo krijuesve të përmbajtjes apo bashkëpunëtorëve të programit dhe personave të tjerë, ndërsa në përputhje me rregullat e profesionit.
Sipas paragrafit 3, liria e mediave mund të kufizohet vetëm në pajtim me Kushtetutën e Republikës së Maqedonisë.
Liria e medias si pjesë përbërëse e lirisë së shprehjes, e cila ndër të tjera përfshin lirinë e informimit publik dhe lirinë e marrjes dhe transmetimit të informacionit, përfaqëson gjithashtu themelet e një shoqërie demokratike, sepse komunikimi i lirë i informacionit dhe idetë mbi çështjet politike dhe të tjera sociale me interes publik janë thelbësore për çdo shoqëri. Kjo nënkupton lirinë e mediave për të marrë informacion mbi bazën e të cilit mund ta kryejnë rolin e tyre, për të komentuar dhe raportuar për të gjitha çështjet e rëndësishme të interesit publik pa kufizime për ta informuar publikun.
Në konfirmim të sa më sipër, Gjykata konstatoi se parashtruesi i kërkesës, si gazetar i akredituar i të përjavshmes “Fokus”, së bashku me gazetarë të tjerë, ishte i pranishëm në ndërtesën e Kuvendit, me detyrën e raportimit për zhvillimet rreth zgjedhjes së kryetarit të ri të Kuvendit, si çështje e interesit publik, në mënyrën e zakonshme që media të raportojë për punën e Kuvendit, në përputhje me rregulloret kushtetuese, ligjore dhe të rregullores. Ngjarjet që pasuan, nga një turmë protestuesish të dhunshëm që hynë në ndërtesën e Kuvendit, kishin për qëllim pengimin e zgjedhjes së kryetarit të Kuvendit.
Nisur nga analiza e paraqitur në këtë mënyrë, Gjykata vlerësoi se parashtruesi i kërkesës si gazetar është pamundësuar t’i shprehë mendimet dhe idetë e tij pa frikë.
Duke marrë parasysh sa më sipër, mendojmë se është e bazuar të pohohet se shteti, në rrethanat e deklaruara të jashtëzakonshme dhe të dhunshme, ka shkelur të drejtën e shprehjes së lirë të mendimit, të garantuar me nenin 10 të Konventës Evropiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe nenin 16 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Meqenëse nuk janë plotësuar kushtet nga neni 112 paragrafi 2 i Kushtetutës, Gjykata nuk e pranoi kërkesën e parashtruesit për shfuqizimin e Aktgjykimit MALVP-705/20 të datës 14.04.2021 të Gjykatës Themelore Civile Shkup dhe Aktgjykimit GZH-2666/21 nga 30.09.2021 në Gjykatën e Apelit Shkup.
Ky vendim paraqet bazë që të mundet parashtruesi i kërkesës të drejtat e tij t’i realizojë para gjykatave kompetente.
IV
Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në diapozitivin e këtij vendimi.
V
Ky vendim ka fuqi juridike nga dita e botimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska