Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 и член 28 алинеи 1, 2 и 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 27.06.2023 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на: член 19 став 1, член 21 точка 2, член 153, член 169 став 2 во делот „во рок од 24 часа“ и став 3 во делот „во рок од 24 часа“, член 170 став 5 во делот „во рок од пет часа“, член 173 став 3, член 183 став 2 во делот „или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба“, член 185 став 1 во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“, член 190 став 3, член 193 ставови 2 и 3, член 194 став 3, член 196 став 1, член 249 став 5, член 256, член 260 ставови 2, 3 и 4, член 261 став 2, во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“, член 262 во делот „по барање“, член 267 во делот „во рок од 15 месеци“ и во целина, член 276 став 2 точка 6, член 277 став 1, член 292 став 2, член 296 став 1, член 393 став 1, член 409 став 2, член 411 став 4, членовите 468, 469, 470, 471, 472, 473, член 474 став 2, членовите 475 (и посебно оспорен), 477, 478, 479, 480, 481 и 482 од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010, 100/2012, 142/2016 и 198/2018).
2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за оценување на уставноста на: член 35 став 2 во делот „а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето“, член 79 став 2 во делот „препис од“, 193 став 1, член 200 ставови 3 и 8, член 249 ставови 1, 2, 3 и 4, член 258, член 301 став 4, член 302 став 3 во делот „да составуваат“ и во целина, како и на став 4 во делот „во рок од 15 дена“, член 384 став 1, член 474 став 1 и посебно оспорениот член 476 став 2 во делот „но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа“, од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010, 100/2012, 142/2016 и 198/2018).
3. Павлина Зефиќ, адвокат од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијативи за оценување на уставноста на член 19 став 1, член 21 точка 2, член 35 став 2 во делот „а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето“, член 79 став 2 во делот „препис од“, член 153, член 169 став 2 во делот „во рок од 24 часа“, и во делот „Жалбата не го задржува извршувањето на решението“, како и став 3, во делот „во рок од 24 часа“, член 170 став 5, во делот „во рок од пет часа“, член 173 став 3, член 183 став 2 во делот „или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба“, член 185 став 1 во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“, член 190 став 3, член 193, член 194 став 3, член 196 став 1, член 200 ставови 3 и 8, член 249, член 256 во делот „Мерките од член 252 став 1 точките 6, 7, 8, 9, 10, 11, и 12 на овој закон ги определува јавниот обвинител со писмена наредба“, член 258, член 260 ставови 2, 3 и 4, член 261 во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“, член 262 во делот „по барање“ и во делот „засегнатото лице барањето може да го достави и до судот“, член 267 во делот „во рок од 15 месеци“, член 276 став 2 точка 6, член 277 став 1, член 292 став 2, член 296 став 1, член 301 став 4, член 302 став 3 во делот „да составуваат“ и став 4 во делот „во рок од 15 дена“, член 384 став 1, член 393 став 1, член 409 став 2, член 411 став 4, членови 468-482 (односно членовите 468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482), член 475 став 8 и член 476 став 2 во делот „но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа“ од Законот означен во точката 1 и точката 2 од ова решение.
Подносителката на иницијативата се обраќа до Уставниот суд со намера да влијае врз развојот на демократското општество, па и врз развојот на казненото процесно право, а тоа се остварува преку усогласеноста на законите со Уставот и меѓународните норми особено со одредбите од Европската конвенција за човековите права и богатата пракса на тој суд, бидејќи колку и да била јасно напишана една законска одредба во кој било казненоправен систем постоел неизбежниот елемент на судско толкување, како и потребата од прилагодување на тие одредби на променливите околности.
Потоа, во иницијативата се изнесуваат причините за оспорување на секоја оспорена одредба од Законот одделно.
Во однос на член 19 став 1 од Законот, подносителката на иницијативата наведува дека непрецизното уредување на моментот на започнувањето на кривичната постапка, се одразува на правата на засегнатото лице, не е во согласност со член 15 од Уставот, односно со правото на жалба или друг вид на правна заштита против поединечен правен акт донесен во постапка во прв степен од државен орган, Амандман XXI точка 1 на Уставот, го повредува член 8 став 1 алинеја 6 од Уставот, односно правната заштита на сопственоста како темелна вредност на уставниот поредок, а е во спротивност и со член 6, односно правото на правична судска постапка и член 13, односно со правото на делотворен правен лек од Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи.
Понатаму во иницијативата се наведува дека судовите мора да имаат контрола дали се исполнети претпоставките за кривично гонење и да имаат целосна контрола над кривичниот прогон. Подносителот на иницијативата смета дека со ваквата одредба воопшто не постои заштита против незаконитост и арбитрарност при започнувањето на кривичната постапка и истрагата од страна на јавниот обвинител. Имено, започнувањето на предистражната и истражната постапка треба да биде во духот на водење на законита постапка, па поради тоа законодавецот морал да предвиди правно средство во случај на арбитрарно водење на кривичната постапка и истрагата, со која на личноста за која постои основано сомнение дека сторила кривично дело ѝ се дава можност за судска заштита.
Според подносителката, законодавецот е должен да предвиди обврска службено да се извести осомниченото лице и во одредбите на ЗКП, да биде предвидено делотворно правно средство за заштита од незаконско (арбитрарно) гонење. Од тој момент, на осомниченото лице ќе му бидат на располагање и сите гаранции предвидени во член 6 од Конвенцијата. Во иницијативата се наведува дека член 291 говори за целта на истражната постапка, кој се однесува на „основано сомневање дека одредено лице сторило кривично дело“. Но, институтот „основано сомнение“ воопшто не се јавувал во член 19 став 1 со кој се определува од кој момент започнува кривичната постапка. Вака формулираната одредба каде не се наведува дека кривичната постапка започнува кога постои основано сомнение за сторено кривично дело, според подносителот, создава правна несигурност и го поткопува начелото на владеење на правото, поради постоење неизвесност во каква ситуација се јавува поединецот против кој се преземаат работи или мерки.
Член 21 точка 2 од Законот, определувајќи дека изразот „обвинет“, не е во согласност со член 13 од Уставот, односно со начелото на презумција на невиност, како и со член 6 став 2 од Европската конвенција, исто така, со начелото на презумција на невиност.
По однос на овој член, подносителот на иницијативата смета дека оспорената точка од член 21 којашто ги уредува изразите во Законот за кривична постапка, не е во согласност со начелото на презумција на невиност бидејќи самиот израз упатува на вина на лицето против кое е покрената кривична постапка нарекувајќи го истиот „обвинет“. Се наведува дека според Уставот, секое лице против кое се води кривична постапка ќе се смета за невино сẻ додека не се утврди неговата вина со правосилна судска одлука. Па, така, користејќи го терминот „обвинет“ за одредено лице за кое сомнението за сторено кривично дело не е потврдено од страна на судот, е негово етикетирање и упатување за постоење на негова вина. Називот „обвинет“ е пропишан и во одредбите кои ја регулираат истражната постапка во член 294 став 1 од Законот, а водењето на истражна постапка не подразбира дека секогаш ќе биде покренато обвинение против лицето кое се сомничи за сторено кривично дело.
Подносителката смета дека ваквата законска формулација несомнено упатува на заклучок дека лицето е виновно, изразува мислење дека го сторило кривичното дело, а понатаму во судската постапка може да се докаже спротивното. Ваквата погрешната законска формулација може да доведе до прекршување на принципот на презумција на невиност кој води кон правична и фер постапка, согласно член 6 од Конвенцијата. Терминот „обвинет“, бил спротивен и за Европскиот суд за човекови права кој во своите пресуди ја користел формулацијата „личност осомничена за кривично дело“ а не обвинето лице, за што подносителот смета дека е потребно усогласување на терминологијата со термините коишто Европскиот суд ги користи во својата пракса како не би настанале повреди на принципот презумција на невиност.
Во врска со член 35 став 2 од Законот, во иницијативата се наведува дека е оспорен делот „а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето“, а причината за оспорување била неможноста странката да бара изземање на судија поради субјективната пристрасност на судијата или судијата поротник по отпочнување на главната расправа, па, тоа според подносителот на иницијативата не е во согласност со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Со иницијативата се оспорува и член 35 став 2 од ЗКП, во кој е наведено временско ограничување за поднесување на барање за изземање, до почетокот на главната расправа, кое не било во согласност со Конвенцијата и правото на правично судење, од причина што се исклучува можноста за оспорување на субјективната пристрасност на судијата или судијата поротник, а за околности кои ја доведуваат во прашање непристрасноста, но настанале по отпочнување на главната расправа. Фактори кои би влијаеле врз субјективната пристрасност на судијата, може да се јават и по започнувањето на главната расправа, па поради тоа законодавецот не смеел да воведе вакво ограничување на странките.
По однос на оспорениот член 79 став 2 во делот „препис од“ од Законот за кривичната постапка, бранителот да има право на препис од записниците и другите списи кои се чуваат во јавното обвинителство, подносителот смета дека под препис се подразбира рачно препишување, не обезбедува еднаквост на оружјата и судење во разумен рок особено во сложени предмети со илјадници страници докази и материјали, поради што оспорениот дел од законската одредба не е во согласност со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Во таа смисла, во иницијативата се наведува дека одбраната мора да се запознае со сите докази со кои располага органот на прогон, како главен предуслов, за да можеме да говориме за еднаквост на оружјата, еднаквост на странките и делотворна одбрана. Но, законодавецот навел во оспорената одредба дека бранителот има право да добие препис, па истото се толкува дека бранителот може при вршењето на увид на списите рачно да составува преписи од истите, како би можел да се запознае со доказите.
Според подносителката, не можеме да говориме за правична и фер кривична постапка доколку не се испочитувани сите права предвидени во член 6 на Конвенцијата. Смета дека на тој начин подготовката за судење е есенцијална, а истата не може да се изврши доколку од страна на обвинителството не ѝ се дадени на одбраната сите документи од предметот или пак е ограничена само на нивно разгледување без да добие копија од нив. Зборот „препис“ честопати во пракса се толкува како создавање на белешки за доказите и материјалите, а истото е невозможно да се стори, особено во сложени предмети со илјадници страни докази и материјали. Европскиот суд за човекови права нагласува потреба од баланс помеѓу потребата да се испочитува правото на судење во разумен рок и потребата да ѝ се остави доволно време на одбраната за да ја подготви својата стратегија за целосно обезбедување на начелото на еднаквост на оружјата.
Во однос на член 153 од Законот, кој се однесува на „пропаѓање на гаранцијата“, во иницијативата се наведува дека предвидувањето положената гаранција да пропадне иако гаранцијата може да биде и од друго лице кое не е обвинето и истовремено на обвинетиот ќе му се определи притвор, значи несразмерност меѓу „одземањето на сопственоста“, од една страна, и „основаното сомнение“ и „определувањето притвор“, од друга страна, понатаму значи непропорционалност меѓу целта и последиците и било неоправдано одземањето на сопственоста, поради што оваа законска одредба не е во согласност со член 8 алинеја 6 од Уставот, односно со правната заштита на сопственоста како темелна вредност, потоа со член 30 од Уставот, односно со уставната гаранција на правото на сопственост, како и со член 1 од Протоколот 1 на Европската конвенција, со кој исто така се гарантира правото на сопственост.
По однос на оваа оспорена одредба, подносителот на иницијативата се повикува на одредбата 150 од Законот за кривична постапка, во која е пропишано дека гаранција може да даде обвинетиот лично или пак некое друго лице. Со оспорената одредба, се предвидува одземање на гаранцијата во случај на прекршување на правилата наведени во ставот 1. Но, во истиот член се наведува дека освен што гаранцијата ќе биде одземена, односно ќе пропадне, на обвинетиот ќе му се определи и мерка притвор, што според подносителот, доведува до несразмер меѓу последиците (одземање на сопственоста) и нискиот стандард кој постои, во овој случај „основано сомнение“ за да може гаранцијата да се примени и дополнителната „казна“ која следува – изрекување мерка притвор. Со оваа одредба, одземањето на сопственоста била дополнителна казна, за што Европскиот суд за човекови права во својата пракса веќе утврдил повреда.
Член 169 став 2 од Законот се оспорува во делот „во рок од 24 часа“, и во делот „Жалбата не го задржува извршувањето на решението“, како и се оспорува ставот 3 од истиот член на Законот, во делот „во рок од 24 часа“.
Причините за оспорување се однесуваат на рокот за жалба од само 24 часа против решението за притвор и жалбата да не го задржува извршувањето на тоа решение согласно став 2. По изјавена жалба од страна на обвинителот, против решението на судијата на претходна постапка со кое се одбива неговиот предлог за определување притвор согласно став 3 на истиот член, против решението на советот, дозволен е рок за жалба од 24 часа, за кој одлучува советот на повисокиот суд. Ваквите рокови не овозможуваат обвинетиот да има право на соодветно време за подготовка на одбраната, ниту бранителот да подготви квалитетна жалба, со што жалбата не била делотворен правен лек, поради што оспорените одредби не се во согласност со член 13 од Европската конвенција, односно со правото на ефективен правен лек, ниту пак со член 6 од истата конвенција, односно со правото на правична судска постапка, а ниту со член 5 став 4 од Конвенцијата, односно со правото на притвореното лице да биде ослободено ако притворањето не било законито.
Член 170 став 5 во делот „во рок од пет часа“, од Законот за кривичната постапка, со предвидувањето против решението за краткотраен притвор до 48 часа донесено од судија на претходната постапка да е дозволена жалба во рок од пет часа, според наводите во иницијативата, исто така не било во согласност со членовите 5, 6 и 13 од Европската конвенција од причините наведени за член 169 ставови 2 и 3 од Законот.
Во врска со изнесените наводи во иницијативата за член 169 ставови 2 и 3 и за член 170 став 5 од Законот, во иницијативата конкретно се наведува дека Европскиот суд за човекови права истакнува дека доколку државите не успеат да обезбедат ефективни правни лекови, поединците системски ќе се обраќаат до Судот со жалби, па домашните судови ќе мора да посветат сериозно внимание за да им се најде место на овие приговори во националниот правен систем.
Оспорените одредби член 169 ставови 2 и 3 и член 170 став 5, се однесуваат на жалба против мерката притвор како мерка за обезбедување присуство на обвинетиот и непречено водење на кривичната постапка, но се поврзани и со член 5 од Европската конвенција за човекови права. Конвенцијата во член 6 вели дека обвинетиот има право на соодветно време за одбрана, па тука влегува и изјавувањето на жалба. Подносителката смета дека Судот при испитување на наводите дадени во оваа иницијатива треба да има предвид дека рокот од 24 часа и 5 часа е прекраток и не е доволен за разгледување на сите факти и наводи дадени во решението за притвор, да се цени дали во овој рок може да се подготви квалитетна жалба која би довела до позитивен исход за странката, да прибави податоци од судовите во колкав процент решенија за притвор се обжалуваат и во колкав процент жалбите се усвојуваат од страна на кривичниот совет – со еден збор дали можеме овој правен лек да го сметаме за ефективен според правилата на Европскиот суд за човекови права. При креирањето на одредбите од овој процесен закон, законодавецот, при определувањето на рокот, морал да воведе обврска судот да ја цени сложеноста на предметот. Однесувањето на притвореното лице, неговото здравје и состојба и останати околности и на тој начин да се предвиди можноста судот да врши пролонгирање на овој рок во комплексните случаи, каде оваа мерка е изречена на повеќе поединци.
Подносителката наведува дека овој правен лек не може да се смета за ефективен од причина што преголем товар му се става на притвореното лице, со вметнување на одредба дека жалбата не го одлага извршувањето на решението, па лицето ќе остане во притвор додека трае жалбената постапка. Според Европскиот суд за човекови права, особено важно е притворените лица да немаат прекумерен товар на докажување, како што сега го имале со примена на оваа одредба во пракса. Со примената на оваа одредба, се создава ситуација во која лице кое било притворено, а изјавило жалба против решението за изрекување на мерката, останувало во притвор сẻ додека не се донесе одлуката.
Овие одредби биле во спротивност и со член 5 став 4 од Европската конвенција за човековите права каде се наведува дека судот ќе нареди итно ослободување на лицето лишено од слобода. Со постоењето на одредба дека жалбата не го одлага извршувањето на решението, не е исполнето начелото на правна сигурност. Токму поради тоа потребно е домашното законодавство да го исполни стандардот на „законитост“ утврден со Конвенцијата.
Предвидувањето во член 173 став 3 од Законот, жалбата да го одлага извршувањето на решението со кое се укинува притворот, според наводите во иницијативата, значи ограничување на слободата на притвореното лице без судска одлука за периодот додека трае постапката по жалба против таквото решение, односно најмалку 72 часа или 3 дена, а тоа не е во согласност со член 12 став 2 од Уставот, односно дека правото на слобода може да се ограничи само со судска одлука и во постапка утврдена во закон, како и со член 5 од Европската конвенција, односно правото на слобода може да се ограничи само врз основа на закон, а надвор од тие случаи лицето мора веднаш да биде пуштено.
Во таа смисла, во иницијативата се наведува дека Европскиот суд за човекови права вели дека е незамисливо во држава која подлежи на владеење на правото одредено лице да биде лишено од слобода и покрај постоење на судски налог за негово ослободување.
Во врска со член 183 став 2 во делот „или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба“, од Законот, во иницијативата се наведува дека предвидувањето можност да се врши претрес на дом и подвижни предмети без наредба е во спротивност со член 26 од Уставот, односно со уставната гаранција за неповредливост на домот и ограничувањето на таа гаранција единствено со судска одлука, како и со член 8 од Европската конвенција, односно на правото на почитување на домот и на приватниот и семејниот живот.
Во тој контекст, во иницијативата се наведува дека Европскиот суд за човекови права вели дека државите можат да спроведуваат мерки како што се претрес на простории, дом или одземање на предмети со цел да се добие физички доказ за сторено кривично дело, но овие мерки мора да бидат образложени со релевантни и цврсти причини кои нема да бидат непропорционални со целта која следи. Судот јасно наведува дека ограничувањето на ова право мора да биде врз основа на законски отстапувања проследени со гаранции од произволност и злоупотреба. Според наводите, за да извршениот претрес биде пропорционален со член 8 од Конвенцијата мора истиот да биде извршен врз основа на судско овластување, а не како што предвидува оваа одредба да може да се изврши и без судска наредба повикувајќи се на условите за претрес без наредба.
Член 185 став 1 во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“, од Законот, според наводите во иницијативата, овозможува претрес и на просторот во кој е затечено лицето, како и на средството за превоз кое се користи во време на претресувањето, притоа без да постои наредба за претрес на просторот и други подвижни предмети, па имајќи предвид дека просторот или средството може да бидат сопственост на трети лица, претресот без судска наредба за соодветниот простор и други подвижни средства, претставува повреда на член 25 од Уставот, односно на уставната гаранција за почитување на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот, потоа на член 26 од Уставот, односно на неповредливоста на домот, како и на член 8 од Европската конвенција, односно на правото на почитување на приватниот и семејниот живот и на домот.
Во иницијативата се наведува дека вака поставената норма дава можност без постоење на посебна наредба да се влезе во туѓ дом, просторија, или да се претресува туѓа сопственост, без притоа судот да издаде одлука во која точно ќе ги специфицира сите податоци за домот или просторијата во која треба да се изврши претресот што е во спротивност со праксата на Европскиот суд за човекови права и член 8 со кој се гарантира неповредливост на домот, приватниот и семејниот живот.
Понатаму, според оспорениот член 190 став 3 од Законот, претресувањето започнато дење, може да продолжи и ноќе ако не е довршено, може да се изврши ноќе ако постои опасност од одлагање, според подносителката на иницијативата значи дека претресот може да се врши во кое било време со оглед дека не се наведени исклучоците за вршење на претресот надвор од времето определено во член 189 алинеја 7 од Законот, односно надвор од 5:00 до 21:00 часот, па таквите одредби не биле во согласност со член 25 од Уставот, односно со уставната гаранција за почитување на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот, како и со член 8 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватен и семеен живот и на домот.
Во иницијативата се наведува дека со вака формулирана одредба им се дава можност на органите кои вршат претрес да го нарушат правото на личен и семеен живот на граѓанинот, па законодавецот мора јасно и конкретно да ги наведе исклучоците за вршење на претрес надвор од предвиденото време, како не би се повредиле наведените права.
Во однос на член 193 од Законот, со кој се уредува влегување во дом врз основа на согласност или наредба за приведување, во иницијативата се наведува дека таквите законски одредби излегуваат надвор од уставните определби дека неповредливоста на домот може да биде ограничена единствено со судска одлука заради спречување и откривање на кривични дела, овозможуваат јавниот обвинител или полицијата секогаш при извршено кривично дело да спроведуваат увид на место без судска наредба, предвидуваат два различни термини „претрес“ и „увид“ без да биде наведено зошто законодавецот ги разликува истите во овој член, што води кон арбитрарност, не пропишуваат обврска за обвинителот или полицијата да го запознаат лицето со можноста да го одбие нивниот влез во неговиот дом без судска наредба, како и за неговото право да поднесе жалба или приговор ако му се повредени неговите права во тие ситуации, а не е предвидена ниту судска контрола на законитоста на преземените дејствија, поради што била нејасна легитимната цел на законодавецот за постоење на оваа законска одредба.
Понатаму, предвидувањето да се издава потврда од страна на органот кој влегол во дом без судска наредба, која потврда може да содржи забелешки од страна на држателот, но без притоа законодавецот да определи право на држателот да поднесе жалба/приговор или друг вид на правен акт врз основа на кој судот би ја испитувал основаноста на влегувањето во домот, значи дека не постои делотворен правен лек.
Во иницијативата се наведува и тоа дека предвидувањето обврска веднаш да се извести јавниот обвинител во случај кога е извршен претрес без наредба, при што законодавецот пропуштил да ги дефинира надлежностите кои треба да ги преземе јавниот обвинител во ваков случај, како и непредвидувањето судска контрола над законитоста на преземените дејствија, значи дека сите активности врзани за овој член биле ex lege законити.
Поради тоа, член 193 од Законот не е во согласност со член 26 од Уставот, односно со уставната гаранција за неповредливоста на домот, како и со членовите 8 и 13 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватен и семеен живот и на домот, како и со правото на делотворен правен лек.
Во таа смисла, во иницијативата се наведува дека во алинеја 1 на став 1 на спорниот член не се предвидува обврска за полицијата и/или јавниот обвинител да го запознае лицето во чиј дом се влегува без наредба за правото да побара судска одлука, односно да одбие влез во неговиот дом сẻ додека не се обезбеди судски налог. Па, така, секое правно неуко лице кое би се нашло во предвидената ситуација, непоучено за своите права, може да дозволи влез во својот дом, без да знае дека истото претставува прекршување на неговите уставно загарантирани права. Понатаму, во иницијативата се наведува дека законодавецот со оваа одредба им дава за право на јавниот обвинител и/или полицијата без ограничување, секој пат кога спроведуваат увид на место на кое е извршено кривично дело, тоа да го вршат без судска наредба. Спроведувањето на оваа одредба води кон арбитрарност и повреда на уставните права за кои Уставот точно предвидува во кои случаи можат да бидат ограничени. Во Уставот не постои исклучок за правење на увид во нечиј дом без притоа да не биде обезбедена судска наредба за истото.
Подносителката смета дека во ставот 2 е предвидено изготвување на потврда од страна на органот кој влегол во дом без судска наредба, која може да содржи забелешки од страна на држателот. Таа наведува дека законодавецот не оди понатаму да предвиди право на држателот, во случај кога смета дека неговите права се прекршени при спроведување на овој член, да може да поднесе жалба/приговор или друг вид на правен лек во кој судот би ја испитувал основаноста на истакнатите наводи.
Покрај тоа, подносителката смета дека ставот 3 предвидува обврска веднаш да се извести јавниот обвинител во случај кога е извршен претрес без наредба, но законодавецот пропуштил да ги дефинира надлежностите кои треба да ги преземе јавниот обвинител во ваков случај. Исто така, не била предвидена судска контрола над законитоста на преземените дејствија, па на тој начин била предвидена ситуација кога сите активности врзани за овој член биле ex lege законити. Според неа, целиот оспорен член говори за претрес без наредба, додека во овој став законодавецот говори за спроведување на увид без да постои наредба, односно опфатени се два различни термини „претрес“ и „увид“ без да биде наведено зошто законодавецот не ги разликува истите во овој член. Нејасна е легитимната цел на законодавецот да се влезе во нечиј дом без да постои наредба за претрес, особено кога Законот за кривична постапка предвидува усно поднесување на барање за издавање на наредба во случај на одлагање, односно итност, по кое е предвидено во член 188 судијата на претходна постапка да постапи веднаш.
Во врска со член 194 став 3 од Законот, подносителката го оспорува делот кој не е предвиден во оспорениот член, а се однесува на неутврдувањето на рокот за враќање на привремено одземените предмети, поради што смета дека таквата одредба не била во согласност со член 8 алинеја 3, односно со владеењето на правото преку создавањето на правна несигурност, алинејата 8 од истиот член односно со хуманизмот и социјалната правда и со член 30 од Уставот, односно со можноста за ограничување на правото на сопственост само во случај на постоење на јавен интерес, како и со член 1 од Протоколот 1 на Европската конвенција, односно исто така со правото на сопственост.
Во таа смисла, во иницијативата се наведува дека член 194 предвидува одземање на предмети кои можат да послужат како доказ во кривичната постапка. Но, во оспорениот став каде точно се наведува што сẻ треба да содржи наредбата за одземање на предмети која ја носи судот по предлог на јавниот обвинител или правосудната полиција, не бил предвиден рок до кога овие привремено одземени предмети ќе бидат задржани. Правото на сопственост е уставна категорија, а заштита на сопственоста е предвидена и во Европската конвенција за човекови права. Според подносителката, вака поставената норма не му дава рок на јавниот обвинител/правосудната полиција за враќање на привремено одземените предмети, па истото може да доведе до држење на овие предмети и по неколку години, поради што смета дека вака поставената одредба води кон правна несигурност, но и можни злоупотреби и повреди на сопственоста од страна на органите на прогон.
Член 196 став 1 од Законот, се оспорува бидејќи предвидува можност без судска наредба, привремено да се одземат предмети ако постои опасност од одлагање и ако постојат основи за сомневање дека тие предмети се предмети на кривично дело како на пример, одземање без судска наредба на компјутери, телефони, лични и семејни предмети.
Во тој контекст, во иницијативата се наведува дека јавниот обвинител во секој случај кога смета дека постои опасност за одлагање, термин кој не е специфициран и кога постојат основи за сомневање – сознанија за докази за сторено кривично дело, што е понизок степен на сомнение, може без да обезбеди судска наредба да ги одземе сите предмети за комуникација и општење, на пример компјутери, телефони. Подносителката наведува дека слободата и тајноста на писмата и сите други облици на општење, како и правото на сопственост, предвидени во Уставот, може да бидат ограничени исклучиво и само со судска одлука.
Во продолжение на оспорениот член се предвидува дека во случај на изречно спротивставување на лицето кое се претресува, јавниот обвинител ќе го изврши претресувањето и ќе ги одземе предметите, за што во рок од 72 часа ќе поднесе барање до судијата на претходната постапка за дополнително одобрување на одземање на предмети.
Во таа смисла, иницијативата се наведува дека законодавецот предвидел дека во случај на изречно спротивставување, јавниот обвинител ќе ги одземе предметите, но во рок од 72 часа ќе бара одобрение од судијата на претходна постапка, што значи дека и во овој случај на противење предметите повторно се одземаат. Рокот, пак, кој е даден од 72 часа, бил предолг за поднесување на барање, особено кога овој став предвидувал итност поради опасност од одлагање, па според подносителот, нејасно било зошто законодавецот не предвидел обврска јавниот обвинител веднаш да го извести судијата на претходна постапка за обезбедување на наредба. Кога законодавецот ја предвидел можноста лицето кое се претресува да се противи на истото, треба да предвиди и обврска јавниот обвинител да го извести лицето за своето право, како и детално да се разработи кој би постапувал по истакнатите приговори и во кој рок би се одлучувало по истите.
Поради тоа, член 196 став 1, не бил во согласност со член 8 алинеи 3 и 8, односно со владеењето на правото и со хуманизмот и социјалната правда, потоа со член 17 односно со слободата и неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација, Амандман XIX, член 18 уставната гаранција за сигурноста и тајноста на личните податоци, член 25 односно уставната гаранција за почитувањето и заштита на приватноста на личниот и семејниот живот на достоинството и угледот и член 30 од Уставот односно правото на сопственост, како и со член 8 односно почитувањето на приватниот и семејниот живот, домот и преписката и член 1 од Протоколот 1 на Европската конвенција односно правото на сопственост.
Во однос на член 200 ставови 3 и 8 од Законот, во иницијативата се наведува дека во ставот 3 од наведениот член се уредува пристап до имот во банкарски сеф кој имот е важен за истражната постапка или подлежи на присилно одземање, но во таа законска одредба не било предвидено известување и присуство на обвинетиот и бранителот, ниту независен сведок при нивно одбивање да присуствуваат, па таквата неуреденост на пристапот до имотот во сефот може да биде злоупотребена.
Подносителката наведува дека со овозможување на пристап до сефот, јавниот обвинител постапува како при вршењето претрес предвидено со член 191 од Законот, пред почеток на претрес, јавниот обвинител најпрво треба да го извести лицето за истото, да му ја предочи наредбата, да го подучи за своите права, како и за правото да повика бранител, кој ќе присуствува на претресот. Извршувањето на претрес без да се извести обвинетиот и бранител, може да биде предмет на можни злоупотреби, како и контаминирање на доказите прибавени на овој начин. Доколку лицето во чија сопственост е сефот, одбива да се појави на претресот, тогаш повторно според правилата треба да се повика негов застапник или пак независен сведок кој ќе присуствува. Но, за конкретниот став, подносителката смета дека законодавецот оставил недоречености на кој начин ќе се изврши пристап до сефот. Оваа мерка била непропорционална и со гаранциите од член 8 на Конвенцијата, бидејќи не содржи правила за заштита, постојат бројни недоречености во истата и не постои пропорционалност со легитимната цел која се следи – важност за истражната постапка.
Во оспорената одредба не биле дадени насоки како ќе се врши пристапот до сеф, па сето тоа било непропорционално со целта и води кон повреда на член 8 од Конвенцијата, а не било предвидено да се донесе решение за изрекување на мерката-привремено одземање на предметите, согласно член 202 став 2, на кое лицето би имало право на жалба, па отсуствува правен лек согласно Конвенцијата.
Понатаму, во однос на ставот 8 од истиот член на Законот, се наведува дека во итни случаи јавниот обвинител може и без судска наредба да пристапи до имотот во банкарски сеф кој имот е важен за истражната постапка или подлежи на присилно одземање.
Во иницијативата се наведува дека ставот 8 кој се оспорува предвидува можност мерките од членот 200 на ЗКП да се спроведат и без судска наредба, што е во колизија со основните човекови права и ги дерогира сите гаранции од Конвенцијата.
Според наводите во иницијативата, законодавецот не предвидел што е „итен случај“, односно не ги навел исклучоците од правилото овие мерки да се преземат само со судска наредба. Со постоење на одредба која давала можност судијата на претходна постапка да биде усно известен и истиот по телефонски пат да издаде наредба за претрес, нелегитимно било постоењето на можност прво да се спроведат мерките, па потоа да следи одлука на судот. Во случаи на итност судот треба да постапува веднаш, а не во рок од 72 часа, за кој подносителката смета дека е предолг и може да биде искористен за злоупотреби од страна на органот кој ги спроведува мерките.
Понатаму, во иницијативата се наведува дека не постои механизам за заштита во случај кога јавниот обвинител ќе ги земе податоците без судска наредба, со истите ќе се запознае, а по истекот на 72 часа – 3 дена судијата на претходна постапка ќе донесе решение со кое не се дозволуваат овие мерки, па така отсуствува предвидената заштита од арбитрарност која ја потенцира Европскиот суд за човекови права. На тој начин се дозволува навлегување во приватноста, добивање на информации од приватен карактер, семеен живот и/или сериозна кореспонденција, без контрола од страна на судот.
Поради сето тоа, член 200 ставовите 3 и 8 од Законот, не се во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот, односно со владеењето на правото и со членовите 8 и 13 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот и правото на ефективна жалба.
Член 249 од Законот, кој се однесува на телесен преглед, земање крв и други лекарски дејствија, се оспорува затоа што овозможувал тие правила да се однесуваат, освен на обвинетиот и на други лица и без нивна согласност, при што недостасува јасна дефиниција кои се „другите лица“, како и без да биде обезбедена судска наредба за тоа. Покрај тоа, во оваа законска одредба не е наведено дека овие докази може да се земат само доколку не постои друг начин на обезбедување на доказите, потоа не е предвидено на кој начин се врши таквата проверка, ниту пак контрола над спроведувањето на оваа мерка, а нејасно е и тоа зошто прибавените примероци се чуваат согласно правилата за застареност наместо да се уништат веднаш доколку не се поведе постапка.
Според тоа, оспорената одредба води кон заклучок дека преглед може да биде извршен и врз други лица без тие да имаат процесна улога во самата постапка. Но, извршувањето на овие дејствија, со кои сериозно се навлегува во приватноста на поединци, е предвидено да се изврши без да биде обезбедена судска наредба за истото. Ваквата законска формулација е во директна спротивност со член 8 од Конвенцијата, каде се заштитува правото на приватен и семеен живот, и член 25, каде се гарантира почитување на приватноста, достоинството и угледот. Од друга страна, телесен преглед, земање на крв и други лекарски дејствија, спроведување на ДНК анализа без согласност на лицата може да се подведе и под нечовечко и понижувачко постапување и кршење на член 3 од Конвенцијата.
Од изнесените причини произлегува дека член 249 од Законот не е во согласност со член 25 од Уставот, односно со почитувањето и заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот, како и со членовите 3 и 8 од Европската конвенција, односно со забраната на мачење и со правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
Во врска со член 256 во делот „мерките од член 252 став 1 точките 6, 7, 8, 9, 10, 11, и 12 на овој закон ги определува јавниот обвинител со писмена наредба“, од Законот, во иницијативата се наведува дека овластувањето дадено на јавниот обвинител за определување на посебните истражни мерки без постоење на судска наредба, без заштита од можни злоупотреби, потоа без да се предвиди тие мерки да можат да се користат само ако доказите не можат да се обезбедат на друг начин, понатаму без да се пропише контрола над спроведувањето на мерките, како и без да се обезбеди заштита на личните податоци добиени преку примена на овие мерки, не е во согласност со член 8 алинеја 3, односно со владеењето на правото и со член 17 од Уставот, односно со неповредливоста на писмата и другите облици на комуникација, Амандман XIX точка 1, како и со член 8 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
Според наводите во иницијативата, оспорениот дел од членот бил во колизија со темелните вредности на уставниот поредок, односно со владеењето на правото. Истиот бил во спротивност и со член 17 од Уставот во кој се гарантира слободата и неповредливоста на облиците на комуникација и во кој се предвидува дека може да се отстапи од ова право само и исклучиво со судска наредба. Вакво ограничување за немешање на јавната власт при остварување на правото на приватен и семеен живот и преписката и постоење на таксативно наведени исклучоци предвидува и член 8 од Конвенцијата. Примената на посебните истражни мерки во едно демократско општество треба да биде сведено на минимум и да се применува во исклучителни ситуации, кога се работи за повисока општествена одговорност која е пропорционална со дерогацијата на основните слободи и права на човекот. Овие мерки треба да бидат предвидени само во случај кога прибавувањето на податоците и доказите потребни за водење на кривичната постапка не можат да се обезбедат на друг начин или истото би било сврзано со особени тешкотии.
Според тоа, јавниот обвинител како државен орган не може да се смета за независен орган, поради што легитимно се поставува и прашањето кој би се грижел за контрола над спроведување на мерките и заштита на приватноста и личните податоци и информации добиени преку овие мерки. Во услови кога јавниот обвинител сам ги изрекува мерките со наредба, не може сам на себе да си прави надзор и контрола како што предвидува и бара Европскиот суд за човекови права. Токму поради тоа Европскиот суд, но и Уставот, го определуваат судот како единствен орган кој може да одлучува за навлегувањето во основните човекови слободи и права, поради што смета дека мора да постои судска контрола.
По однос на член 258 од Законот, во иницијативата се наведува дека за спроведувањето на посебните истражни мерки преземени од јавниот обвинител е уредено само извештај од полицијата до обвинителот во текот на извршувањето на мерките и тоа по барање на јавниот обвинител, како и посебен извештај со целокупната документација од полицијата до обвинителот по спроведувањето на мерките, но законската одредба не предвидува обврска за јавниот обвинител редовно да го известува судијата на претходна постапка за мерките во текот на нивното извршување, ниту пак е предвидена можност судијата на претходна постапка на негово барање да изврши контрола над овие мерки. Таквите одредби не се во согласност со член 8 алинеја 3 и член 17 од Уставот, односно со владеењето на правото, како и со слободата и неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација – Амандман XIX точка 1, ниту во согласност со член 8 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
Во иницијативата е наведено дека во оспорениот член не била пропишана обврска на јавниот обвинител редовно да го известува судијата на претходна постапка за спроведувањето на посебните истражни мерки, обврска која е потребна заради заштита од арбитрарност и незаконито постапување на органите кои ги спроведуваат овие мерки. Па, така, во овој член не се предвидува јавниот обвинител да му доставува дневни извештаи и документација, односно технички записи на судијата на претходна постапка, туку оваа обврска настанува дури по завршувањето на посебните истражни мерки кога се доставува посебниот извештај и целокупната документација. Ова подразбира дека судијата на претходна постапка нема никаков увид ниту контрола над спроведувањето на овие мерки, а за нивното спроведување се запознава дури по извршувањето на мерките или во случај да постои барање за нивно продолжување. Исто така, во овој член не постои ниту обврска за полицијата која ги спроведува мерките да доставува редовни извештаи до јавниот обвинител, туку тоа го прави само по негово барање.
Во иницијатавата понатаму се наведува дека според Европскиот суд за човекови права, контролата над посебните истражни мерки пожелно е да биде во рамки на судовите, бидејќи на тој начин се гарантира независност, непристрасност и почитување на процедурите. Системите за таен надзор да бидат компатибилни со член 8 од Конвенцијата, мора да содржат гаранции утврдени со закон кои се применуваат за надзор над активностите на соодветните служби. Постапките за надзор мора да ги следат вредностите на демократското општество што е можно поверодостојно, особено владеењето на правото, што е изречно наведено во Преамбулата на Конвенцијата. Владеењето на правото подразбира, меѓу другото, дека мешањето на извршната власт во правата на поединецот треба да биде предмет на ефикасен надзор, кој вообичаено треба да се врши од страна на судството, барем како последно средство, од причини што судската контрола нуди најдобри гаранции на независност, непристрасност и правилна постапка.
Подносителката смета дека нормативното уредување на посебните истражни мерки во Законот за кривична постапка, било поставено така да не постои можност за судијата на претходна постапка по негово барање да изврши контрола над овие мерки и да добие релевантни податоци, туку ова право му е предвидено дури по завршување на мерките. За да постои делотворна судска контрола над спроведувањето на посебните истражни мерки, мора да се предвиди можност судијата на претходна постапка да добива дневни извештаи и технички записи на негово барање, а по завршувањето на овие мерки полицијата да има обврска посебниот извештај да го достави и до јавниот обвинител и до судијата на претходна постапка. Покрај тоа, во иницијативата се наведува дека судијата мора да има законско овластување во секое време при спроведувањето на овие мерки да побара од јавниот обвинител или полицијата да му достават извештај за спроведувањето на мерките и основаноста на нивна понатамошна примена за да имаме квалитетен домашен закон, како што предвидува Европскиот суд за човекови права. Подносителката смета дека ова е особено важно кај посебните истражни мерки кои се спроведуваат повеќе од четири месеци, па во вакви ситуации неопходно е да постои периодична контрола над мерките со цел да се превенираат сериозни злоупотреби на човековите права.
Член 260 ставовите 2, 3 и 4 од Законот, кои се однесуваат на времетраењето на посебните истражни мерки и на нивното продолжување, се оспоруваат од аспект на наводно рушење на владеењето на правото и правната сигурност со оглед дека содржат недефинирани поими „проценка на податоците“ и „разумно очекување“, како и од аспект на начелото на судење во разумен рок со оглед дека времетраењето на овие мерки не е сведено на најкраток временски рок, поради што наведените законски одредби не се во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот, односно со владеењето на правото и со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка чиј дел е и судење во разумен рок.
Имено, според наводите во иницијативата, законодавецот во ставот 1 на член 260 навел дека посебните истражни мерки може да траат најдолго четири месеци, за понатаму во став 2 да наведе дека овие мерки можат да траат дополнителни 4 месеци или вкупно 8 месеци, само врз основа на писмено барање на јавниот обвинител и без обврска за истиот да ги образложи причините за барањето за продолжување. Со ваквата одредба, подносителката смета дека се руши принципот на владеење на правото и правната сигурност, како и начелото на судење во разумен рок. При ограничување на уставните права, како што е случај кога се спроведуваат посебни истражни мерки, мора да постои јасно образложение за продолжување на овие мерки и потребата на ограничување на правата, што не е случај со став 2 на овој член. Овој став, според наводите во иницијативата, остава простор за злоупотреби од страна на јавниот обвинител, односно наместо придржување кон рокот од 4 месеци јавниот обвинител овие мерки ќе може да ги спроведува 8 месеци.
Понатаму, во однос на став 3 од член 260 на Законот, подносителката наведува дека во овој член законодавецот предвидел рокот од 8 месеци, наведен во ставовите 1 и 2, да биде продолжен за уште шест месеци, па така во наведените случаи на овој став посебните истражни мерки можат да траат 12 месеци. За овој рок потребно е писмено барање на обвинителот, проценка на корисноста на податоците и разумно очекување дека ќе се добијат податоци од интерес на постапката. Па така „проценка на податоците“ и „разумно очекување“ се премногу широки и апстрактни поими, кои се апликативни во секој случај, кога јавниот обвинител би посакал продолжување на рокот за 1 година, без притоа овој член да има поставено нормативни граници или поблиски насоки кои би можеле да го оправдаат ограничувањето на уставните права на граѓаните. Поради постоењето на неодредени поими „проценка на податоците“ и „разумно очекување“, се создава правна непредвидливост, неизвесност, како и правна несигурност. Поради наведеното, смета дека не можеме да говориме ниту за изедначена судска пракса.
По однос на оспорениот став 4 од истиот член, подносителката наведува дека во овој став се предвидуваат одредени посебни истражни мерки да траат сẻ до завршувањето на истрагата, без повторно да се предвидени исклучоците од правилото овие мерки да траат најдолго 4 месеци. За да постои продолжување на мерките, според подносителката, законодавецот треба да предвиди исклучоци, во оние ситуации кога доказите не можат да се прибават на друг начин поблаг за граѓаните – начело на строга нужност. Исто така, во овој став смета дека не е наметната обврска за судијата на претходна постапка да оценува дали се создадени околности за продолжување на мерките и дали постојат други методи со кои правата на граѓаните не би биле ограничени во таа мера како со посебните истражни мерки.
Од тие причини, подносителката наведува дека времетраењето на посебните истражни мерки не било сведено на најкраток временски рок, како се предвидува во Европската конвенција за човекови права, а смета дека постојат и прешироко поставени термини кои можат да бидат основа за арбитрарност и злоупотреба на овие мерки.
Во врска со член 261 од Законот, во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“, во иницијативата е наведено дека непостоењето на рокот за уништување на податоците собрани со посебните истражни мерки кои немаат значење за водење на кривичната постапка, не е во согласност со член 25 од Уставот, односно со почитувањето и заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот и со член 8 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот, бидејќи немањето на тој рок може да доведе до неовластен пристап до личните податоци и останатите податоци за граѓанинот добиени со мерките.
Според подносителката, за да се минимализира ризикот од неовластен пристап до личните податоци и останатите податоци добиени со посебните истражни мерки, да се избегне нивна можна злоупотреба и обелоденување, потребно е да постојат јасни процедури за складирање и уништување на овие податоци, како и јасни рокови за постапување при уништувањето на податоците.
Член 262 од Законот, во делот „по барање“ и во делот „Засегнатото лице барањето може да го достави и до судот“, се оспорува од причина што предвидува засегнатото лице да може да поднесе барање до јавниот обвинител или до судот да му се достави писмената наредба за посебните истражни мерки, иако лицето за мерките дознава само ако е поднесено обвинение против него и не пред тоа, па нејасно било како засегнатото лице да достави барање до јавниот обвинител или до судот за добивање на наредбата кога воопшто не знаел за нејзиното постоење. Поради тоа, овој правен лек не бил практично делотворен, не се вклопувал во стандардите за ефикасен правен лек за кој зборува Европскиот суд за човекови права и засегнатите лица биле оставени без судска заштита против своеволност и злоупотреби, па оспорените делови од наведената законска одредба не биле во согласност со членовите 8 и 13 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот, како и со правото на ефективна жалба.
По однос на овој член, во иницијативата се наведува дека засегнатото лице кое е под посебни истражни мерки, за истото може да дознае само и исклучиво во случај кога е поднесено обвинение против него односно е иницирана кривична постапка. Во сите останати случаи мала била веројатноста дека истиот некогаш ќе дознае дека е под посебни истражни мерки и му е нарушена приватноста. Па оттука, нејасно е како истиот да поднесе барање до јавниот обвинител или до судот кога воопшто не е запознаен со истото. За да се достави барање и да се добијат релевантни податоци, засегнатото лице треба да поседува оперативни информации и да докаже дека е под овие мерки. Овој правен лек на кој упатува Законот не може да се смета за делотворен, истиот е теоретски поставен без да има практична примена. Истиот ги поткопува стандардите на ефикасен правен лек за кој зборува Европскиот суд за човекови права, па така засегнатите лица се оставени без судска заштита против своеволност и злоупотреби, што претставува повреда на Конвенцијата.
Во однос на член 267 во делот „во рок од 15 месеци“ од Законот, подносителката на иницијативата смета дека рокот од 15 месеци за бришење или уништување на личните податоци собрани со посебна истражна мерка ако не се поведе кривична постапка, како и отсуство на јасни правила за складирање и уништување на овие податоци, претставува ризик од неовластен пристап до личните податоци и останатите податоци за засегнатото лице и не е разумен рок за чување на ваков вид на информации, поради што оспорената одредба не е во согласност со член 25 од Уставот, односно со почитувањето и заштитата на личинот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот и со член 8 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
Во таа смисла, во иницијативата се наведува дека за да се минимизира ризикот од неовластен пристап до личните податоци и останатите податоци добиени со посебните истражни мерки, да се избегне нивна можна злоупотреба и обелоденување, потребно е да постојат јасни процедури за складирање и уништување на овие податоци, како и јасни рокови за постапување при уништувањето на податоците. Домашното законодавство мора да содржи јасни правила за складирање, користење, пренесување на овие податоци. Рокот од 15 месеци по завршување на спроведувањето на мерката „автоматско или на друг начин, пребарување и споредување со личните податоци“, не бил разумен рок за чување на ваков вид на информации. Согласно европската пракса овие податоци било разумно да се чуваат не подолго од шест месеци како не би довело до сериозни повреди на правата на граѓаните од член 8 од Конвенцијата, наведува подносителот.
Член 276 став 2 точка 6 од Законот, кој се однесува на овластувањето на полицијата да изврши преглед во простории на правни лица и да оствари увид во нивната документација, се оспорува затоа што не предвидува обезбедување на судска одлука за тоа, поради што наведената законска одредба не е во согласност со членовите 17 и 26 од Уставот, односно со слободата и неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација – Амандман XIX точка 1, како и со неповредливоста на домот и со член 8 од Европската конвенција, односно со правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
Во иницијативата е наведено дека оспорената одредба предвидува можност за полицијата без обезбедена судска одлука, да го повредува правото на неповредливост на домот или пак да изврши увид во документација задирајќи во слободата на неповредливост на писмата и другите облици на комуникација. Единствено образложение за вршењето на овие дејствија е добиено сознание за сторено кривично дело. Па така полицијата, во секое време, со изговор дека постојат сознанија за сторено кривично дело може да изврши преглед на една адвокатска канцеларија како и увид во документацијата, што подразбира да добијат службени и тајни податоци кои подлежат под привилегија на тајност меѓу адвокат-клиент или пак, при увидот да добијат лични и семејни прилики за поединци. Ваква широка и непрецизно поставена одредба може да доведе до арбитрарност на полицијата и повреда на домот и преписката, под изговор дека постои сомнение за сторено кривично дело.
Во врска со член 277 став 1 од Законот со кој се уредуваат прашања за земање отпечатоци, примерок за ДНК анализа и фотографирање за да се утврди идентитетот на лицата и предметите со цел успешно водење на кривичната постапка, подносителката смета дека оспорената законска одредба била непрецизна, прешироко поставена и остава простор за лична интерпретација од страна на лицето кое е задолжено да ги преземе тие мерки, со оглед дека одредбата не прави групирање на кривичните дела според нивната тежина од што би зависело потоа која мерка да се примени, ниту пак било доволно разработено прибирањето на личните податоци по пат на ДНК анализата. Поради тоа, член 277 став 1 од Законот не е во согласност со член 18 од Уставот, односно со уставната гаранција за сигурност и тајност на личните податоци.
Член 292 став 2 од Законот се оспорува затоа што во него не се предвидува право на жалба или друг вид на правна заштита против наредбата за спроведување на истражна постапка донесена од јавниот обвинител, ниту пак се пропишува обврска за јавниот обвинител наредбата да ја достави до осомничениот или неговиот бранител, а не била предвидена ниту обврска за обвинителот да даде правна поука, поради што оспорената законска одредба била спротивна на член 15 од Уставот, односно со правото на жалба или на друг вид на правна заштита, Амандман XXI и членовите 6 и 13 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка и со правото на ефективна жалба.
Подносителката во иницијативата наведува дека оваа одредба била спротивна на член 15 од Уставот каде се гарантира правото на жалба против поединечни правни акти донесени во постапка пред орган на државната управа или организација и друг орган кој врши јавни овластувања. Доколку не се предвидува право на жалба, Уставот предвидува дека е потребна друга правна заштита. Правото на правен лек е универзално право предвидено и во меѓународните документи, како што е Европската конвенција за човековите права чиј член 13 предвидува право на ефективен лек на секое лице чии права и слободи од Конвенцијата му се повредени или загрозени. Оспорениот член не предвидува ниту право на правна поука, ниту обврска за јавниот обвинител да ја достави наредбата до осомничениот, односно неговиот бранител, особено ако се земе предвид член 6 став 3 точка а) од Конвенцијата каде постои обврска обвинетиот да биде веднаш запознаен со природата и основата на обвинението против него. Доколку обвинетиот не знае дека против него се води истрага, односно е донесена наредба за спроведување на истражна постапка, истиот не може да ги оствари правата предвидени со Законот за кривична постапка.
По однос на член 296 став 1 од Законот, кој се однесува на обврска на јавниот обвинител да ги извести на погоден начин осомничениот, бранителот и оштетениот за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои тие можат да присуствуваат, во иницијативата се наведува дека оспорената одредба не го определува рокот во кој обвинителот треба да ги извести странките, потоа не го дефинира значењето на терминот „погоден начин“, а не го уредува ниту начинот на постапувањето доколку обвинителот не ги извести странките за оваа можност, поради што оспорената законска одредба не е во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот, односно со владеењето на правото и со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Во овој дел на иницијативата, се наведува дека она што било нејасно и оставено без да биде дорегулирано како оваа норма би била спроведлива и во пракса, е во кој рок јавниот обвинител треба да ги извести странките и што се подразбира под терминот „погоден начин“ и на кој начин да се постапи во случај кога јавниот обвинител не ги известил за оваа можност. Ова право било особено важно бидејќи на тој начин се обезбедувале законски, квалитетни докази, а странките имале можност да истакнуваат забелешки, да поставуваат прашања и да бараат разјаснување на работите. И Европскиот суд за човекови права бара целосно вклучување на обвинетиот и неговиот бранител уште во рамки на истражната постапка, па така гаранциите од овој член се протегаат и на истрагата и истите треба во целост да бидат испочитувани. Подносителката наведува и тоа дека за владеење на правото потребни се јасни решенија, кои ќе водат кон целосно почитување на човековите слободи и права загарантирани со Уставот и со меѓународното право.
Во врска со член 301 став 4 од Законот, во иницијативата се наведува дека поплаката до вишиот јавен обвинител поради одолговлекување на истражната постапка од страна на јавниот обвинител, не било делотворно правно средство бидејќи обвинетиот воопшто не бил известуван ако се продолжува истрагата, па не можел ниту да поднесе поплака против продолжувањето. Поради тоа, оспорената законска одредба не е во согласност со член 13 од Конвенцијата, односно со правото на ефективна жалба.
Според наводите во иницијативата, ова правно средство – поплаката, воопшто не било делотворно како што предвидува и налага Конвенцијата од причина што обвинетиот воопшто не бил известен за одлуката на јавниот обвинител за продолжување на истрагата, напротив тој се известувал само по завршување на истражната постапка, па нејасно било како ќе се користи овој правен лек кога ниту обвинетиот, бранителот и оштетениот не биле известени за истото. Понатаму, се наведува дека делотворно правно средство ќе биде она средство кое ќе ги спречи наводните повреди или предолгото траење на истрагата, како и кога правниот лек предвидува одреден надоместок – обесштетување за повредата која настанала, а која била детектирана од вишиот јавен обвинител.
Член 302 став 3, се оспорува во делот „да составуваат“ и став 4 во делот „во рок од 15 дена“ од Законот.
Оспорениот дел од став 3 овозможува осомничениот и неговиот бранител да составуваат препис на списите и доказите обезбедени во спроведената истражна постапка наместо да ги добијат списите и доказите преку користење на техничка опрема, бидејќи без увид и добивање на списите и доказите од истрагата нема еднаквост на оружјата, еднаквост на странките и правична постапка. Покрај тоа, оваа законска одредба не го определува рокот на важењето на ова право на обвинетиот и на неговиот бранител. Од тие причини, оспорената законска одредба не е во согласност со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Во врска со тоа, во иницијативата се наведува дека законодавецот во член 302 став 3 говори за прегледување и составување препис од доказите и списите наместо да предвиди право обвинетиот и бранителот да ги добијат доказите и списите. Во Законот не било предвидено до кога ова право важи за обвинетиот и неговиот бранител. Правото да се подготви одбрана не може да биде задоволено со разгледување на списите како што предвидува оспорената одредба и како што се толкува истата во рамки на јавното обвинителство. За подготовка на квалитетна одбрана е потребна можност за обвинетиот и бранителот да ги пресликуваат доказите, фотографираат, копираат, да ги добијат по електронски пат, да добијат копии од фотографии, видео- и аудиоснимки.
Подносителката се повикува на минималните права предвидени со Конвенцијата во член 6: а) да биде веднаш детално известен, на јазикот што го разбира, за природата и основата на обвинението против него; б) да има доволно време и адекватни услови за да ја подготви својата одбрана. Понатаму во иницијативата се наведува дека правото на увид во списите на предметот и правото на добивање на доказите се елементарни права на одбраната во рамки на кривичната постапка и водат кон запознавање на обвинетиот со доказите кои му се ставаат на товар. Без почитување на ова елементарно право не можеме да зборуваме за правичност на постапката, еднаквост на странките и еднаквост на оружјата, како базични институти на постапката.
Покрај тоа, се наведува дека оспорената одредба од член 302 став 3, не дава одговор ниту на прашањето во кој рок може обвинетиот и неговиот бранител да го остварат ова право, со оглед на тоа што не е јасно во кој рок се поднесува известување за завршување на истражната постапка.
По однос на став 4 од член 302 на Законот, во иницијативата се наведува дека рокот од 15 дена за осомничениот да поднесе исправи, други докази и списи од дејствијата на одбраната, во ситуација кога јавниот обвинител има можност 21 месец да ја води истрагата за прибавување на докази, а во тој период засегнатото лице не знае за истрагата бидејќи не ја добива наредбата за спроведување на истрагата, значи дека на бранителот не му се обезбедени основните услови за запознавање со доказите, не бил исполнет условот за водење на контрадикторна постапка, нема еднаквост на оружјата, поради што оспорената законска одредба не е во согласност со член 6 од Конвенцијата, односно со правото на правична судска постапка.
Според подносителката, оспорениот став 4 од член 302 е во спротивност со правото на обвинетиот да има доволно време и адекватни услови за подготвување на својата одбрана предвидено во член 6 став 3 точка б) од Конвенцијата. Потоа, во иницијативата се укажува на практичната примена на оспорената законска одредба (закажување на термин за увид во списите и доказите на обвинителот, па самиот увид, потоа рачниот препис, анализата на доказите, подготовката на одбраната), при што се наведува дека физички е невозможно овие фази да се спроведат во рамки на 15 дена, па овој даден рок не може да се подведе под разумно време за квалитетна и активна одбрана како што предвидува Конвенцијата. Со непочитување на ова право не е исполнет условот за водење на контрадикторна постапка, со што оваа норма целосно противречи на праксата на Европскиот суд и гаранциите на правично судење „еднаквост на оружјата“.
Член 384 став 1 од Законот, кој се однесува на испитувањето на сведоците, се оспорува затоа што оневозможува обвинетиот да го распрашува сведокот на обвинението целосно и детално – директно испитување, туку прашањата од обвинетиот кон сведокот на обвинението може да бидат само оние кое се поврзани со претходно поставените прашања од обвинителот – вкрстено испитување, па потоа обвинителот може на сведокот на обвинението да му поставува прашања поврзани со претходно поставените прашања од обвинетиот – дополнително испитување. Таквото испитување на сведоците, според подносителката на иницијативата, значи кршење на „еднаквоста на оружјата“ и отсуство на контрадикторна кривична постапка, а тоа не е во согласност со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Во овој дел на иницијативата се наведува дека сведокот може директно да биде испитуван само од страната која го предложила, а спротивната страна има можност само вкрстено да го испитува исклучиво само на она што било изнесено во рамки на директното испитување. Со ваквата формулација се доведува во прашање смислата на испитувањето на сведоците, нивната дискредитација, дисквалификација и добивањето вредносен исказ преку кој судот би имал јасна слика за околностите на кои се повикуваат сведоците.
Член 6 од Конвенцијата, кој го регулира правото на делотворна и ефикасна одбрана, во листата на минимални права загарантирани за обвинетиот, подносителката го наведува правото обвинетиот да има доволно време и услови за да ја подготви својата одбрана, сам да ги сослуша или да овласти некој друг да ги сослуша сведоците кои го теретат, како и да обезбеди присуство и сослушување на сведоци во своја полза под истите услови кои важат за сведоците кои го теретат. Овие права, според подносителката, подразбираат дека обвинетиот има право детално и целосно да ги распраша сведоците, со директно и со вкрстено испитување, а тоа би се случило доколку постои можност да се излезе од прашањата што претходно биле поставени, поради што смета дека не може да стане збор за контрадикторна постапка каква што е кривичната постапка.
На крајот од овој дел на иницијативата се наведува дека општо правило е обвинетиот да може да го оспорува и испитува сведокот против него, а доколку постојат исклучоци од ова право тие не смеат да бидат на штета на неговите права и да водат кон повреда на Конвенцијата. Поради тоа, смета дека ограничувањата зададени во оспорената одредба биле спротивни на гаранциите од Конвенцијата и претставуваат повреда на правилата на контрадикторна постапка.
Во врска со член 393 став 1 од Законот, подносителката на иницијативата наведува дека овозможувањето обвинителот да го измени обвинението на главната расправа ако изведените докази укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението, значи, од една страна, покривање на можните пропусти сторени од јавниот обвинител, а од друга страна, создавање на правна несигурност за обвинетиот, ускратување на соодветно време и услови на обвинетиот за подготовка на својата одбрана поради неможност во рамки на главна расправа да собира докази и сведоци на одбраната, ниту активно да учествува во испитување на сведоците на обвинението. Поради тоа, оспорената законска одредба не е во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот, односно со владеењето на правото и со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Во однос на член 409 став 2 од Законот, кој се однесува на доставување на решение за исправка ако постои несогласност меѓу писмено изработената пресуда и нејзиниот изворник во врска со конкретни податоци утврдени во Законот, во иницијативата се наведува дека недозволеноста на посебна жалба против наведеното решение значи избегнување на правото на жалба против првостепеното судско решение. Покрај тоа, законодавецот не предвидел рок во кој судот треба да донесе решение за исправка на пресуда, па може да се случи по доставувањето на пресудата и изјавувањето на жалба да се донесе решение за исправка, па сето тоа не е во согласност со член 15 од Уставот, односно со правото на жалба против првостепен судски акт, Амандман XXI и со член 13 од Европската конвенција, односно со правото на ефективна жалба.
Член 411 став 4 од Законот се оспорува затоа што определува оштетениот да може да поднесе жалба против пресудата само во однос на одлуката за трошоците на кривичната постапка и во однос на имотноправно побарување ако е досудено, а не и по другите основи за поднесување на жалба иако Законот му дава право во текот на постапката да биде активен, да предлага факти и докази и да учествува во доказната постапка со што придонесува за подобра одбрана на обвинението согласно член 57 од Законот, поради што оспорената законска одредба не е во согласност со член 15 од Уставот, односно со правото на жалба против првостепена судска пресуда, Амандман XXI и со член 13 од Европската конвенција, односно со правото на ефективна жалба.
Во врска со членовите 468-482 од Законот кои се однесуваат на скратена постапка како една од неколку забрзани кривични постапки, подносителката на иницијативата наведува дека законодавецот со скратената постапка прави разлика меѓу обвинетите лица во зависност од запретената казна до и над 5 години затвор, без да постои легитимна цел за тоа. Притоа, на обвинетиот против кој е поднесен обвинителен предлог или приватна тужба, а на кој се применува скратената постапка, му се ускратуваат многу права. Имено, со поканата за главна расправа, на обвинетиот му се доставува и обвинителниот предлог со предложени докази кои треба да се изведат на главната расправа без да му се достават и доказите, па обвинетиот не може да ја подготви својата одбрана како во однос на испитување на сведоците на обвинението, така и во однос на обезбедување на сведоци на одбраната. Поради тоа, целокупната скратена постапка не е во согласност со член 8 алинеја 3, односно со владеењето на правото и со член 9 од Уставот, односно со начелото на еднаквоста на граѓаните пред Уставот и законите, како и со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Член 475 став 8 од Законот се однесува на недоаѓање на обвинетиот на главна расправа, при што оспорената одредба предвидува во тој случај да се примени „член 366 став 4 од овој закон.“ Но, подносителката на иницијативата укажува дека член 366 од Законот за кривичната постапка воопшто нема став 4 како што упатува законодавецот, има само еден став, поради што оспорената законска одредба не е во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот, односно со владеење на правото. Покрај тоа, во иницијативата се наведува дека во член 475 став 8 од Законот, законодавецот не го задолжил судот да ја утврди причината поради која обвинетиот не дошол на главната расправа – неоправдано или оправдано отсуствување и во зависност од причината судијата да одлучи дали ќе се одржи или одложи расправата, со што главната расправа може да се одржи без обвинетиот иако бил отсутен од оправдани причини, а тоа не е во согласност со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правично судење, чиј дел е и судење во отсуство, но само од неоправдани причини.
На крајот од овој дел од иницијативата се наведува дека оспорената одредба не ги содржи критериумите зададени од Европскиот суд, а нејзината нејасност доведува кон правна несигурност и поткопување на темелите на владеење на правото.
Член 476 став 2 во делот „но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа“, од Законот, е исто така дел од скратената постапка. Имено, наведениот дел од законската одредба предвидува да не се одложи главната расправа, односно да се одржи главната расправа во случај кога одбраната не е задолжителна, а причината за неодлагање е недоаѓање на бранителот на таа расправа или ако бранителот е земен на самата главна расправа. Таквата законска одредба се оспорува затоа што подносителката смета дека законодавецот не предвидел ситуација кога бранителот од оправдани причини не може да дојде на расправата, не бил уредно известен или отсуствува од оправдани причини, со што неодлагањето на расправата значи оневозможување на обвинетиот активно да учествува во постапката, да предлага докази и да има делотворна одбрана во рамките на својата одбрана, па на тој начин се повредува правото на обвинетиот на бранител како минимално право загарантирано во кривичната постапка, како и правото на правично судење, загарантирани со член 6 од Европската конвенција.
На крајот од иницијативата, подносителката предлага Уставниот суд да донесе решение за поведување на постапка за оценување на уставноста и по спроведената постапка, да донесе одлука за поништување на оспорените членови од Законот за кривичната постапка.
Според содржината на иницијативата, подносителката смета дека со оспорените одредби повредено е владеењето на правото, правото на слобода, презумцијата на невиност, заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот, на достоинството и угледот на граѓанинот, неповредливоста на домот, неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација, правото на жалба, правото на сопственост и начелото на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите, загарантирани со член 8 алинеите 3 и 6, член 9 став 2, член 12 став 2, член 13 став 1, член 15 односно Амандманот XXI, член 17 односно Амандманот XIX и членовите 25 и 26 од Уставот, како и правото на слобода, правото на правична судска постапка, правото на почитување на приватниот и семејниот живот, домот и преписката, правото на ефективна жалба и правото на сопственост од членовите 5, 6, 8 и 13 од Конвенцијата и член 1 од Протоколот 1 кон Конвенцијата.
4. Судот на седницата утврди дека во оспорените одредби од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010 и 100/2012) е предвидено:
Член 19 став 1
(1) Кривичната постапка започнува со издавање на наредба за спроведување на истражна постапка, или со првото преземено истражно дејствие пред да биде издадена наредба за спроведување истражна постапка, со определување на главната расправа по обвинителен предлог или приватна тужба, со предлог за издавање казнен налог или со предлог за определување мерка на безбедност.
Член 21 точка 2
2. Обвинет е лице против кое е потврден обвинителен акт, поднесен обвинителен предлог, поднесен предлог за примена на мерка за безбедност, поднесена приватна тужба или поднесен предлог за издавање на казнен налог.
Изразот обвинет во овој закон се употребува и како општ назив за осомничен, обвинет и осуден.
Член 35 став 2 во делот „а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето“
(2) Странките можат да поднесат барање за изземање до почетокот на главната расправа, а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето.
Член 79 став 2 во делот„препис од“
(2) Бранителот има право да направи увид и да добие препис од записниците и другите списи од дејствијата на кои одбраната имала право да присуствува, а кои се чуваат во јавното обвинителство.
Член 153
(1) Положената гаранција ќе пропадне и на обвинетиот ќе му се определи притвор, ако:
– не дојде на уредно доставената покана и за тоа не го оправда изостанокот;
– побегне и
– го повтори или доврши кривичното дело или го стори кривичното дело со кое се заканува.
(2) Во случаите од ставот 1 на овој член положената гаранција пропаѓа и со решение ќе се одлучи вредноста дадена како гаранција да се внесе како приход во Буџетот на Република Македонија.
Член 169 став 2 во делот „во рок од 24 часа“, и во делот „Жалбата не го задржува извршувањето на решението“, како и став 3 во делот: „во рок од 24 часа“
(1) Решението за притвор му се предава на лицето на кое се однесува веднаш, но не повеќе од шест часа од неговото изведување пред судијата на претходна постапка. Во списите мора да се назначи часот на изведување пред судијата и часот на предавадењето на решението.
(2) Против решението со кое се определува притвор, притвореното лице може да се жали до советот од членот 25 став 5 на овој закон во рок од 24 часа (оспорен дел) од часот на предавањето на решението. Ако притвореното лице прв пат се испитува, по истекот на овој рок, може да изјави жалба при сослушувањето. Жалбата со препис од записникот за сослушување, ако притвореното лице е сослушано, и решението за притворот се доставуваат веднаш до советот. Жалбата не го задржува извршувањето на решението (оспорен дел).
(3) Против решението на судијата на претходна постапка со кое се одбива предлогот за определување притвор, дозволена е жалба во рок од 24 часа до советот од членот 25 став 5 на овој закон. Жалбата не го задржува извршувањето на решението. Против решението на советот од членот 25 став 5 на овој закон, со кое се определува притвор, обвинетиот има право на жалба во рок од 24 часа (оспорен дел) за која одлучува советот на повисокиот суд.
(4) Во случаите од ставовите 2 и 3 на овој член советот што одлучува по жалбата е должен да донесе одлука во рок од 48 часа.
(5) Јавниот обвинител и бранителот можат да бараат да бидат известени за седница на советот и на седницата усно да ги изнесат и да ги образложат своите предлози. Нивното недоаѓање не го спречува одржувањето на седницата.
Член 170 став 5, во делот во делот: „во рок од пет часа“
(1) Судијата на претходната постапка може по предлог на јавниот обвинител со писмено и образложено решение да му определи на лицето лишено од слобода краткотраен притвор до 48 часа од доведувањето на лицето лишено од слобода пред судијата на претходна постапка, во случај кога ќе најде дека постои основано сомневање дека лицето е сторител на кривично дело кое му се става на товар и дека постојат основи за определување на мерката притвор од членот 165 став 1 точки 1, 2 и 3 на овој закон, ако јавниот обвинител против лицето с’е уште не донел наредба за спроведување истражна постапка.
(2) Ако јавниот обвинител по истекот на рокот од 48 часа не поднесе предлог за определување мерка притвор од членот 165 став 1 точки 1, 2 и 3 на овој закон обвинетиот ќе се пушти на слобода.
(3) Во случаи со поголем број обвинети или други особено сложени случаи по образложено барање на јавниот обвинител, судијата на претходната постапка рокот од ставот 1 на овој член може да го продолжи најмногу за уште 48 часа.
(4) Решението за краткотраен притвор од ставот 1 на овој член му се врачува на лицето против кое е определен и се доставува до надлежниот јавен обвинител.
(5) Против решението од ставот 1 на овој член е дозволена жалба во рок од пет часа (оспорен дел) од врачувањето до советот од членот 25 став 5 на овој закон, кој е должен да реши по жалбата во рок од три часа.
Член 173 став 3
(1) Притворот се укинува со решение и обвинетиот ќе се пушти на слобода кога судот ќе оцени дека е исполнет некој од следниве услови:
1) кога ќе престанат причините поради кои притворот бил определен, односно продолжен;
2) ако натамошниот притвор не би бил во сразмерност со тежината на стореното кривично дело;
3) кога истата цел заради која е определен притворот може да се постигне со некоја друга мерка;
4) кога укинување на притворот предложил јавниот обвинител пред поднесување на обвинителниот акт;
5) ако обвинетиот е ослободен од обвинението или е огласен за виновен а е ослободен од казната или е осуден само на парична казна, или му е изречена судска опомена или условна казна, или поради засметувањето на притворот казната веќе ја издржал или ако обвинението е одбиено, освен во случај кога е одбиено поради ненадлежност на судот;
6) кога ќе истечат роковите за траење на притворот или
7) кога притворот е определен според член 165 став 1 точка 2 од овој закон, а обвинетиот дал изјава за признавање на вината или откако ќе бидат прибавени сите докази поради кои притворот по овој основ бил определен, а најдоцна до завршување на главната расправа.
(2) Против решението од ставот 1 на овој член дозволена е жалба во рок од 24 часа до советот од членот 25 став 5 на овој закон, односно советот на повисокиот суд кој во рок од 48 часа мора да одлучи по жалбата.
(3) Жалбата НЕ го одлага извршувањето на решението (оспорена одредба).
Член 183 став 2, во делот „или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба“
(1) При претрес на дом се претресува една или повеќе простории кои лицето ги користи како свој дом и простории кои се просторно поврзани со домот и имаат иста цел на користење.
(2) Претрес на домот опфаќа и претрес на подвижните предмети на лицето затечени во домот и другите простории, кога тоа е наведено во наредбата за претрес или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба (оспорен дел).
Член 185 став 1, во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“
(1) Претрес на лице опфаќа претрес на облеката, обувките, површината на телото, подвижните предмети што лицето ги носи или се во негово владение, просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето (оспорен дел).
Член 190 став 3
(1) Наредбата за претрес мора да се изврши во рок од 15 дена од денот на нејзиното издавање по чиј истек, без одлагање, мора да му се врати на органот што ја издал наредбата, кој ќе ја поништи.
(2) Наредбата за претрес може да се изврши во кој било ден од седмицата.
(3) Претресувањето се врши дење. Претресувањето може да продолжи и ноќе ако е започнато дење па не е довршено. По исклучок, претресувањето може да се изврши ноќе ако постои опасност од одлагање (оспорена одредба).
Член 193
(1) Без наредба за претрес може да се влезе во дом:
– ако држателот на домот се согласува со тоа,
– ако таму се наоѓа лице кое по наредба на суд треба да се притвори или присилно да се доведе,
– поради лишување од слобода на сторител кој е затечен при извршување на кривично дело кое се гони по службена должност или
– на место каде што е извршено кривично дело заради вршење увид.
(2) Во случаите од ставот (1) на овој член нема да се состави записник, туку на држателот на домот веднаш ќе му се издаде потврда, во која ќе се назначи причината за влегувањето во домот и сите забелешки на држателот. Ако во домот е извршен и претрес тогаш ќе се состави записник во согласност со членот 192 од овој закон кој мора да ги содржи причините за претрес без наредба.
(3) Кога е извршен претрес без наредба за претрес, извршителот на претресот мора веднаш да го извести јавниот обвинител.
Член 194 став 3
(1) Предметите што според Кривичниот законик треба да се одземат или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка привремено ќе се одземат и ќе му се предадат на чување на јавниот обвинител или органот определен со посебен закон или на друг начин ќе се обезбеди нивното чување.
(2) Наредбата за привремено одземање на предмети ја издава судот по предлог на правосудната полиција или јавниот обвинител.
(3) Наредбата за привремено одземање на предмети содржи назив на судот, правен основ за привремено одземање на предмети, определување и прецизен опис на предметите што треба привремено да се одземат, име и презиме на лицето од кое треба привремено да се одземат предметите, место на кое, односно во кое треба привремено да се одземат предметите, рок во кој треба да се одземат и поука за правен лек (оспорена одредба).
Член 196 став 1
(1) Предметите од членот 194 став 1 на овој закон може привремено да се одземат и без наредба од судот доколку постои опасност од одлагање и за кои постојат основи за сомневање дека се предмети на кривично дело. Доколку лицето кое се претресува изрично се спротивстави на одземањето на предметите, јавниот обвинител во рок од 72 часа од извршениот претрес ќе поднесе барање до судијата на претходната постапка за дополнително одобрување за одземање на предмети (оспорена одредба).
(2) Доколку судијата на претходната постапка го одбие барањето на јавниот обвинител, одземените предмети не може да се користат како доказ во кривичната постапка. Привремено одземените предмети веднаш ќе му се вратат на лицето од кое се одземени.
Членот 194 став 1 од Законот, пак, на кој упатува оспорениот член 196 став 1 од Законот
(1) Предметите што според Кривичниот законик треба да се одземат или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка привремено ќе се одземат и ќе му се предадат на чување на јавниот обвинител или органот определен со посебен закон или на друг начин ќе се обезбеди нивното чување.
Член 200 ставови 3 и 8
(1) Ако постои основано сомневање дека одредено лице на своите банкарски сметки прима, чува, пренесува или на друг начин располага со приноси од казниво дело, а тој принос е важен за истражната постапка на тоа кривично дело или според законот подлежи на присилно одземање, по образложено барање од јавниот обвинител, судот може да издаде решение со кое на банката или на другите финансиски институции ќе им нареди да му достават документација и податоци за банкарските сметки и други финансиски трансакции и работи на тоа лице, како и за лицата за кои основано се верува дека се вклучени во тие финансиски трансакции или работи на осомничениот, ако таквите податоци би можеле да бидат доказ во кривичната постапка.
(2) Барањето на јавниот обвинител се однесува за податоци на правно или физичко лице, за сите приноси што ги прима, чува, пренесува или на друг начин располага со нив.
(3) Ако лицето од ставот 1 на овој член чува во банкарски сеф, или на друг начин располага со приноси од казниво дело, а тој принос е важен за истражната постапка на тоа кривично дело или според законот подлежи на присилно одземање, по образложено барање од јавниот обвинител, судот може да издаде решение со кое ќе и наложи на банката да му овозможи на јавниот обвинител пристап до сефот (оспорена одредба).
(4) Во решенијата од ставовите 1 и 3 на овој член ќе се определи и рокот во кој банката или другата финансиска институција мора да постапат по нив.
(5) Пред почетокот и во текот на истражната постапка одлука по барањето на јавниот обвинител од ставовите 1 и 3 на овој член донесува судијата на претходната постапка, а по подигањето на обвинението судот пред кој ќе се одржи претресот. Судијата на претходната постапка одлучува по барањето на јавниот обвинител веднаш, а најдоцна во рок од 12 часа од приемот на барањето. Ако судијата на претходната постапка не го прифати барањето на јавниот обвинител без одлагање ќе побара одлука да донесе советот од членот 25 став 5 на овој закон. Советот донесува одлука во рок од 24 часа од приемот на барањето.
(6) Ако постојат околностите од ставот 1 на овој член по образложен предлог на јавниот обвинител, судијата на претходната постапка може со решение да и наложи на банката или на другата финансиска институција да го следи платниот промет, трансакциите на сметките или други работи на определено лице и редовно да го известува јавниот обвинител за времето определено во решението.
(7) По образложен предлог на јавниот обвинител, судот со решение може да им наложи на финансиска институција или на правно лице привремено да го запрат извршувањето на одредена финансиска трансакција или работа, а имотот привремено се одзема.
(8) Во итни случаи јавниот обвинител може да ги определи мерките од ставовите 1, 3, 6 и 7 на овој член и без судска наредба. За преземените мерки јавниот обвинител веднаш го известува судијата на претходната постапка, кој во рок од 72 часа треба да ја издаде наредбата. Во случај судијата на претходната постапка да не издаде наредба, јавниот обвинител ќе ги врати податоците без претходно да ги отвори (оспорена одредба).
Член 249
(1) Телесен преглед на обвинетиот или на други лица ќе се преземе и без нивна согласност ако е потребно да се утврдат фактите важни за кривичната постапка.
(2) Земање на крв и други лекарски дејствија, кои според правилата на медицинската наука се преземаат заради анализа, идентификација на лица и утврдување на други факти важни за кривичната постапка, можат да се преземат и без согласност од лицето кое се прегледува, ако поради тоа не би настапила некаква штета по неговото здравје.
(3) Примероци за спроведување на ДНК анализа може да се земат, кога тоа е потребно заради идентификација на лица или заради споредување со други биолошки траги и други ДНК профили, и за тоа не е потребна согласност од лицето.
(4) Не е дозволено спрема обвинетиот или сведокот да се применат медицински интервенции или да им се даваат такви средства со кои би се влијаело врз нивната свест и волја при давањето на исказ.
(5) Доколку не се поведе постапка, земените примероци согласно со овој член можат да се чуваат до застареност на кривичното гонење според одредбите на Кривичниот законик.
Член 256, во делот „Мерките од член 252 став 1 точките 6, 7, 8, 9, 10, 11, и 12 на овој закон ги определува јавниот обвинител со писмена наредба“
Мерките од членот 252 став 1 точки 1, 2, 3, 4 и 5 на овој закон по образложено барање на јавниот обвинител ги определува судијата на претходната постапка со писмена наредба.
Мерките од членот 252 став 1 точки 6, 7, 8, 9, 10, 11 и 12 на овој закон ги определува јавниот обвинител со писмена наредба (оспорена одредба).
Член 252 став 1 од Законот, кој член се наведува во оспорениот член 256 од Законот, гласи:
(1) Кога е веројатно дека ќе се обезбедат податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, како и податоци за лице кое е предмет на распишана меѓународна потерница, кои на друг начин не можат да се соберат, може да се преземат следниве посебни истражни мерки:
1) следење и снимање на телефонските и другите електронски комуникации во постапка утврдена со посебен закон;
2) следење и снимање во дом, затворен или заграден простор што му припаѓа на тој дом или деловен простор означен како приватен или во возило и влез во тие простории заради создавање на услови за следење на комуникации;
3) тајно следење и снимање на лица и предмети со технички средства надвор од домот или деловен простор означен како приватен;
4) таен увид и пребарување во компјутерски систем;
5) автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци;
6) увид во остварени телефонски и други електронски комуникации;
7) симулиран откуп на предмети;
8) симулирано давање и примање поткуп;
9) контролирана испорака и превоз на лица и предмети и одложување на приведување или одземање предмети;
10) користење на лица со прикриен идентитет за снимање, следење и собирање на информации или податоци и инфилтрирање во организирани криминални групи;
11) отворање симулирана банкарска сметка и
12) симулирано регистрирање на правни лица или користење на постојни правни лица за собирање на податоци и создавање услови за инфилтрирање.
Член 258
(1) Мерките од членот 252 на овој закон ги спроведува јавниот обвинител или правосудната полиција под контрола на јавниот обвинител. Во текот на извршување на мерката правосудната полиција изготвува извештај кој го доставува до јавниот обвинител по негово барање и во секој случај на секои 30 дена.
(2) По спроведување на мерките правосудната полиција изготвува конечен извештај кој го доставува до јавниот обвинител.
(3) Во извештајот од ставот 2 на овој член се наведени:
1) времето на почеток и завршување на мерката;
2) бројот и идентитетот на лицата опфатени со мерката и
3) краток опис за текот и резултатите од примената на мерката.
(4) Целокупната документација на техничкиот запис се доставува до јавниот обвинител, во прилог на извештајот од ставот 2 на овој член.
(5) Јавниот обвинител извештајот од ставот 2 на овој член и целокупната документација од ставот 3 на овој член, по донесување на јавно обвинителска одлука во рок од осум дена ги доставува до судот
Член 260 ставови 2, 3 и 4
(1) Посебните истражни мерки може да траат најдолго четири месеци.
(2) Продолжување на мерките од членот 252 став 1 точки 1, 2, 3 и 4 на овој закон најдолго за уште четири месеци може да одобри судијата на претходната постапка, а по образложено писмено барање на јавниот обвинител (оспорена одредба).
(3) За кривични дела за кои е пропишана казна затвор од најмалку четири години за кои постои основано сомневање дека се извршени од страна на организирана група, банда или друго злосторничко здружение, судијата на претходната постапка може да го продолжи рокот од ставот 2 на овој член за уште најдолго шест месеци, по писмено барање на јавниот обвинител, а врз основа на проценка на корисноста од собраните податоци со примена на мерката и врз разумно очекување дека со мерката и натаму може да се добијат податоци од интерес за постапката (оспорена одредба).
(4) Мерките од членот 252 став 1 точки 9, 10, 11 и 12 на овој закон можат да се продолжат до остварување на целта за која е определена мерката, а најдоцна до завршување на истрагата (оспорена одредба).
(5) Против решението на судијата со кое не се одобрува продолжување на времетраењето на мерката, по жалба на јавниот обвинител во рок од 24 часа одлучува советот на судот од членот 25 став 5 на овој закон.
Член 261, во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“
Кога ќе се постигнат целите заради кои се определени посебните истражни мерки или ќе престанат да постојат основите заради кои се одобрени, органот што ја издал или продолжил наредбата е должен веднаш да нареди запирање на мерките. Ако јавниот обвинител се откаже од кривично гонење или ако собраните податоци со посебните истражни мерки немаат значење за водење на постапката, ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник.
Член 262 во делот „по барање“ и во делот „засегнатото лице барањето може да го достави и до судот“
По прекинување на посебните истражни мерки, ако тоа не штети на постапката, по барање (оспорен дел) на засегнатото лице, јавниот обвинител ќе му ја достави писмената наредба. Засегнатото лице барањето може да го достави и до судот (оспорен дел).
Член 267 во делот „во рок од 15 месеци“
Ако во рок од 15 месеци (оспорен дел) по завршување на спроведување на мерката од членот 252 став 1 точка 5 на овој закон не се поведе кривична постапка, сите собрани лични податоци се бришат или уништуваат под надзор на судијата на претходна постапка, јавниот обвинител и претставникот на Дирекција за заштита на личните податоци за што јавниот обвинител ќе состави записник.
Член 252 став 1 точка 5 од Законот, пак, кој се наведува во оспорениот член 267 од Законот, гласи:
(1) Кога е веројатно дека ќе се обезбедат податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, како и податоци за лице кое е предмет на распишана меѓународна потерница, кои на друг начин не можат да се соберат, може да се преземат следниве посебни истражни мерки: 5) автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци.
Член 276 став 2 точка 6
(1) По приемот на кривичната пријава или добиеното сознание за сторено кривично дело за кое се гони по службена должност, полицијата е должна да ги преземе потребните мерки за пронаоѓање на сторителот на кривичното дело, сторителот или соучесникот да не се скрие или побегне, да се откријат и обезбедат трагите на кривичното дело и предметите што можат да послужат како доказ, како и да ги собере сите известувања што би можеле да бидат од корист за успешно водење на кривичната постапка.
(2) Заради извршување на задачите од ставот 1 на овој член, полицијата може:
1) да бара потребни известувања од граѓаните;
2) да сопре, легитимира и да изврши потребен преглед на лица, превозни средства и багаж ако постојат основи на сомневање дека кај нив ќе се пронајдат траги на кривичното дело или предмети што можат да послужат како доказ. Времето на нивното задржување не може да биде подолго од шест часа. Полицијата може да употреби сила во разумна мера само како крајно средство ако тоа е нужно за да се изврши преглед на лицето, превозното средство или багажот.
3) да пренасочи или ограничи движење на лица и превозни средства на определен простор за нужно потребно време, но не повеќе од шест часа;
4) да преземе потребни мерки заради утврдување на идентитетот на лицата и на предметите;
5) да спроведе потрага, да распише распис по лицето и објава по имотот и имотната корист или по предметите по кои се трага;
6) во присуство на службено или одговорно лице да изврши преглед на определени објекти и простории на државни органи, институции што вршат јавни овластувања и други правни лица и да оствари увид во нивната документација (оспорена одредба) и
7) да преземе други потребни мерки и дејствија предвидени со закон.
(3) За фактите и околностите што се утврдени при преземањето на одделни дејствија кои можат да бидат од интерес за кривичната постапка, како и за предметите што се пронајдени или се одземени ќе се состави записник. Лицата и патниците на превозното средство кои се прегледуваат или претресуваат треба да бидат известени дека за преземените дејствија ќе се состави записник.
(4) Јавниот обвинител има право и должност на постојана контрола врз полицијата при спроведување на овие дејствија. Јавниот обвинител може и сам да ги спроведува овие мерки.
Член 277 став 1
(1) Кога е потребно заради утврдување на идентитетот на лицата и предметите или во други случаи од интерес за успешно водење на постапката, правосудната полиција може да го фотографира осомничениот, да земе отпечаток од папиларните линии од прстите и дланките, да земе биолошки материјал за ДНК анализа, а по претходно одобрение на јавниот обвинител да ја објави и неговата фотографија. Правосудната полиција може од осомничениот да земе и примероци заради ДНК анализа, согласно со член 249 став 3 од овој закон (оспорена одредба).
(2) Ако е потребно да се утврди од кого потекнуваат трагите оставени врз определени предмети, полицијата може да земе отпечаток од папиларни линии од прстите и дланките, како и биолошки материјал за ДНК анализа од лица за кои постои веројатност дека можеле да дојдат во допир со тие предмети.
-Членот 249 став 3 од Законот, пак, кој се наведува во оспорениот член 277 став 1 од Законот, гласи:
(3) Примероци за спроведување на ДНК анализа може да се земат, кога тоа е потребно заради идентификација на лица или заради споредување со други биолошки траги и други ДНК профили, и за тоа не е потребна согласност од лицето.
Член 292 став 2
(1) Јавниот обвинител донесува наредба за спроведување на истражна постапка.
(2) Наредбата за спроведување на истражна постапка содржи лични податоци на осомничениот, опис и правна квалификација на делото. Во наредбата за спроведување на истражна постапка јавниот обвинител одредува да се извидат определени околности, да се преземат определени истражни дејствија и за одредени прашања да се испитаат определени лица (оспорена одредба).
(3) Пред да ја донесе наредбата за спроведување истражна постапка, јавниот обвинител може да го испита лицето против кое се бара спроведување на истражната постапка.
Член 296 став 1
(1) Јавниот обвинител е должен на погоден начин да го извести бранителот, оштетениот и осомничениот за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои тие можат да присуствуваат, освен кога постои опасност од одлагање. Ако осомничениот има бранител, јавниот обвинител по правило, ќе го извести само бранителот (оспорена одредба).
(2) Ако лице до кое е упатено известување за истражно дејствие не е присутно, дејствието може да се изврши и во негово отсуство.
(3) Лицата кои присуствуваат на истражните дејствија можат да му предложат на органот што ја води постапката, заради разјаснување на работите да им постави определени прашања на осомничениот и вештакот, а по дозвола од органот што ја води постапката и тие можат непосредно да поставуваат прашања. Овие лица имаат право да бараат во записникот да се внесат и нивни забелешки во однос на извршувањето на одделни дејствија.
Член 301 став 4
(1) Јавниот обвинител ја завршува истражната постапка кога ќе оцени дека состојбата на работите е доволно разјаснета за да може да подигне обвинение или да ја запре истражната постапка.
(2) Ако истражната постапка не се заврши во рок од шест месеци од денот на донесување на наредба за спроведување на истражна постапка, јавниот обвинител е должен за тоа да го извести вишиот јавен обвинител, кој во сложени предмети може овој рок да го продолжи за уште шест месеци. По исклучок, овој рок може да се продолжи уште за три месеци од страна на јавниот обвинител на Република Македонија.
(3) За кривични дела од областа на организираниот криминал рокот од ставот 2 на овој член може да биде продолжен за уште шест месеци од страна на јавниот обвинител на Република Македонија.
(4) Заради неправилности или одолжување на истражната постапка, осомничениот, неговиот бранител и оштетениот можат со поплака да се обратат до вишиот јавен обвинител. Во овој случај вишиот јавен обвинител ќе ги испита наводите од поплаката и доколку оцени дека тие се основани, ќе преземе соодветни мерки за завршување на истражната постапка или за отстранување на неправилностите (оспорена одредба).
Член 302 став 3 во делот „да составуваат“ и став 4 во делот „во рок од 15 дена“
(1) Пред истекот на рокот предвиден во членот 301 од овој закон јавниот обвинител е должен на осомничениот и бранителот да им достави известување за завршување на истражната постапка од страна на јавниот обвинител.
(2) Пред завршувањето на истражната постапка јавниот обвинител, ако тоа не го сторил претходно, е должен да го испита осомничениот.
(3) Известувањето содржи краток опис на кривичното дело за кое било постапувано, правната квалификација, со назначување дека сите списи од спроведената истражна постапка се дадени на чување во архивата на јавното обвинителство и дека осомничениот и неговиот бранител имаат право да ги прегледуваат списите и доказите и да составуваат (оспорен дел од одредбата) препис.
(4) Известувањето содржи поука дека осомничениот има право во рок од 15 дена (оспорен дел) од приемот на известувањето да поднесе исправи, или други докази, списи од дејствијата на одбраната, или да бара од јавниот обвинител да собере определени докази.
(5) Јавниот обвинител е должен да го запознае обвинетиот со доказите што во истражната постапка ги прибавил против него, како и да му ги открие доказите за кои дознал, а кои можат да бидат од полза на одбраната.
(6) Во случај кога јавниот обвинител по барање на осомничениот или неговиот бранител собира определени докази, е должен тоа да го заврши во рок од 30 дена од денот на поднесувањето на барањето.
Член 384 став 1
(1) Сведокот го испитува странката која го предложила согласно со членот 383 став 2 од овој закон. Прашањата за сведокот на спротивната странка се ограничени и се однесуваат на прашањата кои претходно биле поставени во текот на испитувањето на сведокот од странката која го предложила. Прашањата на повторното испитување на сведокот од странката која го предложила се ограничени и се однесуваат на прашањата поставени во текот на испитувањето на сведокот од спротивната странка (оспорена одредба).
(2) Прашањата што наведуваат на одговор не можат да се поставуваат во текот на директното испитување, освен во случаите кога има потреба да се појаснат изјавите на сведокот. По правило, прашања кои наведуваат на одговор се дозволени само во текот на вкрстеното испитување.
Членот 383 став 2 од Законот, пак, кој се наведува во оспорениот член 384 став 1 од Законот, гласи:
(2) Директното испитување го врши странката која го предложила сведокот, односно вештакот или техничкиот советник.
Член 393 став 1
(1) Ако обвинителот оцени дека изведените докази укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението, може на главната расправа да го измени обвинението. Заради подготовка на одбраната, главната расправа може да се одложи. Во овој случај, не се врши потврдување на обвинението.
Член 409 став 2
(1) Грешките во имињата и броевите, како и други очигледни грешки во пишувањето и сметањето, недостатоците во формата и несогласноста на писмено изработената пресуда со изворникот ќе ги исправи со посебно решение претседателот на советот, по барање на странките или по службена должност.
(2) Ако постои несогласност меѓу писмено изработената пресуда и нејзиниот изворник во поглед на податоците од членот 404 став 1 точки 1, 2, 3, 4, 5 и 7 на овој закон, решението за исправката ќе им се достави на лицата наведени во членот 407 од овој закон. Во тој случај рокот за жалба против пресудата тече од денот на доставувањето на тоа решение против кое не е дозволена посебна жалба (оспорена одредба).
Членот 404 став 1 точките 1, 2, 3, 4, 5 и 7 од Законот, кој се наведува во оспорениот став 2 на член 409, гласи:
(1) Во пресудата во која обвинетиот се огласува за виновен судот ќе изрече:
1) за кое дело се огласува за виновен, со назначување на фактите и околностите што претставуваат обележје на кривичното дело, како и на оние од кои зависи примената на определена одредба од Кривичниот законик;
2) законски назив на кривичното дело и кои одредби од Кривичниот законик се применети;
3) на каква казна се осудува обвинетиот или се ослободува од казна според одредбите од Кривичниот законик;
4) одлука за алтернативна мерка;
5) одлука за мерките на безбедност, конфискацијата на имот и имотната корист и одземање предмети, …и
7) одлука за трошоците на кривичната постапка, за имотноправното барање, како и за тоа дека правосилната пресуда треба да се објави преку печатот, радиото или телевизијата.
Членот 407, пак, кој исто така се наведува во оспорениот член 409 став 2 од Законот, определува дека заверен препис од пресудата се доставува до јавниот обвинител, обвинетиот и неговиот бранител (став 3), до оштетениот ако има право на жалба, до лицето чијшто предмет е одземен со таа пресуда, како и до правното лице спрема кое е изречено одземање на имотна корист (став 5) и до другите судови кои донеле пресуди, ако на осудениот му е изречена единствена казна за кривични дела во стек (став 6).
Член 411 став 4
(1) Жалба можат да изјават странките, бранителот, законскиот застапник на обвинетиот и оштетениот.
(2) Во корист на обвинетиот жалба можат да изјават и неговиот брачен, односно вонбрачен другар, роднина по крв во права линија, посвоител, посвоеник, брат, сестра и хранител. Рокот за жалба и во тој случај тече од денот кога на обвинетиот, односно на неговиот бранител му е доставен преписот од пресудата.
(3) Јавниот обвинител може да изјави жалба како на штета така и во корист на обвинетиот.
(4) Оштетениот може да ја побива пресудата во однос на одлуката за трошоците на кривичната постапка, а доколку е досудено имотноправно побарување и во тој дел (оспорена одредба).
(5) Жалба може да изјави и лицето чиј предмет е одземен или од кое е конфискуван имот или имотна корист прибавена со кривичното дело, како и правното лице на кое му е изречено одземање на имотната корист.
(6) Бранителот и лицата од ставот 2 на овој член можат да изјават жалба и без особено овластување од обвинетиот, но не и против неговата волја.
Членови (468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482)
Член 468
Во постапката пред судот што суди во прв степен за кривични дела за кои како главна казна е пропишана парична казна или затвор до пет години, ќе се применуваат одредбите на членовите 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 489 и 481 од овој закон, а доколку во овие одредби не е предвидено нешто посебно, согласно ќе се применуваат другите одредби на овој закон.
Член 469
(1) Кривичната постапка се поведува врз основа на обвинителниот предлог на јавниот обвинител или врз основа на приватна тужба.
(2) Обвинителниот предлог и приватната тужба се поднесуваат во потребен број примероци за судот и на осомничениот.
Член 470
(1) Притвор може да се определи против лице за кое постои основано сомневање дека сторило кривично дело, ако:
1) се крие или ако не може да се утврди неговиот идентитет или ако постојат други околности што очигледно укажуваат на опасност од бегство и
2) е во прашање кривично дело против јавниот ред или моралот, а особени околности го оправдуваат стравувањето дека осомничениот ќе го повтори тоа кривично дело или дека ќе го изврши кривичното дело со кое се заканува.
(2) Пред поднесување на обвинителен предлог притворот го определува судијата на претходната постапка, а по поднесување на обвинителниот предлог, надлежниот судија – поединец.
(3) Пред поднесувањето на обвинителниот предлог, притворот не може да трае подолго од осум дена. За жалбата против решението за притвор решава советот од членот 25 став 5 на овој закон.
(4) Притворот од поднесувањето на обвинителниот предлог до завршувањето на главната расправа може да трае најдолго 60 дена.
(5) Кога обвинетиот се наоѓа во притвор, судот е должен да постапува со особена итност.
Член 471
(1) Обвинителниот предлог, односно приватната тужба треба да содржи: име и презиме на осомничениот со лични податоци, доколку се познати, краток опис на кривичното дело, означување на судот пред кој ќе се одржи главната расправа, предлог кои докази треба да се изведат на главната расправа и предлог осомничениот да се огласи за виновен и да се осуди според законот.
(2) Во обвинителниот предлог може да се предложи против осомничениот да се определи мерка за обезбедување присуство. Ако осомничениот се наоѓа во притвор или во куќен притвор ќе се назначи во обвинителниот предлог денот и часот од кога осомничениот е во притвор, односно во куќен притвор.
Член 472
(1) Кога судот ќе го прими обвинителниот предлог или приватната тужба, судијата претходно ќе испита дали судот е надлежен и дали постојат услови за отфрлање на обвинителниот предлог, односно на приватната тужба.
(2) Ако судијата не донесе решение од ставот 1 на овој член закажува главна расправа.
Член 473
(1) Ако судијата најде дека за судење е надлежен друг суд, ќе му го отстапи предметот по правосилноста на решението, на тој суд.
(2) По закажувањето на главната расправа, судот не може по службена должност да се огласи за месно ненадлежен.
Член 474
(1) Судијата ќе го отфрли обвинителниот предлог или приватната тужба ако најде дека постои некоја од основите предвидени во членот 337 од овој закон.
(2) Решението се доставува до јавниот обвинител или до приватниот тужител.
Член 475
(1) Пред закажувањето на главната расправа за кривични дела од надлежност на судијата поединец за кои се гони по приватна тужба, судијата поединец може да го повика само приватниот тужител и обвинетиот во определен ден да дојдат во судот заради претходно разјаснување на работите, ако смета дека тоа би било целесообразно за побрзо завршување на постапката. До обвинетиот кон поканата се доставува и препис од приватната тужба.
(2) На ова рочиште, судијата поединец може да даде предлог приватниот тужител и обвинетиот да се упатат на постапка за медијација доколку постои согласност кај обете страни.
(3) Ако страните се согласат да бидат упатени на постапка за медијација, судијата поединец носи решение за упатување на медијација и постапувањето продолжува според одредбите од членовите 491, 492, 493, 494, 495 и 496 на овој закон.
(4) Ако страните не се согласни да бидат упатени на медијација ниту дојде до нивно помирување и до повлекување на приватната тужба во текот на рочиштето за помирување, судијата ќе земе изјави од странките и ќе ги повика да поднесат свои предлози во поглед на прибавувањето на доказите.
(5) Ако судија поединец не најде дека постојат услови за отфрлање на тужбата, по правило, ќе закаже веднаш главна расправа и тоа ќе им го соопшти на странките.
(6) Судијата поединец може веднаш да ја отвори главната расправа и по изведувањето на доказите да донесе одлука по повод приватната тужба. На ова посебно ќе се предупредат приватниот тужител и обвинетиот при доставувањето на поканата.
(7) За нејавување на приватниот тужител на поканата од ставот 1 на овој член важи одредбата на членот 63 од овој закон.
(8) Во случај на недоаѓање на обвинетиот ако судијата одлучил да отвори главна расправа ќе се примени одредбата на членот 366 став 4 од овој закон.
Член 476
(1) Судијата ги повикува на главната расправа обвинетиот и неговиот бранител, тужителот, оштетениот и нивните законски застапници и полномошници, сведоците, вештаците и толкувачот.
(2) На обвинетиот во поканата ќе му се назначи дека на главната расправа може да дојде со докази за својата одбрана. Во поканата обвинетиот ќе се предупреди дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако за тоа постојат законски услови (член 365). До обвинетиот кон поканата ќе се достави и препис од обвинителниот предлог, односно од приватната тужба и ќе се поучи дека има право да земе бранител, но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа.
(3) Поканата до обвинетиот мора да се достави така што меѓу доставувањето на поканата и денот на главната расправа да остане доволно време за подготвување на одбраната, а најмалку осум дена. По согласност на обвинетиот овој рок може да се скрати.
Член 477
Главната расправа се одржува во местото на судот. Во итни случаи, особено кога треба да се изврши увид или кога тоа е во интерес за полесно спроведување на доказната постапка, може по одобрение на претседателот на судот главната расправа да се определи и во местото каде што е сторено кривичното дело или каде што ќе се преземе увид, ако тие места се на подрачјето на тој суд.
Член 478
Приговор за месната надлежност може да се стави најдоцна до почетокот на главната расправа.
Член 479
(1) Главната расправа се одржува во присуство на јавниот обвинител, односно на приватниот тужител и на обвинетиот.
(2) За кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до три години, ако обвинетиот не дојде на главната расправа, иако уредно е повикан или поканата не можела да се врачи поради очигледно одбегнување на обвинетиот да ја прими поканата, судот може да одлучи главната расправа да се одржи без негово присуство. За останатите кривични дела за кои се води скратена постапка, присуството на обвинетиот на главната расправа е задолжително.
Член 480
(1) Главната расправа започнува со изнесување на содржината на обвинението. Започнатата главна расправа ќе се доврши, по можност без прекинување.
(2) Ако на главната расправа обвинетиот даде изјава со која ја признава вината се постапува согласно со членот 381 од овој закон.
Член 481
(1) По заклучувањето на главната расправа судот веднаш ќа ја изрече пресудата и ќе ја објави со суштествените причини. Пресудата мора да се изработи писмено во рок од осум дена од денот на објавувањето.
(2) Против пресудата жалба може да се изјави во рок од осум дена од денот на доставувањето на преписот од пресудата.
(3) Одредбите на членот 174 од овој закон согласно ќе се применуваат и во поглед на укинувањето на притворот по изрекувањето на пресудата.
(4) Кога судот ќе изрече во пресудата казна затвор, може да определи обвинетиот да се стави во притвор, односно да остане во притвор, ако постојат причините од членот 165 став 1 точки 1, 2 и 3 на овој закон. Притворот во таков случај може да трае до правосилноста на пресудата, но најдолго 60 дена.
Член 482
(1) Кога второстепениот суд решава по жалба против пресудата на првостепениот суд донесена во скратена постапка, двете странки ќе се известат за седницата на советот на второстепениот суд само ако претседателот на советот или советот најде дека присуството на странките би било корисно за разјаснување на работите.
(2) Ако се работи за кривично дело за кое постапката се води по барање на јавниот обвинител, претседателот на советот пред седницата на советот ќе ги достави списите до јавниот обвинител, кој може да стави свој писмен предлог во рок од осум дена.
Според член 8 став 1 алинеи 1, 3, 6 и 11 од Уставот на Република Северна Македонија, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, владеењето на правото, правната заштита на сопственоста, хуманизмот, социјалната правда и солидарноста, почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Во член 9 од Уставот е определено дека граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Според член 12 од Уставот на Република Македонија слободата на човекот е неприкосновена. Никому не може да му биде ограничена слободата, освен со одлука на Судот и во случаи и во постапка утврдена со закон. Лицето повикано, приведено или лишено од слобода мора веднаш да биде запознато со причините за неговото повикување, приведување или лишување од слобода и со неговите права утврдени со закон и од него не може да се бара изјава. Лицето има право на бранител во полициската и судската постапка.
Лицето лишено од слобода мора веднаш, а најдоцна во рок од 24 часа од моментот на лишувањето од слобода да биде изведено пред суд кој без одлагање ќе одлучи за законитоста на лишувањето од слобода.
Со Амандманот III на Уставот се заменува став 5 на член 12 од Уставот. Според овој амандман, притворот до подигнување на обвинението, по одлука на суд, може да трае најдолго 180 дена од денот на притворувањето. По подигнување на обвинението, притворот го продолжува или го определува надлежниот суд во случај и во постапка утврдени со закон.
Притвореното лице може под услови утврдени со закон да биде пуштено да се брани од слобода.
Според член 13 став 1 од Уставот, лицето обвинето за казниво дело ќе се смета за невино сẻ додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска одлука. Согласно став 2 од истиот член од Уставот, лицето незаконито лишено од слобода, притворено или незаконито осудено, има право на надомест на штета и други права утврдени со закон.
Член 14 став 1 од Уставот пропишува „Никој не може да биде казнет за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон или со друг пропис како казниво дело и за кое не била предвидена казна“.
Со Амандман XXI точка 1 став 1 од Уставот на Република Македонија, се гарантира правото на жалба против одлуки донесени во постапка во прв степен пред суд. Во иницијативата подносителката се повикува на член 15 наместо на Амандман XXI.
Според Амандманот XIX, со кој е заменет член 17 од Уставот, се гарантира слободата и неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација. Само врз основа на одлука на суд, под услови и во постапка утврдени со закон, може да се отстапи од правото на неповредливост на писмата и на сите други облици на комуникација, ако тоа е неопходно заради спречување или откривање кривични дела, заради водење кривична постапка или кога тоа го бараат интересите на безбедноста и одбраната на Републиката. Во иницијативата подносителката се повикува на член 17 наместо на Амандман XIX.
Согласно член 18 од Уставот, се гарантира сигурноста и тајноста на личните податоци. На граѓаните им се гарантира заштита од повреда на личниот интегритет што произлегува од регистрирањето на информации за нив преку обработка на податоци.
Со член 25 од Уставот, на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.
Во член 26 од Уставот се гарантира неповредливоста на домот. Правото на неповредливост на домот може да биде ограничено единствено со судска одлука кога е во прашање откривање или спречување на кривично дело или заштита на здравјето на луѓето.
Според член 30 став 1 од Уставот се гарантира правото на сопственост и правото на наследување. Сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата според ставот 2, а според ставот 3 на овој член од Уставот, никому не може да му биде одземена или ограничена сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.
Врз основа на член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот „Собранието на Република Северна Македонија донесува закони“.
Согласно Амандман XXV точка 1 став 2 на Уставот „Судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот“.
Јавното обвинителство е единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривични дела и на други со закон утврдени казниви дела и врши други работи утврдени со закон што е пропишано во член 106 став 1 од Уставот. Јавното обвинителство ги врши своите функции врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот, согласно Амандман XXX точка 1 став 1 на Уставот.
Според член 96 од Уставот „Органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата“.
Согласно член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.
Во член 118 од Уставот е предвидено дека меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.
Член 28 од Деловникот на Судот определува дека иницијативата ќе се отфрли ако Судот не е надлежен да одлучува за барањето; ако за истата работа веќе одлучувал, а нема основи за поинакво одлучување и ако постојат други процесни пречки за одлучување по иницијативата.
Од изнесените уставни одредби произлегува дека Собранието на Република Северна Македонија ги донесува законите, судовите судат врз основа на Уставот, законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот, јавното обвинителство ги гони сторителите на кривичните дела врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот и органите на државната управа работите од својата надлежност ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите, меѓу кои органи припаѓа и полицијата. Законодавецот е овластен да ги утврдува казнивите дела и да ја пропишува казната за тие дела, уредувањето на таа материја законодавецот ја врши со закон, а сторителот на казнивото дело ќе биде казнет доколку стори казниво дело пропишано со закон.
Од посебната анализа на член 68 став 1 алинеја 2, Амандман XXV, Амандман XXX и член 96 од Уставот, произлегува дека Собранието на Република Северна Македонија ги донесува законите, судовите судат врз основа на Уставот, законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Постапката пред судовите се уредува со закон што се донесува со двотретинско мнозинство закони од вкупниот број пратеници. Јавното обвинителство ги гони сторителите на кривичните дела врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани со согласност со Уставот и органите на државната управа работите од својата надлежност ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите, меѓу кои органи припаѓа и полицијата.
Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи на Советот на Европа е ратификувана со Закон објавен во „Службен весник на Република Македонија” број 11/1997.
Членот 3 од Европската конценција е со наслов „Забрана на мачење“ и во него е предвидено дека никој не смее да биде подложен на мачење, нечовечко или понижувачко постапување или казнување.
1. Секој има право на слобода и сигурност. Никој не смее да биде лишен од слобода, освен во законска постапка, во долунаведените случаи:
а. издржување на казна затвор по осудувачка пресуда на надлежен суд;
б. законско лишување од слобода или притвор поради неизвршување на законски налог на судот или со цел обезбедување на извршување на обврска пропишана со закон;
в. законско лишување од слобода или притвор на лице, со цел негово приведување пред надлежни судски органи, кога постои оправдано сомнение дека тоа лице сторило кривично дело или кога е тоа неопходно за да се спречи извршување на кривично дело или бегство на осомничениот по извршување на кривично дело;
г. притвор на малолетник врз основа на судско решение за воспоставување на воспитна мерка или поради негово приведување пред надлежен судски орган;
д. притвор со цел да се спречи ширењето на некоја заразна болест, на ментално оболени лица, алкохоличари, токсикомани или скитници; … законско лишување од слобода или притвор на лице, со цел да се спречи негово илегално влегување во земјата или против кое се води постапка за негово протерување или екстрадикција.
2. Секој кој е лишен од слобода веднаш ќе биде известен, на јазикот што го разбира за причините поради кои е лишен од слобода и за сите обвиненија против него.
3. Секој кој е лишен од слобода или притворен согласно на одредбите од ставот 1 в. од овој член навремено ќе биде изведен пред судија или друго службено лице овластено со закон да ја врши судската власт, ќе има право да му биде судено во разумен рок или да биде пуштен(а) на слобода во текот на судската постапка. Пуштањето може да се услови со барање на гаранција дека лицето ќе се појави на судењето.
4. Секој кој е лишен од слобода или притворен има право да изјави жалба, по која судот ќе одлучи во најкус можен рок и ќе нареди негово ослободување, доколку лицето било незаконски притворено.
5. Секое лице кое било жртва на апсење или притворање, спротивно на одредбите на овој член, има право на обештетување.
Член 6-Право на правично судење
1. Секој, при определување на неговите граѓанските права и обврски или кога е кривично гонет, има право на правично и јавно судење во разумен рок, пред независен и непристрасен трибунал основан со закон. Пресудите ќе се изрекуваат јавно, но печатот и јавноста може да се исклучат во дел или во целиот тек на постапката поради заштита на моралот, јавниот ред или националната безбедност на едно демократско општество, потоа, кога заштитата на интересите на малолетен престапник или приватниот живот на странките во постапката тоа го наложува, или кога судот го смета тоа за стриктно неопходно, кога постојат посебни околности, при кои јавноста на постапката би можела да им наштети на интересите на правдата.
2. Секој кривично обвинет ќе се смета за невин сé додека не се докаже дека е виновен во согласност со законот.
3. Секој кривично обвинет ќе ги има следниве минимални права:
а. да биде веднаш детално известен, на јазикот што го разбира, за природата и основата на обвинението против него;
б. да има доволно време и адекватни услови за да ја подготви својата одбрана;
в. да се брани самиот или од страна на бранител по свој избор, или доколку не располага со средства за бранител, да добие бесплатен службен адвокат кога интересите на правдата тоа го бараат;
г. сам да ги сослуша или да овласти некој друг да ги сослуша сведоците кои што го товарат, како и да обезбеди присуство и сослушување на сведоци во своја полза, под истите услови кои важат за сведоците што го товарат;
д. бесплатно да добие преведувач доколку не го разбира или не го зборува службениот јазик на судот.
Член 8-Право на почитување на приватниот и семејниот живот
1. Секој има право на почитување на неговиот приватен и семеен живот, домот и преписката.
2. Нема да постои никакво мешање од страна на јавната власт при остварувањето на ова право, освен во согласност со законот и доколку е тоа неопходно во едно демократско општество за заштита на националната безбедност, јавната сигурност или економската благосостојба во земјата, за спречување на немири или извршување на кривично дело, за заштита на здравјето и моралот, или за заштита на правата и слободите на другите.
Член 13-Право на ефективен лек
Секој, чии права и слободи определени во Конвенцијата се повредени ќе има ефективен лек пред домашните органи, без оглед на тоа што повредата била сторена од лица кои вршеле службена должност.
Член 1 од Протоколот 1 кон Европската конвенција за заштита на човековите права, посветен на заштитата на сопственоста уредува дека „Секое физичко или правно лице има право на мирно уживање на својот имот. Никој не може да биде лишен од својот имот, освен во јавен интерес и под услови предвидени со закон и со општите принципи на меѓународното право. Претходните одредби не навлегуваат во правото на државите да донесуваат закони кои ги сметаат за неопходни за регулирање на користењето на имотот согласно општиот интерес или заради сигурно плаќање на данокот, другите придонеси и парични казни.”
Правилата содржани во Европската конвенција, согласно член 8 став 1 алинеја 1 и член 118 од Уставот, се дел од внатрешниот правен поредок на Република Северна Македонија и имаат статус на темелни вредности на уставниот поредок.
Имајќи ја предвид изнесената уставна уреденост на кривичната материја произлегува дека законодавецот има легитимитет – уставно овластување со закон да ги утврдува кривичните дела како вид на казниви дела и да ја пропишува казната за сторителите на кривичните дела, како и со закон да ја уреди постапката пред судовите за прашања од нивна надлежност меѓу кои и судско – кривичната постапка, потоа функционирањето на јавното обвинителство во гонењето на сторителите на кривичните дела и работата на полицијата во врска со сторените кривични дела. Таквиот легитимитет за законодавецот, пак, има општествена оправданост, бидејќи уредувањето на таа материја е прашање од јавен интерес на секој субјект во општеството, од поединец до секој вид на колективитет во кој се наоѓа поединецот, поради што има основа таа материја да биде доверена на највисокото претставничко тело на граѓаните. Имајќи предвид дека во кривичната постапка се засегаат индивидувалните права и слободи утврдени со Уставот и определени во меѓународното право во нашиот правен систем постои прецизна јурисдикција и јуриспруденција во Законот за кривичната постапка.
Во конкретниов предмет, Судот ценеше, дали законодавецот оваа материја – процесните кривично-правни правила ги уредил соодветно, односно, дали на надлежните органи им се доделени овластувања кои уставно им припаѓаат и дали пропорционално-законската мерка е сразмерна на практично потребното дејствие во врска со остварувањето на индивидуалните човекови слободи и права во кривичната постапка.
– Член 19 став 1 од Законот е систематизиран во глава I. Основни начела на кривичната постапка. Под член 19 од Законот стои наслов „Започнување на кривичната постапка и последиците од започнувањето на постапката“. Одредбата гласи:
Кривичната постапка започнува со издавање на наредба за спроведување на истражна постапка, или со првото преземено истражно дејствие пред да биде издадена наредба за спроведување истражна постапка, со определување на главната расправа по обвинителен предлог или приватна тужба, со предлог за издавање казнен налог или со предлог за определување мерка на безбедност.
Според тоа, законодавецот пропишал кривичната постапка да може да започне врз основа на пет различни дејствија:
– со издавање на наредба за спроведување на истражна постапка,
– со првото преземено истражно дејствие пред да биде издадена наредба за спроведување истражна постапка,
– со определување на главната расправа по обвинителен предлог или приватна тужба,
– со предлог за издавање казнен налог или
– со предлог за определување мерка на безбедност.
Во врска со започнувањето на кривичната постапка – со првото дејствие „издавање на наредба за спроведување на истражна постапка“, Законот за кривичната постапка го разработува на начин што кога постои основано сомневање дека определено лице сторило кривично дело, се поведува истражна постапка, за што јавниот обвинител донесува наредба за спроведување на истражна постапка. Согласно член 296 став 1, јавниот обвинител е должен да го извести бранителот, оштетениот и осомничениот, за времето и местото на извршувањето на истражната постапка, на кои тие можат да присуствуваат. Во текот на истражната постапка бранителот може да дава предлози на јавниот обвинител за преземање на истражни дејствија со цел да се соберат одделни докази, потоа бранителот може во текот на целата истражна постапка да собира докази во корист на одбраната, како и бранителот може непосредно да им ги презентира на јавниот обвинител и на судијата на претходната постапка информациите и доказите што се во прилог на одбраната, а може и да бара податоци и известувања од државни органи, органите на единиците на локалната самоуправа и од правни и физички лица кои вршат јавни овластувања, односно од други правни лица може да бара документи, списи и известувања.
Второто дејствие „првото преземено истражно дејствие пред да биде издадена наредба за спроведување истражна постапка“, Законот го операционализира тоа започнување на кривичната постапка на начин што:
За сторено кривично дело јавниот обвинител и правосудната полиција дознаваат со непосредно забележување, по допрен глас или по примена кривична пријава, при што секое лице може да пријави кривично дело на начин писмено или усно, телефонски или електронски и на други начини. По добиените сознанија, јавниот обвинител кој раководи со предистражната постапка ќе ги собере потребните известувања или ќе ги повика и испита пријавителот, други лица или осомничениот согласно член 284 став 1 и член 285 од истиот закон, или со наредби и насоки од правосудната полиција и од лицата вработени во истражните центри на обвинителството ќе побара, да му обезбедат потребни известувања.
Сите дејствија преземени во предистражната постапка од страна на јавниот обвинител или полицијата се сметаат за тајна. Секое лице кое смета дека со преземањето на некое од дејствијата на наведените субјекти е повредено некое негово право, може да поднесе жалба до судијата на претходна постапка кој со решение одлучува. Против ова решение дозволена е жалба до советот на првостепениот суд.
Третото дејствие „определување на главната расправа по обвинителен предлог или приватна тужба“, Законот за кривичната постапка го разработува тоа започнување на постапката на следниот начин:
За кривично дело за кое е пропишана казна затвор до 5 (пет) години или парична казна, согласно член 468, кривичната постапка се поведува врз основа на обвинителен предлог на јавниот обвинител или врз основа на приватна тужба, па по приемот на тие акти во судот, судијата претходно испитува дали судот е надлежен и дали постојат услови за отфрлање на обвинителниот предлог или на приватната тужба. Доколку судот е надлежен и нема услови за отфрлање на обвинителниот предлог или на приватната тужба, судијата закажува главна расправа, ги повикува тужителот, обвинетиот и неговиот бранител, оштетениот, сведоците, вештаците и толкувачот со поканата до обвинетиот ќе достави препис од обвинителниот предлог или од приватната тужба, ќе се назначи на обвинетиот дека на главната расправа може да дојде со докази за својата одбрана, ќе се предупреди обвинетиот дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако е неоправдан изостанокот и ќе се поучи дека има право да земе бранител, но дека недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање на бранител на главната расправа не значи задолжително одлагање на главната расправа.
По однос на четвртото дејствие „предлог за издавање казнен налог“, Законот го конкретизира тоа започнување на кривичната постапка на овој начин:
Согласно член 497 став 1, јавниот обвинител може да поднесе предлог за издавање казнен налог до суд за кривични дела од надлежност на судија поединец и кога за стореното кривично дело располага со доволно докази.
Судијата поединец решава дали судот е надлежен и дали има доволно основи за издавање на казнен налог, па ако се согласи со предлогот на обвинителот, со пресуда ќе издаде казнен налог во која пресуда ќе биде дадена поука дека пресудата ќе стане правосилна доколку не се поднесе приговор во рок од 8 дена.
Петтото дејствие „предлог за определување мерка на безбедност“, Законот го конкретизира тоа започнување на кривичната постапка на начин што:
Ако обвинетиот сторил кривично дело во состојба на непресметливост, јавниот обвинител ќе поднесе до судот предлог за определување мерка на безбедност задолжително психијатриско лекување и чување во здравствена установа или задолжително психијатриско лекување на сторителот на слобода, па по доставувањето на тој предлог обвинетиот мора да има бранител согласно член 522 од Законот. Првостепениот суд одржува главна расправа и во зависност од утврдената состојба, судот ќе донесе решение со кое изрекува мерка на безбедност без да е врзан за предлогот на јавниот обвинител, а ако судот утврди состојба на пресметливост ќе ја запре постапката за примена на мерката на безбедност.
Секое од наведените пет дејствија со кои започнува кривичната постапка се понатаму разработени во Законот во следните глави:
– издавањето на наредба за спроведување на истражна постапка е конкретизирано во глава XXI „Истражна постапка“ (членовите 291-318);
– првото преземено дејствие пред издадена наредба за спроведување на истражна постапка е разработено во глава XX „Предистражна постапка“ (членовите 272-290);
– определувањето на главна расправа по обвинителен предлог или приватна тужба е операционализирано во глава XXVIII „Скратена постапка“ (членовите 468-482);
– предлогот за издавање казнен налог е конкретизиран во глава XXXI „Постапка за издавање казнен налог“ (членовите 497-500);
– предлогот за определување мерка на безбедност е операционализиран во глава XXXIV „Постапка за примена на мерките за безбедност“ (членовите 522-528).
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 6, Амандман XXI точка 1 ставови 1 и 2 на Уставот, како и членови 6 и 13 од Европската конвенција за човекови права.
Од анализата на оспорената одредба пропишана во член 19 став 1 од Законот, произлегува дека законодавецот во оспорениот член пропишал пет различни дејствија и на различен момент на започнување на кривичната постапка, при прецизна разработка на уставно утврдените надлежности меѓу овластените државни органи. Секое од петте дејствија на започнување на кривичната постапка, Законот за кривична постапка прецизно го разработува со другите наведени одредби од Законот. Во оваа одредба предмет на уредување не е правото на жалба, а доколку такво право е предвидено тоа е прашање на други одредби од Законот. Оваа одредба само определува кога одделна фаза од постапката ќе се смета за започната.
Законодавецот има уставен легитимитет за уредување на кривично-правната материја и општествена оправданост како и неопходност за уредување на оваа материја со посебен закон, при што е запазена положбата и надлежностите на судовите, на јавното обвинителство утврдена со Уставот во врска со кривично-правната материја како и на полицијата да пријавува и учествува во гонењето, со што законодавецот обезбедил соодветна уставна институционално утврдена и пропорционална судска контрола над законитоста на работата на обвинителството и полицијата без тие да бидат спречувани во гонењето. Истовремено, законодавецот соодветно ги конкретизирал индивидуалните човекови права и слободи при започнувањето на кривичната постапка во истражната и предистражната постапка, при обвинителен предлог или приватна тужба, при предлог за казнен налог, при предлог за мерка на безбедност, обезбедувајќи го правото на засегнатото лице на правична судска постапка преку судска контрола над законитоста на работата на обвинителството и полицијата.
По однос на несогласноста на одредбата со член 8 став 1 алинеја 6 од Уставот, која ја гарантира правната заштита на сопственоста не можеме да најдеме поврзаност на одредбата со гарантираната правна заштита на сопственоста, но и со евентуална повреда на Амандман XXI на Уставот, со кој е заменет член 15, а имајќи ги предвид карактерот на наводите во иницијативата.
Подносителот на иницијативата ја спротивставува одредбата на член 15 од Уставот која е непостоечка правна норма од каде нема услови за анализа во оваа насока.
Врз основа на изнесеното, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 19 став 1 од Законот за кривичната постапка.
Член 21 точка 2 од Законот е систематизиран во глава II „Значење на законските изрази и други одредби“. Под член 21 од Законот стои наслов „Значење на изразите“. Одредбата гласи:
Одделни изрази употребени во овој закон го имаат следново значење:
2. Обвинет е лице против кое е потврден обвинителен акт, поднесен обвинителен предлог, поднесен предлог за примена на мерка за безбедност, поднесена приватна тужба или поднесен предлог за издавање на казнен налог.
Изразот обвинет во овој закон се употребува и како општ назив за осомничен, обвинет и осуден.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 13 од Уставот, како и член 6 од Европската конвенција за човекови права.
– Во член 21 точка 1 од истиот закон, кој се одразува и на оспорениот член 21 точка 2, се определува значењето на изразот „осомничен“, при што во оваа одредба е пропишано „Осомничен е лице против кое се води претходна постапка“.
Во член 21 точка 3 од Законот, кој исто така се одразува на оспорениот член 21 точка 2, се утврдува значењето на изразот „осуден“, при што тој израз се дефинира„Осуден е лице за кое со правосилна пресуда е утврдено дека е кривично одговорно за определено кривично дело“.
Оспорениот член 21 точка 2 од Законот, од анализата на содржината на точка 1 и точка 3 од истиот член, произлегува дека законодавецот прецизно го разграничил значењето и законската употреба на изразот „обвинет“ од изразите „осомничен“ и „осуден“ определувајќи дека „осомничен“ е лице против кое се води претходна постапка, односно предистражна и истражна постапка, а „обвинет“ е лице против кое е потврден – одобрен обвинителен акт, поднесен обвинителен предлог, поднесен предлог за примена на мерка за безбедност, поднесена приватна тужба или поднесен предлог за издавање на казнен налог, при што изразот обвинет во овој закон се употребува и како општ назив за осомничен, обвинет и осуден, а „осуден“ е лице за кое со правосилна пресуда е утврдено дека е кривично одговорно за определено кривично дело.
Во иницијативата се наведува дека употребата на изразот „обвинет“, во оспорениот член 21 точка 2 од Законот, упатува на заклучок дека лицето е виновно и дека тоа го сторило кривичното дело иако во судската постапка може да се докаже спротивното со што се повредува член 13 од Уставот.
Судот утврди дека со оспорениот член 21 точка 2 од Законот и употребата на изразот „обвинет“ во одделни случаи, како општ назив кој се однесува и на осомничениот и на обвинетиот и на осудениот, не се прејудицира постоење на вина без правосилна судска пресуда како што се наведува во иницијативата, туку широко опфатен израз при примена на конкретно кривично-правно процесно правило на секое лице, било да е осомничено, обвинето или осудено во конретен случај. Впрочем и член 13 од Уставот, го користи терминот обвинето лице како уставна категорија, а до повреда на презумцијата на невиност со примена на оваа одредба не може да дојде, туку до таква повреда доаѓа само кога пред правосилната на судската пресуда ќе биде откриен идентитетот на сторителот.
Поради тоа, Судот одлучи да не се поведе постапка за оценување на уставноста на член 21 точка 2 од Законот за кривичната постапка, бидејќи е во согласност со член 13 од Уставот.
Член 35 став 2 во делот „а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето“.
Член 35 став 2 од Законот кој е систематизиран во глава III „Надлежност на судовите и изземање“ е предвидено дека „Странките можат да поднесат барање за изземање до почетокот на главната расправа, а ако за причината за изземањето од членот 33 став 1 на овој закон дознале подоцна, барањето го поднесуваат веднаш по дознавањето“.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 6 од Европската конвенција за човекови права.
Од анализата на целината на член 35 став 2 од Законот, произлегува дека истата содржи генерално правило дека странките можат да поднесат барање за изземање до почетокот на главната расправа, но доколку за причината за изземање дознале по овој момент, исто така, имаа право да истакнат барање за изземање веднаш по дознавањето за причините.
Одредбата се оспорува само по однос на нејзината согласност со член 6 од Европската конвенција за човекови права, но не и по однос на уставните одредби. Ова прашање ќе биде предмет на посебна уставно-судска анализа.
Имајќи предвид дека недостасуваат наводи за повреда на уставноста, што претставува процесна пречка за постапување, Судот оцени дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата согласно член 28 алинеја 3 од Деловникот.
Член 79 став 2 во делот „препис од“, од Законот е со наслов „Увид на бранителот во списите“. Одредбата гласи:
Бранителот има право да направи увид и да добие препис од записниците и другите списи од дејствијата на кои одбраната имала право да присуствува, а кои се чуваат во јавното обвинителство.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 6 од Европската конвенција за човекови права.
Во иницијативата се наведува дека оспорениот дел „препис од“, од член 79 став 2 на Законот, определува дека бранителот има право да добие препис, па истото го толкува дека бранителот може при вршењето на увид на списите рачно да составува преписи од истите, како би можел да се запознае со доказите, па според тоа одбраната е ограничена само на нивно разгледување без да добие копија од нив, а зборот „препис“ го толкува како создавање на белешки за доказите и материјалите, кое нешто е невозможно особено кога станува збор за сложени предмети, поради што смета дека нема еднаквост на оружјата и делотворна одбрана со што се повредува правичната судска постапка.
Судот цени дека ваквиот вид на наводи не го покренуваат механизмот на уставно-судска оцена, бидејќи поаѓаат од сопствената перцепција како би се извршил препис во сложени обемни предмети што навлегува во сферата на примена на одредбата. Од друга страна, Законот за кривичната постапка поставил јасни правила на каков начин бранителот се запознава со доказите и другите материјали неопходни за градење на одбраната на клиентот.
Имајќи предвид што во иницијативата не се означува уставна повреда која би била повредена, а наводите во иницијативата се однесуваат на примената на одредбата, Судот ја отфрли иницијативата за оценување на уставноста на член 79 став 2 во делот „препис од“, од Законот за кривичната постапка, согласно член 28 алинеја 3 од Деловникот.
Член 153 од Законот е систематизиран во глава XVI „Мерки за обезбедување присуство на лица и за непречено водење на кривичната постапка“ (членови 144-180). Под член 153 од Законот стои наслов „Пропаѓање на гаранцијата“ и гласи:
(1) Положената гаранција ќе пропадне и на обвинетиот ќе му се определи притвор, ако:
– не дојде на уредно доставената покана и за тоа не го оправда изостанокот;
– побегне и
– го повтори или доврши кривичното дело или го стори кривичното дело со кое се заканува.
(2) Во случаите од ставот 1 на овој член положената гаранција пропаѓа и со решение ќе се одлучи вредноста дадена како гаранција да се внесе како приход во Буџетот на Република Македонија.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 став 1 алинеја 6, член 30 од Уставот и член 1 од Протоколот на Европската конвенција за човекови права.
Оспорениот член 153 од Законот определува дека доколку обвинетото лице положи гаранција, а притоа не дојде на уредно доставената покана и за тоа не го оправда изостанокот, побегне, го повтори или доврши кривичното дело или го стори кривичното дело со кое се заканува, во тие случаи положената гаранција ќе пропадне на тој начин што со решение ќе се одлучи вредноста на гаранцијата да се внесе како приход во Буџетот на Републиката, а на обвинетото лице ќе му се определи притвор.
Целта на законската мерка – гаранција е да се обезбеди присуство на осомниченото или обвинетото лице и непречено водење на кривичната постапка.
Мерката – гаранција, во текот на истражната постапка, ја определува судијата на претходна постапка, а по одобрувањето на обвинителниот акт, советот од тројца судии на првостепениот суд, под услов да постојат определени околности: опасност од бегство, повторување, довршување или сторување на ново кривично дело со кое се заканува осомничениот или обвинетиот, при што судот, согласно член 150 став 1 од Законот, ја определува таа мерка на предлог на странките.
Согласно член 150 став 2 од Законот, гаранција може да даде осомничениот или обвинетиот лично за себе или некое друго лице, а согласно став 3 од истиот член висината на гаранцијата ја определува судот по службена должност, водејќи сметка за тежината на кривичното дело, личните и семејните прилики и имотната состојба на обвинетиот.
Од изнесените законски одредби, а во врска со наводите во иницијативата со кои се оспорува член 153 од Законот, произлегува дека судот, на предлог на обвинетиот, може да определи мерка – гаранција, со што судот изразува подготвеност да овозможи на обвинетиот да се брани од слобода како една од најважните човекови вредности, иако постојат околности кои укажуваат на опасност од бегство или сторување на кривично дело. Актот за прифаќање на гаранцијата содржи законска закана за пропаѓање на гаранцијата и повторно определување на мерка притвор доколку обвинетиот не присуствува и го попречува водењето на кривичната постапка.
Оттука произлегува дека откако судот ја прифатил мерката – гаранција, а обвинетиот не ја почитува определената мерка-гаранција, законодавецот со член 153 од Законот, определил натамошни процесни кривично-правни правила за пропаѓање на положената гаранција и определување притвор на осомничениот или обвинетиот.
Според тоа, определувањето во член 153 од Законот, да пропадне положената гаранција и да се определи притвор на обвинетиот, се причинско -последично поврзани мерки за обезбедување на присуство на обвинетиот. Пропаѓањето на положената гаранција зависи од однесувањето на обвинетиот, односно положената гаранција не би пропаднала доколку обвинетиот присуствува или не го попречува водењето на кривичната постапка на еден од начините предвидени во член 153 став 1 од Законот.
Во таа смисла, има оправданост, соодветност и пропорционалност меѓу целта – обезбедување присуство и непречено водење на кривичната постапка, од една страна, и дејствијата кои законодавецот, во член 153 од Законот за кривичната постапка, ги определил како незаконити дејствија на обвинетиот кои би довеле до пропаѓање на гаранцијата и определување на мерка притвор од друга страна, а заради непречено водење на кривичната постапка
Гаранцијата, пак, дадена од некое друго лице наместо осомничениот или обвинетиот согласно став 2 од истиот член, е преземање на правна обврска од страна на друго лице дека обвинетиот ќе присуствува и нема да го попречува водењето на кривичната постапка, па неисполнувањето на тие обврски од субјективни причини на обвинетиот има за последица пропаѓање на гаранцијата дадена од друго лице, што исто така има оправданост, соодветност и пропорционалност со законски определената цел.
Тука треба да се има предвид дека преземањето на обврска да се гарантира со сопствен имот за друго лице е направено на доброволна основа со целосна свесност за можните последици, доколку обвинетото лице не ги почитува правилата за непречено водење на постапката.
Оспорениот член 153 од Законот, гледано од неговата содржина -обезбедување присуство на осомничениот или обвинетиот и непречено водење на кривичната постапка преку положување на гаранција, не задира во правото на сопственост како што е наведено во иницијативата.
Упатувањето во иницијативата на случајот Габриќ против Хрватска (9702/04) според наше мислење е несоодветно бидејќи во тој случај станува збор за одземање на паричен износ без да биде спроведена соодветна постапка, а во исто време била изречена и парична казна за прекршок, од каде одземањето на имотот било несразмерно и довело до повреда на Конвенцијата. Во овој случај во прашање се кривично-процесни одредби за замена на определена мерка гаранција со мерка притвор.
Имајќи ја предвид содржината на член 8 алинеја 6 и член 30 од Уставот, наспроти содржината на оспорената одредба, произлегува дека не станува збор за одземање или ограничување на сопственоста за случаи кои не се поврзани со јавен интерес утврден со закон, напротив гонењето на сторителите на кривичните дела и нивната евентуална осуда е од јавен инстерес од општо добро утврден со закон, а гаранцијата и нејзиното пропаѓање се последувателни дејствија кои се преземаат со цел обезбедување на присуство на обвинетиот и непречено водење на кривичната постапката сẻ до нејзино конечно завршување.
Поради тоа, Судот цени дека оспорениот член 153 од Законот за кривичната постапка е во согласност со член 8 став 1 алинеја 6 и со член 30 од Уставот – правото на сопственост и одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста.
– Член 169 став 2 во делот „во рок од 24 часа“, и во делот „Жалбата не го задржува извршувањето на решението“, како и став 3 во делот „во рок од 24 часа“. Оспорениот член е систематизиран во глава XVI „Мерки за обезбедување присуство на лица и за непречено водење на кривичната постапка“, под насловот „Доставување на решението за притвор и правото на жалба“. Одредбата гласи:
(1) Решението за притвор му се предава на лицето на кое се однесува веднаш, но не повеќе од шест часа од неговото изведување пред судијата на претходна постапка. Во списите мора да се назначи часот на изведување пред судијата и часот на предавањето на решението.
(2) Против решението со кое се определува притвор, притвореното лице може да се жали до советот од членот 25 став 5 на овој закон во рок од 24 часа (оспорен дел) од часот на предавањето на решението. Ако притвореното лице прв пат се испитува, по истекот на овој рок, може да изјави жалба при сослушувањето. Жалбата со препис од записникот за сослушување, ако притвореното лице е сослушано, и решението за притворот се доставуваат веднаш до советот. Жалбата не го задржува извршувањето на решението (оспорен дел).
(3) Против решението на судијата на претходна постапка со кое се одбива предлогот за определување притвор, дозволена е жалба во рок од 24 часа до советот од членот 25 став 5 на овој закон. Жалбата не го задржува извршувањето на решението. Против решението на советот од членот 25 став 5 на овој закон, со кое се определува притвор, обвинетиот има право на жалба во рок од 24 часа (оспорен дел) за која одлучува советот на повисокиот суд.
(4) Во случаите од ставовите 2 и 3 на овој член советот што одлучува по жалбата е должен да донесе одлука во рок од 48 часа.
(5) Јавниот обвинител и бранителот можат да бараат да бидат известени за седница на советот и на седницата усно да ги изнесат и да ги образложат своите предлози. Нивното недоаѓање не го спречува одржувањето на седницата.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 5, 6 и 13 од Европската конвенција за човекови права.
Со иницијативата се оспорува член 169 став 2 во делот „во рок од 24 часа“ и став 3 во делот „во рок од 24 часа“. Член 169 став 2 од Законот се однесува на ситуација кога судијата на претходна постапка, по предлог на овластен тужител, донесе решение за определување притвор, тогаш притвореното лице може да се жали до совет од тројца судии на првостепениот суд во рок од 24 часа, а жалбата не го задржува извршувањето на решението.
Став 3 од истиот член, се однесува на ситуација кога судијата на претходна постапка, по предлог на овластен тужител, донесе решение со кое се одбива предлогот за определување притвор, па овластениот тужител поднесе жалба до советот од тројца судии на првостепениот суд, а овој совет потоа ја уважи жалбата на тужителот и определи притвор за осомничениот или обвинетиот, тогаш осомничениот или обвинетиот има право на жалба во рок од 24 часа до советот од повисокиот суд.
Наведените одредби се оспоруваат поради краткиот рок за жалба на притвореното лице, неодлагањето на притворот на притвореното лице при поднесена жалба против решението на судијата на претходна постапка и не доставување на жалбата до притвореното лице од овластениот тужител, поднесена против решението на судијата на претходна постапка. Притоа, нема наводи за тоа кои уставни одредби се оспоруваат, а оспорувањето се однесува по однос на одредби од меѓународни акти, но од целината на наводите може да се извлече заклучок дека се бара оценка по однос на правната сигурност која пак е елемент на владеењето на правото гарантирано во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
Имајќи ја предвид содржината на оспорените делови од член 169 ставови 2 и 3 од Законот, произлегува дека во целината на одредбите се уредени роковите за изјавување на жалба против решение за притвор како и роковите за одлучување против изјавената жалба. Роковите неспорно се кратки, но тука треба да се има предвид дека овие рокови се од правен интерес на притвореното лице за што пократко негово задржување во притвор, поради што рокот од 24 часа има објективна оправданост во минимално времетраење на притворот. Прашањето на недостаток на време за подготвување на одбраната наметнато во иницијативата е фактичко прашање и зависи од многу околности, а не од должината на предвидениот рок за изјавување на жалба.
Воедно, треба да се има предвид дека правото на жалба, како и предвидувањето на краток рок за одлучување по изјавената жалба се делотворен и пропорционален правен лек кој е во насока на што е можно пократко ограничување на слободата на движење на притвореното лице. Во таа насока е и член 6 став 2 од Законот за кривичната постапка, кој предвидел дека „Судот е должен постапката да ја спроведе без одолжување и да ја оневозможи секоја злоупотреба на правата кои им припаѓаат на лицата кои учествуваат во постапката“.
Поради тоа, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 169 став 2 во делот „во рок од 24 часа“ и во делот „Жалбата не го задржува извршувањето на решението“ како и став 3 во делот „во рок од 24 часа“, од Законот, поради тоа што овие делови се во согласност со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
– Член 170 став 5, во делот „во рок од пет часа“ и член 170 од Законот, исто така, е систематизиран во глава XVI „Мерки за обезбедување присуство на лица и за непречено водење на кривичната постапка“ (членови 144-180). Под член 170 од Законот стои наслов „Краткотраен притвор“. Одредбата гласи:
(1) Судијата на претходната постапка може по предлог на јавниот обвинител со писмено и образложено решение да му определи на лицето лишено од слобода краткотраен притвор до 48 часа од доведувањето на лицето лишено од слобода пред судијата на претходна постапка, во случај кога ќе најде дека постои основано сомневање дека лицето е сторител на кривично дело кое му се става на товар и дека постојат основи за определување на мерката притвор од членот 165 став 1 точки 1, 2 и 3 на овој закон, ако јавниот обвинител против лицето сѐ уште не донел наредба за спроведување истражна постапка.
(2) Ако јавниот обвинител по истекот на рокот од 48 часа не поднесе предлог за определување мерка притвор од членот 165 став 1 точки 1, 2 и 3 на овој закон обвинетиот ќе се пушти на слобода.
(3) Во случаи со поголем број обвинети или други особено сложени случаи по образложено барање на јавниот обвинител, судијата на претходната постапка рокот од ставот 1 на овој член може да го продолжи најмногу за уште 48 часа.
(4) Решението за краткотраен притвор од ставот 1 на овој член му се врачува на лицето против кое е определен и се доставува до надлежниот јавен обвинител.
(5) Против решението од ставот 1 на овој член е дозволена жалба во рок од пет часа (оспорен дел) од врачувањето до советот од членот 25 став 5 на овој закон, кој е должен да реши по жалбата во рок од три часа.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 5, 6 и 13 од Европската конвенција за човекови права.
За оваа одредба се изнесени исти наводи како за претходно оспорените делови на член 169 ставови 2 и 3 од Законот, поради што Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 170 став 5 во делот „во рок од пет часа“ од Законот за кривичната постапка, како согласен со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
– Во член 173 став 3 од Законот „Мерки за обезбедување присуство на лица и за непречено водење на кривичната постапка“ се определени условите за укинување на притворот.
Во оспорениот став 3 од истиот член од Законот, е пропишано дека „жалбата не го одлага извршувањето на решението“.
Според иницијативата, предвидувањето жалбата да го одложи извршувањето на решението со кое се укинува притворот на притвореното лице, значи без постоење на судска одлука ограничување на слободата на притвореникот за периодот од најмалку 72 часа, а тоа не е во согласност со член 12 став 2 од Уставот, како и со член 5 од Европската конвенција.
Ваквото тврдење во иницијативата е неосновано од причина што по поднесената иницијатива, оспорената одредба била предмет на измена и дополнување со член 5 од Законот за изменувањата и дополнувањата на Законот за кривичната постапка извршени во 2018 година („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2018 од 31 октомври 2018 година), каде е определено дека „Во членот 173 став 3 по зборот: „Жалбата“ се додава зборот „не“.
Од таму законодавецот направил промена на одредбата во правец на изнесените наводи во иницијативата и оценувањето на уставноста на оваа одредба е беспредметна од кои причини Судот одлучи да ја отфрли согласно член 28 алинеја 3 од Деловникот.
– Член 183 став 2 во делот „или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба“, од Законот е систематизиран во „Мерки за пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети“, под насловот „Претрес на дом“ и гласи:
(1) При претрес на дом се претресува една или повеќе простории кои лицето ги користи како свој дом и простории кои се просторно поврзани со домот и имаат иста цел на користење.
(2) Претрес на домот опфаќа и претрес на подвижните предмети на лицето затечени во домот и другите простории, кога тоа е наведено во наредбата за претрес или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба (оспорен дел).
Според подносителката на иницијативата, од член 8 од Европската конвенција и од одлуките на Европскиот суд, произлегува дека претрес на дом може да се спроведе само врз основа на судски налог, од лица обучени за претрес, изземање на лицето кое спроведува претрес ако има околности поврзани со непристрасност, јасни правила за претрес, присуство на осомничениот и бранителот кои ќе добијат копија од записникот за извршениот претрес, јасен механизам за заштита од злоупотреби, поради што не може да се врши претрес врз основа на „постоење на услови за претрес без наредба“ како што се определува во член 183 став 2 од Законот. Поради тоа, оспорената законска одредба е во спротивност со член 26 од Уставот, како и со член 8 од Европската конвенција.
Член 183 став 2 од Законот се однесува на претрес на домот и опфаќа и претрес на подвижните предмети, кои предмети се затечени во домот и другите простории, кои предмети се на определено лице, кога тоа е наведено во наредбата за претрес (наредба за претрес на домот и на подвижните предмети затечени во домот кои се на определено лице), или кога при постоење на наредба за претрес (наредба за претрес на домот и на подвижните предмети затечени во домот кои се на определено лице), во домот се затече лице за кое постојат услови за претрес без наредба, таа наредба за претрес го опфаќа и затеченото лице.
Претрес е дејствие на истражување на простории, лица и предмети кое се врши под услови и на начин пропишан со закон, согласно член 181 став 1 од Законот, при што претресот на домот го наредува судот со писмена и образложена наредба по барање на јавниот обвинител, а во случај на опасност од одлагање и по барање на правосудната полиција според член 181 став 2 од Законот.
Согласно член 182 став 1, претрес на дом на обвинетиот и на други лица, може да се преземе кога е веројатно дека ќе се пронајде обвинетиот или ќе се пронајдат траги на кривичното дело или предмети важни за кривичната постапка.
Писменото барање за издавање наредба за претрес, пак, мора да содржи, покрај другото, факти што укажуваат на веројатноста дека лицето или предметите важни за кривичната постапка ќе се најдат на опишаното место или кај определено лице согласно член 186 став 2 алинеја 2 од истиот закон.
Од изнесените законски одредби произлегува дека претресот има за цел пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети и прибирање на траги и докази, заради ефикасно водење на кривична постапка. Претресот на дом го наредува суд, по барање на јавниот обвинител, или по барање на правосудната полиција во случај на опасност од одлагање, со тоа што обвинителот или правосудната полиција мора да ги наведат фактите кои укажуваат на веројатноста дека лицето, трагите или предметите ќе се најдат на опишаното место и согласно член 193 став 3 од Законот, при извршен претрес без судска наредба, извршителот на претресот мора веднаш да го извести јавниот обвинител.
За заземање на став за можна повреда на член 26 од Уставот и гарантираната неповредливост на домот треба да се има предвид дека во овој случај се работи за претрес на дом и претрес на подвижни предмети на лице затечено во домот врз основа на наредба за претрес во дом сопственост на друго лице, но во тој дом се затекнува лице за кое постојат исто така основи за претрес што значи дека спрема затекнатото лице кое во моментот престојува во туѓ дом, не може да се заклучи сторена повреда на неповредливост на домот. Во спротивно, односно доколку не би било возможно претресување на затекнато лице за кое не се однесува наредбата и кое не се наоѓа во својот дом, постои голема опасност да не бидат прибавени или откриени важни докази за понатамошно водење на постапката.
Оттука, произлегува дека и претресот на затеченото лице, при постоење на судска наредба за претрес на домот и на подвижните предмети затечени во домот кои се на определено лице, се врши врз основа на закон и судска наредба за претрес и уреденоста во оспорениот дел од законска одредба има оправданост – пронаоѓање на траги и предмети важни за кривична постапка и соодветност – за затеченото лице да има факти кои укажуваат на веројатноста дека и кај тоа лице може да се пронајдат траги и предмети важни за кривичната постапка. Во спротивно, наредбата за претрес на домот нема да биде ефективна законска мерка за пронаоѓање на траги и предмети важни за кривичната постапка, кои дејствија се од јавен интерес, ако во домот нема законска можност за претрес на затечените лица.
При ваква фактичка состојба, оспорениот дел од член 183 став 2 на Законот го има следното значење: кога постои наредба за претрес на домот и други простории, таа наредба се однесува и на подвижните предмети на лица затечени во домот, без оглед дали во наредбата овие лица се наведени или не, ако постојат факти кои укажуваат на веројатноста дека кај тоа лице може да се најдат траги и предмети важни за кривичната постапка. Притоа во оваа ситуација се работи за претрес на лице затечено во туѓ дом, за кој е издадена судска наредба за претрес на дом и други простории.
Впрочем, правото на неповредливост на домот е уставно загарантирано право со член 26 став 1, но Уставот предвидува и можност за ограничување на тоа право со судска одлука заради откривање или спречување на кривични дела според член 26 став 2 од Уставот што не е случај со содржината на оспорената одредба.
Оттука произлегува дека член 183 став 2 во делот „или кога во однос на затеченото лице постојат услови за претрес без наредба“ од Законот, е во согласност со член 26 став 2 од Уставот, поради што Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста.
– Член 185 став 1 во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“ под насловот „Претрес на лице“. Одредбата гласи:
(1) Претрес на лице опфаќа претрес на облеката, обувките, површината на телото, подвижните предмети што лицето ги носи или се во негово владение, просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето (оспорен дел).
Според подносителката, оспорената одредба пропишува претрес и на просторот во кој е затечено лицето, како и на средството за превоз кое се користи во време на претресувањето, без да постои наредба за претрес на просторот и други подвижни предмети, па имајќи предвид дека просторот или средството може да бидат сопственост на трети лица, претресот без судска наредба за соодветниот простор и други подвижни средства претставува повреда на член 25 од Уставот, односно на уставната гаранција за почитување на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот, повреда на член 26 од Уставот, односно на неповредливоста на домот, како и повреда на член 8 од Европската конвенција, односно на правото на почитување на приватниот и семејниот живот и на домот.
Член 185 став 1 од Законот го уредува обемот на опфатот на претрес на лице, при што во таа законска одредба се утврдува дека претресот на лице покрај телото и подвижните предмети што ги носи лицето, го опфаќа и просторот и превозното средство во кои ќе се затече лицето за време на претресувањето.
Целта на законската мерка – претрес е пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети за да се води кривична постапка. Истражното дејствие претрес, значи истражување, барање, пребарување на простории, лица и предмети под услови и на начин пропишан со закон согласно член 181 став 1 од Законот.
Претрес на лице може да се преземе кога е веројатно дека кај него ќе се пронајдат траги или предмети важни за кривичната постапка согласно член 182 став 3 од Законот.
Заедно со цитираните одредби треба да се има предвид и содржината на член 22 точка 17 од Законот, кој под поимот претрес подразбира детално истражување на лице, средство за превоз или дом под услови определени со закон.
Од изнесените законски одредби, произлегува дека услов за претрес на лице е да постои веројатност дека кај лицето ќе се пронајдат траги или предмети важни за кривичната постапка. Претресот на лице се врши на законски уредениот начин односно претходно легитимирање на извршителот на претресот, повикување на лицето доброволно да ги предаде предметите што се бараат, предавање на наредбата за претрес на лицето, поучување на лицето дека има право на бранител кој може да присуствува на претресот согласно член 191 ставови 1 и 2 од Законот, а само во законски определени случаи претресот на лицето се врши без претходно предавање на наредбата, без претходна покана за предавање на лице или предмети и без поука за право на бранител според член 191 став 4 од истиот закон. За секој претрес, се составува записник, кој го потпишува, покрај другите, и лицето врз кое се врши претресот, текот и начинот на вршењето на претресот може да се сними со апарат за визуелно-тонско снимање, а посебно се внимава на местата каде што се пронајдени определени лица и предмети, согласно член 192 став 1 од Законот.
Целта на дејствието претрес на лице, во ситуација кога е исполнет наведениот законски услов и кога се спроведува на изнесениот законски уреден начин, е пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети за водење на кривична постапка (глава XVII од Законот).
Во рамките на наведените законски правила како услов, начин и цел, законодавецот, во оспорениот дел од член 185 став 1, определил претрес на лице да опфаќа покрај телото и подвижните предмети што ги носи лицето и претрес на просторот и превозното средство во кои ќе се затече лицето за време на претресувањето.
Имајќи ги предвид условот, начинот и целта на вршењето на претрес на лице, произлегува дека опфаќањето на просторот и превозното средство во кои ќе се затече лицето во време на претресувањето, покрај претресот на телото и на подвижните предмети што ги носи лицето, има оправданост од аспект на пронаоѓање на траги и предмети важни за кривичната постапка и соодветност односно лицето е затечено во просторот или во средството за превоз во време на претресувањето, при што однапред не може да се знае во кој простор или во кое превозно средство би било лицето затекнато, а заради вршење на претрес на лице. Доколку, пак, претресот на лице го нема обемот на опфатот определен во оспорениот дел од член 185 став 1 на Законот, тогаш сẻ што не е поврзано со телото на лицето, не може да биде предмет на претрес на лицето, со што законската мерка – претрес на лице не би била во функција на пронаоѓање и обезбедување на траги и предмети за водење на кривична постапка и не би била во функција на јавниот интерес, а со тоа не би се обезбедило владеење на правото.
Во однос, на наводот во иницијативата дека оспорениот дел од член 185 став 1 на Законот пропишува претрес без наредба за претрес на просторот и на средството за превоз кои се користат во време на претресувањето, имајќи ги предвид изнесените законски одредби произлегува дека и во случајот утврден во наведената законска одредба постои наредба за претрес на лице со обем на опфат утврден во законската одредба, односно претресувањето на просторот и на превозното средство во кои е затечено претресуваното лице се извршува врз основа на законска одредба пропишана во член 185 став 1 и судска наредба за претрес на лице согласно одредбите од членовите 187, 188 и 189 од истиот закон. Поради тоа, член 185 став 1, во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“ од Законот, е во согласност со член 26 став 2 од Уставот и не претставува ограничување на правото на неповредливост на домот, односно го подразбира секој простор каде лицето ќе биде затечено, но не го подразбира и домот на лицето, за која ситуација Законот предвидел други одредби.
По однос на вршењето претрес во превозното средство, Судот не најде поистоветување со уставната одредба за неповредливост на домот.
Што се однесува до можна повреда на член 25 од Уставот и почитувањето и заштитата на приватноста, достоинството и угледот на граѓаните, судот утврди дека законската формулација на оспорениот дел од одредбата во никој случај не може да предизвика таква повреда. Вмешувањето на државата во приватната сфера на лицето што се претресува во овој случај е нужно и е заштитено од самоволие на органите на државната власт преку јасно поставени правила на кој начин се врши претрес на лице. Тоа не значи дека во примената не може да се направи таква повреда, но тука треба да се има предвид дека примената на одредбите не спаѓа во надлежност на Уставниот суд.
Поради тоа, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 185 став 1 во делот „просторот во кој е затечено лицето во време на преземањето на претресувањето и средството за превоз кое се користи во време на претресувањето“, од Законот за кривичната постапка.
– Член 190 став 3 од Законот е под наслов „Време на извршување на претресот“. Одредбата гласи:
(1) Наредбата за претрес мора да се изврши во рок од 15 дена од денот на нејзиното издавање по чиј истек, без одлагање, мора да му се врати на органот што ја издал наредбата, кој ќе ја поништи.
(2) Наредбата за претрес може да се изврши во кој било ден од седмицата.
(3) Претресувањето се врши дење. Претресувањето може да продолжи и ноќе ако е започнато дење па не е довршено. По исклучок, претресувањето може да се изврши ноќе ако постои опасност од одлагање (оспорена одредба).
Со иницијативата се оспорува целината на ставот 3 од наведената законска одредба, сепак од причините изнесени во иницијативата произлегува дека оспорувањето се однесува на член 190 став 3. Имено, подносителката на иницијативата наведува дека во член 189 алинеја 7 од Законот се определува извршувањето на наредбата за претрес да се спроведува меѓу 5:00 и 21:00 часот, но дека со член 190 став 3 од Законот била предвидена можност за вршење на претрес и надвор од предвиденото време, доколку претресувањето е започнато дење, па може да продолжи и ноќе, или по исклучок, ако постои опасност од одлагање, претресувањето може да се изврши ноќе. Подносителката на иницијативата смета дека законодавецот не ги определил јасно исклучоците за отстапување од дневното време за вршење на претресувањето, поради што член 190 став 3 од Законот не е во согласност со член 25 од Уставот, како и со член 8 од Европската конвенција.
Член 190 став 3 од Законот определува дека претресувањето се врши дење, ако претресувањето е започнато и не е довршено дење, може да продолжи и ноќе и по исклучок, ако постои опасност од одлагање, претресувањето може да се изврши ноќе.
Целта на законската мерка – претрес е пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети заради успешно водење на кривична постапка.
Наредбата за претрес ја издава судијата на претходна постапка, согласно член 188 од Законот, во која покрај другото, во содржината на наредбата мора да биде определено времето на извршување на претресувањето и тоа во период од 5:00 до 21:00 часот или во кое било време согласно член 189 алинеја 7 од истиот закон. Наредбата мора да се изврши во рок од 15 дена од издавањето на наредбата, во кој било ден од седмицата.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека извршувањето на претресувањето се врши по правило дење, но ако претресувањето започнато дење и не е довршено преку ден, по исклучок, ако постои опасност од одлагање, може да продолжи и ноќе, сето тоа во рок од 15 дена од издавањето на наредбата за претрес што има оправданост во пронаоѓање на траги и предмети важни за кривична постапка и соодветност и обезбедување на лица и предмети за водење на кривична постапка.
Во наводите на иницијативата се наведува дека во оспорената законска одредба не се јасно определени исклучоците, односно отстапувањата од дневното вршење на претресувањето, но од содржината на изнесените законски одредби произлегува дека законодавецот определил правило, но и исклучок за периодот во кој се врши претресот, согласно член 190 став 3 и член 189 алинеја 7 од Законот. Од таму отстапување од правилото претресувањето да се врши дење е во функција на временски ефикасно постапување по наредбата за претрес заради довршување на започнат претрес и заради отстранување на секаква опасност од одлагање.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека законодавецот утврдил критериуми и ги објективизирал случаите кога може да се отстапи од дневното извршување на претресувањето. Оспорената одредба оценувана преку аспектите на иницијативата е во согласност со член 25 од Уставот, односно со уставната гаранција за почитување на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот, бидејќи не се повредува личната автономија, емоционалните чувства и интимата како приватна сфера на човекот, со предвидените исклучоци.
Поради тоа, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 190 став 3 од Законот за кривичната постапка.
– Член 193 од Законот е систематизиран во глава XVII „Мерки за пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети“ (членови 181-204). Под член 193 од Законот стои наслов „Влегување во дом врз основа на согласност или наредба за приведување“. Одредбата гласи:
(1) Без наредба за претрес може да се влезе во дом:
-ако држателот на домот се согласува со тоа,
-ако таму се наоѓа лице кое по наредба на суд треба да се притвори или присилно да се доведе,
-поради лишување од слобода на сторител кој е затечен при извршување на кривично дело кое се гони по службена должност или
-на место каде што е извршено кривично дело заради вршење увид.
(2) Во случаите од ставот 1 на овој член нема да се состави записник, туку на држателот на домот веднаш ќе му се издаде потврда, во која ќе се назначи причината за влегувањето во домот и сите забелешки на држателот. Ако во домот е извршен и претрес тогаш ќе се состави записник во согласност со членот 192 од овој закон кој мора да ги содржи причините за претрес без наредба.
(3) Кога е извршен претрес без наредба за претрес, извршителот на претресот мора веднаш да го извести јавниот обвинител.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 26 од Уставот и членовите 8 и 13 од Европската конвенција за човекови права.
Со иницијативата се оспорува целината на член 193 од Законот, односно сите три става, во насока дали воопшто може да се предвиди постоење на одредби за претрес на дом без судска наредба, односно без судска одлука, недоволната уреденост на одделни прашања опфатени со оспорените законски одредби како незапознавање на држателот на домот со можноста да го одбие влезот на јавниот обвинител или полицијата без судска наредба, потоа незапознавањето на тоа лице со правото да поднесе жалба или приговор ако му се повредени неговите права во тие ситуации, непредвидувањето на судска контрола на законитоста на преземените дејствија, неразграничување на термините „претрес“ и „увид“, овозможување јавниот обвинител или полицијата секогаш при извршено кривично дело да спроведуваат увид на место без судска наредба, неразработување на правото на жалба/приговор на држателот на домот во врска со потврдата издадена од страна на органот кој влегол во домот, неуредувањето на надлежностите на јавниот обвинител кон полицијата во ситуација кога полицијата извршила претрес без наредба за претрес.
Од содржината на оспорената одредба произлегува дека во дом без наредба за претрес согласно член 193 став 1 од Законот, може да се влезе во четири случаи и тоа врз основа на согласност на држателот на домот, ако во тој дом се наоѓа лице за кое постои судска наредба за притвор или за присилно доведување, ако во тој дом лицето е затечено во извршување на кривично дело кое се гони по службена должност па лицето се лишува од слобода, ако тој дом е место каде што е извршено кривично дело. За вакви случаи, ставот 2 од одредбата предвидува дека нема да се состави записник, туку на држателот на домот веднаш ќе му се издаде потврда со назначување на причината за влегување во домот и сите забелешки на држателот, па доколку во домот е извршен и претрес тогаш ќе се состави записник за претрес, согласно член 192 од Законот, во кој задолжително ќе се наведат причините за претрес без наредба.
Во случај кога е извршен претрес без наредба за претрес, извршителот на претресот мора веднаш да го извести јавниот обвинител согласно став 3 од член 193 од Законот.
Во конкретниот случај, со Решението У.бр.168/2012 од 25 септември 2013 година, Судот не повел постапка за оценување на уставноста на член 193 став 1 од Законот за Кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија„ бр.150/2010, 51/2011 и 100/2012).
Во оваа постапка судот направил анализа на целината на член 193 став 1 од Законот и утврдил дека е во согласност со член 26 од Уставот бидејќи се работи за случаи кога држателот на домот се согласува да се влезе во неговиот дом без наредба за претрес, кога претходно е издадена наредба за приведување или притварање на лице, затоа што оваа наредба по автоматизам ги содржи и елементите за претрес на дом, кога се врши лишување од слобода на сторител затекнат во извршување на кривично дело или кога е потребно да се изврши увид на место каде е извршено кривичното дело.
Во став 2 од оспорената одредба, законодавецот предвидел на држателот на домот веднаш да му се издаде потврда во која ќе се наведат причините за влегување во домот, како и сите забелешки на држателот на домот без да се сочини записник, а во потврдата да се внесат причините за влегување со сите забелешки на држателот, како и причините за претрес без наредба. Кога е извршен ваков претрес според став 3 од истиот член, извршителот на претресот мора веднаш да го извести јавниот обвинител. За тоа какви елементи мора да содржи записникот за претрес определува член 192 од Законот, во кој, меѓу другото, е определено дека и држателот на станот во кој се врши претрес го потпишува записникот и прима потврда за евентуално одземање на предмети.
Треба да се има предвид дека влегувањето во дом без наредба за претрес, поради лишување од слобода на сторител кој е затечен при извршување на кривично дело кое се гони по службена должност се заснова на два факти: лицето е затечено при извршување на кривично дело кое се гони по службена должност и влегувањето е поради лишување од слобода на сторителот на кривичното дело, па ваквото нарушување на неповредливоста на домот гарантирана со член 26 од Уставот, има своја оправданост. Доколку не се постапи на ваков начин постои голема опасност сторителот на кривичното дело да стане недостапен на органите на прогонот со што би ја избегнал кривичната одговорност.
Во смисла на сето наведено, треба да се има предвид дека и за вакви ситуации, законодавецот пропишал процедурални правила за сочинување на записник, потпишување на истиот и обврска за задолжително известување на јавниот обвинител.
Во согласност со член 290 од Законот, за сите претходно наведени случаи на влегување во домот без наредба за претрес, држателот на домот доколку смета дека со преземањето на некое од дејствијата е повредено некое негово право, може да поднесе жалба во рок од 8 дена од сторувањето на дејствието до судијата на претходна постапка, а против решението на судијата на претходна постапка може да поднесе жалба до советот на првостепениот суд, како и да поднесе кривична пријава или правната заштита да ја остварува на друг начин. По однос на наводите на подносителот на иницијативата дека во означената законска одредба не била пропишана обврска за јавниот обвинител или полицијата да го запознаат лицето со можноста да го одбие нивното влегување во неговиот дом без судска наредба, како и за неговото право да поднесе жалба или приговор ако му се повредени неговите права во тие ситуации, а не била предвидена ниту судска контрола на законитоста на преземените дејствија, Судот утврди дека постои делотворен правен лек за случаите кога доаѓа до нарушување на непровредливоста на домот заради цел од повисок јавен интерес, а тоа е обезбедување на докази важни за кривичната постапка, спречување на сторителот во моментот кога извршува кривично дело и други ситуации кои бараат итно и неодложно постапување.
Што се однесува до наводите во иницијативата дека во член 193 став 1 од Законот се предвидуваат два различни термини „претрес“ и „увид“ без да е наведено зошто законодавецот ги разликува истите и дека тоа води кон арбитрарност во постапувањето на јавниот обвинител или полицијата, од содржината на законската одредба произлегува дека изразот „увид“ е употребен само во однос на местото во домот каде што е извршено кривично дело согласно член 193 став 1 алинеја 4, не и за другите случаи предвидени во член 193 став 1 од Законот, од што понатаму произлегува дека дејствието – увид има помал опфат на истражување на трагите на кривичното дело отколку претресот на целиот дом.
Во иницијативата се наведува дека во член 193 став 3 од Законот, законодавецот пропуштил да ги дефинира надлежностите кои треба да ги преземе јавниот обвинител во ваков случај и непредвидувањето судска контрола над законитоста на преземените дејствија од страна на јавниот обвинител.
По овие наводи, Судот утврди дека во член 283 од Законот, законодавецот определил дека по приемот на кривичната пријава или по добиеното известување од полицијата, со постапката раководи јавниот обвинител при што правосудната полиција е должна да постапува по наредбите и насоките на јавниот обвинител согласно со член 284 став 2 од овој закон. За преземените мерки и проверки по наредба или по насоки на јавниот обвинител, полицијата и другите органи се должни да дадат известување најдоцна во рок од 30 дена од приемот на наредбата. Согласно ставот 4 од истиот член „Само во исклучително сложени случаи за тешки кривични дела извршени од повеќе лица или од организирана криминална група, правосудната полиција може да бара одобрение од јавниот обвинител за продолжување на рокот од ставот 2 на овој член. Во дополнително дадениот рок, кој не може да биде подолг од 30 дена, правосудната полиција е должна јавниот обвинител да го извести за дотогаш преземените дејствија и за резултатите од нив“.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека за наведените четири случаи од член 193 став 1 на влегување во дом без наредба за претрес постојат и механизми за остварување на правата на држателот на домот доколку смета дека со преземените дејствија на јавниот обвинител или извршителот на претресот му е повредено некое право. Имајќи предвид дека овој суд веќе одлучувал за согласноста на оваа одредба со член 26 од Уставот во постапката по предметот У бр.168/2012 и не повел постапка, а наводите во иницијативата не нудат основи за поинакво одлучување, Судот утврди дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата во овој дел согласно член 28 алинеја 2 од Деловникот.
Имајќи предвид дека ставовите 2 и 3 од оспорената одредба, разгледувани како целина со останатите цитирани одредби од Законот, претставуваат делотворен правен лек заради предвиденоста на судската контрола на законитоста во постапувањето, правото на жалба и други елементи од значење за заштита од неосновано и непотребно нарушување на домот, па со оглед дека законската одредба ја конкретизира уставната определба да може да се ограничи правото на неповредливост на домот со судска одлука ако е тоа потребно за откривање на кривично дело, сметаме дека не постои повреда на член 26 од Уставот за овие одредби, поради што, Судот одлучи да не поведе постапка.
– Член 194 став 3 од Законот, под наслов „Наредба за привремено одземање на предмети“ пропишува:
(3) Наредбата за привремено одземање на предмети содржи назив на судот, правен основ за привремено одземање на предмети, определување и прецизен опис на предметите што треба привремено да се одземат, име и презиме на лицето од кое треба привремено да се одземат предметите, место на кое, односно во кое треба привремено да се одземат предметите, рок во кој треба да се одземат и поука за правен лек (оспорена одредба).
Со иницијативата се оспорува неопределувањето во член 194 став 3 од Законот на рокот до кога привремено одземените предмети можат да бидат задржани што создава правна несигурност за сопственикот, можност за повеќегодишно невраќање од страна на јавниот обвинител или полицијата, како и можност за злоупотреби и повреди на сопственоста од страна на органите на прогон.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеи 3 и 8 и член 30 од Уставот, како и спротивна на член 1 од Протоколот 1 од Европската конвенција за човекови права.
Оспорената одредба се однесува на обезбедување на предмети, и тоа оние предмети што според Кривичниот законик треба да се одземат, тоа се предмети што се употребени или биле наменети за извршување на кривично дело или што настанале од извршување на кривично дело, можат да се одземат ако се сопственост на сторителот спроед член 68 став 1 од Кривичниот законик, исто така, предметите за кои постои опасност повторно да бидат употребени за извршување кривично дело или ако тоа го бараат интересите на општата безбедност или причините на моралот, ќе се одземат без оглед дали се сопственост на сторителот или на трето лице, согласно член 68 став 2 од Кривичниот законик или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка согласно член 194 став 1 од Законот за кривична постапка.
Оспорената законска одредба, член 194 став 3, припаѓа на тој потсистем на законски правила, од каде произлегува дека и член 194 став 3 од Законот треба да се разбере како законска мерка за обезбедување на предметите што според Кривичниот законик треба да се одземат или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка. Притоа, член 194 став 2 од Законот утврдува дека суд, по претходен предлог на правосудната полиција или јавниот обвинител, одлучува за издавање на наредбата која гласи „наредба за привремено одземање на предмети“.
При анализата, Судот ја имаше предвид содржината на целината на член 202 и посебно ставовите 8 и 9 од Законот за кривична постапка. Во овие одредби е предвидено дека привременото одземање на имот или предмети заради обезбедување, може да трае најдолго до завршување на кривичната постапка пред првостепениот суд, а ако вакви мерки се определени во претходна постапка, ќе се укинат по службена должност доколку истражната постапка не започне во рок од три месеци од денот на донесување на решението со кое се определени. Уште повеќе што член 202 став 10, предвидува и можност за укинување на мерката, пред наведените рокови под услови пропишани со закон.
Во оспорениот член 194 став 3 од Законот, во наредбата за привремено одземање на предмети се наведува, покрај другото, правниот основ за привремено одземање на предмети, определување и прецизен опис на предметите што треба привремено да се одземат, име и презиме на лицето од кое треба привремено да се одземат предметите, местото на кое односно во кое треба привремено да се одземат предметите, што значи во содржината на оспорената одредба изразот „привремено“ е посебно потенциран и нагласен. Покрај тоа, согласно член 195 став 2 од Законот „При одземањето на предметите ќе се назначи каде се пронајдени и ќе се опишат, а по потреба и на друг начин ќе се обезбеди утврдување на нивната идентичност. За одземените предмети се издава потврда“ .
Според анализата на наведените законски одредби во една целина, произлегува дека член 194 став 3 од Законот определува привремено одземање на конкретно определени предмети, оние што според Кривичниот законик треба да се одземат или оние што можат да послужат како доказ во кривичната постапка, при што целта е да се обезбедат предметите поврзани со кривичната постапка. Оттука произлегува дека привременото одземање на конкретно определени предмети, може да трае најдолго до завршувањето на кривичната постапка.
По однос на наводната повреда на правата на сопственост над привремено одземените предмети по нивното враќање на сопственикот, законодавецот предвидел заштитни одредби – чување од државните органи пропишано во член 194 став 1, издавање на потврда со опис со кој се обезбедува утврдување идентичност на предметите при враќање, пропишано во член 195 став 2 од Законот.
Имајќи го предвид изнесеното, односно оправданоста – обезбедување на предмети поврзани со кривичната постапка и соодветноста -привремено одземање на предметите, најдолго до завршувањето на кривичната постапка, произлегува дека член 194 став 3 од Законот е во согласност со член 8 став 1 алинеи 1 и 3 односно со владеењето на правото, алинеја 8 од истиот член, хуманизмот и социјалната правда и со член 30 од Уставот, односно со можноста за ограничување на правото на сопственоста само во случај на постоење на јавен интерес.
Поради тоа, Судот, одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 194 став 3 од Законот за кривичната постапка.
– Член 196 став 1 од Законот носи наслов „Привремено одземање предмети без наредба“. Одредбата гласи:
(1) Предметите од членот 194 став 1 на овој закон може привремено да се одземат и без наредба од судот доколку постои опасност од одлагање и за кои постојат основи за сомневање дека се предмети на кривично дело. Доколку лицето кое се претресува изрично се спротивстави на одземањето на предметите, јавниот обвинител во рок од 72 часа од извршениот претрес ќе поднесе барање до судијата на претходната постапка за дополнително одобрување за одземање на предмети (оспорена одредба).
(2) Доколку судијата на претходната постапка го одбие барањето на јавниот обвинител, одземените предмети не може да се користат како доказ во кривичната постапка. Привремено одземените предмети веднаш ќе му се вратат на лицето од кое се одземени.
– Член 194 став 1 од Законот, на кој упатува оспорениот член 196 став 1 од Законот, гласи:
(1) Предметите што според Кривичниот законик треба да се одземат или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка привремено ќе се одземат и ќе му се предадат на чување на јавниот обвинител или органот определен со посебен закон или на друг начин ќе се обезбеди нивното чување.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеи 3 и 8 и членови 17, 18, 25 и 30 од Уставот, како и член 1 од Протоколот 1 од Европската конвенција за човекови права.
Според подносителката, непостоење на судска наредба за одземање на предметите, без оглед што одземањето е поради постоење опасност за одлагање и поради постоење основи за сомневање дека тие предмети се предмети на кривично дело, имено, постоење „опасност за одлагање“ не е специфицирано, односно не е поблиску законски определено, а додека постоење „основи за сомневање“ значи сознанија за докази, но сознанијата не се докази, па одземањето без судска наредба на компјутери, телефони, претставува ограничување на слободата и тајноста на облиците на општење. Во ситуација кога претресуваното лице изречно се спротивставува на одземањето на предметите, предметите сепак се одземале без судска наредба, потоа наместо веднаш, јавниот обвинител во предолг рок од 72 часа од извршениот претрес и одземањето на предметите треба да поднесе барање за дополнително одобрување за одземање предмети до судијата на претходна постапка.
Подносителката смета дека законодавецот, кога ја предвидел можноста лицето кое се претресува да се противи на истото, требало да предвиди и обврска јавниот обвинител да го извести лицето за своето право, како и детално да се разработи кој би постапувал по истакнатите приговори, во кој рок би се одлучувало по истите и да определи надомест на штета за веќе одземените предмети без судска наредба, во случај судијата на претходна постапка да го одбие барањето на јавниот обвинител за дополнително одобрување за одземање на предмети.
Во оспорената одредба, законодавецот пропишал дека предметите од член 194 став 1, може привремено да се одземат и без судска наредба доколку кумулативно се исполнети два законски услови: првиот, ако постои опасност од одлагање и вториот, за кои предмети постојат основи за сомневање дека се предмети на кривично дело. Под „опасност од одлагање“ на привремено одземање на предметите од член 194 став 1 се подразбира обезбедување на предмети релевантни за кривичната постапка чие одлагање на привремено одземање ја загрозува кривичната постапка, а под „основи за сомневање дека се предмети на кривично дело“ се подразбира да постојат факти, и докази за тие факти, дека тие предмети треба да се одземат според Кривичниот законик, односно тие предмети биле употребени или биле наменети за извршување на кривично дело или настанале од извршување на кривично дело, или постои опасност повторно да бидат употребени за извршување кривично дело и тие предмети можат да послужат како доказ во кривичната постапка. Оттука произлегува дека оваа законска мерка – привремено одземање предмети без наредба ја налага итноста во постапката да се постапува во ситуации кога мора веднаш и без одлагање за поднесување на барање и чекање на судска одлука за претрес и за одземање на предмети при постоење на основи за сомневање дека тие предмети се поврзани со кривичното дело.
Во член 196 став 1 од Законот, законодавецот го уредил постапувањето на јавниот обвинител во ситуација кога лицето кое се претресува изречно се спротивставува на привременото одземање предмети определени во членот 194 став 1 на Законот, без наредба, обврска за јавниот обвинител, во рок од 72 часа од извршениот претрес, да поднесе барање до судијата на претходна постапка за дополнително одобрување за одземање на предмети, па доколку тоа барање биде одбиено, одземените предмети не може да се користат како доказ во кривичната постапка и предметите веднаш ќе му се вратат на лицето од кое се одземени, согласно член 196 став 2. Според тоа, ставот 2 на член 196 од Законот, е контролен механизам од евентуално произволно постапување на јавниот обвинител. Ваквите законски одредби претставуваат конзистентно продолжување на член 194 став 1 од Законот и разработување на законската мерка -обезбедување на предмети поврзани со кривично дело без наредба, во специфична ситуација.
Во спротивно, оваа законска мерка би била бесцелна, а необезбедувањето на предметите од член 194 став 1 од Законот, битно би се одразило на водењето на кривичната постапка и не би било во функција на владеење на правото, што е јавен интерес.
Наводите за одземање на компјутери и телефони, како можно ограничување на слободата и тајноста на облиците на општење, Судот ги цени како наводи поврзани со примена во конкретни случаи бидејќи оспорениот член 196 став 1 од Законот, не содржи спецификација на кои било предмети кои би можеле да бидат одземени. Според тоа, одземање на наведените предмети и можна повреда на слободата и тајноста на облиците на општење е прашање на секој конкретен случај.
По однос на наводите со кои се бара да се внесе одредена содржина или појаснување на оспорените одредби, Судот утврди дека се наводи кои одат во насока Уставниот суд да се јави во улога на законодавец што не е негова надлежност.
Имајќи го предвид изнесеното, оспорениот член 196 став 1 од Законот, оценуван од аспектите на иницијативата, има оправданост – обезбедување на предмети што според Кривичниот законик, треба да се одземат или што можат да послужат како доказ во кривичната постапка и соодветност – привремено одземање на предметите, најдолго до завршувањето на кривичната постапка. Од таму произлегува дека член 196 став 1 од Законот е во согласност со член 8 став 1 алинеите 3 и 8 односно со владеењето на правото и со хуманизмот и социјалната правда, потоа со Амандман XIX – слободата и неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација, член 18 уставната гаранција за сигурноста и тајноста на личните податоци, член 25 односно уставната гаранција за почитувањето и заштита на приватноста на личниот и семејниот живот, на достоинството и угледот и член 30 од Уставот, односно правото на сопственоста.
Поради тоа, Судот одлучи да не се поведе постапка за оценување на уставноста на член 196 став 1 од Законот за кривичната постапка.
– Оспорениот член 200 ставови 3 и 8 од Законот, под наслов „Постапување со податоци кои се банкарска тајна, имот во банкарски сеф, следење на платен промет и трансакции на сметки и привремено запирање на извршување определени финансиски трансакции“. Одредбата гласи:
(1) Ако постои основано сомневање дека одредено лице на своите банкарски сметки прима, чува, пренесува или на друг начин располага со приноси од казниво дело, а тој принос е важен за истражната постапка на тоа кривично дело или според законот подлежи на присилно одземање, по образложено барање од јавниот обвинител, судот може да издаде решение со кое на банката или на другите финансиски институции ќе им нареди да му достават документација и податоци за банкарските сметки и други финансиски трансакции и работи на тоа лице, како и за лицата за кои основано се верува дека се вклучени во тие финансиски трансакции или работи на осомничениот, ако таквите податоци би можеле да бидат доказ во кривичната постапка.
(2) Барањето на јавниот обвинител се однесува за податоци на правно или физичко лице, за сите приноси што ги прима, чува, пренесува или на друг начин располага со нив.
(3) Ако лицето од ставот 1 на овој член чува во банкарски сеф, или на друг начин располага со приноси од казниво дело, а тој принос е важен за истражната постапка на тоа кривично дело или според законот подлежи на присилно одземање, по образложено барање од јавниот обвинител, судот може да издаде решение со кое ќе ѝ наложи на банката да му овозможи на јавниот обвинител пристап до сефот (оспорена одредба).
(4) Во решенијата од ставовите 1 и 3 на овој член ќе се определи и рокот во кој банката или другата финансиска институција мора да постапат по нив.
(5) Пред почетокот и во текот на истражната постапка одлука по барањето на јавниот обвинител од ставовите 1 и 3 на овој член донесува судијата на претходната постапка, а по подигањето на обвинението судот пред кој ќе се одржи претресот. Судијата на претходната постапка одлучува по барањето на јавниот обвинител веднаш, а најдоцна во рок од 12 часа од приемот на барањето. Ако судијата на претходната постапка не го прифати барањето на јавниот обвинител без одлагање ќе побара советот да донесе одлука, од член 25 став 5 на овој закон. Советот донесува одлука во рок од 24 часа од приемот на барањето.
(6) Ако постојат околностите од ставот 1 на овој член по образложен предлог на јавниот обвинител, судијата на претходната постапка може со решение да ѝ наложи на банката или на другата финансиска институција да го следи платниот промет, трансакциите на сметките или други работи на определено лице и редовно да го известува јавниот обвинител за времето определено во решението.
(7) По образложен предлог на јавниот обвинител, судот со решение може да им наложи на финансиска институција или на правно лице привремено да го запрат извршувањето на одредена финансиска трансакција или работа, а имотот привремено се одзема.
(8) Во итни случаи јавниот обвинител може да ги определи мерките од ставовите 1, 3, 6 и 7 на овој член и без судска наредба. За преземените мерки јавниот обвинител веднаш го известува судијата на претходната постапка, кој во рок од 72 часа треба да ја издаде наредбата. Во случај судијата на претходната постапка да не издаде наредба, јавниот обвинител ќе ги врати податоците без претходно да ги отвори (оспорена одредба).
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 3 од Уставот, како и членови 8 и 13 од Европската конвенција за човекови права.
Во иницијативата, член 200 став 3 од Законот се оспорува затоа што не е уредено постапувањето на јавниот обвинител пред пристапот до банкарски сеф (требало да го извести засегнатото лице, да му ја предочи наредбата, да го поучи за неговите права како и на правото да повика бранител, да присуствува на пристапувањето до сефот; доколку засегнатото лице одбие да присуствува на пристапувањето до сефот, да се обезбеди независен сведок), што овозможува во текот на пристапот до сефот да се вршат можни злоупотреби, контаминирање на доказите прибавени на овој начин и повреда на деловна и професионална тајна содржана во контролираните материјали, а не било предвидено ниту донесување на решение за изрекување на мерка – привремено одземање на предмети, против кое засегнатото лице би имало право на жалба, па ваквото постапување било непропорционално на легитимната цел – важност на истражната постапка.
Член 200 став 8 од Законот, пак, се оспорува затоа што предвидува можност јавниот обвинител да определи мерки од ставовите 1, 3, 6 и 7 од истиот член без судска наредба и без судска контрола иако во други одредби од Законот се предвидува можност судијата на претходна постапка и усно да може да биде известен и во итни случаи да издаде наредба за претрес веднаш, а не во рок од 72 часа, со што пропишувањето на таквиот легитимитет на јавниот обвинител овозможува негово запознавање со податоци од приватен карактер без контрола од страна на суд и може да бидат искористени за злоупотреба во отсуство на механизам за заштита, а покрај тоа законодавецот не го дефинирал изразот „итен случај“, односно не ги определил исклучоците во кои јавниот обвинител може без судска наредба да ги определи мерките од член 200 ставови 1, 3, 6 и 7 на Законот.
Од фактичката состојба на член 200 став 3 од Законот, произлегува дека во ситуација кога лицето за кое постои основано сомневање дека во банкарски сеф чува или на друг начин располага со приноси од казниво дело, а тој принос е важен за истражната постапка на тоа кривично дело или според Законот подлежи на присилно одземање, судот со решение, по образложено барање од јавниот обвинител, може да ѝ наложи на банката да му овозможи на јавниот обвинител пристап до сефот.
Во однос на член 200 став 8 од Законот, во итни случаи јавниот обвинител може да ги определи мерките од ставовите 1, 3, 6 и 7 од член 200, да нареди на банката доставување документација и податоци за банкарските сметки и други финансиски трансакции и работи на одредено лице; да наложи на банката да му овозможи пристап до банкарскиот сеф на одредено лице; да ѝ наложи на банката да го следи платниот промет, трансакциите на сметките или други работи на определено лице и редовно да го известува јавниот обвинител во временскиот период определен во решението; да наложи на финансиска институција или на правно лице привремено да го запрат извршувањето на одредена финансиска трансакција или работа, а имотот привремено да го одземе и тоа да го направи без судска наредба, при што за преземените мерки јавниот обвинител веднаш го известува судијата на претходната постапка, кој во рок од 72 часа треба да ја издаде наредбата, па доколку не ја издаде наредбата, јавниот обвинител ќе ги врати податоците без претходно да ги отвори.
Имајќи предвид дека глава XVII „Мерки за пронаоѓање и обезбедување на лица и предмети“ од Законот, покрај другото, е посветена на мерки за обезбедување на предмети, меѓу кои и на приноси од казниво дело, што според Законот подлежат на присилно одземање или приноси што се важни за истражната постапка за тоа кривично дело, а оспорената законска одредба, член 200 од Законот, припаѓа на тој потсистем на законски правила, произлегува дека и одредбите од член 200 на Законот треба да се разберат како законски мерки за обезбедување на наведените приноси од казниво дело што според Законот подлежат на присилно одземање или што се важни за истражната постапка за тоа кривично дело.
Во член 200 став 3 од Законот, законодавецот пропишал дека по образложено барање од јавниот обвинител, судот со решение може да наложи на банката да му овозможи на јавниот обвинител пристап до банкарскиот сеф на лицето за кое постои основано сомневање дека во банкарски сеф чува или на друг начин располага со приноси од казниво дело, а тој принос е важен за истражната постапка на тоа кривично дело или според Законот подлежи на присилно одземање.
Оваа законска одредба, член 200 став 3, понатаму е разработена со други одредби од истиот член на Законот, така што во ставот 5 се определува дека по барањето на јавниот обвинител за пристап до банкарски сеф на определено лице одлучува судијата на претходна постапка ако барањето на јавниот обвинител е поднесено пред или во текот на истражната постапка, односно судот пред кој ќе се одржи јавната расправа, ако барањето на јавниот обвинител е поднесено по подигањето на обвинението), потоа дека судската одлука може да биде прифаќање или неприфаќање на барањето за пристап до банкарскиот сеф, при што судијата на претходна постапка одлучува веднаш, а најдоцна во рок од 12 часа од приемот на барањето, па во случај кога тој судија нема да го прифати барањето на јавниот обвинител, без одлагање ќе побара советот од тројца судии на првостепениот суд да одлучи по барањето на јавниот обвинител, а овој совет донесува одлука во рок од 24 часа од приемот на барањето. Покрај тоа, во член 200 став 4 од Законот се разработува ставот 3 од истиот член на Законот така што се определува дека во решението на судот, со кое се наложува на банката да овозможи на јавниот обвинител пристап до банкарскиот сеф на определено лице се определува и рокот во кој банката мора да овозможи пристап до сефот.
Имајќи го предвид значењето на законската материја уредена во член 200 од Законот за кривична постапка, Судот одлучи да даде издржана анализа на ваквото законско решение иако аспектите од иницијативата одат во друга насока, но во овој случај без да навлегува во оценка на уставноста. Ова од причина што наводите во иницијативата за недостатоци на одредбата, за недефинирање на одредени поими, за начинот како би требало да постапи јавниот обвинител, за можна злоупотреба, не се наводи кои можат да го покренат механизмот на уставно-судска оценка. Тоа се однесува и на правото на заштита на деловна тајна кое не е уставна проблематика, а јавниот обвинител во секој случај поврзано со неговата дејност доаѓа до податоци од приватен карактер и на кој начин истите ги користи и штити е законска материја. Воедно, Судот имаше предвид дека иницијативата бара оценка на согласноста на одредбата со член 8 став 3 од Уставот, која како норма не постои.
По однос на овој дел од иницијативата, Судот, одлучи да ја отфрли иницијативата согласно член 28 алинеи 1 и 3 од Уставот.
– Член 249 од Законот, е систематизиран во глава XVIII „Доказни средства“ (членови 205-251). Глава XVIII ги опфаќа следните делови: подглава 1 „Исказ на обвинетиот“ (членови 205-211); подглава 2 „Сведоци“ (членови 212-232); подглава 3 „Увид и реконструкција“ (членови 233-235); подглава 4 „Вештачење“ (членови 236-249) и подглава 5 „Снимка и електронски доказ“ (членови 250-251). Одредбата гласи:
(1) Телесен преглед на обвинетиот или на други лица ќе се преземе и без нивна согласност ако е потребно да се утврдат фактите важни за кривичната постапка.
(2) Земање на крв и други лекарски дејствија, кои според правилата на медицинската наука се преземаат заради анализа, идентификација на лица и утврдување на други факти важни за кривичната постапка, можат да се преземат и без согласност од лицето кое се прегледува, ако поради тоа не би настапила некаква штета по неговото здравје.
(3) Примероци за спроведување на ДНК анализа може да се земат, кога тоа е потребно заради идентификација на лица или заради споредување со други биолошки траги и други ДНК профили, и за тоа не е потребна согласност од лицето.
(4) Не е дозволено спрема обвинетиот или сведокот да се применат медицински интервенции или да им се даваат такви средства со кои би се влијаело врз нивната свест и волја при давањето на исказ.
(5) Доколку не се поведе постапка, земените примероци согласно со овој член можат да се чуваат до застареност на кривичното гонење според одредбите на Кривичниот законик.
Во конкретниот случај, Уставниот суд, со Решението У.бр.8/2018 од 20 јуни 2018 година, не поведе постапка за оценување на уставноста на член 249 ставови 1, 2 и 3 од Законот за кривичната постапка.
Во постапката по овој предмет, Судот тргна од анализата на членовите 236, 237, 239, 240, 241, 243 и 244 и утврди дека вештачењето се определува со писмена наредба (дејствијата од оспорениот член 249 влегуваат во оваа категорија). Судот имаше предвид дека согласно став 3 од член 236 од Законот, оваа наредба во текот на претходната постапка ја донесува јавниот обвинител, а на главната расправа ја донесува судот, согласно со член 394 кој се однесува на дополнение на доказната постапка.
Од таму според Судот, телесниот преглед, земањето крв и други лекарски дејствија, како елементи на вештачењето во кривичната постапка во делот на обезбедување на докази, кои се предвидени со оспорените одредби од член 249 од Законот, се вршат по писмена наредба од јавен обвинител во претходната постапка, или по писмена наредба на судот на главната расправа. Вештачењето во кое спаѓаат и наведените дејствија, се определува кога за утврдување или оцена на некој важен факт треба да се прибави наод или мислење од лице кое располага со потребното стручно знаење и вештачењето по правило го вршат вештаци запишани во регистарот на вештаци. Во наредбата на јавниот обвинител или судот, ќе се наведе во однос на кои факти се врши вештачење и кому тоа му се доверува.
Според Судот, законодавецот прецизно ја регулирал предметната материја во која одредбите кои се системски конципирани и не можат изолирано да се разгледуваат, а во тој контекст и оспорените законски одредби се дел од концептот на вештачењето како доказно средство во кривичната постапка. Воедно, неспорно е дека во постапката на вештачење раководи органот кој го одобрил, и за тоа не е потребна согласност од лицето кое е предмет на вршење на телесниот преглед, земање крв и други лекарски дејствија со оглед на тоа што се работи за кривична постапка уредена со закон, во која се утврдуваат факти и докази за кривично дело, а не за апсолутни права гледани од аспект на наводите кои се истакнуваат во иницијативата, па оттука и од овој аспект со кој се оспорува уставноста на одредбите од Законот се неосновани.
Судот оценил дека член 249 ставови 1, 2 и 3 од Законот за кривичната постапка е во согласност со одредбите од член 9 став 2, член 11 став 1 и член 18 од Уставот.
При анализата на сега оспорениот член 249 од Законот како целина, ја имавме предвид изнесената уставно-судска практика, но во постапката по овој предмет ќе дадеме осврт на другите основи и нови причини од конкретната иницијатива заради утврдување на околностите дали постои исполнување на условите од член 28 алинеја 2 од Деловникот. Притоа имавме предвид дека од наводите во иницијативата, предмет на оспорување е член 249 ставови 1, 2, 3 и 5 од Законот, но не и став 4, иако се наведува како оспорена одредбата во целост.
Член 249 став 1 од Законот се оспорува затоа што предвидува телесен преглед без согласност да се презема и „на други лица“, не само на обвинетиот, потоа без јасна дефиниција за тоа кои се „другите лица“, без да се наведе дека тој преглед се презема доколку не постои друг начин на обезбедување докази, без да се наведе постоење на судска наредба за тоа и без да се предвиди контрола над спроведувањето на оваа мерка. Член 249 став 2 од Законот се оспорува бидејќи не бил уреден начинот на вршењето земање на крв и на други лекарски дејствија, како и без да се предвиди контрола над спроведувањето на оваа мерка. Член 249 став 3 од Законот, исто така, не содржи уреденост на начинот на вршење земање примероци за спроведување на ДНК анализа и без да е определена контрола над спроведувањето на оваа мерка, а член 249 став 5 од Законот се оспорува затоа што определува чување на земените примероци до застареност на кривичното гонење наместо тие да се уништат веднаш по неповедувањето на постапката.
Поради тоа, подносителката на иницијативата смета дека член 249 од Законот не е во согласност со член 25 од Уставот, односно со почитувањето и заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот, како и со членовите 3 и 8 од Европската конвенција, односно со забраната на мачење и со правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
-Оспорениот член 249 од Законот припаѓа на подглава 4 „Вештачење“ и уредува материја поврзана со докази изведени преку вештачење.
Во член 236 став 1 од Законот е содржана дефиниција за вештачење и според неа „Вештачење се определува кога за утврдување или оцена на некој важен факт треба да се прибави наод и мислење од лице кое располага со потребното стручно знаење“.
Причини на оспорување се: телесниот преглед се преземал без да се наведе постоење на судска наредба за тоа, без да се предвиди контрола над спроведувањето на оваа мерка и без наведување дека телесниот преглед се презема доколку не постои друг начин на обезбедување докази.
Законот во член 236 став 2 пропишува дека вештачењето се определува со писмена наредба, дека јавниот обвинител ја донесува наредбата за вештачење во текот на претходната постапка, а на главната расправа судот може да определи супер вештачење и да донесе наредба за тоа согласно член 236 став 3 и член 394 став 2 и дека во наредбата се наведува во однос на кои факти се врши вештачење, кому му се доверува и во кој рок да се достави наодот и мислењето што е пропишано во член 236 ставови 4 и 8.
Од изнесените законски одредби произлегува дека постои наредба, обвинителска во текот на претходната постапка и судска наредба во текот на главна расправа, постои контрола над вештачењето, а постои и законски пропишан редослед на пристапувањето кон вештачење, па и на телесен преглед на обвинетиот или на други лица по испитувањето на осомничениот или обвинетиот, потоа на сведоците, како и по увид и реконструкција со или без учество на стручно лице и вештак.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека телесниот преглед на обвинетиот или на други лица се презема и без нивна согласност во функција на утврдување на идентитетот, откривање на некој важен факт или заради стручно објаснување на некој важен факт за кривичната постапка, што не значи неовластено навлегување во приватноста на личната автономија, а тоа не може да се смета за повреда на член 25 од Уставот, односно за повреда на почитувањето и заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот.
По однос на наводите дека во оспорената одредба не е јасно што се подразбира под поимот „други лица“, имавме предвид дека согласно член 249 став 1 од Законот, телесниот преглед се презема „ако е потребно да се утврдат фактите важни за кривичната постапка“, од каде произлегува дека под „други лица“ се подразбираат оние лица кои се фактички тесно поврзани со кривичното дело, односно оние лица од чиј телесен преглед ќе се утврдат факти важни за кривичната постапка. Конкретните лица, пак, чиј телесен преглед треба да се преземе се означуваат во писмената наредба за вештачење издадена од јавниот обвинител или судот во рамките на наведувањето на фактите за кои се врши.
По однос на наводот дека во оспорениот член 249 став 2 не е уреден начинот на вршењето земање на крв и на други лекарски дејствија, и не е предвидена контрола над спроведувањето на оваа мерка, цениме дека е неоснован од причина што во самата оспорена одредба е определено дека земањето на крв и други лекарски дејствија се врши „според правилата на медицинската наука“. Тие правила, пак, се содржани во други закони и подзаконски прописи – протоколи од медицинската сфера, а во однос на контролата над спроведувањето на земањето на крв и на други лекарски дејствија, од напред наведените одредби на Законот за кривичната постапка произлегува дека постои законски механизам за контрола и на оваа мерка -технички советници и супер вештачење предвидена во член 244 став 1, член 245, член 394 став 2 од Законот.
Наведените причини за кои Судот одлучи да не поведе постапка за оценка на уставноста, се однесуваат и на член 249 став 3 од Законот. Што се однесува до наводите за отсуство на контрола над спроведувањето на мерката од член 249 став 3 од Законот, упатуваме на содржината од член 290 од Законот, кој ја уредува судската контрола над законитоста.
Судот имаше предвид дека одредбата од член 249 став 3 од Законот, наоѓа примена само кога е потребно да се направи идентификација на лицето или споредување со други биолошки траги и други ДНК профили, за кои случаи не е потребна согласност.
По однос на член 249 став 4 од Законот, нема наводи во иницијативата, поради што Судот оцени дека се исполнети условите од член 28 алинеја 3 од Деловникот.
Понатаму, во иницијативата се наведува дека во член 249 став 5 од Законот, е нејасно зошто прибавените примероци се чуваат согласно правилата за застареност наместо да се уништат веднаш доколку не се поведе судска постапка.
Член 249 став 5 од Законот, го определува времето на чување на примероците земени од телесниот преглед на обвинетиот или други лица, од земањето на крв или други лекарски дејствија и од примероците за спроведување на ДНК анализа согласно член 249 ставови 1, 2 и 3 од Законот. Притоа, со оглед дека тие медицински дејствија се преземаат кога на друг начин не може да се утврди или оцени некој важен факт за кривичната постапка, а во некој случај може и тие податоци да не се доволни за поведување на кривична постапка, тогаш според член 249 став 5 од Законот тие податоци се чуваат до застареност на кривичното гонење согласно член 107 од Кривичниот законик.
Чувањето, на наведените прибавени медицински податоци е во функција на нивно поврзување со идни евентуални нови сознанија за кривичното дело, поради што таквата законска одредба има оправданост – кривичното гонење да не застари додека не истече определен временски период, што е во јавен интерес.
Во иницијативата се посочува на повеќе случаи од праксата на ЕСЧП, меѓутоа, Судот цени дека истите се несоодветни, како на пример случајот Schmidt против Германија и Inter Alija.X против Холандија и други, а како и самиот подносител на иницијативата наведува дека може да дојде до преземање на медицински процедури против волја на осомничениот заради прибавување на докази за негова вмешаност, со почитување на строги правила и водење на сметка за тежината на кривичното дело и пред сẻ, исцрпување на други алтернативни методи пред да се пристапи кон преземање на ваква мерка.
Не постои апсолутна забрана за преземање на ваква мерка, туку постои потреба за секој конкретен случај, државата да покаже дека постои неопходност, сразмерност, искористување на евентуални алтернативни методи, дека не постои примена на мерки кои влијаат на свеста и волјата на обвинетиот при давање на неговиот исказ што сепак е прашање на конкретна примена.
Врз основа на направената анализа, произлегува дека оспорениот член 249 став 5 од Законот е во согласност со член 25 од Уставот, од каде Судот оцени да не поведе постапка.
Имајќи предвид дека овој суд одлучувал по предметот У бр. 8/2018 и не повел постапка за оценување на уставноста на член 249 ставови 1, 2 и 3 од Законот, Судот утврди дека се исполнети условите за отфрлање, согласно член 28 алинеја 2 од Деловникот, бидејќи во иницијативата нема основи за поинакво одлучување.
По однос на член 249 став 4 од Законот, Судот оцени дека постојат процесни пречки за одлучување, од каде се исполнети условите во овој дел иницијативата да се отфрли согласно член 28 алинеја 3 в.в. со член 15 став 2 од Деловникот.
– Оспорениот член 256 во делот „Мерките од член 252 став 1 точките 6, 7, 8, 9, 10, 11, и 12 на овој закон ги определува јавниот обвинител со писмена наредба“ од Законот е систематизиран во глава XIX „Посебни истражни мерки“ под наслов „Орган овластен за наредување на посебните истражни мерки“ и гласи:
Мерките од членот 252 став 1 точки 1, 2, 3, 4 и 5 на овој закон по образложено барање на јавниот обвинител ги определува судијата на претходната постапка со писмена наредба. Мерките од членот 252 став 1 точки 6, 7, 8, 9, 10, 11 и 12 на овој закон ги определува јавниот обвинител со писмена наредба (оспорена одредба).
-Член 252 став 1 од Законот, кој член се наведува во оспорениот член 256 од Законот, има наслов: „Цел и видови на посебни истражни мерки“ и таа законска одредба гласи:
(1) Кога е веројатно дека ќе се обезбедат податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, како и податоци за лице кое е предмет на распишана меѓународна потерница, кои на друг начин не можат да се соберат, може да се преземат следниве посебни истражни мерки:
1) следење и снимање на телефонските и другите електронски комуникации во постапка утврдена со посебен закон;
2) следење и снимање во дом, затворен или заграден простор што му припаѓа на тој дом или деловен простор означен како приватен или во возило и влез во тие простории заради создавање на услови за следење на комуникации;
3) тајно следење и снимање на лица и предмети со технички средства надвор од домот или деловен простор означен како приватен;
4) таен увид и пребарување во компјутерски систем;
5) автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци;
6) увид во остварени телефонски и други електронски комуникации;
7) симулиран откуп на предмети;
8) симулирано давање и примање поткуп;
9) контролирана испорака и превоз на лица и предмети и одложување на приведување или одземање предмети;
10) користење на лица со прикриен идентитет за снимање, следење и собирање на информации или податоци и инфилтрирање во организирани криминални групи;
11) отворање симулирана банкарска сметка и
12) симулирано регистрирање на правни лица или користење на постојни правни лица за собирање на податоци и создавање услови за инфилтрирање.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 3 и член 17 од Уставот, како и член 8 од Европската конвенција за човекови права.
Подносителката како причини за оспорување на член 256 од Законот наведува дека определувањето на привремени истражни мерки без судска наредба дава неограничена моќ на јавниот обвинител да располага со прибраните податоци и да навлезе во сечија приватност. Јавниот обвинител како државен орган не може да се смета за независен орган и не може сам на себе да си направи надзор и контрола над спроведувањето на мерките без да се обезбеди заштита на личните податоци добиени преку примена на овие мерки. Во таа насока се посочува на случаи од Европскиот суд за човекови права, каде судот внимавал на повеќе моменти како на пример, достапност на правни лекови, опсег на примена на мерките, времетраење на мерките, дополнително одобрување и слично.
Од содржината на член 256 од Законот, произлегува дека законодавецот предвидува постоење на посебни истражни мерки што ги определува судијата на претходната постапка со писмена наредба и посебни истражни мерки што ги определува јавниот обвинител, исто така, со писмена наредба.
Согласно член 41 од Законот, јавниот обвинител има раководна улога во предистражната постапка. Посебните истражни мерки кои согласно член 256 од Законот и тоа точки 6, 7, 8, 9, 10, 11 и 12 се доверени да ги определува јавниот обвинител со писмена наредба, се следните:
– Увид во остварени телефонски и други електронски комуникации. Со оваа мерка, јавниот обвинител со писмена наредба бара од мобилните оператори да достават листинг на остварени дојдовни и појдовни повици, податоци по базни станици на телефонски броеви кои се од интерес на истражната постапка, ИМЕИ на телефонските броеви од дојдовните и појдовните повици и сите други податоци кои се поврзани со телефонските броеви кои се од интерес за постапката.
-Симулиран откуп на предмети. Со оваа мерка јавниот обвинител, во координација со правосудната полиција, кога постојат сознанија за продажба – примопредавање на предмети кои потекнуваат од кривично дело или кои според Кривичниот законик се казниви, издава наредба за симулиран откуп на предмети.
-Симулирано давање и примање поткуп. За оваа посебна истражна мерка, јавниот обвинител во координација со правосудната полиција издава наредба кога постојат индиции дека е во тек подготвување на кривично дело преку давање или примање поткуп, а заради собирање на податоци и докази важни за успешно водење на кривичната постапка.
-Контролирана испорака и превоз на лица и предмети, е една од мерките за кои јавниот обвинител издава наредба за примена на оваа мерка кога располага со претходни сознанија и податоци дека се извршува или е во тек кривично дело, а заради ефикасно откривање на сите учесници. Со оваа мерка, јавниот обвинител ја контролира испораката и превозот на лицата кои учествуваат во кривичноправниот настан и предметите кои се користат за истиот.
-Користење на лица со прикриен идентитет за следење и собирање на информации или податоци. Оваа мерка јавниот обвинител ја определува спрема лице со прикриен идентитет кое под контрола на јавниот обвинител и правосудната полиција, треба да следи и собира информации и податоци за кривично дело кое се извршува или е во тек на извршување.
-Отворање симулирана банкарска сметка и симулирано регистрирање на правни лица или користење на постојни правни лица за собирање на податоци.
Со оваа посебна истражна мерка, јавниот обвинител може успешно да ги следи сите трансакции преку симулирана банкарска сметка и регистрирање на симулирани правни лица, а може да користи и постојни правни лица, заради собирање на податоци и докази за успешно водење на кривичната постапка.
Понатаму, од содржината на член 252 став 1 од Законот, гледана заедно со содржината од член 253 став 1 точка 1, според која вакви мерки се определуваат за кривични дела за кои е пропишана казна затвор во траење од најмалку четири години, односно станува збор за кривични дела кои се подготвуваат, во тек е извршување или се извршени од страна на организирана група, банда или друго злосторничко здружение или се работи за кривични дела како убиство, финансирање тероризам и останати таксативно наброени тешки кривични дела за кои е предвидена највисока казна затвор. Од таму вакви мерки не се преземаат на секаков вид на кривични дела, туку за потешките видови и облици.
Анализирајќи ја засебно посебната истражна мерка од член 252 став 1 точка 6 од Законот, која се однесува на увид во остварени телефонски и други електронски комуникации, Судот го утврди нејзиното разграничување со посебната истражна мерка од точка 1 од истата одредба, односно со следење и снимање на телефонските и другите електронски комуникации во постапка утврдена со посебен закон, која се определува со судска наредба. Односно во првиот случај, кога постапува јавен обвинител, само се врши увид во листингот на остварени дојдовни и појдовни повици, податоци по базни станици на телефонски броеви кои се од интерес на истражната постапка, ИМЕИ на телефонските броеви од дојдовните и појдовните повици и сите други податоци кои се поврзани со телефонските броеви кои се од интерес за постапката, а во случај кога се постапува по судска наредба, веќе има навлегување во приватноста бидејќи се следат и снимаат телефонските комуникации, но тоа дејствие се презема исклучиво по наредба на суд.
Увидот во листингот сам по себе не содржи податоци кои можат да доведат до повреда на приватноста, од причина што телефонскиот оператор веќе ги има податоците поврзани со давањето телефонска услуга, а како обврска произлезена од член 178 од Законот за електронските комуникации („Службен весник на Република Македонија” број 39/14, 188/14, 44/15, 193/15, 11/18 и 21/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 98/19, 153/19 и 92/2001). Во овој листинг не се содржани лични податоци на сопствениците на телефонските броеви, туку само на лицето што е таргет на интерес на кривичната постапка. Во случај да произлезе потреба за следење и снимање на телефонските комуникации, јавниот обвинител има обврска да побара писмена наредба од суд. Во таа насока е содржината на член 257 став 2 од истиот закон која се однесува на посебни истражни мерки определени со судска наредба и посебно на следење и снимање на комуникациите кога наредбата треба да содржи, меѓу другото, вид на комуникациски систем, телефонски број или друг податок за идентификација на телекомуникациски приклучок, од каде произлегува дека само со судска наредба и само кога е во прашање следење и снимање на комуникации од член 252 став 1 точка 1 од Законот, но не и во случај на точка 6 која се однесува на увид во остварени телефонски комуникации, може да се дојде до податоци кои водат кон идентификација на сторителот. Од таму не може да се прифати повреда на Амандман XIX на Уставот со кој е заменет член 17 од Уставот.
Судот ја имаше предвид и содржината на член 287 од истиот закон каде е регулирана обврската за државните органи и други органи опфатени во одредбата, да му ги достават бараните податоци на јавниот обвинител, како и неговото право согласно став 5, самиот да ги обезбеди и да извши увид во бараните податоци, известувања, документи, предмети, банкарски сметки или списи, а за нивното недоставување ќе го извести одговорното, односно службеното лице во субјектот до кој се обратил и може да предложи преземање на соодветни мерки определени со закон.
Од изнесената фактичка состојба произлегува дека оспорениот член 256 од Законот го овластува јавниот обвинител со негова писмена наредба да може да определи некоја од посебните истражни мерки утврдени во член 252 став 1 точки 6-12 од Законот во случаи кога се подготвува кривично дело или е во тек извршување на кривично дело. Таквото законско овластување има оправданост во целта која треба да се оствари со посебните истражни мерки – обезбедување податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, кои на друг начин не можат да се соберат, како и соодветност – јавниот обвинител е овластен од обезбеди докази со цел да ги гони сторителите на кривичното дело, а судот потоа суди за стореното кривично дело.
Во однос на наводите во иницијативата дека не била предвидена контрола над спроведувањето на овие мерки, како и дека не била обезбедена заштита од можни злоупотреби, имајќи го предвид член 255 став 3, член 271 и 290 од Законот за кривичната постапка, Судот го утврди следново:
Доколку во примената на мерките, бидат следени и снимани комуникации на лица кои не се опфатени со наредбата на обвинителот, тој е должен да го извести судијата на претходна постапка за тоа, како и за доказите за овие лица. Јавниот обвинител има обврска еднаш годишно да дава извештај до Собранието на Република Северна Македонија за посебните истражни мерки побарани во претходната календарска година. Доколку лицето кое смета дека со преземањето на некое од дејствијата е повредено некое негово право, може да поднесе жалба до судијата на претходна постапка, кој е должен со решение да одлучи за законитоста на дејствието или мерката, со што лицето не се ограничува во правото да поднесе кривична пријава и во правото својата правна заштита да ја остварува на друг начин. Од оваа законска одредба произлегува дека законодавецот предвидел механизми за заштита на правата на засегнатите лица доколку тие бидат повредени со посебните истражни мерки утврдени во Законот и преземени од страна на јавниот обвинител. Од таму произлегува неоснованоста на наводот дека во домашниот систем недостасува делотворен правен лек за заштита од незаконито преземени мерки и нивни злоупотреби.
Во оваа насока, произлегува и неоснованоста на наводите дека јавниот обвинител не можел сам на себе да си прави надзор и контрола бидејќи постојат механизми кои се погоре образложени.
По однос на наводите дека не е определено времетраењето на посебните истражни мерки кои ги презема јавниот обвинител, поаѓајќи од карактерот на мерките опишани во точките 6, 7 и 8 кои се еднократни или краткотрајни од каде нивното преземање не може и нема потреба да биде ограничено временски, а за мерките пропишани во точките 9, 10, 11 и 12 од член 252 од Законот за кривична постапка, Судот најде дека законодавецот во член 260 определил дека истите можат да траат најдолго 4 месеци, а по исклучок да продолжат повеќе од овој период до остварување на целта за која е определена мерката најдоцна до завршување на истрагата.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека оспорениот дел од член 256 од Законот за кривичната постапка, е во согласност со член 8 алинеја 3 – односно со владеењето на правото и со Амандман XIX точка 1 став 2 на Уставот, односно со можноста да се отстапи од неповредливоста на писмата и другите облици на комуникација ако е тоа неопходно заради спречување или откривање кривични дела или заради водење на кривична постапкa.
Поради наведеното, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 256 од Законот за кривичната постапка.
– Член 258 од Законот е исто така, систематизиран во глава XIX „Посебни истражни мерки“, под наслов „Орган овластен за спроведување на посебните истражни мерки“.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 3 и член 17 од Уставот, како и член 8 од Европската конвенција за човекови права.
По поднесувањето на иницијативата, оваа одредба е предмет на измена и дополнување со член 10 од Законот за кривичната постапка извршени во 2018 година („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2018 од 31 октомври 2018 година) и сега гласи:
(1) Мерките од членот 252 на овој закон ги спроведува јавниот обвинител или правосудната полиција под контрола на јавниот обвинител. Во текот на извршување на мерката правосудната полиција изготвува извештај кој го доставува до јавниот обвинител по негово барање и во секој случај на секои 30 дена.
(2) По спроведување на мерките правосудната полиција изготвува конечен извештај кој го доставува до јавниот обвинител.
(3) Во извештајот од ставот 2 на овој член се наведени:
1) времето на почеток и завршување на мерката;
2) бројот и идентитетот на лицата опфатени со мерката и
3) краток опис за текот и резултатите од примената на мерката.
(4) Целокупната документација на техничкиот запис се доставува до јавниот обвинител, во прилог на извештајот од ставот 2 на овој член.
(5) Јавниот обвинител извештајот од ставот 2 на овој член и целокупната документација од ставот 3 на овој член, по донесување на јавно обвинителска одлука во рок од осум дена ги доставува до судот.
Иако се направени измени и дополнувања на одредбата, кои видно од содржината одат во правец на наводите на иницијативата, подносителот не направи дополнување или појаснување дали сѐ уште останува при истакнатите наводи. Како станува збор за изменета содржина, а оспорената повеќе не е дел од правниот поредок по однос на оваа одредба, Судот смета дека се исполнети условите од член 28 алинеја 1 од Деловникот на Судот, од причина што судот нема надлежност да оценува норми што не се дел од правниот поредок, поради тоа одлучи за оваа оспорена одредба да ја отфрли иницијативата.
– Оспорениот член 260 ставови 2, 3 и 4 од Законот, систематизиран во глава XIX „Посебни истражни мерки“, под наслов „Времетраење на примена на мерките“, гласи:
(1)Посебните истражни мерки може да траат најдолго четири месеци.
(2) Продолжување на мерките од членот 252 став 1 точки 1, 2, 3 и 4 на овој закон најдолго за уште четири месеци може да одобри судијата на претходната постапка, а по образложено писмено барање на јавниот обвинител (оспорена одредба).
(3) За кривични дела за кои е пропишана казна затвор од најмалку четири години за кои постои основано сомневање дека се извршени од страна на организирана група, банда или друго злосторничко здружение, судијата на претходната постапка може да го продолжи рокот од ставот 2 на овој член за уште најдолго шест месеци, по писмено барање на јавниот обвинител, а врз основа на проценка на корисноста од собраните податоци со примена на мерката и врз разумно очекување дека со мерката и натаму може да се добијат податоци од интерес за постапката (оспорена одредба).
(4) Мерките од членот 252 став 1 точки 9, 10, 11 и 12 на овој закон можат да се продолжат до остварување на целта за која е определена мерката, а најдоцна до завршување на истрагата (оспорена одредба).
(5) Против решението на судијата со кое не се одобрува продолжување на времетраењето на мерката, по жалба на јавниот обвинител во рок од 24 часа одлучува советот на судот од членот 25 став 5 на овој закон.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 3 од Уставот, како и член 6 од Европската конвенција за човекови права.
Со иницијативата се оспорува ставот 2 затоа што пропишува можност за продолжување на посебните истражни мерки само врз основа на писмено барање на јавниот обвинител и без обврска за истиот да ги образложи причините за барањето за продолжување. Во однос на став 3, одредбата се оспорува затоа што содржи неодредени поими „проценка на податоците“ и „разумно очекување“, со што се создава правна неизвесност и немање на воедначена судска пракса, додека став 4, се оспорува поради определувањето посебните истражни мерки да може да траат сѐ до завршувањето на истрагата, без притоа да се предвидени исклучоците од правилото овие мерки да траат најдолго 4 месеци.
Од содржината на член 260 став 2 од Законот, произлегува дека претставува отстапување од начелото утврдено во член 260 став 1 на Законот според кое посебните истражни мерки можат да траат најдолго четири месеци. Според оспорениот став 2 постои можност за продолжување на мерките за уште четири месеци, но само за оние мерки, предвидени во член 252 став 1 точки 1, 2, 3 и 4, мерки кои ги издава судијата на претходната постапка согласно член 256, со претходно образложени причини од страна на јавниот обвинител.
Имајќи предвид дека целта на посебните истражни мерки е обезбедување на податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, кои на друг начин не можат да се соберат, произлегува дека образложението на јавниот обвинител во писменото барање за продолжување на тие мерки упатено до судијата на претходната постапка треба да е поврзано со наведените цели.
Со оглед на тоа што член 260 став 2 од Законот содржи, покрај другото, образложение на причините поради кои се поднесува барање од јавниот обвинител до судијата на претходна постапка за продолжување на посебните истражни мерки од член 252 став 1 точки 1, 2, 3 и 4 на Законот, образложението е поврзано со обезбедување на податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка кои не можат да се соберат на друг начин, произлегува дека оспорената законска одредба не е спорна од аспект на постоење на образложени причини изнесени во барањето на јавниот обвинител за продолжување на посебните истражни мерки. Покрај тоа, оспорената законска одредба има и оправданост – обезбедување на податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, кои на друг начин не можат да се соберат и соодветност – јавниот обвинител е овластен да гони сторители на кривично дело, а судот спроведува соодветна постапка во која ги цени податоците и доказите и одлучува за кривичното дело.
Што се однесува до содржината на член 260 став 3 од Законот, одредбата се однесува на случаи за сторени тешки кривични дела за кои е пропишана казна затвор од најмалку четири години и за кои постои основано сомневање дека се извршени од страна на организирана група, банда или друго злосторничко здружение, во тој случај посебните истражни мерки можат да се продолжат за уште шест месеци над рокот од ставот 2 на истиот член, или најдолго до четиринаесет месеци. Овде од примарно значење е тежината на кривичните дела како и тоа што до продолжување на мерката доаѓа по повод образложено писмено барање од јавниот обвинител, по кое одлучува судијата на претходната постапка. Основата за судската одлука мора да биде проценка на корисноста од собраните податоци со примена на мерката и разумно очекување дека со мерката и натаму може да се добијат податоци од интерес за постапката.
Според тоа, судијата на претходната постапка „проценката на корисноста“ за продолживање на посебните истражни мерки за наведените тешки кривични дела мора да ја заснова на резултатите од дотогаш спроведените мерки и собраните податоци, како и дека „разумното очекување“ мора да го заснова на реално очекување и натаму да може да се добијат податоци од интерес за постапката преку преземените посебни истражни мерки секогаш кога тоа е реално можно и оправдано.
Во врска со член 260 став 4 од Законот, одредбата предвидува посебните истражни мерки пропишани во член 252 став 1 точки 9, 10, 11 и 12 од истиот закон, да можат да се продолжат до остварување на целта за која е определена мерката, односно до обезбедување на податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, кои на друг начин не можат да се соберат, но најдоцна до завршувањето на истрагата. Судот цени дека оваа одредба е исклучок од општото правило за траење на мерката најмногу до четири месеци. Впрочем, прашањето на определувањето на општи правила и исклучоци од тие правила е честа техника при креирање на законските норми што и овде е случај.
По однос на прашањата покренати со иницијативата, Судот утврди дека Законот определува начело за времетраењето на посебните истражни мерки – најдолго четири месеци согласно член 260 став 1. Став 2 од истиот член, во врска со наводот од иницијативата дека отсуствуваат образложени причини во барањето на јавниот обвинител за продолжување на посебните истражни мерки, предвидува „образложено писмено барање на јавниот обвинител“. Во однос на наводите за неопределеност на поимите „проценката на корисноста“ и „разумното очекување“ од член 260 став 3 од Законот, Судот утврди дека станува збор за поими кои и не можат поблиску да се определат бидејќи зависат од добиените резултати од дотогаш спроведените мерки во конкретен случај.
Имено, проценката на корисноста би произлегла во зависност од сумарната анализа на сите собрани податоци со примена на мерката, а разумното очекување би произлегло од проценката од тоа дали со примена на мерката и натаму може да се обезбедат податоци од интерес за постапката и тоа за тешки кривични дела, но во секој случај не подолго од шест месеци.
Во однос на став 4 од истиот член на Законот, произлегува дека тој претставува исклучок од општото правило за времетраењето на примената на мерките, определено во став 1 од истата одредба.
Според тоа, траењето на посебните истражни мерки „до остварувањето на целта за која е определена мерката“, „а најдоцна до завршување на истрагата“, се однесува на случаите наведени во член 252 став 1 точки 9, 10, 11 и 12 од истиот закон, па тие случаи се исклучоците во кои посебните истражни мерки можат да траат до завршувањето на истрагата.
Со оглед на тоа што член 260 став 4 од Законот ги содржи, покрај другото и исклучоците, произлегува дека наведената законска одредба не е спорна од аспектот покренат со иницијативата за наводно отсуство на определување на исклучоците.
Имајќи го предвид сето напред изнесено за член 260 ставовите 2, 3 и 4 од Законот за кривичната постапка, Судот цени дека наведените законски одредби се во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот. Оспорената одредба, гледана од аспект на нејзината содржина „Посебни истражни мерки“ е во корелација и со член 6 став 2 од Законот за кривичната постапка, односно, основно процесно кривично-правно начело, според кое „Судот е должен постапката да ја спроведе без одолжување и да ја оневозможи секоја злоупотреба на правата кои им припаѓаат на лицата кои учествуваат во постапката“.
Поради тоа, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 260 ставови 2, 3 и 4 од Законот за кривичната постапка.
– По однос на оспорениот член 261, во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“ од Законот, систематизиран во глава XIX „Посебни истражни мерки“, стои наслов „Запирање на посебните истражни мерки“.
Изнесената содржина на член 261 од Законот, беше пропишана во основниот текст на Законот за кривичната постапка. Со изменувањата и дополнувањата на Законот за кривичната постапка извршени во 2018 година („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2018), со член 11 се определува следното:
Членот 261 се менува и гласи:
(1) Кога ќе се постигнат целите заради кои се определени посебните истражни мерки или ќе престанат да постојат основите заради кои се одобрени, јавниот обвинител е должен веднаш да нареди запирање на мерките што тој ги определил, односно за тоа ќе го извести судијата и ќе побара нивно запирање.
(2) Ако јавниот обвинител се откаже од кривично гонење или ако собраните податоци со посебните истражни мерки немаат значење за водење на постапката, ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник.
Со иницијативата се оспорува член 261 во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“. По промените извршени со член 11 од Законот за изменување и дополнување на Законот за кривичната постапка, член 261 е изменет на начин што сега има наместо еден, два става, при што оспорената содржина е идентична со став 2 од важечката норма.
Според наводите во иницијативата, непостоењето на рок за уништување на податоците собрани со посебните истражни мерки кои немаат значење за водење на кривичната постапка, може да доведе до неовластен пристап до личните податоци и останатите податоци за граѓанинот.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 25 од Уставот, како и член 8 од Европската конвенција за човекови права.
Законодавецот во член 261 став 1 определува два алтернативни услови за запирање на посебните истражни мерки: првиот, кога ќе се постигнат целите заради кои се определени посебните истражни мерки, односно кога се обезбедени податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, кои на друг начин не можат да се соберат и вториот, кога ќе престанат да постојат основите заради кои се одобрени, односно нема основи за натамошно спроведување на посебните истражни мерки. При исполнетост на еден од наведените два законски услови, јавниот обвинител има законска обврска веднаш да нареди запирање на посебните истражни мерки што тој ги определил или за тоа веднаш да го извести судијата на претходна постапка и да побара запирање на посебните истражни мерки, а податоците собрани со посебните истражни мерки врз основа на кои јавниот обвинител се откажал од кривично гонење и податоците собрани со посебните истражни мерки кои немаат значење за водење на кривичната постапка, се уништуваат под надзор на судијата и за уништувањето на тие податоци јавниот обвинител изготвува записник.
Со други зборови, ставовите 1 и 2 од член 261 на Законот, се тесно меѓусебно поврзани одредби, па не може да се смета дека наведената законска одредба не определува рок за уништување на податоците собрани со посебните истражни мерки. Оттука, произлегува дека веднаш по наредувањето на запирањето на посебните истражни мерки од страна на јавниот обвинител или од судијата на претходната постапка, во зависност од тоа кој ги наредил мерките, се спроведува и уништувањето на собраните податоци кои не се поврзани со водењето на кривична постапка, а сигурноста за спроведеното уништување на тие податоци се обезбедува со два механизми: надзор од судија и изготвување на записник од јавниот обвинител за тоа.
Иако во одредбата не е определен рок изразен во денови или месеци, рокот е определив врз основа на други елементи од цитираниот член 261 како целина, па не може да стане збор за повреда на член 25 од Уставот, односно почитувањето и заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот. Од овие причини Судот, одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 261 став 2, во делот „ќе се уништат под надзор на судијата, а за тоа јавниот обвинител ќе изготви записник“ од Законот за кривичната постапка.
– Во член 262 во делот „по барање“ и во делот „засегнатото лице барањето може да го достави и до судот“ од Законот, стои наслов „Известување на засегнатото лице“. Одредбата гласи:
По прекинување на посебните истражни мерки, ако тоа не штети на постапката, по барање (оспорен дел) на засегнатото лице, јавниот обвинител ќе му ја достави писмената наредба. Засегнатото лице барањето може да го достави и до судот (оспорен дел).
Одредбата се оспорува како спротивна на членовите 8 и 13 од Европската конвенција за човекови права.
Предмет на оспорување е член 262 во делот „по барање“ и во делот „засегнатото лице барањето може да го достави и до судот“ од Законот. Во однос на содржината, во иницијативата се наведува дека предвидувањето во оспорената законска одредба засегнатото лице да може да поднесе барање до јавниот обвинител или до судот да му се достави писмената наредба за посебните истражни мерки, иако лицето не било запознаено и мала била веројатноста дека лицето некогаш ќе дознае дека било под посебни истражни мерки, значи пропишување на неефикасен правен лек и необезбедување заштита на правото на почитување на приватниот и семејниот живот.
Член 262 од Законот го уредува постапувањето на јавниот обвинител во случај ако засегнатото лице поднесе барање до него, и до судот, да му се достави писмената наредба за посебните истражни мерки. Притоа, одредбата определува дека јавниот обвинител ќе му ја достави писмената наредба за посебните истражни мерки доколку кумулативно се исполнети два законски услови: ако се прекинати посебните истражни мерки и ако доставувањето на писмената наредба за посебните истражни мерки не штети на кривичната постапка. Член 262 од Законот не ја уредува материјата за тоа дали засегнатото лице е запознаено со постоењето на посебните истражни мерки, бидејќи таа материја е опфатена и произлегува од други одредби на Законот.
Од севкупните дејствија кои можат да ги преземаат правосудната полиција и јавниот обвинител во текот на предистражната и истражната постапка согласно Законот за кривичната постапка, како повикување на граѓани од страна на правосудната полиција заради собирање на известувања за кривично дело, за сторителот или за важни околности поврзани со кривично дело или повикување на осомничениот и на други лица од страна на јавниот обвинител заради прибирање на потребни известувања; понатаму, претрес, привремено одземање на предмети или имот, испитување на осомничениот, испитување на сведоци, определување вештачење увид и реконструкција или собирање на докази од страна на одбраната согласно член 306 од Законот, особено од член 302 на Законот во кој се пропишува задолжително известување на осомничениот и на неговиот бранител од страна на јавниот обвинител дека е завршена истражната постапка со краток опис на кривичното дело за кое било постапувано, потоа за правната квалификација, како и со назначување дека сите списи и докази од спроведената истражна постапка, имаат право да ги прегледаат и да состават препис, произлегува дека засегнатото лице има доволно елементи за да процени дали да поднесе барање до јавниот обвинител, и до судот, да му се достави писмената наредба за посебните истражни мерки, односно дека е запознаено со материјата во која и тој бил вклучен на еден или друг начин.
Притоа засегнатото лице не е задолжено, со оспорената законска одредба, да ги образложи причините поради кои го поднесува барањето, што упатува на оцена дека и без постоење на конкретни причини лицето може да поднесе барање да му се достави наредбата за посебни истражни мерки, а уважувањето на барањето ќе зависи од околноста дали на тој начин би се наштетило на постапката или не. Постапката за спроведување на посебните истражни мерки сама по себе е тајна, па затоа отстапување од принципот на тајност и тоа само по завршување на овие мерки е посебно уреден во член 262 од истиот закон.
Имајќи го предвид изнесеното, а во врска со наводите во иницијативата, произлегува дека законодавецот предвидел правила преку кои засегнатото лице е запознаено со веќе спроведените посебни истражни мерки, при што во оспорената законска одредба пропишал обврска за јавниот обвинител да ја достави наредбата за посебните истражни мерки ако засегнатото лице поднесе барање до него и до судот, доколку кумулативно се исполнети два законски услови: посебните истражни мерки да се прекинати и доставувањето на писмената наредба да не штети на постапката.
Значи, оваа законска одредба е во функција на остварувањето на правата на засегнатото лице – поднесување на жалба до судијата на претходната постапка за судска контрола над законитоста на преземените дејствија на јавниот обвинител или на правосудната полиција, како и на жалба до советот на првостепениот суд против решението на судијата на претходната постапка согласно член 290 од Законот.
При анализата на наводите од иницијативата, Судот имаше предвид дека не се укажува на повреда на конкретна одредба од Уставот, но наводите за тоа дека не е јасно како одредено лице ќе дознае дека спрема него биле преземени вакви мерки, упатуваат на можна повреда на член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
Со оглед дека Судот не најде таква повреда во овој случај, одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 262 во делот „по барање“ и во делот „засегнатото лице барањето може да го достави и до судот“ од Законот за кривичната постапка.
– Член 267 во делот „во рок од 15 месеци“ од Законот носи наслов „Бришење или уништување на собраните лични податоци“ и гласи:
Ако во рок од 15 месеци (оспорен дел) по завршување на спроведување на мерката од членот 252 став 1 точка 5 на овој закон не се поведе кривична постапка, сите собрани лични податоци се бришат или уништуваат под надзор на судијата на претходна постапка, јавниот обвинител и претставникот на Дирекцијата за заштита на личните податоци за што јавниот обвинител ќе состави записник.
-Член 252 став 1 точка 5 од Законот, кој се наведува во оспорениот член 267 од Законот, гласи:
(1) Кога е веројатно дека ќе се обезбедат податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, како и податоци за лице кое е предмет на распишана меѓународна потерница, кои на друг начин не можат да се соберат, може да се преземат следниве посебни истражни мерки: 5) автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 25 од Уставот.
Со наводите од иницијативата се отвораат две прашања кои се однесуваат на отсуство на рокови за чување и уништувањето на личните податоци собрани со посебната истражна мерка и јасна постапка за автоматско или на друг начин пребарување и споредување на личните податоци, како и прашањето за предолгиот рок од 15 месеци за бришење или уништување на личните податоци собрани со наведената посебна истражна мерка.
Член 267 од Законот, определува дека доколку од завршувањето на спроведувањето на посебната истражна мерка – автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци, не се поведе кривична постапка во рок од 15 месеци, сите лични податоци собрани на тие начини преку автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување, се бришат или уништуваат и тоа под надзор на судијата на претходна постапка, јавниот обвинител и претставникот од Дирекцијата за заштита на личните податоци, за што јавниот обвинител ќе состави записник.
Со член 12 од Законот за изменување и дополнување на Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.198/2018) извршено е дополнување на Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010, 100/2012 и 142/2016) со нов член 267-а по член 267 од Законот насловен како „Чување и ништење на податоците собрани со посебните истражни мерки“, при што е определено дека „Податоците прибавени со примената на посебните истражни мерки се чуваат од страна на надлежниот јавен обвинител и по донесување на одлука од јавен обвинител се доставуваат до судот“.
Од содржината на член 267-а став 1 на Законот, произлегува дека податоците прибавени со примената на посебните истражни мерки ги чува надлежниот јавен обвинител до донесување на јавнообвинителска одлука, а потоа податоците ги доставува до судот. Одредбата од член 267 на Законот, предвидува дека ако од завршувањето на спроведувањето на посебната истражна мерка -автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци, јавниот обвинител не поведе кривична постапка во рок од 15 месеци, сите лични податоци собрани преку автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување, се бришат или уништуваат и тоа под надзор на судијата на претходна постапка, јавниот обвинител и претставникот од Дирекцијата за заштита на личните податоци, за што јавниот обвинител ќе состави записник, од каде произлегува неоснованост на наводите за неуреденост на постапката.
Законодавецот определил дека надлежниот јавен обвинител и надлежниот суд ги чуваат податоците прибавени со посебните истражни мерки, па и податоците прибавени со мерката од член 252 став 1 точка 5 на Законот, како и дека по истекот на определениот рок и неповедувањето на кривична постапка, значи при исполнетост на двата законски услови, тие податоци се бришат или уништуваат на начин определен со Законот.
Според тоа произлегува дека таа материја е уредена со Законот, целината на член 267 од Законот не е спорна од наведениот аспект и како таква е во согласност со член 25 од Уставот, односно со почитувањето и заштитата на личниот и семејниот живот и на достоинството и угледот на граѓанинот.
Во член 256 од Законот, е определено дека мерката од член 252 став 1 точка 5 кој се однесува на посебна истражна мерка – автоматско, или на друг начин, пребарување и споредување на личните податоци, ја определува судијата на претходната постапка со писмена наредба, по образложено барање на јавниот обвинител.
Во оспорениот член 267 од Законот, е определен максималниот рок од 15 месеци за бришење и уништување на собраните податоци само во случаи кога спроведувањето на мерката е завршено и доколку не е поведена кривична постапка. Со други зборови, сознанијата што јавниот обвинител ги стекнал од примената на оваа мерка може да ги користи најдолго 15 месеци, не и потоа ако не поднел обвинение. Времетраењето на рокот, по наша оценка сепак е прашање на целисходност и се работи за максимален рок кој според наша оценка е разумен.
Според Судот, треба да се има предвид дека оваа оспорена одредба има и заштитна функција за лицето врз кое се применува оваа мерка, при што времетраењето од 15 месеци на примената на посебната истражна мерка е во рамките на времетраењето на истражната постапка определена во член 301 ставови 2 и 3 од Законот, односно шест месеци од наредбата за спроведување на истражна постапка донесена од јавниот обвинител; понатаму, за сложени предмети, продолжување за уште шест месеци од страна на вишиот јавен обвинител; по исклучок, продолжување за уште три месеци од страна на јавниот обвинител на Републиката, односно вкупно 15 месеци; а, за кривични дела од областа на организираниот криминал, рокот од 15 месеци може да се продолжи за уште шест месеци, значи вкупно 21 месец, од страна на јавниот обвинител на Републиката.
Имајќи предвид дека целта на посебните истражни мерки е обезбедување на податоци и докази неопходни за успешно водење на кривичната постапка, кои на друг начин не можат да се соберат, произлегува дека рокот од 15 месеци определен во член 267 на Законот за бришење или уништување на личните податоци собрани со мерката од член 252 став 1 точка 5 од Законот, има оправданост во успешно водење на кривичната постапка и соодветност во рамките на времетраењето на истражната постапка.
Врз основа на изнесеното, Судот, утврди дека член 267 во делот „во рок од 15 месеци“ и во целина, од Законот за кривичната постапка е во согласност со член 25 од Уставот, односно со почитувањето и заштитата на личниот и семејниот живот, на достоинството и угледот на граѓанинот, со кое се гарантира заштитата на приватноста, а мешање во тоа право е дозволено само доколку е предвидено со закон и ако претставува мерка која е во интерес на државата, безбедноста, економската благосостојба, заштита на моралот или заштита на слободите и правата на другите во едно демократско општество. Од овие причини, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 267 во делот „во рок од 15 месеци“ и во целина, од Законот.
– Член 276 став 2 точка 6 од Законот е систематизиран во глава XX „Предистражна постапка“, под наслов „Овластувања на полицијата“ и гласи:
(1) По приемот на кривичната пријава или добиеното сознание за сторено кривично дело за кое се гони по службена должност, полицијата е должна да ги преземе потребните мерки за пронаоѓање на сторителот на кривичното дело, сторителот или соучесникот да не се скрие или побегне, да се откријат и обезбедат трагите на кривичното дело и предметите што можат да послужат како доказ, како и да ги собере сите известувања што би можеле да бидат од корист за успешно водење на кривичната постапка.
(2) Заради извршување на задачите од ставот 1 на овој член, полицијата може:
1) да бара потребни известувања од граѓаните;
2) да сопре, легитимира и да изврши потребен преглед на лица, превозни средства и багаж ако постојат основи на сомневање дека кај нив ќе се пронајдат траги на кривичното дело или предмети што можат да послужат како доказ. Времето на нивното задржување не може да биде подолго од шест часа. Полицијата може да употреби сила во разумна мера само како крајно средство ако тоа е нужно за да се изврши преглед на лицето, превозното средство или багажот;
3) да пренасочи или ограничи движење на лица и превозни средства на определен простор за нужно потребно време, но не повеќе од шест часа;
4) да преземе потребни мерки заради утврдување на идентитетот на лицата и на предметите;
5) да спроведе потрага, да распише распис по лицето и објава по имотот и имотната корист или по предметите по кои се трага;
6) во присуство на службено или одговорно лице да изврши преглед на определени објекти и простории на државни органи, институции што вршат јавни овластувања и други правни лица и да оствари увид во нивната документација (оспорена одредба) и
7) да преземе други потребни мерки и дејствија предвидени со закон.
(3) За фактите и околностите што се утврдени при преземањето на одделни дејствија кои можат да бидат од интерес за кривичната постапка, како и за предметите што се пронајдени или се одземени ќе се состави записник. Лицата и патниците на превозното средство кои се прегледуваат или претресуваат треба да бидат известени дека за преземените дејствија ќе се состави записник.
(4) Јавниот обвинител има право и должност на постојана контрола врз полицијата при спроведување на овие дејствија. Јавниот обвинител може и сам да ги спроведува овие мерки.
Одредбата се оспорува како спротивна на членовите 17 и 26 од Уставот.
Според формата, иницијативата ја оспорува целината на точка 6 од наведената законска одредба, но од причините поради кои се оспорува означената одредба од Законот, произлегува дека акцентот се става на делот „и други правни лица“ и делот „увид во нивната документација“. Имено, според наводите во иницијативата оспорената одредба не предвидува обезбедување на судска одлука за преземање на наведените дејствија.
Оспорениот член 276 став 2 точка 6 од Законот, се однесува на преглед од страна на полицијата на објекти и простории на државни органи, на институции што вршат јавни овластувања и на други правни лица, како и увид исто така, од страна на полицијата во документацијата на тие правни субјекти, тоа се врши во присуство на службено или одговорно лице од наведените правни субјекти, а таквото законско овластување за постапување на полицијата, по приемот на кривичната пријава или добиеното сознание за сторено кривично дело за кое се гони по службена должност, има за цел пронаоѓање на сторителот на кривичното дело и спречување на сторителот или соучесникот да се скрие или побегне, откривање и обезбедување на трагите на кривичното дело и предметите што можат да послужат како доказ, како и собирање на сите известувања што би можеле да бидат од корист за успешно водење на кривичната постапка. Според тоа, оспорениот член 276 став 2 точка 6 од Законот, не се однесува на „дом“ како место во кое се остварува приватност на личниот и семејниот живот, ниту пак се однесува на граѓаните со оглед дека овластувањата на полицијата во однос на граѓаните се содржани во член 276 став 2 точките 1-5 од Законот.
Во врска со наводот во иницијативата дека член 276 став 2 точка 6 од Законот, овозможува во секое време полициски преглед на адвокатска канцеларија и увид во документацијата на адвокатската канцеларија без судска одлука, законодавецот во член 182 став 2 пропишал дека „Претрес на адвокатска канцеларија може да се преземе само во постапка против адвокатот и тоа во однос на предмет, спис или исправа посебно определени во наредбата за претрес“. Според тоа, член 276 став 2 точка 6 од Законот, не се однесува ниту на објект или простории на адвокатска канцеларија.
Од содржината на член 276 став 2 точка 6 од Законот, произлегува дека со него се уредува преглед од страна на полицијата на објекти и простории на државни органи, на институции што вршат јавни овластувања и на други правни лица, како и увид исто така, од страна на полицијата во документацијата на сите тие правни субјекти, а не преглед и увид во дом како место во кое се остварува приватност на граѓаните и нивниот личен и семеен живот, ниту преглед и увид во адвокатска канцеларија за чиј претрес е потребна судска наредба, а не се уредуваат ниту овластувањата на полицијата во однос на граѓаните. Оттука произлегува дека нема повреда на членовите 17 и 26 од Уставот, од кои причини Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 276 став 2 точка 6 од Законот за кривичната постапка.
– Во член 277 се оспорува став 1 од Законот, под наслов „Земање отпечатоци, примерок за ДНК анализа и фотографирање“, кој гласи:
(1) Кога е потребно заради утврдување на идентитетот на лицата и предметите или во други случаи од интерес за успешно водење на постапката, правосудната полиција може да го фотографира осомничениот, да земе отпечаток од папиларните линии од прстите и дланките, да земе биолошки материјал за ДНК анализа, а по претходно одобрение на јавниот обвинител да ја објави и неговата фотографија. Правосудната полиција може од осомничениот да земе и примероци заради ДНК анализа, согласно со член 249 став 3 од овој закон (оспорена одредба).
(2) Ако е потребно да се утврди од кого потекнуваат трагите оставени врз определени предмети, полицијата може да земе отпечаток од папиларни линии од прстите и дланките, како и биолошки материјал за ДНК анализа од лица за кои постои веројатност дека можеле да дојдат во допир со тие предмети.
– Членот 249 став 3 од Законот, пак, кој се наведува во оспорениот член 277 став 1 од Законот, гласи:
(3) Примероци за спроведување на ДНК анализа може да се земат, кога тоа е потребно заради идентификација на лица или заради споредување со други биолошки траги и други ДНК профили, и за тоа не е потребна согласност од лицето.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 18 од Уставот.
Со иницијативата се оспорува член 277 став 1 од две причини прво, непрецизно, прешироко овластување за полицијата заради „успешно водење на постапката“ да може да ги презема дејствијата од член 277 став 1 и второ, трите дејствија, предвидени во оспорената законска одредба, кои може да ги презема полицијата не биле групирани според тежината на кривичните дела, па може да се земаат ДНК (генетски) податоци за секое кривично дело.
Во член 277 став 1 од Законот, се определени три дејствија кои може да ги презема полицијата: фотографирање, земање отпечаток од папиларните линии од прстите и дланките и земање биолошки материјал за ДНК анализа, при што тие дејствија полицијата може да ги презема кога е потребно заради утврдување на идентитетот на лицата и предметите или во други случаи од интерес за успешно водење на постапката.
Законодавецот во член 277 став 1 од Законот, ги определил дејствијата според кои правосудната полиција може да го утврди идентитетот на лицата и предметите поврзани со кривично дело: фотографирање на осомничениот чиј идентитет ѝ е познат на полицијата, истиот ѝ е достапен на полицијата, но потребен е доказ за сторителот како на пример препознавање од сведок, потоа земање на отпечаток од папиларните линии од прсти и дланки на осомничениот чиј идентитет ѝ e познат и достапен на полицијата, а потребно е споредување на тој отпечаток со пронајдените отпечатоци на кривичното дело како доказ; земање на биолошки материјал за ДНК анализа од осомничениот чиј идентитет ѝ е познат и е достапен на полицијата, а исто така е потребно споредување со пронајдените траги на кривичното дело како доказ. Но, законодавецот во член 277 став 1 од Законот, се повикува на член 249 став 3 од истиот закон, според кој полицијата може и „во други случаи од интерес за успешно водење на кривичната постапка“ да земе биолошки материјал за ДНК анализа и тоа од лица за кои постои веројатност дека може да дојдат во допир со предметите поврзани со кривичното дело, како и заради споредување со други биолошки траги и други ДНК профили.
Значи, тоа се случаи кога на полицијата не ѝ е познат идентитетот на сторителот на кривичното дело, па индиректно, преку ДНК анализа на биолошки материјал од други лица за кои постои веројатност дека може да дојдат во допир со предметите поврзани со кривичното дело и споредување на тие податоци со другите биолошки траги и други ДНК профили пронајдени на местото на кривичниот настан, да дојде до податоци битни за успешно водење на кривичната постапка.
Имајќи ја предвид севкупноста на фактичката состојба на член 277 како и член 249 став 3 од Законот, произлегува дека законодавецот прецизно ги определил овластувањата на правосудната полиција кои се спроведуваат во насока за утврдување на идентитет на лица и предмети, ценети и од аспект на наводите во иницијативата за прешироко поставена норма која остава простор за лична интерпретација при примената.
Оттука произлегува дека член 277 став 1 од Законот за кривичната постапка, е во согласност со член 18 од Уставот, односно со уставната гаранција за сигурност и тајност на личните податоци, во кои спаѓаат и генетските податоци, кои се добиваат преку ДНК анализа и се дел од личните податоци на секој човек.
Поради тоа, Судот оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 277 став 1 од Законот за кривичната постапка.
– Оспорениот член 292 став 2 од Законот е систематизиран во глава XXI „Истражна постапка“ под наслов „Наредба за спроведување на истражна постапка“ и одредбата гласи:
(1) Јавниот обвинител донесува наредба за спроведување на истражна постапка.
(2) Наредбата за спроведување на истражна постапка содржи лични податоци на осомничениот, опис и правна квалификација на делото. Во наредбата за спроведување на истражна постапка јавниот обвинител одредува да се извидат определени околности, да се преземат определени истражни дејствија и за одредени прашања да се испитаат определени лица (оспорена одредба).
(3) Пред да ја донесе наредбата за спроведување истражна постапка, јавниот обвинител може да го испита лицето против кое се бара спроведување на истражната постапка.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 15 од Уставот.
Од анализата на наводите во иницијативата, произлегува дека постои повреда на член 15 од Уставот кој го гарантира правото на жалба против поединечни правни акти донесени во постапка пред орган на државна управа или организација и друг орган кој врши јавни овластувања.
Член 15 од Уставот е непостоечка уставна норма и е заменет со Амандман XXI на Уставот, според кој се гарантира правото на жалба против одлуки донесени во постапка во прв степен пред суд. Правото на жалба или друг вид на правна заштита против поединечни правни акти донесени во постапка во прв степен пред орган на државна управа или организација и друг орган што врши јавни овластувања се уредува со закон. Бидејќи во овој случај не станува збор за одлука на суд донесена во постапка во прв степен, туку за акт донесен од страна на јавниот обвинител, не може да стане збор за повреда на гарантираното право на жалба од цитираниот Амандман. Правото на жалба против актите на јавниот обвинител е прашање што се уредува со закон.
Покрај сето наведено, Судот, го ценеше карактерот на процесното дејствие што го презема јавниот обвинител, а тоа е донесувањето на наредба за спроведување истражна постапка со која започнува извидување, истражување и испитување, поврзано со стореното дело од лицето за кое постои основано сомневање дека сторило незаконито дејствие, но со наредбата не се завршува истражната постапка, ниту се одлучува за правата на осомничениот. Судот, ја имаше предвид и уставната поставеност на јавниот обвинител во член 106 став 1 како единствен и самостоен државен орган кој ги гони сторителите на кривични дела.
Истражната постапка ја спроведува надлежниот јавен обвинител, при што на располагање ја има правосудната полиција. Според тоа, наредбата за спроведување на истражна постапка, која ја донесува јавниот обвинител согласно член 292 став 1 од Законот, е акт со кој надлежниот јавен обвинител ја започнува истрагата, при што истражната постапка не завршува секогаш со поднесување на соодветно обвинение до надлежен суд.
Оттука произлегува дека член 292 став 2 од Законот за кривичната постапка е во согласност со Амандман XXI точка 1 став 2 на Уставот, односно со правото на жалба или на друг вид на правна заштита против првостепен поединечен правен акт, што се уредува со закон.
Поради тоа, Судот, оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 292 став 2 од Законот за кривичната постапка.
– Член 296 став 1 од Законот е исто така систематизиран во глава XXI „Истражна постапка“ под наслов „Учество на осомничениот, бранителот и оштетениот во истражната постапка“ и гласи:
(1) Јавниот обвинител е должен на погоден начин да го извести бранителот, оштетениот и осомничениот за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои тие можат да присуствуваат, освен кога постои опасност од одлагање. Ако осомничениот има бранител, јавниот обвинител по правило, ќе го извести само бранителот (оспорена одредба).
(2) Ако лице до кое е упатено известување за истражно дејствие не е присутно, дејствието може да се изврши и во негово отсуство.
(3) Лицата кои присуствуваат на истражните дејствија можат да му предложат на органот што ја води постапката, заради разјаснување на работите да им постави определени прашања на осомничениот и вештакот, а по дозвола од органот што ја води постапката и тие можат непосредно да поставуваат прашања. Овие лица имаат право да бараат во записникот да се внесат и нивни забелешки во однос на извршувањето на одделни дејствија.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 3 од Уставот.
Со иницијативата се оспорува член 296 став 1 на Законот, но според причините изнесени во иницијативата, предмет на оспорување е неопределувањето во оспорената одредба на рокот во кој јавниот обвинител треба да ги извести странките за времето и за местото на извршувањето на истражното дејствие, недефинирањето на значењето на терминот „погоден начин“ и неуредувањето на начинот на постапувањето на странките доколку јавниот обвинител не ги известил за можноста да присуствуваат на извршувањето на истражните дејствија. Според подносителката на иницијативата, можноста странките да присуствуваат на извршувањето на истражните дејствија било особено важно со оглед дека странките можеле да предлагаат да им се поставуваат прашања заради разјаснување на работите, потоа непосредно да поставуваат прашања, а и да бараат во записникот да се внесат и нивни забелешки во врска со извршувањето на одделни дејствија.
Оспорената одредба пропишува должност на јавниот обвинител да ги извести бранителот, оштетениот и осомничениот за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои тие можат да присуствуваат. Притоа, ако лицето до кое е упатено известување за истражно дејствие не е присутно, дејствието може да се изврши и во негово отсуство, а лицата кои присуствуваат на истражните дејствија можат да му предложат на органот што ја води постапката да им постави определени прашања на осомничениот и вештакот заради разјаснување на работите, а ако органот што ја води постапката дозволи и присутните лица можат непосредно да поставуваат прашања и покрај тоа, тие лица имаат право да бараат во записникот да се внесат и нивни забелешки во однос на извршувањето на одделни дејствија, пропишано во член 296 став 3 од Законот.
Согласно член 291 став 2 од Законот, истражната постапка, ја спроведува надлежниот јавен обвинител, а според член 295 став 1 од Законот, јавниот обвинител може да ги преземе следниве истражни дејствија: претрес, привремено обезбедување и одземање на предмети и имот, испитување на осомничениот, испитување на сведоци, определување вештачење, увид и реконструкција и посебни истражни мерки.
Кое од законски определените истражни дејствија ќе го преземе е во делокруг на надлежниот јавен обвинител во зависност од тоа кои докази и податоци му се потребни за да може да одлучи дали ќе поднесе обвинение или ќе се откаже од кривичното гонење согласно член 291 став 3 алинеја 1 од Законот, односно за да ја избегне неможноста да изведе определени докази на главната расправа или за да ги избегне тешкотиите од изведување на доказите на доказното рочиште во текот на истражната постапка што е предвидено во член 291 став 3 алинеја 2 од истиот закон.
Согласно член 296 став 1 од Законот, надлежниот јавен обвинител е должен да го извести бранителот, оштетениот и осомничениот за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои тие можат да присуствуваат, а според став од истиот член, истражните дејствија ќе се извршат и во отсуство на лицето до кое е упатено известувањето за истражните дејствија ако не е присутно. Став 3 од истиот член пропишува дека и лицата кои присуствуваат на истражните дејствија можат да му предложат на надлежниот јавен обвинител да им постави определени прашања на осомничениот и вештакот заради разјаснување на работите, а ако јавниот обвинител дозволи, и присутните лица можат непосредно да поставуваат прашања и, покрај тоа, имаат право да бараат во записникот да се внесат и нивни забелешки во однос на извршувањето на одделни дејствија.
Од анализата на одредбата произлегува должност на јавниот обвинител да ги извести бранителот, оштетениот и осомничениот за времето и за местото на извршување на истражните дејствија при што одредбата нема утврдено рокови, но, Судот имаше предвид дека истражните дејствија се различни по карактер, дел од нив се тајни и не секогаш однапред може да се определи кој е рокот кој би бил подобен за известување дека такво дејствие би се презело.
Што се однесува до формулацијата „известување на погоден начин“, точно е тврдењето дека е поширока формулација, но истата како таква дава можност за примена на сите методи на известувања по писмен или електронски и друг подобен пат, потребните податоци во врска со времето и местото за спроведување на истражното дејствие да станат достапни. Треба да се има предвид дека кога во оваа фаза од постапката осомничениот има бранител, воспоставено е правило за времето и местото на преземање на истражните дејствија задолжително да се извести бранителот на осомничениот, па од таму произлегува неоснованост на наводите дека обвинетиот и неговиот бранител, не се целосно вклучени во оваа фаза на кривичната постапка и се ставени во неповолна положба.
Доколку законска обврска од оспорената одредба не би била извршена од страна на јавниот обвинител, законодавецот во член 301 став 4 од Законот, определува дека осомничениот, неговиот бранител и оштетениот можат, за неправилностите, со поплака да се обратат до вишиот јавен обвинител, кој ќе ги испита наводите во поплаката и ако се основани ќе преземе соодветни мерки за отстранување на неправилностите.
Имајќи ја предвид севкупноста на изнесената фактичка состојба произлегува дека во Законот се содржани одредби во врска со прашањата кои подносителката на иницијативата ги поставува во однос на член 296 став 1 од Законот, со што и за известувањето, за времето и за местото на извршувањето на истражните дејствија на кои можат да присуствуваат означените субјекти, се определува рок, начин и механизам за заштита на засегнатите лица.
Од правната анализа на член 296 став 1 од Законот за кривичната постапка, Судот утврди дека истата е во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот, поради што оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста.
– Член 301 став 4 од Законот, под наслов „Завршување на истражната постапка“ гласи:
(1) Јавниот обвинител ја завршува истражната постапка кога ќе оцени дека состојбата на работите е доволно разјаснета за да може да подигне обвинение или да ја запре истражната постапка.
(2) Ако истражната постапка не се заврши во рок од шест месеци од денот на донесување на наредба за спроведување на истражна постапка, јавниот обвинител е должен за тоа да го извести вишиот јавен обвинител, кој во сложени предмети може овој рок да го продолжи за уште шест месеци. По исклучок, овој рок може да се продолжи уште за три месеци од страна на јавниот обвинител на Република Македонија.
(3) За кривични дела од областа на организираниот криминал рокот од ставот 2 на овој член може да биде продолжен за уште шест месеци од страна на јавниот обвинител на Република Македонија.
(4) Заради неправилности или одолжување на истражната постапка, осомничениот, неговиот бранител и оштетениот можат со поплака да се обратат до вишиот јавен обвинител. Во овој случај вишиот јавен обвинител ќе ги испита наводите од поплаката и доколку оцени дека тие се основани, ќе преземе соодветни мерки за завршување на истражната постапка или за отстранување на неправилностите (оспорена одредба).
Одредбата се оспорува како спротивна на член 13 од Европската конвенција за човекови права.
Член 301 став 4 од Законот, се оспорува затоа што во него не било предвидено јавниот обвинител да ги извести осомничениот, бранителот и оштетениот за продолжувањето на истражната постапка, па поплаката не била делотворен правен лек.
Оспорената одредба од член 301 став 4 од Законот, уредува дека осомничениот, неговиот бранител и оштетениот можат да поднесат поплака до вишиот јавен обвинител доколку сметаа дека истражната постапка има неправилности или се одолжува по што вишиот јавен обвинител презема соодветни мерки за завршување на истражната постапка или за отстранување на неправилностите. Според Судот, подносителот на иницијативата неправилно ја анализира одредбата на начин што наведува дека обвинетиот не бил известен за одлуката на јавниот обвинител, што значи укажува на недостаток на уреденост, како и на недостаток на ефективен правен лек кои прашања не спаѓаат во доменот на уставно-судска надлежност.
За оваа одредба во иницијативата не се посочени уставни одредби за кои се смета дека би биле повредени, па по однос на овој дел од иницијативата Судот одлучи дека се исполнети условите од член 28 алинеја 3 од Деловникот за отфрлање на иницијативата.
– Со иницијативата оспорен е и член 302 став 3 во делот „да составуваат“ и став 4 во делот „во рок од 15 дена“.
Член 302 од Законот, под наслов „Известување на осомничениот за завршување на истражната постапка“, гласи:
(1) Пред истекот на рокот предвиден во членот 301 од овој закон јавниот обвинител е должен на осомничениот и бранителот да им достави известување за завршување на истражната постапка од страна на јавниот обвинител.
(2) Пред завршувањето на истражната постапка јавниот обвинител, ако тоа не го сторил претходно, е должен да го испита осомничениот.
(3) Известувањето содржи краток опис на кривичното дело за кое било постапувано, правната квалификација, со назначување дека сите списи од спроведената истражна постапка се дадени на чување во архивата на јавното обвинителство и дека осомничениот и неговиот бранител имаат право да ги прегледуваат списите и доказите и да составуваат (оспорен дел) препис.
(4) Известувањето содржи поука дека осомничениот има право во рок од 15 дена (оспорен дел) од приемот на известувањето да поднесе исправи, или други докази, списи од дејствијата на одбраната, или да бара од јавниот обвинител да собере определени докази.
(5) Јавниот обвинител е должен да го запознае обвинетиот со доказите што во истражната постапка ги прибавил против него, како и да му ги открие доказите за кои дознал, а кои можат да бидат од полза на одбраната.
(6) Во случај кога јавниот обвинител по барање на осомничениот или неговиот бранител собира определени докази, е должен тоа да го заврши во рок од 30 дена од денот на поднесувањето на барањето.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 6 од Европската конвенција за човекови права.
Според формата на иницијативата, во врска со член 302 став 3 од Законот, се оспорува само делот „да составуваат“ но, според причините наведени во иницијативата, член 302 став 3 се оспорува и во целина.
Оспорувањето на член 302 став 3 во делот „да составуваат“ е затоа што определува право на осомничениот и неговиот бранител да составуваат препис од списите и доказите од спроведената истражна постапка, наместо да ги добиваат списите и доказите преку користење на техничка опрема (електронска пошта, видео- и аудиоснимки, фотографии), со што одбраната нема еднаквост на оружјата, еднаквост на странките и правична постапка. Друга причина за оспорување е, неопределувањето во член 302 став 3 од Законот на рокот за остварување на правото на осомничениот и на неговиот бранител да ги прегледуваат списите и доказите и да составуваат нивен препис.
Член 302 став 4 се оспорува затоа што рокот од 15 дена за доставување на исправи, други докази и списи од страна на одбраната не овозможува бранителот да има основни услови за запознавање со доказите, нема контрадикторност на постапката и нема еднаквост на оружјата.
Член 302 ставовите 1-6 од Законот, ги пропишува следните обврски на јавниот обвинител: пред да ја заврши истражната постапка во законски утврдениот рок должен е да достави до осомничениот и бранителот известување за завршување на истражната постапка од страна на јавниот обвинител, должен е да го испита осомничениот, ако тоа не го сторил претходно, во известувањето да се наведе: краток опис на кривичното дело за кое било постапувано, правната квалификација, назначување дека сите списи од спроведената истражна постапка се дадени на чување во архивата на јавното обвинителство и назначување дека осомничениот и неговиот бранител имаат право да ги прегледуваат списите и доказите и да составуваат препис, во известувањето да се наведе: поука дека осомничениот има право во рок од 15 дена од приемот на известувањето да поднесе исправи, или други докази, списи од дејствијата на одбраната, или да бара од јавниот обвинител да собере определени докази, должен е да го запознае обвинетиот со доказите прибавени во истражната постапка против него, како и да му ги открие доказите за кои дознал, а можат да бидат од корист на одбраната, должен е собирањето на определени докази, побарани од осомничениот или неговиот бранител, да го заврши во рок од 30 дена од денот на поднесувањето на барањето.
Од сумарната анализа на наводите во иницијативата по однос на оспорениот член 302 став 3 и став 4 од Законот, Судот утврди дека не содржат означување на уставни одредби кои би биле повредени. Наводите во најголем дел се однесуваат на начинот на примена на одредбата, а примената не спаѓа во уставно-судска надлежност согласно член 110 алинеја 1 од Уставот.
Што се однесува на наводите за еднаквост на оружјата, Судот смета дека овој принцип и оценка дали евентуално постои негова повреда, би биле прашање на друг вид на постапка што ја спроведува Уставниот суд, односно постапка за заштита на слободите и правата во конкретен случај, а не прашање кое се разгледува во апстрактната надлежност.
По однос на оспорениот член 302 став 4 во делот „во рок од 15 дена“, имајќи ги предвид различните форми на дејствија на јавниот обвинител и на одбраната во предистражната и истражната постапка пропишани во член 285 став 2, член 295 став 1 алинеја 3, член 296 став 1, член 305, член 306, член 310, член 312 став 1 од Законот, преку кои осомничениот и неговиот бранител се информирани за списите и доказите обезбедени во тие постапки, произлегува дека рокот од 15 дена предвиден во член 302 став 4 на Законот, претставува уште една можност, сега по обезбедувањето на сите списи и докази за кои јавниот обвинител смета дека се доволни за да ја заврши истражната постапка, осомничениот и неговиот бранител да достават исправи, списи и докази кои дотогаш не ги доставиле или да побараат јавниот обвинител да собере докази определени од одбраната, при што во вториов случај одбраната да може да побара јавниот обвинител да собере и други докази предложени од нивна страна, а на одбраната ѝ се обезбедува дополнително време за подготовка. Оттука произлегува дека член 302 став 4, во делот „во рок од 15 дена“ од Законот, не се однесува на рок за спроведување на дополнителни истражни дејствија како што погрешно се презентира во иницијативата, туку се однесува на рок во кој одбраната, обвинетиот или оштетениот сметано од приемот на известувањето, можат да предложат изведување и прибавување на други докази, а времетраењето на изведувањето на така прибавените нови докази не е ограничено со рок.
Во овој случај, Судот пристапи кон поширока анализа на оспорените одредби за да се добие целосен увид во проблематиката што се оспорува наспрема наводите од иницијативата.
Врз основа на сето напред изнесено, Судот, одлучи дека за член 302 став 3 во делот „да составуваат“ и во целина, како и став 4 во делот „во рок од 15 дена“ од истиот член на Законот за кривичната постапка, се исполнети условите за отфрлање на иницијативата согласно член 28 алинеи 1 и 3 од Деловникот.
– Член 384 став 1 од Законот, систематизиран во глава XXIV „Главна расправа“, под наслов „Директно, вкрстено и дополнително испитување на сведоци“ гласи:
(1) Сведокот го испитува странката која го предложила согласно со членот 383 став 2 од овој закон. Прашањата за сведокот на спротивната странка се ограничени и се однесуваат на прашањата кои претходно биле поставени во текот на испитувањето на сведокот од странката која го предложила. Прашањата на повторното испитување на сведокот од странката која го предложила се ограничени и се однесуваат на прашањата поставени во текот на испитувањето на сведокот од спротивната странка (оспорена одредба).
(2) Прашањата што наведуваат на одговор не можат да се поставуваат во текот на директното испитување, освен во случаите кога има потреба да се појаснат изјавите на сведокот. По правило, прашања кои наведуваат на одговор се дозволени само во текот на вкрстеното испитување.
-Член 383 став 2 од Законот, кој се наведува во оспорениот член 384 став 1 од Законот, гласи:
(2) Директното испитување го врши странката која го предложила сведокот, односно вештакот или техничкиот советник.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 6 од Европската конвенција за човекови права.
Со иницијативата, според формата, се оспорува член 384 став 1 од Законот. Според подносителката, оспорената одредба го ограничува обвинетиот и неговиот бранител да го испитуваат сведокот на обвинението само за прашања кои претходно ги поставил обвинителот, не и други прашања, а таквото испитување значи кршење на „еднаквоста на оружјата“, отсуство на контрадикторна кривична постапка, поради што оспорената законска одредба е спротивна на принципот на еднаквост на оружјата и можноста странката да се запознае со предложените докази од спротивната страна.
Член 384 став 1 од Законот, определува дека сведокот го испитува странката која го предложила тој сведок, потоа сведокот го испитува спротивната страна и тоа со прашања кои се однесуваат на претходно поставените прашања од странката која го предложила тој сведок (обвинетиот и неговиот бранител го испитуваат сведокот на обвинението поврзано со прашањата кои претходно биле поставени од обвинителот), следуваат прашања до сведокот од страна на странката која го предложила тој сведок и тоа со прашања кои се однесуваат на претходно поставените прашања од спротивната страна (обвинителот го испитува сведокот на обвинението во врска со прашањата кои претходно биле поставени од обвинетиот и неговиот бранител). И обратно (доколку сведокот е предложен од одбраната, прво тој сведок го испитуваат обвинетиот и неговиот бранител, потоа тој сведок го испитува јавниот обвинител со прашања кои се поврзани со претходно поставените прашања на обвинетиот и неговиот бранител, а потоа повторно тој сведок го испитуваат обвинетиот и неговиот бранител во врска со прашањата поставени од јавниот обвинител).
Во член 383 од Законот се определуваат начините на испитување на сведокот, вештакот или техничкиот советник и субјектите кои можат да поставуваат прашања на сведокот или вештакот, при што постојат три начини на испитувањето: директно, вкрстено и дополнително испитување. Директното испитување го врши странката која го предложила сведокот, вештакот или техничкиот советник, вкрстеното испитување го врши спротивната страна, а дополнителното испитување го врши повторно странката која го повикува сведокот и прашањата што се поставуваат при ова испитување се ограничени на прашањата поставени од спротивната страна. Субјектите, пак, кои можат да поставуваат прашања, по завршувањето на испитувањето на сведокот или вештакот, се претседателот и членовите на советот.
Понатаму, во член 384 од Законот се пропишува редоследот и обемот на испитувањето, како и формулациите на прашањата при испитувањето на сведокот, вештакот или техничкиот советник. Во однос, пак, на формулациите на прашањата, при директното испитување прашањата не можат да наведуваат на одговор (сугестивни или каприциозни прашања), освен ако има потреба да се појаснат претходно дадените изјави на сведокот, а при вкрстеното испитување, согласно член 384 став 2 од Законот, дозволени се прашања кои наведуваат на одговор.
Што се однесува до положбата на судот при испитувањето на сведокот и вештакот, законодавецот определува дека претседателот на советот врши контрола на начинот и редоследот на испитувањето на сведокот и вештакот, водејќи сметка за ефикасност, економичност на постапката и по потреба за утврдување на вистината, а во тие рамки претседателот на советот, по приговор на странките, ќе забрани прашање и одговор на прашање кое веќе е поставено ако го оцени како недопустливо или ирелевантно за предметот според член 385 ставови 1 и 2 од Законот.
Од изнесената фактичка состојба произлегува дека редоследот на испитувањето, обемот на испитувањето и формулациите на прашањата при испитувањето на сведокот определени во член 384 од Законот, што ги контролира претседателот на советот, има за цел остварување на ефикасна, економична кривична постапка и утврдување на вистината, а доколку е потребно и преку прашања на претседателот и членовите на советот. Оттука произлегува дека таквото законско уредување на испитувањето на сведокот има оправданост – ефикасна и економична постапка и соодветност – обвинителот, од една страна, и обвинетиот и неговиот бранител, од друга страна, преку испитувањето на сведокот го докажуваат своето тврдење за виновност, односно невиност на обвинетиот, а за што потоа одлучува судот.
По однос на наводите во иницијативата дека со член 384 став 1 од Законот се ограничува обвинетиот и неговиот бранител да го испитуваат сведокот на обвинението само за прашања кои претходно ги поставил обвинителот, не и други прашања, дека таквото испитување значи кршење на „еднаквоста на оружјата“ и дека отсуствува контрадикторност на кривичната постапка, имајќи ја предвид содржината на член 384 став 1 од Законот, произлегува дека обвинетиот и неговиот бранител имаат еднаква правна положба во испитувањето на сведокот на обвинението каква што правна положба има обвинителот во однос на испитувањето на сведокот на одбраната. Имено, и обвинителот може да го испитува сведокот на одбраната само со прашања поврзани со претходно поставените прашања на тој сведок од страна на обвинетиот и неговиот бранител, не и други прашања, а потоа обвинетиот и неговиот бранител повторно можат да го испитуваат сведокот на одбраната во врска со прашањата на обвинителот, со што се обезбедува контрадикторност на постапката, „еднаквост на оружјата“, а истовремено се обезбедува ефикасност преку нерасплинување, економичност преку неодолжување на постапката и утврдување на вистината за настанот со цел да се оствари правдата.
И во овој случај, Судот, пристапи кон поширока анализа на оспорените одредби за да се добие целосен увид во проблематиката што се оспорува, наспрема наводите од иницијативата.
Имајќи ја предвид вака направената анализа, наводите од иницијативата во кои не е содржано оспорување по однос на уставните одредби, околноста што уредувањето на кривичната постапка како контрадикторно е прашање на самиот Закон за кривична постапка, Судот, утврди дека еднаквоста на оружјата како начело може да се оценува само во постапка за заштита на слободите и правата, но не и во апстрактната контрола, поради што одлучи дека во овој дел иницијативата треба да се отфрли согласно член 28 алинеја 1 од Деловникот.
– Член 393 оспорен во став 1 од Законот, под наслов: „Измена и проширување на обвиниението“, гласи:
(1) Ако обвинителот оцени дека изведените докази укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението, може на главната расправа да го измени обвинението. Заради подготовка на одбраната, главната расправа може да се одложи. Во овој случај, не се врши потврдување на обвинението.
Во однос на оваа законска одредба, според формата на иницијативата, се оспорува член 393 став 1 во целина но, според причините изнесени во иницијативата, предмет на оспорување се: овозможувањето обвинителот да го измени обвинението на главната расправа ако изведените докази укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението, а тоа значи покривање на можните пропусти сторени од јавниот обвинител, од една страна, и создавање на правна несигурност за обвинетиот, ускратување на соодветно време и услови на обвинетиот за подготовка на својата одбрана поради неможност во рамки на главна расправа да собира докази и сведоци на одбраната, ниту активно да учествува во испитување на сведоците на обвинението, од друга страна.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 8 алинеја 3 од Уставот, како и член 6 од Европската конвенција за човекови права.
Во член 393 став 1 од Законот, се предвидува можност обвинителот на главна расправа да го измени обвинението ако изведените докази укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението, потоа главната расправа може да се одложи заради подготовка на одбраната, а во тој случај дека не се врши потврдување на обвинението при измена на обвинението на главна расправа ако изведените докази укажуваат дека се променила фактичката состојба изнесена во обвинението.
Со оспорената законска одредба тесно се поврзани други одредби од Законот за кривичната постапка. Тоа се одредби кои се однесуваат на учеството на осомничениот и на неговиот бранител во предистражната и истражната постапка, потоа одредбите кои се однесуваат на учеството на осомничениот и неговиот бранител во постапката пред одобрувањето на обвинителниот акт доставен до судот, како и одредбите кои се однесуваат на учеството на обвинетиот и неговиот бранител во доказната постапка во текот на главната расправа. Притоа, пресудата на судот се заснова само врз фактите и доказите што се изнесени на главната расправа и секој доказ поединечно и во врска со другите докази, судот е должен совесно да го оцени и врз основа на таква оцена да изведе заклучок дали некој факт е докажан.
Од севкупноста на изнесената законски уредена кривична постапка произлегува дека од една страна, обвинетиот и неговиот бранител се упатени во деталите поврзани со дејствијата на државните органи надлежни за гонење на сторители на кривични дела – јавното обвинителство и правосудната полиција, а од друга страна, само доказите изведени според наведениот редослед во текот на главната расправа и доколку е потребно преку директно, вкрстено и дополнително испитување на сведок, вештак или технички советник, и во обем и формулации на прашања кои не наведуваат на одговор, можат да бидат основа за утврдување на факти над кои би била заснована пресудата на судот. Оттука произлегува дека определувањето во член 393 став 1 од Законот, обвинителот да може на главната расправа да го измени обвинението ако оцени дека доказите изведени на главната расправа укажуваат на променета фактичка состојба, има конзистентност со напред наведените законски одредби, при што таквата одредба има оправданост – прецизна правна квалификација на стореното кривично дело што е јавен интерес и соодветност – измената на обвинението го врши јавниот обвинител кој е овластен за гонење на сторители на кривични дела.
По однос на наводите во иницијативата дека со член 393 став 1 од Законот се ускратува правото на обвинетиот на соодветно време и услови за подготовка на својата одбрана и обвинетиот активно да учествува во испитување на сведоците на обвинението, како и дека се создава правна несигурност за обвинетиот, од содржината на оспорениот член од Законот произлегува дека главната расправа може да се одложи заради подготовка на одбраната, дека со членовите 382, 383 и 384 од Законот, на обвинетиот му се овозможува во текот на главната расправа да го испитува сведокот на обвиниението, како и да предлага изведување на докази на одбраната како одговор на побивањата од страна на обвинителот, а преку сето тоа, на обвинетиот му е овозможено остварување на правна сигурност.
Измената на обвинението не може да се сфати како правило според кое обвинетиот ќе се ослободи од обвинение само затоа што изведените докази укажуваат на променета фактичка состојба, туку тоа ќе биде прашање на секој конкретен случај. Променетата фактичка состојба не мора да се сфати дека секогаш е на штета на обвинетото лице, туку во реалноста се јавуваат и ситуации така изменетата фактичка состојба да доведе до гонење за поблаг вид на кривично дело или до ослободување од вина.
Прашањето пак, дали заради промена на фактичката состојба и потребата да се измени обвинението расправата треба да се одложи или не, е прашање за кое судот е надлежен да го оценува, во секој конкретен случај.
Целокупната анализа укажува на запазување на уставното начело за владеење на правото и правната сигурност како негов елемент утврдени во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, од каде оспорената одредба е во согласност со наведената уставана норма, поради што, Судот, оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 393 став 1 од Законот за кривичната постапка.
– Оспорениот член 409 став 2 од Законот, систематизиран во глава XXV „Пресуда“ , под наслов „Грешки во пресудата“, гласи:
(1) Грешките во имињата и броевите, како и други очигледни грешки во пишувањето и сметањето, недостатоците во формата и несогласноста на писмено изработената пресуда со изворникот ќе ги исправи со посебно решение претседателот на советот, по барање на странките или по службена должност.
(2) Ако постои несогласност меѓу писмено изработената пресуда и нејзиниот изворник во поглед на податоците од членот 404 став 1 точки 1, 2, 3, 4, 5 и 7 на овој закон, решението за исправката ќе им се достави на лицата наведени во членот 407 од овој закон. Во тој случај рокот за жалба против пресудата тече од денот на доставувањето на тоа решение против кое не е дозволена посебна жалба (оспорена одредба).
-Член 404 став 1 точките 1, 2, 3, 4, 5 и 7 од Законот, кој се наведува во оспорениот став 2 на член 409, гласи:
(1) Во пресудата во која обвинетиот се огласува за виновен судот ќе изрече:
1) за кое дело се огласува за виновен, со назначување на фактите и околностите што претставуваат обележје на кривичното дело, како и на оние од кои зависи примената на определена одредба од Кривичниот законик;
2) законски назив на кривичното дело и кои одредби од Кривичниот законик се применети;
3) на каква казна се осудува обвинетиот или се ослободува од казна според одредбите од Кривичниот законик;
4) одлука за алтернативна мерка;
5) одлука за мерките на безбедност, конфискацијата на имот и имотната корист и одземање предмети и
7) одлука за трошоците на кривичната постапка, за имотноправното барање, како и за тоа дека правосилната пресуда треба да се објави преку печатот, радиото или телевизијата.
– Член 407, кој се наведува во оспорениот член 409 став 2 од Законот, определува дека заверен препис од пресудата се доставува до јавниот обвинител, обвинетиот и неговиот бранител, до оштетениот ако има право на жалба, до лицето чиј предмет е одземен со таа пресуда, како и до правното лице спрема кое е изречено одземање на имотна корист и до другите судови кои донеле пресуди, ако на осудениот му е изречена единствена казна за кривични дела во стек.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 15 од Уставот, како и член 13 од Европската конвенција за човекови права.
Според формата на иницијативата, се оспорува член 409 став 2 во целина, но како причини за оспорување на наведената законска одредба се: недозволеноста на посебна жалба против решение за исправка значи ускратување на правото на жалба против првостепено судско решение, а непропишувањето на рок во кој судот треба да донесе решение за исправка на пресуда, може да предизвика решението за исправка да се донесе по доставувањето на пресудата и изјавувањето на жалба.
Во случај ако постои несогласност меѓу пресудата – писмено изработена и изворникот – актот од кој произлегува пресудата, а несогласноста е во врска со делото за кое обвинетиот се огласува за виновен, односно фактите и околностите кои чинат делото да е кривично, со законскиот назив на кривичното дело, со тоа каква е казната за осудениот или се ослободува од казна обвинетиот, со одлуката за алтернативна мерка, со одлуката за мерки на безбедност, конфискацијата на имот и имотна корист и одземање на предмети, со трошоците на кривичната постапка, со имотно-правното барање, како и со тоа дека правосилната пресуда треба да се објави преку печатот, радиото или телевизијата, ќе се изврши исправка на пресудата со решение. Против решението не е дозволена посебна жалба, решението ќе се достави до лицата до кои се доставува пресудата – јавниот обвинител, обвинетиот и неговиот бранител, оштетениот ако има право на жалба, лицето чиј предмет е одземен со таа пресуда, правното лице спрема кое е изречено одземање на имотна корист и до другите судови кои донеле пресуди, ако на осудениот му е изречена единствена казна за кривични дела во стек, при што рокот за жалба против пресудата тече од денот на доставувањето на решението за исправка.
Во член 375 став 1 од Законот, се определува дека „Во записникот на главната расправа се внесува целосната изрека на пресудата, со назначување дека пресудата е јавно објавена. Изреката на пресудата, содржана во записникот за главна расправа претставува изворник.“
Според тоа, изворник е целосната изрека на пресудата внесена во записникот за главна расправа.
Оттука произлегува дека со член 409 став 2 од Законот, се уредува постапувањето на судот во случај ако постои несогласност меѓу пресудата, од една страна и изреката – диспозитивот на пресудата внесена во записникот за главна расправа, од друга страна, а таа несогласност е во врска со прашањата наведени во член 404 став 1 точки 1, 2, 3, 4, 5 и 7 од истиот закон.
Тргнувајќи од фактите дека целосната изрека на пресудата внесена во записникот за главна расправа е изворник на пресудата, дека пресудата е јавно објавена, потоа дека насловот под член 409 од Законот, гласи „Грешки во пресудата“, како и дека решението за исправката се доставува до лицата до кои се доставува пресудата, произлегува дека постоењето на посебно решение на судот, за исправка на несогласноста меѓу пресудата писмено изработена и изворникот – целосната изрека на пресудата внесена во записникот за главна расправа и која несогласност е во врска со прашањата наведени во член 404 став 1 точки 1, 2, 3, 4, 5 и 7 од истиот закон, има оправданост – усогласување на писмено изработената пресуда со јавно објавениот диспозитив на пресудата и соодветност – усогласувањето го врши истиот орган, судот, кој јавно ја објавил и кој писмено ја изработил пресудата. Во таа смисла, не е спорна содржината на член 409 став 2 од Законот.
Што се однесува до наводот во иницијативата дека недозволеноста на посебна жалба против решение за исправка значело ускратување на правото на жалба против првостепено судско решение, имајќи предвид дека решението за исправка се доставува до засегнатите лица и дека од тој момент тече рокот за жалба против пресудата чиј составен дел е и исправката содржана во решението, произлегува дека оспорената законска одредба не го повредува правото на жалба, туку напротив предвидува право на жалба, но одлучувањето се прави заедно со одлучувањето за главната ствар. Во таа смисла од значење е што решението за исправка станува составен дел од пресудата.
Во однос на наводот во иницијативата дека законодавецот не предвидел рок во кој судот треба да донесе решение за исправка на пресуда, па може да се случи по доставувањето на пресудата и изјавувањето на жалба да се донесе решение за исправка, имајќи предвид дека од доставувањето на решението за исправка тече рокот за жалба против пресудата, произлегува дека и во наведениот случај поднесена жалба против пресудата, па примено решение за исправка е овозможена жалба против пресудата заедно со исправката содржана во решението.
Имајќи го предвид изнесеното, Судот, утврди дека оспорената одредба е во согласност со Амандман XXI точка 1 став 1 на Уставот, со кој е заменет член 15 од Уставот, од кои причини оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 409 став 2 од Законот за кривичната постапка.
– Член 411 став 4 од Законот е систематизиран во глава XXVI „Редовни правни лекови“ под наслов „Субјекти кои можат да поднесат жалба“, одредбата гласи:
(1) Жалба можат да изјават странките, бранителот, законскиот застапник на обвинетиот и оштетениот.
(2) Во корист на обвинетиот жалба можат да изјават и неговиот брачен, односно вонбрачен другар, роднина по крв во права линија, посвоител, посвоеник, брат, сестра и хранител. Рокот за жалба и во тој случај тече од денот кога на обвинетиот, односно на неговиот бранител му е доставен преписот од пресудата.
(3) Јавниот обвинител може да изјави жалба како на штета така и во корист на обвинетиот.
(4) Оштетениот може да ја побива пресудата во однос на одлуката за трошоците на кривичната постапка, а доколку е досудено имотноправно побарување и во тој дел (оспорена одредба).
(5) Жалба може да изјави и лицето чиј предмет е одземен или од кое е конфискуван имот или имотна корист прибавена со кривичното дело, како и правното лице на кое му е изречено одземање на имотната корист.
(6) Бранителот и лицата од ставот 2 на овој член можат да изјават жалба и без особено овластување од обвинетиот, но не и против неговата волја.
Одредбата се оспорува како спротивна на член 15 од Уставот, како и член 13 од Европската конвенција за човекови права.
Според наводите во иницијативата, оштетениот имал право на жалба против првостепена пресуда само во однос на одлуката за трошоците на кривичната постапка и во однос на имотно-правното побарување ако е досудено, а не можел да се жали по другите законски основи иако член 57 од Законот за кривичната постапка му овозможува да укажува на факти и да предлага докази, да присуствува на доказно рочиште, да присуствува на главната расправа и да учествува во доказната постапка, со што оштетениот бил активна странка која придонесува за подобра одбрана на обвинението.
Од содржината на член 411 од Законот произлегува дека субјектите кои можат да поднесат жалба против првостепена судска пресуда се странките – тужителот односно јавниот обвинител и приватниот тужител, од една страна и обвинетиот, од друга страна, бранителот, законскиот застапник на обвинетиот и оштетениот, при што во однос на жалбата на оштетениот законодавецот пропишува со неа да може да се побива пресудата само во однос на трошоците на кривичната постапка и ако е досудено имотно-правно побарување.
Законодавецот прави разлика и користи два различни изрази за лице кое претрпело штета од сторено кривично дело: оштетен и приватен тужител. Притоа, изразот „оштетен“ законодавецот го употребува за „лице чие лично или имотно право е повредено или загрозено со кривично дело и кое учествува во кривичната постапка со приклучување кон кривичното гонење или заради стварување на имотноправно барање“, а изразот „приватен тужител“ законодавецот го употребува за „лице кое поднело приватна тужба заради гонење на кривични дела кои се гонат по приватна тужба“ .
Во однос на лицето кое е оштетено со кривично дело кое се гони по службена должност или по предлог на оштетениот, законодавецот определува дека тоа лице може да поднесе предлог за гонење до јавниот обвинител согласно член 17 став 2 – начело на акузаторност, односно гонење од надлежност на јавниот обвинител, или предлог за остварување на имотноправно барање во кривична постапка согласно член 58 ставови 3 и 4. Оштетениот може да учествува во кривично гонење односно да укажува на факти и да предлага докази, да присуствува на доказното рочиште во текот на истражната постапка, да присуствува на главната расправа и да учествува во доказната постапка во текот на главната расправа, како и да се произнесе по кривично-правниот настан, со што оштетениот придонесува во остварувањето на јавниот интерес – спречување на кривични дела или во тие случаи поднесен обвинителен предлог или обвинителен акт, оштетениот може да стави предлог за остварување на имотноправното барање (поради тоа барање, оштетениот присуствува на главната расправа и се произнесува по имотноправното побарување, па може и да поднесе жалба под условите предвидени со овој закон, пропишано во член 57 точки 2, 7 и 9, со што оштетениот го остварува својот приватен интерес – надомест на штета причинета со кривичното дело, метеријална и/или нематеријална.
Од фактичката состојба произлегува дека законодавецот со член 411 став 4 од Законот, пропишал можност за оштетениот да ја побива пресудата во однос на досуденото имотноправно побарување во случај кога тој учествувал во кривичната постапка со предлог за остварување на имотноправно барање, па таквото определување има конзистентност – заокружена целина со другите одредби од Законот, оправданост – жалба во врска со претходно пријавено имотноправно побарување настанато од кривично дело и соодветност – можноста за жалба од оштетениот е сразмерна на неговото учество во кривичната постапка. Во ваквите случаи треба да се има предвид дека право на изјавување на жалба по однос на вината и висината на казната, имаат јавниот обвинител, приватниот тужител, обвинетиот и неговиот бранител, при што во текот на целата постапка јавниот обвинител всушност ги заштитува интересите на оштетениот кога постои штета.
Судот, утврди дека оспорениот член е во согласност со Амандман XXI точка 1 став 1 на Уставот, со кој е заменет член 15 од Уставот и одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 411 став 4 од Законот за кривичната постапка.
– Со иницијативата се оспоруваат и членовите 468-482 (468, 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 480, 481, 482) од Законот, систематизирани во глава XXVIII „Скратена постапка“.
Наведените членови се оспоруваат од исти причини: нееднаквост меѓу обвинет за кривично дело за кое е пропишана казна затвор над 5 години и обвинет за кривично дело за кое е пропишана казна затвор до 5 години и ограничување на правото на правична судска постапка на обвинетиот за кривично дело за кое е пропишана казна затвор до 5 години, поради тоа, сите тие законски одредби (членовите 468-482) се анализираат како една целина.
– Под член 468 од Законот стои наслов „Дела за кои се води скратена постапка“. Одредбата гласи „Во постапката пред судот што суди во прв степен за кривични дела за кои како главна казна е пропишана парична казна или затвор до пет години, ќе се применуваат одредбите на членовите 469, 470, 471, 472, 473, 474, 475, 476, 477, 478, 479, 489 и 481 од овој закон, а доколку во овие одредби не е предвидено нешто посебно, согласно ќе се применуваат другите одредби на овој закон.“
– Под член 469 од Законот стои наслов „Поведување на скратената постапка“ и гласи:
(1) Кривичната постапка се поведува врз основа на обвинителниот предлог на јавниот обвинител или врз основа на приватна тужба.
(2) Обвинителниот предлог и приватната тужба се поднесуваат во потребен број примероци за судот и на осомничениот.
– Член 470 од Законот е под наслов „Определување притвор“ и гласи:
(1) Притвор може да се определи против лице за кое постои основано сомневање дека сторило кривично дело, ако:
1) се крие или ако не може да се утврди неговиот идентитет или ако постојат други околности што очигледно укажуваат на опасност од бегство и
2) е во прашање кривично дело против јавниот ред или моралот, а особени околности го оправдуваат стравувањето дека осомничениот ќе го повтори тоа кривично дело или дека ќе го изврши кривичното дело со кое се заканува.
(2) Пред поднесување на обвинителен предлог притворот го определува судијата на претходната постапка, а по поднесување на обвинителниот предлог, надлежниот судија – поединец.
(3) Пред поднесувањето на обвинителниот предлог, притворот не може да трае подолго од осум дена. За жалбата против решението за притвор решава советот од членот 25 став 5 на овој закон.
(4) Притворот од поднесувањето на обвинителниот предлог до завршувањето на главната расправа може да трае најдолго 60 дена.
(5) Кога обвинетиот се наоѓа во притвор, судот е должен да постапува со особена итност.
– Член 471 од Законот е под наслов „Елементи на обвинителниот предлог“ и истиот гласи:
(1) Обвинителниот предлог, односно приватната тужба треба да содржи: име и презиме на осомничениот со лични податоци, доколку се познати, краток опис на кривичното дело, означување на судот пред кој ќе се одржи главната расправа, предлог кои докази треба да се изведат на главната расправа и предлог осомничениот да се огласи за виновен и да се осуди според законот.
(2) Во обвинителниот предлог може да се предложи против осомничениот да се определи мерка за обезбедување присуство. Ако осомничениот се наоѓа во притвор или во куќен притвор ќе се назначи во обвинителниот предлог денот и часот од кога осомничениот е во притвор, односно во куќен притвор.
– Под член 472 од Законот стои наслов „Прием на обвинение во судот“ и гласи:
(1) Кога судот ќе го прими обвинителниот предлог или приватната тужба, судијата претходно ќе испита дали судот е надлежен и дали постојат услови за отфрлање на обвинителниот предлог, односно на приватната тужба.
(2) Ако судијата не донесе решение од ставот 1 на овој член закажува главна расправа.
– Член 473 од Законот е под наслов „Ненадлежност“ и гласи:
(1) Ако судијата најде дека за судење е надлежен друг суд, ќе му го отстапи предметот по правосилноста на решението, на тој суд.
(2) По закажувањето на главната расправа, судот не може по службена должност да се огласи за месно ненадлежен.
– Член 474 од Законот е под наслов „Отфрлање на обвинение“. Одредбата гласи:
(1) Судијата ќе го отфрли обвинителниот предлог или приватната тужба ако најде дека постои некоја од основите предвидени во членот 337 од овој закон.
(2) Решението се доставува до јавниот обвинител или до приватниот тужител.
– Член 475 од Законот стои под наслов „Рочиште за помирување“ и гласи:
(1) Пред закажувањето на главната расправа за кривични дела од надлежност на судијата поединец за кои се гони по приватна тужба, судијата поединец може да го повика само приватниот тужител и обвинетиот во определен ден да дојдат во судот заради претходно разјаснување на работите, ако смета дека тоа би било целесообразно за побрзо завршување на постапката. До обвинетиот кон поканата се доставува и препис од приватната тужба.
(2) На ова рочиште, судијата поединец може да даде предлог приватниот тужител и обвинетиот да се упатат на постапка за медијација доколку постои согласност кај обете страни.
(3) Ако страните се согласат да бидат упатени на постапка за медијација, судијата поединец носи решение за упатување на медијација и постапувањето продолжува според одредбите од членовите 491, 492, 493, 494, 495 и 496 на овој закон.
(4) Ако страните не се согласни да бидат упатени на медијација ниту дојде до нивно помирување и до повлекување на приватната тужба во текот на рочиштето за помирување, судијата ќе земе изјави од странките и ќе ги повика да поднесат свои предлози во поглед на прибавувањето на доказите.
(5) Ако судија поединец не најде дека постојат услови за отфрлање на тужбата, по правило, ќе закаже веднаш главна расправа и тоа ќе им го соопшти на странките.
(6) Судијата поединец може веднаш да ја отвори главната расправа и по изведувањето на доказите да донесе одлука по повод приватната тужба. На ова посебно ќе се предупредат приватниот тужител и обвинетиот при доставувањето на поканата.
(7) За нејавување на приватниот тужител на поканата од ставот 1 на овој член важи одредбата на членот 63 од овој закон.
(8) Во случај на недоаѓање на обвинетиот ако судијата одлучил да отвори главна расправа ќе се примени одредбата на членот 366 став 4 од овој закон.
– Член 476 од Законот стои наслов „Лица кои се повикуваат на главна расправа.“ Одредбата гласи:
(1) Судијата ги повикува на главната расправа обвинетиот и неговиот бранител, тужителот, оштетениот и нивните законски застапници и полномошници, сведоците, вештаците и толкувачот.
(2) На обвинетиот во поканата ќе му се назначи дека на главната расправа може да дојде со докази за својата одбрана. Во поканата обвинетиот ќе се предупреди дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако за тоа постојат законски услови (член 365). До обвинетиот кон поканата ќе се достави и препис од обвинителниот предлог, односно од приватната тужба и ќе се поучи дека има право да земе бранител, но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа.
(3) Поканата до обвинетиот мора да се достави така што меѓу доставувањето на поканата и денот на главната расправа да остане доволно време за подготвување на одбраната, а најмалку осум дена. По согласност на обвинетиот овој рок може да се скрати.
– Член 477 од Законот стои наслов „Место каде што се одржува главната расправа“ и гласи:
Главната расправа се одржува во местото на судот. Во итни случаи, особено кога треба да се изврши увид или кога тоа е во интерес за полесно спроведување на доказната постапка, може по одобрение на претседателот на судот главната расправа да се определи и во местото каде што е сторено кривичното дело или каде што ќе се преземе увид, ако тие места се на подрачјето на тој суд.
– Член 478 од Законот е под наслов „Приговор за месна ненадлежност“. Одредбата гласи „Приговор за месната надлежност може да се стави најдоцна до почетокот на главната расправа.“
– Член 479 од Законот стои под наслов „Услови за одржување на главна расправа“ и гласи:
(1) Главната расправа се одржува во присуство на јавниот обвинител, односно на приватниот тужител и на обвинетиот.
(2) За кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до три години, ако обвинетиот не дојде на главната расправа, иако уредно е повикан или поканата не можела да се врачи поради очигледно одбегнување на обвинетиот да ја прими поканата, судот може да одлучи главната расправа да се одржи без негово присуство. За останатите кривични дела за кои се води скратена постапка, присуството на обвинетиот на главната расправа е задолжително.
– Под член 480 од Законот стои наслов „Тек на главната расправа“ и истата гласи:
(1) Главната расправа започнува со изнесување на содржината на обвинението. Започнатата главна расправа ќе се доврши, по можност без прекинување.
(2) Ако на главната расправа обвинетиот даде изјава со која ја признава вината се постапува согласно со членот 381 од овој закон.
– Под членот 481 од Законот стои наслов „Изрекување пресуда“. Одредбата гласи:
(1) По заклучувањето на главната расправа судот веднаш ќа ја изрече пресудата и ќе ја објави со суштествените причини. Пресудата мора да се изработи писмено во рок од осум дена од денот на објавувањето.
(2) Против пресудата жалба може да се изјави во рок од осум дена од денот на доставувањето на преписот од пресудата.
(3) Одредбите на членот 174 од овој закон согласно ќе се применуваат и во поглед на укинувањето на притворот по изрекувањето на пресудата.
(4) Кога судот ќе изрече во пресудата казна затвор, може да определи обвинетиот да се стави во притвор, односно да остане во притвор, ако постојат причините од членот 165 став 1 точки 1, 2 и 3 на овој закон. Притворот во таков случај може да трае до правосилноста на пресудата, но најдолго 60 дена.
– Член 482 од Законот е под наслов „Известување за седница на советот на второстепениот суд“ и гласи:
(1) Кога второстепениот суд решава по жалба против пресудата на првостепениот суд донесена во скратена постапка, двете странки ќе се известат за седницата на советот на второстепениот суд само ако претседателот на советот или советот најде дека присуството на странките би било корисно за разјаснување на работите.
(2) Ако се работи за кривично дело за кое постапката се води по барање на јавниот обвинител, претседателот на советот пред седницата на советот ќе ги достави списите до јавниот обвинител, кој може да стави свој писмен предлог во рок од осум дена.
Според наводите во иницијативата, пропишувањето различни правила на кривичната постапка во зависност од тоа дали е во прашање кривично дело за кое е пропишана казна затвор над 5 години или за кривично дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до 5 години, значело отсуство на легитимна цел, нееднаквост меѓу граѓаните пред Уставот и законите и ограничување на правата на правична судска постапка, како немање време и услови неопходни за подготвување на одбраната во скратената постапка, поради што членовите 468-482 од Законот, не се во согласност со член 8 алинеја 3 односно со владеење на правото и со член 9 од Уставот.
Особено се потенцира што во оваа постапка јавниот обвинител или приватниот тужител немаат обврска да ги достават доказите до обвинетиот туку само да предложат кои докази треба да се изведуваат со што обвинетиот нема можност соодветно да ја подготви својата одбрана.
Законодавецот, определувајќи како основно начело да постојат различни моменти на започнување на кривичната постапка во член 19 став 1 од Законот, пропишал постоење и на различни процесни кривичноправни правила кои, гледано преку концептот на Законот за кривичната постапка, се класифицирани како „редовна постапка“ (членови 272-467), „забрзани постапки“ (членови 468-500) и „посебни постапки“ (членови 501-564).
Во рамките на „редовната постапка“ законодавецот предвидел претходна постапка (предистражна и истражна), обвинување, главна расправа и пресуда, како и правни лекови. Во „забрзани постапки“ предвидел постоење на четири вида на процесни кривичноправни постапки: скратена постапка, донесување на пресуда врз основа на спогодба на јавниот обвинител и осомничениот, постапка за медијација и „постапка за издавање казнен налог“, а во рамките на „посебни постапки“ уредил шест вида на процесни кривичноправни постапки: постапка за изрекување алтернативна мерка, постапка спрема правни лица, постапка за примена на мерките за безбедност, конфискација на имот и имотна корист, одземање на предмети и отповикување на условна осуда, постапка за донесување одлука за пократко траење на казната на забрана, престанување на правните последици од осудата и бришење на осудата, постапка за надоместот на штета, рехабилитација и за остварување на другите права на лица неоправдано осудени и неосновано и незаконито лишени од слобода, потерница и објава.
Од таму скратената постапка припаѓа во забрзаните постапки и има свое оправдување заради спроведување на поедноставна и побрза постапка во случаите кога се во прашање кривични дела од помало општествено значење и помала сложеност. Тоа што одредбата определува обвинителниот предлог, односно приватната тужба да содржи само предлог кои докази треба да се изведат на главната расправа не може да се толкува дека овие докази не му се достапни на обвинетиот и неговиот бранител доколку го има, бидејќи согласно член 468 од Законот, произлегува дека доколку главата XXVIII од Законот (сите оспорени одредби), не предвидуваат нешто посебно, ќе се применуваат другите одредби на овој закон.
Од анализата на целата глава, не произлегува дека обвинетиот или неговиот бранител доколку го има, немаат право да побараат увид, препис и доставување на доказите на кои се базира обвинителниот предлог. Тука го имавме пред сẻ, предвид член 79 од Законот, според кој во текот на кривичната постапка, бранителот има право да ги разгледа списите и доказите, согласно со одредбите од овој закон. Притоа бранителот има право да направи увид и да добие препис од записниците и другите списи од дејствијата на кои одбраната има право да присуствува, а кои се чуваат во јавното обвинителство.
Од содржината на член 14 став 1 од Уставот произлегува дека со закон се утврдуваат казнивите дела и се предвидува казна.
Во Амандман XXV точка 1 став 4 на Уставот, пак, се определува дека видовите, надлежностите, основањето, укинувањето, организацијата и составот на судовите, како и постапката пред нив, се уредуваат со закон, што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.
Оттука, формалноправно гледано, произлегува дека законодавецот има уставно овластување за уредување на кривичноправната материја (материјална и процесна), а тоа овластување, пак, има и општествена оправданост со оглед дека според член 61 став 1 од Уставот законодавецот е претставнички орган на граѓаните и носител на законодавната власт во Републиката чија надлежност е уредувањето на материја од јавен интерес каква што е и кривичноправната (материјална и процесна) материја.
По однос на наводите во иницијативата дека не постои легитимна цел за пропишување на различни кривичноправни правила, Судот, цени дека освен што има уставно овластување и што постои општествена оправданост за законско уредување на кривичноправната материја, законодавецот во Законот за кривичната постапка, предвидел објективни правила за разграничување меѓу различните видови на кривичната постапка.
Притоа, разграничувањето меѓу „редовната постапка“, од една страна и „скратената постапка“ како еден вид од „забрзаните постапки“, од друга страна, е пред сẻ тежината на кривичното дело (за кривични дела за кои е пропишана казна над 5 години – редовна постапка, а за кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до 5 години – скратена постапка, согласно член 468, но и степенот на засегнатоста на јавниот интерес – помал степен на засегнатост на јавниот интерес кај „скратената постапка“, поради што таа постапка се започнува со обвинителен предлог и приватна тужба, согласно член 469, комплексноста на фактичката состојба – кај „скратената постапка“ е полесно изведување на доказите и утврдување на фактите, според член 476, можноста за елиминирање на последиците од кривичното дело врз основа на согласност меѓу приватниот тужител и обвинетиот – рочиште за помирување заради побрзо завршување на постапката, пропишано во член 475 од Законот.
Покрај тоа, законодавецот пропишал обврска за судијата, по приемот на обвинителниот предлог или приватната тужба, претходно да испита дали судот е надлежен и дали постојат услови за отфрлање на обвинителниот предлог или приватната тужба според член 472, а во однос на поднесена приватна тужба, законодавецот пропишал можност, пред закажувањето на главната расправа, судијата да спроведе рочиште за помирување на приватниот тужител и обвинетиот заради побрзо завршување на постапката, пропишано во член 475 од Законот.
Доколку има надлежност на судот и нема услови за отфрлање на обвинителниот предлог или приватната тужба, како и ако страните не се согласни да бидат упатени на постапка за медијација, судијата ќе определи главна расправа според член 476 од Законот, при што во врска со главната расправа во скратената постапка законодавецот дава можност да се користат другите одредби од Законот ако нешто не е посебно предвидено во одредбите за скратената постапка според член 468 од истиот закон. Во таа смисла, ако поканата до обвинетиот мора да се достави најмалку осум дена од доставувањето на поканата до денот на главната расправа, согласно член 476 став 3 од истиот закон, а тоа време не е доволно и нема услови неопходни за подготвување на одбраната на обвинетиот, обвинетиот може да бара одлагање на главната расправа за прибавување на нови докази според член 370 став 2 од Законот. Или, ако во скратената постапка на главна расправа се присутни и сведоците и вештаците на обвинението и на одбраната, обвинетиот може да бара нивно директно, вкрстено и дополнително испитување согласно член 384 од Законот.
Имајќи го предвид изнесеното произлегува дека законодавецот има цел да обезбеди ефикасна и економична кривична постапка соодветна на специфичноста на кривичните дела и законски пропишаната казна за нив, поради што оспорените одредби од членовите 468-482 од Законот имаат оправданост – ефикасност и економичност на кривичната постапка.
По однос на наводот во иницијативата дека има нееднаквост меѓу граѓаните, Судот, цени, а со оглед на тоа што Законот содржи објективни правила за разграничување меѓу „редовната постапка“ и „скратената постапка“, произлегува дека различноста на правилата од „редовната постапка“ и „скратената постапка“ се последица на различните видови на кривичните дела и различната казна пропишана за нив, поради што има оправданост и за пропишување на различна кривична постапка. Имено, начелото на еднаквоста на граѓаните пред Уставот и законите се повредува ако за иста состојба се пропишуваат различни правила, но не и ако за различна состојба се пропишуваат различни правила. Во конкретната ситуација, со пропишувањето различни процесни кривичноправни правила за различна кривичноправна состојба се потврдува уставното начело на еднаквост определено во член 9 од Уставот.
Што се однесува до наводот во иницијативата дека се ограничуваат правата на правична судска постапка, од содржината на членовите 468-482 од Законот произлегува дека, иако е скратена постапката, обвинителниот предлог или приватната тужба примени во судот се испитуваат од судија предвидено во членови 472-474, судијата може со решение да ги упати приватниот тужител и обвинетиот на постапка за медијација ако се согласат според член 475 од Законот, а ако не се согласат, закажува главна расправа така што од „доставувањето на поканата и денот на главната расправа да остане доволно време за подготвување на главната расправа, а најмалку осум дена пропишано во член 476 став 3 од истиот закон, при што главната расправа започнува со изнесување на содржината на обвиниението и се довршува, по можност без прекинување, според член 480 од Законот, па по заклучувањето на главната расправа судот веднаш ќе ја изрече пресудата, ќе ја објави со суштествени причини и мора да ја изработи писмено во рок од осум дена што е пропишано во член 481. Доколку второстепениот суд, при решавање по жалба против првостепената пресуда донесена во скратена постапка, најде дека присуството на странките би било корисно за разјаснување на работите, двете странки ќе ги извести за седницата на советот, според член 482 од Законот. При сето тоа, и во скратената постапка може да се применуваат другите одредби од Законот, за прашања кои не се уредени со членовите 468-482 од Законот согласно член 468, односно обвинетиот може да бара и доволно време и услови неопходни за подготвување на одбраната или испитување на сведоците и вештаците, директно, вкрстено и дополнително.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека и во скратената постапка е обезбедено правото на правична судска постапка.
Врз основа на севкупноста на изнесената фактичка состојба, произлегува дека членовите 468-482 од Законот за кривичната постапка се во согласност со член 8 алинеја 3, односно со владеењето на правото и со член 9 од Уставот, односно со начелото на еднаквоста на граѓаните пред Уставот и законите, како и со член 6 од Европската конвенција, односно со правото на правична судска постапка.
Впрочем и во иницијативата се укажува на случаите Gregacivik v. Hrvatska (58331/09), Moiseyev v. Rusija (62936/00) и други, со појаснување дека оценката на Европскиот суд за човекови права за секој конкретен случај е во насока дали обвинетиот имал доволно време за подготовка на својата одбрана, при што треба ги зема предвид меѓу другото карактерот на постапката, сложеноста на предметот и фазите на постапакта, што оди во прилог на предлогот за неповедување на постапка, а не во прилог на наводите во иницијативата.
Од таму, за оспорените одредби од членовите 468, 469, 470, 471, 472, 473, член 474 став 2 и членовите 475-482 од Законот за кривичната постапка, Судот оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста.
По однос на член 474 став 1 од Законот, овој суд со Решението У.бр.5/2021 од 7 јули 2021 година, не поведе постапка за оценување на уставноста на, меѓу другото, член 474 став 1 од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“ бр.150/2010, 100/2012, 142/2016 и 198/2018), поради што Судот одлучи дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата во овој дел согласно член 28 алинеја 2 од Деловникот. Воедно, Судот утврди дека нема посебни наводи за оспорување на одредбата, оспорувањето е во целината на глава XXVIII од Законот. Од овие причини, Судот, не се впушти во посебна елаборација на причините за одлучување на Судот во предметот У бр.5/2021 поради што оцени дека има услови и за примена на член 28 алинеја 1 од Деловникот.
– Член 475 став 8 од Законот, кој е и посебно оспорен, гласи:
(8) Во случај на недоаѓање на обвинетиот ако судијата одлучил да отвори главна расправа ќе се примени одредбата на членот 366 став 4 од овој закон (оспорена одредба).
Оваа законска одредба е оспорена и од други причини, покрај оние кои се однесуваат на сите членови (468-482) од Законот.
Член 475 став 8 од Законот се оспорува поради две причини. Оспорената одредба, упатувала на примена на член 366 кој има само еден став, а не четири става како што е во оспорената одредба, па упатувањето да се постапува според непостоечка одредба не обезбедува да владее правото. Како втора причина се наведува дека законодавецот не го задолжил судијата да ја утврди причината поради која обвинетиот не дошол на главната расправа, па главната расправа можела да се одржи без обвинетиот иако бил отсутен од оправдани причини, а тоа не било во согласност со правото на правично судење. Поради тоа, подносителката на иницијативата смета дека член 475 став 8 од Законот не е во согласност со член 8 алинеја 3 од Уставот.
Член 366 од Законот, на кој упатува оспорениот член 475 став 8 од Законот, има само еден став и се однесува на недоаѓање на бранителот на главна расправа, а нема став 4.
Но, со член 365 од Законот, кој ја уредува постапката во случај на недоаѓање на обвинетиот на главна расправа и кој член има четири става, се определува следното:
(1) Ако обвинетиот е уредно повикан, а не дојде на главната расправа ниту го оправда својот изостанок или не може да му се врачи покана, а од околностите очигледно произлегува дека го одбегнува приемот на поканата, советот ќе нареди да се доведе присилно, во смисла на членот 157 од овој закон. Ако доведувањето не би можело веднаш да се изврши, советот ќе одлучи главната расправа да не се одржи и ќе нареди обвинетиот да се доведе присилно на идната расправа. Ако до приведувањето, обвинетиот го оправда изостанокот, претседателот на советот ќе ја отповика наредбата за присилно доведување.
(2) Ако уредно повиканиот обвинет очигледно избегнува да дојде на главната расправа, или ако судот направил два обида уредно да го повика обвинетиот, а сите околности укажуваат дека обвинетиот очигледно одбегнува да ја прими поканата, советот може да определи притвор согласно со член 165 став 1 точка 4 од овој закон.
(3) На обвинетиот може да му се суди во отсуство само ако е во бегство или ако не им е достапен на државните органи, а постојат особено важни причини да му се суди иако е отсутен.
(4) Решение за судење во отсуство на обвинетиот донесува советот по предлог од тужителот. Жалбата не го задржува извршувањето на решението.
Од вака изнесената содржина на двете одредби, наспрема оспорената одредба која се однесува на недоаѓање на обвинетиот, очигледно е дека станува збор за сторена техничка грешка со повикувањето на примена на член 366 наместо на член 365 од Законот кој се однесува на недоаѓање на обвинетиот на главна расправа. Вака сторениот технички пропуст не е од влијание по однос на владеењето на правото.
Имајќи ја предвид содржината и формата на членовите 365 и 366 од Законот за кривичната постапка, очигледно произлегува дека оспорениот член 475 став 8 од Законот има поврзаност со член 365 став 4 од Законот. Од содржината на законската одредба во релација со член 365 став 4 од Законот, произлегува дека при недоаѓање на обвинетиот на главната расправа ако претходно е одлучено да се отвори главна расправа, судијата ќе донесе решение за судење во отсуство на обвинетиот по предлог од тужителот, а евентуалната жалба нема да го задржи извршувањето на решението. Член 365 во ставовите 1, 2 и 3 од Законот, детално уредува кога може на обвинетиот да му се суди во отсуство, односно во случаи кога тој е уредно повикан и не го оправда својот изостанок или не може да му се врачи покана, а од околностите произлегува дека го избегнува приемот на поканата. Потребни се два обиди уредно да е повикан обвинетиот и сите околности да укажуваат дека очигледно одбегнува да ја прими поканата. Од значење е што законодавецот пропишал, на обвинетиот да му се суди во отсуство и во случаите кога е во бегство или ако не е достапен на државните органи, а постојат особено важни причини да му се суди во отсуство.
Од вака направената анализа, произлегува дека член 475 став 8 од Законот, гледан преку материјална поврзаност со член 365 став 4 од Законот, има оправданост – побрзо завршување на постапката и соодветност – постои судска одлука да се отвори главна расправа и да започне кривична постапка во скратена, односно забрзана процедура, што им е соопштено на странките, а во случаите кога обвинетиот не го оправдал својот изостанок. Меѓу другото, во член 145 од Законот, е предвидено како составен елемент на поканата да се укаже на последиците од недоаѓање на главна расправа, како и член 476 став 2 од истиот закон, кој се однесува на предупредување од последиците од недоаѓање на главна расправа.
Во оваа насока се и случаите на Европскиот суд за човекови права на кои се повикува во иницијативата како Poitrimol проитв Франција бр.14032/88, Sejdovic против Италија бр.56581/00 и други, бидејќи анализата покажува дека одлуката за судење во отсуство на обвинетиот, не се носи паушално, туку претходно се преземаат процесни дејствија врз основа на кои со сигурност се утврдува дека обвинетиот е опоменат за последиците од неговото доаѓање и при тоа постапува внимателно со јасно поставени правила.
Поради тоа, Судот, утврди дека оспорената законска одредба е во согласност со член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, а по однос на содржината на член 475 став 8 од Законот гледана заедно со делот „членот 366 став 4“ од Законот, станува збор за техничка грешка за чија исправка е надлежен законодавецот, не Уставниот суд, согласно член 110 алинеја 1 од Уставот.
Врз основа на изнесеното, Судот оцени да не поведе постапка за оценување на уставноста на член 475 став 8 од Законот.
– Член 476 став 2 во делот „но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа“. Одредбата гласи:
(2) На обвинетиот во поканата ќе му се назначи дека на главната расправа може да дојде со докази за својата одбрана. Во поканата обвинетиот ќе се предупреди дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако за тоа постојат законски услови (член 365). До обвинетиот кон поканата ќе се достави и препис од обвинителниот предлог, односно од приватната тужба и ќе се поучи дека има право да земе бранител, но дека во случај кога одбраната не е задолжителна, поради недоаѓање на бранителот на главната расправа или земање бранител дури на главната расправа, не мора да се одложи главната расправа.
И оваа законска одредба, како и претходниот член 475 став 8 од Законот, е оспорена и од други аспекти, покрај оние кои се однесуваат на сите членови, 468-482 од Законот.
Според причините за оспорување наведени во иницијативата, предмет на оспорувањето е член 476 став 2, во наведениот дел од Законот. Притоа, во иницијативата се наведува дека законодавецот не предвидел ситуација кога бранителот од оправдани причини не можел да дојде на расправата, не бил уредно известен или отсуствува од оправдани причини, па на тој начин се повредува правото на обвинетиот на бранител како минимално право загарантирано во кривичната постапка, како и се повредува правото на правично судење загарантирани со член 6 став 3 точка в од Европската конвенција.
Во член 476 од Законот се определува дека судијата на главната расправа го повикува, покрај другите и бранителот на обвинетиот, во поканата, пак, до обвинетиот се назначува дека на главната расправа може да дојде со докази за својата одбрана, понатаму обвинетиот се предупредува дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако за тоа постојат законски услови пропишани во член 365 од Законот, кон поканата се доставува и препис од обвинителниот предлог или од приватната тужба, обвинетиот се поучува дека има право да земе бранител, како и обвинетиот се поучува дека во случај кога одбраната не е задолжителна, не мора да се одложи главната расправа поради недоаѓање на бранителот или земање на бранител на главната расправа.
Од член 479 став 2 на Законот произлегува дека одбраната во скратената постапка не е задолжителна, односно главната расправа може да се одржи и без присуство на обвинетиот и на неговиот бранител, за кривични дела за кои е пропишана парична казна или казна затвор до три години (инаку, задолжително е присуство на обвинетиот и на неговиот бранител на главната расправа во скратената постапка за кривични дела за кои е пропишана казна затвор над три години).
Од изнесената фактичка состојба произлегува дека оспорениот дел од член 476 став 2 на Законот, се однесува на ситуација кога одбраната не е задолжителна со оглед дека е во прашање кривично дело за кое е пропишана парична казна или казна затвор до три години согласно член 479 став 2 од Законот и кога бранителот нема да дојде на главната расправа во скратената постапка, а бил уредно поканет и не го оправдал изостанокот според член 476 став 1, или кога обвинетиот ќе земе бранител дури на главната расправа во скратената постапка, а претходно бил уредно поканет и поучен дека има право да земе бранител утврдено во член 476 став 2 од Законот. Овде оставено е на судечкиот судија врз основа на сите околности на случајот како на пример возраста на обвинетиот, видот и карактерот на доказите што треба да се изведат, спецификата на кривичното дело и други околности, дали во ваков случај ќе ја одложи расправата или ќе ја одржи.
Таквите законски одредби имаат оправданост, ефикасно и економично завршување на постапката и соодветност, обвинетиот е претходно предупреден во поканата дека главната расправа ќе се одржи и во негово отсуство ако се исполнети законските услови од член 365 на Законот и ако одбраната не е задолжителна. На обвинетиот со поканата му е доставен препис од обвинителниот предлог или приватната тужба, дека е поучен да дојде со докази за својата одбрана, како и дека е поучен за правото да земе бранител, со што е запознаен со обвинението доставено до судот и можноста да користи бранител во постапката што не е задолжително, но сепак на главната расправа не се појавил бранителот или е ангажиран на самата главна расправа, што не мора да биде причина за одлагање на расправата.
Имајќи го предвид изнесеното, произлегува дека оспорениот дел од член 476 став 2 од Законот за кривичната постапка, се оспорува по однос на неговата согласност со член 6 став 3 точка в) од Европската конвенција, односно со правото на обвинетиот да се брани со помош на бранител по свој избор, но ова право не е уставна категорија, туку е оставено истото да биде уредено со закон. За овој дел од одредбата во иницијативата не се означуваат уставни одредби кои би биле повредени.
Поради тоа, Судот оцени да ја отфрли иницијативата за оценување на уставноста на делот од член 476 став 2 од Законот за кривичната постапка, согласно член 28 алинеја 3 од Деловникот бидејќи во иницијативата не се означени одредбите од Уставот што се повредуваат, што е процесна пречка за постапување.
Од сумарната анализа на оспорените одредби од Законот за кривичната постапка наспрема уставната уреденост, произлегува дека станува збор за системски процесен закон, донесен со двотретинско мнозинство кој содржи правна уреденост, меѓу другото, и на слободите и правата на човекот и граѓанинот во кривичната постапка што е во рамките на определбите утврдени во Уставот на Република Северна Македонија за владеењето на правото, правото на слобода, презумцијата на невиност, заштитата на приватноста на личниот и семејниот живот, на достоинството и угледот на граѓанинот, неповредливоста на домот, неповредливоста на писмата и на сите други облици на комуникација, правото на жалба, правото на сопственост, начелото на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите.
Тоа се вредности уредени во член 8 алинеи 3 и 6, член 9 став 2, член 12 став 2, член 13 став 1, Амандманот XXI, Амандманот XIX, членовите 25 и 26 од Уставот, како и во рамките на меѓународните правни стандарди определени во Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи за правото на слобода, правото на правична судска постапка, правото на почитување на приватниот и семејниот живот, домот и преписката, правото на ефективна жалба, правото на сопственост согласно членовите 5, 6, 8 и 13 од Конвенцијата и член 1 од Протоколот 1 кон Конвенцијата, а на кои уставни и конвенциски определби упатува подносителката на иницијативата.
Анализата на севкупноста на оспорените одредби покажува дека станува збор за сензитивна законска материја која навидум тешко го разграничува јавниот интерес и гарантираните уставни права на приватност, но законодавецот поставил јасни правила во кои случаи и под кои околности може да дојде до отстапување на гарантираните уставни права, при што е ставено тежиште на интересот на општеството што треба да се разбере како неопходност произлезена од состојбата во реалниот живот.
Законодавецот оваа материја – процесните кривичноправни правила ги уредил соодветно на начин што на надлежните органи пропорционално им се доделени овластувања кои уставно им припаѓаат, а законската мерка ја пропишал сразмерно на практично потребното дејствие во врска со остварувањето на индивидуалните човекови слободи и права во кривичната постапка.
Што се однесува, пак, до примената на правилата од Законот за кривичната постапка, која е комплексна, иако се јасно поставени за сите инволвирани субјекти и институции како што се полицијата, обвинителството, судовите, осомничените, обвинетите, осудените, бранителите и постои прецизна законска уреденост, можно е во примената да дојде до повреди на загарантираните уставни слободи и права, но тоа не е прашање од надлежност на Уставниот суд кое би го расправал во постапка за апстрактна контрола, туку евентуално во постапка за заштита на слободите и правата за секој поединечен случај.
Имајќи ја предвид изнесената досегашна уставно-судска пракса во врска со Законот за кривичната постапка, произлегува дека Судот досега се произнесувал само за поединечни правила содржани во одделни членови од Законот, но, не и за одредби кои задираат во целиот систем на кривичната постапка како и за согласноста на одредби од Законот со одделни одредби од Уставот, за усогласеноста на одредбите од Законот со правилата содржани во Европската конвенција, меѓутоа и овие правила согласно член 118 од Уставот, се дел од внатрешниот правен поредок на Република Северна Македонија и имаат статус на темелни вредности пропишани во член 8 став 1 алинеи 1 и 11 од Уставот.
Укажувањето во иницијативата на одделни случаи од ЕСЧП, како и повреди на одделни одредби од Европската конвенција за заштита на човековите права и Протоколот 1, не можат да најдат конкретна примена во овој предмет, од следниве причини:
– Уставот во член 8 став 1 алинеи 1 и 11 како темелни вредности ги определува основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право. Тоа значи дека овие слободи и права на човекот и граѓанинот произлегуваат од низа меѓународни документи меѓу кои и Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи на Советот на Европа, која е ратификувана со Закон објавен во „Службен весник на Република Македонија” број 11/1997. Од таму, оваа конвенција согласно член 118 од Уставот е дел од внатрешниот правен поредок на Република Северна Македонија и нејзините вредности се вградени во соодветната регулатива, вклучително и во Законот на кривичната постапка.
Од значење е содржината на член 110 алинеја 1 од Уставот, според кој Уставниот суд на Република Северна Македонија, одлучува за согласноста на законите со Уставот, која одредба го ограничува Уставниот суд на оценка на уставноста на закон со Уставот и не дава можност за оценување на усогласеност на домашниот закон со ратификуван закон кој станал дел од внатрешниот правен поредок. Надлежноста на Уставниот суд е ограничена само на оценка дали меѓународните вредности од ратификуван закон се втемелени во домашното законодавство.
Исто така, согласно амандманите XXV и XXX на Уставот, судовите и јавното обвинителство, своите функции ги вршат врз основа на Уставот, законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот, од каде истите во примената на одредбите од Законот за кривичната постапка се обврзани да внимаваат на можни повреди на основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и да ги почитуваат општо прифатените норми на меѓународното право како темелни вредности од член 8 став 1 алинеи 1 и 11 од Уставот.
Во посочената пракса во иницијативата на Европскиот суд за човекови права, не се укажува на предмет каде е утврдена повреда заради идентична или слична содржина на законското уредување на некој од државите со оспорените одредби. Повредите во случаите изнесени во иницијативата не се резултат на идентична или слична законска регулатива како оспорената, туку на примената на одредбите во конкретен случај.
Законот за кривичната постапка е еден од најважните правни акти во едно демократско општество, систематски закон кој се темели на владеење на правото и е оптимално усогласен со правилата од Европската конвенција за заштита на човековите права и со решенијата кои преовладуваат во европските земји. Со овој закон, законодавецот имал за цел компатибилност на кривичното правосудство со европските законодавства, забрзување на кривичната постапка, организација и функционално јакнење на јавното обвинителство.
Основната одредница по која се водел законодавецот е имплементација на препораките на Европската Унија и Советот на Европа за казнената постапка, креирање ефикасно јавно обвинителство и воспоставување нова операционална и менаџерска структура, како и раководење и соработка со полицијата и другите органи што го применуваат овој закон.
Од утврдената фактичка состојба и правна анализа на сите 49 оспорени одредби од Законот за кривичната постапка во корелација со други одредби со кои се тесно поврзани оспорените одредби, за поголемиот дел од оспорените одредби, Судот, не најде спротивност со ниту една уставна норма посочени во иницијативата, а за дел, Судот, оцени дека се исполнети условите за отфрлање.
5. Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.
6. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот, Добрила Кацарска и судиите: Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер.
У.бр.19/2018
27 јуни 2023 година
Скопје
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска