Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на членовите 110 и 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 70 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 6 јуни 2023 година, донесе
О Д Л У К А
1. СЕ УКИНУВА член 9 став 6 во делот „и лицата ангажирани врз основа на договор за дело и/или авторски договор” од Правилникот за минимални технички, просторни, финансиски и кадровски услови за добивање дозвола за радио и телевизиско емитување („Службен весник на Република Mакедонија” бр.172/2014 и бр.76/2015).
2. Оваа одлука произведува правно дејство од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија”.
3. Уставниот суд на Република Северна Македонија, по повод иницијативата на Трговското радиодифузно друштво „Радио Канал 77” од Штип, со Решението У.бр.32/2022 од 20 април 2023 година поведе постапка за оценување на уставноста и законитоста на член 9 став 6 во делот „и лицата ангажирани врз основа на договор за дело и/или авторски договор” од Правилникот означен во точката 1 од оваа одлука, бидејќи основано се постави прашањето за неговата согласност со Уставот, со Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги и со Законот за работните односи.
4. Судот на седницата утврди дека во член 9 став 6 од Правилникот за минимални технички, просторни, финансиски и кадровски услови за добивање дозвола за радио и телевизиско емитување („Службен весник на Република Mакедонија” бр.172/2014 и бр.76/2015) е предвидено:
Како вработени лица, се сметаат лицата во редовен работен однос со полно работно време кај радиодифузерот и лицата ангажирани врз основа на договор за дело и/или авторски договор.
5. Согласно член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Според член 9 од Уставот, граѓаните на Република Северна Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.
Согласно член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.
Според член 110 алинеја 2 од Уставот на Република Северна Македонија, Уставниот суд одлучува за согласноста на другите прописи и на колективните договори со Уставот и со законите.
Од изнесените уставни одредби произлегува дека владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Македонија, која се остварува, покрај другото, така што законите мораат да бидат во согласност со Уставот, сите други прописи со Уставот и законите и секој е должен да ги почитува Уставот и законите.
Член 4 став 1 од Законот за работните односи („Службен весник на Република Mакедонија” бр.62/2005, 3/2006, 3/2006, 44/2006, 66/2006, 16/2007, 57/2007, 77/2007, 106/2008, 161/2008, 63/2009, 114/2009, 130/2009, 149/2009, 10/2010, 16/2010, 50/2010, 52/2010, 58/2010, 124/2010, 132/2010, 158/2010, 47/2011, 11/2012, 39/2012, 52/2012, 13/2013, 25/2013, 54/2013, 170/2013, 187/2013, 34/2014, 106/2014, 113/2014, 145/2014, 20/2015, 33/2015, 72/2015, 74/2015, 129/2015, 167/2015, 27/2016, 134/2016 и 120/2018 и „Службен весник на Република Северна Mакедонија” бр.110/2019, 90/2020, 267/2020, 151/2021, 288/2021) предвидува дека овој закон се применува на работните односи меѓу работодавачите кои имаат седиште или престојувалиште во Република Северна Македонија и кај нив вработените работници, кога работата постојано се врши на територијата на Република Северна Македонија, како и во случаите кога работодавачот привремено ќе го упати работникот на работа во странство.
Согласно член 5 став 1 точка 1 од Законот за работните односи „Работниот однос” е договорен однос меѓу работникот и работодавачот во кој работникот доброволно се вклучува во организираниот процес на работа кај работодавачот, за плата и други примања, лично непрекинато ја извршува работата според упатствата и под надзор на работодавачот.
Според точка 2 од истата одредба „Работник” е секое физичко лице кое е во работен однос врз основа на склучен договор за вработување. Во точка 3 се предвидува дека „Работник на определено работно време” значи лице со договор за вработување склучен непосредно помеѓу работодавачот и работникот, каде што истекот на договорот за вработување е определен од објективни услови и тоа доаѓањето на одреден датум, завршувањето на одредена задача или појавата на одреден настан. Согласно точка 4 „Работник на неопределено работно време” значи лице со договор за вработување на неопределено време.
Во член 13 став 1 од Законот за работните односи се предвидува дека со потпишување на договорот за вработување се заснова работен однос меѓу работникот и работодавачот. Согласно став 2 од истата одредба правата, обврските и одговорностите врз основа на вршењето на работата од работниот однос и вклучување во задолжителното социјално осигурување врз основа на работниот однос, започнуваат да се остваруваат со денот на стапувањето на работникот на работа, договорени во договорот за вработување. Во став 3 се предвидува дека работодавачот е должен да поднесе пријава/одјава (електронски образец М1/М2 испечатен од системот на Агенцијата за вработување на Република Македонија) за работникот во задолжително социјално осигурување (пензиско и инвалидско, здравствено и осигурување во случај на невработеност), во согласност со посебните прописи, во Агенцијата за вработување на Република Македонија, по електронски пат или непосредно во Агенцијата со приложување на ППР образец, овластување на овластено лице со список за лица кои ги пријавува/одјавува, во кое се наведени името, презимето и ЕМБГ, како и бројот на договорот за вработување и датумот на склучување на договорот за вработување, еден ден пред работникот да стапи на работа, а за итни и неодложни работи, најмалку еден час пред работникот да стапи на работа. Заверена фотокопија од пријавата или извод од компјутерски запис од информацискиот систем на Агенцијата му се врачува на работникот во рок од три дена од денот на стапувањето на работа.
Со став 4 од истата одредба е предвидено дека Агенцијата за вработување на Република Македонија, Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Македонија и Фондот за здравствено осигурување на Република Македонија се должни да водат и трајно да ја чуваат евиденцијата на пријавите и одјавите во социјално осигурување и на барање на лицето да му издадат податоци за состојбата и промените во врска со социјалното осигурување на работникот. Според став 5 Агенцијата за вработување на Република Македонија, Фондот на пензиското и инвалидското осигурување на Македонија и Фондот за здравствено осигурување на Република Македонија, вршат размена на податоците во врска со социјалното осигурување.
Со член 1 од Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност („Службен весник на Република Mакедонија” бр.37/1997, 4/1998, 14/1999, 25/2000, 101/2000, 50/2001, 7/2002, 25/2003, 37/2004, 4/2005, 50/2006, 29/2007, 88/2007, 102/2008, 142/2008, 144/2008, 161/2008, 162/2008, 50/2010, 88/2010, 171/2010, 51/2011, 86/2011, 11/2012, 80/2012, 114/2012, 153/2012, 39/2014, 44/2014, 44/2014, 112/2014, 113/2014, 56/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 27/2016, 119/2016, 21/2018, 113/2018 и „Службен весник на Република Северна Mакедонија” бр. 124/2019, 89/2020, 103/2021 и 274/2022) се определува дека со овој закон се уредуваат прашањата за размена на трудот, правата и обврските на работодавачите, невработените лица, други лица кои бараат работа и државата, во врска со вработувањето и осигурувањето во случај на невработеност и други прашања од значење за вработувањето.
Во член 2 од Законот за вработување и осигурување во случај на невработеност е определено значењето на одделни изрази што се користат за потребите на Законот, па така „невработено лице” е лице кое не е вработено, активно бара работа и ги исполнува условите предвидени со овој закон.
Согласно член 619 од Законот за облигационите односи („Службен весник на Република Mакедонија” бр.18/2001, 78/2001, 4/2002, 59/2002, 5/2003, 84/2008, 81/2009, 161/2009, 23/2013 и 123/2013 и „Службен весник на Република Северна Mакедонија” бр.89/2020 и 215/2021), со договор за дело вршителот на работата се обврзува да изврши определена работа, како што е изработка или поправка на некој предмет или извршување на некоја физичка или интелектуална работа и слично, а нарачувачот се обврзува за тоа да му плати надомест.
Од анализата на цитираните законски одредби произлегува дека на работникот кој заснова работен однос, склучува со својот работодавач договор за вработување. Тоа е договор со чија помош едно лице се ангажира да работи за сметка на друго лице за определен надомест, односно доброволно да се вклучува во организираниот процес на работа кај работодавачот, за плата и други примања, но и лично непрекинато да ја извршува работата според упатствата и под надзор на работодавачот.
Значи, работниот однос се заснова исклучиво со потпишување на договорот за вработување меѓу работникот и работодавачот и не постои друга правна основа или која било друга форма на договор.
Во Законот за работните односи прецизно е утврдено кога започнуваат да се остваруваат правата, обврските и одговорностите врз основа на вршењето на работата од работниот однос и вклучувањето во задолжителното социјално осигурување пензиско и инвалидско, здравствено и осигурување во случај на невработеност. Тоа е денот на стапување на работникот на работа. Денот на стапување на работникот на работа обично се одредува и треба да биде утврден во договорот за вработување, бидејќи и во член 28 став 1 точка 2 од Законот за работните односи, е утврдено дека во својата содржина договорот за вработување опфаќа „датум на стапување на работа“.
Работодавачот е должен да го пријави, односно одјави работникот во задолжително социјално осигурување (пензиско и инвалидско, здравствено и осигурување во случај на невработеност), во согласност со посебните прописи, во Агенцијата за вработување на Република Северна Македонија. Тоа може да го направи по електронски пат или непосредно во Агенцијата. Работодавачот има законска обврска горното да го направи пред работникот да стапи на работа. Тоа значи пред денот утврден во договорот за вработување.
За разлика од договорот за вработување, договорот за дело е регулиран со Законот за облигационите односи и истиот се врши надвор од рамките на дејноста на работодавачот, вршителот на работата го сноси ризикот од работењето, може да го довери извршувањето на работата на трето лице и трае привремено, односно е еднократно до извршувањето на работата, а додека пак, авторските договори се дел од авторските права и се регулирани со Законот за авторско право и други сродни права. Предмет на авторски договор е преносот на одредено авторско право на сопственост во целост или делумно, со или без надомест, како ексклузивно или неексклузивно право, просторно ограничено или неограничено.
Во член 6 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги („Службен весник на Република Mакедонија” бр.184/2013, 13/2014, 44/2014, 101/2014, 132/2014, 13/2016, 142/2016, 132/2017, 168/2018 и 248/2018 и „Службен весник на Република Северна Mакедонија” бр.27/2019, 154/2019, 42/2020, 90/2020, 140/2020, 2/2021, 48/2021 и 77/2021) се утврдени надлежностите на Агенцијата. Според став 1 точка 6 од истата одредба, Агенцијата во согласност со овој закон ги донесува актите кои произлегуваат од овој закон.
Во член 18 од Законот, покрај другите надлежности на Советот е утврдено дека тој ги донесува подзаконските акти кои произлегуваат од овој закон.
Член 20 став 1 алинеја 11 од истиот закон предвидува дека директорот од Агенцијата ги предлага подзаконските акти што се од надлежност на Советот, а член 62 став 6 предвидува дека за обезбедување на телевизиско или радио емитување покрај условите и обврските пропишани во овој закон, радиодифузерот треба да исполнува посебни минимални технички, просторни, финансиски и кадровски услови во зависност од програмскиот формат, пропишани со подзаконски акт донесен од страна на Агенцијата.
Според член 22 став 1 од Законот, стручните, нормативно-правните, управните, управно-надзорните, материјално-финансиските, сметководствените, информатичките и другите работи на Агенцијата ги врши стручна служба чија внатрешна организација, делокруг на работа и услови за вработување поблиску се уредуваат со актите за внатрешна организација и систематизација на работите и задачите, согласно со Законот за работните односи.
Од анализата на целината на Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги и наведените одредби од истиот закон, произлегува дека во рамките на надлежностите утврдени со Законот, Агенцијата ги донесува актите кои произлегуваат од овој закон и истите треба да бидат во согласност со Законот за работните односи.
Советот на Агенцијата во рамките на надлежностите утврдени во Законот, покрај другите надлежности ги донесува подзаконските акти кои произлегуваат од овој закон.
Оспорената одредба донесена од страна на Советот на Агенцијата гласи „Како вработени лица, се сметаат лицата во редовен работен однос со полно работно време кај радиодифузерот и лицата ангажирани врз основа на договор за дело и/или авторски договор”.
Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Имајќи ја предвид содржината на член 22 став 1 од Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, која упатува на примена на Законот за работните односи, произлегува дека актите за внатрешна организација и систематизација на работите и задачите на Агенцијата мора да бидат во согласност со Законот за работните односи. Советот на Агенцијата не може да уредува законска материја, туку може само да операционализира и доуредува одредени законски одредби, а со оспорениот дел од член 9 став 6 од Правилникот, Советот на Агенцијата фактички уредува односи кои се надвор од Законот за работните односи, со тоа што покрај одредбите од Законот за работните односи, се повредува и член 22 став 1 од Законот за аудио и аудиовизуелни медимумски услуги.
Оттука, произлегува дека оспорениот дел од одредбата на член 9 став 6 од Правилникот не е во согласност со наведените уставни одредби. Со оглед на тоа што Советот на Агенцијата со оспорениот дел од член 9 став 6 од Правилникот, ги пречекорил, односно ги надминал своите надлежности предвидени во Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, на начин што во оспорената одредба предвидел нова категорија која не влегува во категоријата на вработени лица, што претставува уставна предиспозиција и која како таква воопшто не егзистира во Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, ниту во Законот за работните односи, и со тоа се повредуваат и уставните одредби од член 8 став 1 алинеја 3 и член 51, како и член 5 од Законот за работните односи.
Советот на Агенцијата впуштајќи се во операционализација на одредбите од Законот за работните односи и Законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги, даденото овластување од член 62 став 6 од Законот, меѓу другото, да ги разработи и кадровските услови го употребил во насока на изворно уредување на прашања кои се законска материја. Ваквата подзаконска формулација на оспорената одредба од Правилникот, Судот оцени дека не може да се смета за разработка на конкретна законска норма во функција на нејзино извршување.
6. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од оваа одлука.
7. Оваа одлука Судот ја донесе со мнозинство гласови, во состав од претседателот на Судот, Добрила Кацарска и судиите: м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер.
У.бр.32/2022
06.06.2023 година
Скопје
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија
Добрила Кацарска
* * *
Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të nenit 110 dhe 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 70 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 6 qershor 2023, miratoi
V E N D I M
1. SHFUQIZOHET neni 9 paragrafi 6 në pjesën „edhe personat e angazhuar në bazë të kontratës mbi vepër dhe/apo kontratës autoriale” të Rregullores për kushte minimale teknike, hapësinore, financiare dhe kuadrovike për marrjen e lejes për transmetim në radio dhe televizion (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.172/2014 dhe nr.76/2015).
2. Ky vendim ka fuqi juridike nga dita e botimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
3. Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me rastin e iniciativës së Shoqërisë radiodifuzive “Radio Kanal 77” nga Shtipi, me Aktvendimin U. nr. 32/2022 të datës 20 prill 2023, ka iniciuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së nenit 9 paragrafi 6 në pjesën “edhe personat e angazhuar në bazë të kontratës mbi vepër dhe/ose kontratës autoriale” të Rregullores së përcaktuar në pikën 1 të këtij vendimi, sepse çështja e përputhshmërisë së tij me Kushtetutën, me Ligjin për shërbime mediatike audio dhe audiovizive dhe me Ligjin për marrëdhëniet e punës është shtruar në mënyrë të bazuar.
4. Gjykata në seancë ka konstatuar se në nenin 9 paragrafi 6 të Rregullores për kushtet minimale teknike, hapësinore, financiare dhe kuadrovike për marrjen e licencës për transmetim në radio dhe televizion (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 172/2014 dhe nr. 76/2015) parashikohet:
Persona të punësuar, konsiderohen personat në marrëdhënie të rregullt pune me orar të plotë tek transmetuesi dhe personat e angazhuar në bazë të kontratës mbi vepër dhe/ose kontratës autoriale.
5. Në përputhje me nenin 8 paragrafi 1 alineja 3 e Kushtetutës, sundimi i së drejtës është një prej vlerave themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Në bazë të nenit 9 të Kushtetutës, qytetarët e Republikës së Maqedonisë janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pavarësisht nga gjinia, raca, ngjyra e lëkurës, prejardhja kombëtare dhe sociale, bindja politike dhe fetare, pozita pronësore dhe shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.
Në bazë të nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë ligjet medoemos duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutën dhe me ligjin. Secili e ka për detyrë ta respektojë Kushtetutën dhe ligjet.
Në bazë të nenit 110 alineja 2 e Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese vendos për përputhshmërinë e rregullave të tjera dhe të marrëveshjeve kolektive me Kushtetutën dhe me ligjet.
Nga dispozitat e paraqitura kushtetuese del se sundimi i ligjit është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë, e cila ndër të tjera realizohet në mënyrë që ligjet duhet të jenë në pajtim me Kushtetutën, të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutën dhe ligjet dhe secili është i obliguar ta respektojë Kushtetutën dhe ligjet.
Neni 4 paragrafi 1 i Ligjit për marrëdhëniet e punës („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.62/2005, 3/2006, 3/2006, 44/2006, 66/2006, 16/2007, 57/2007, 77/2007, 106/2008, 161/2008, 63/2009, 114/2009, 130/2009, 149/2009, 10/2010, 16/2010, 50/2010, 52/2010, 58/2010, 124/2010, 132/2010, 158/2010, 47/2011, 11/2012, 39/2012, 52/2012, 13/2013, 25/2013, 54/2013, 170/2013, 187/2013, 34/2014, 106/2014, 113/2014, 145/2014, 20/2015, 33/2015, 72/2015, 74/2015, 129/2015, 167/2015, 27/2016, 134/2016 dhe 120/2018 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.110/2019, 90/2020, 267/2020, 151/2021, 288/2021) përcakton se ky ligj zbatohet në marrëdhëniet e punës ndërmjet punëdhënësve që kanë seli ose vendbanim në Republikën e Maqedonisë së Veriut dhe punëtorëve të tyre, kur puna kryhet vazhdimisht në territorin e Republikës së Maqedonisë së Veriut, si dhe në rastet kur punëdhënësi e dërgon përkohësisht punëtorin për të punuar jashtë vendit.
Në bazë të nenit 5 paragrafi 1 pika 1 e Ligjit për marrëdhëniet e punës “Marrëdhënia e punës” është një marrëdhënie kontraktuale ndërmjet punëtorit dhe punëdhënësit në të cilën punëtori merr pjesë vullnetarisht në procesin e organizuar të punës tek punëdhënësi, për paga dhe të ardhura të tjera, personalisht pa ndërprerje e kryen punën sipas udhëzimeve dhe nën mbikëqyrjen e punëdhënësit.
Sipas pikës 2 të së njëjtës dispozitë, “Punëtor” është çdo person fizik që është në marrëdhënie pune në bazë të kontratës së kontraktuar për punësim. Pika 3 parashikon se “Punëtor me kohë të caktuar pune” nënkupton personin me kontratë pune të lidhur drejtpërdrejt ndërmjet punëdhënësit dhe punëtorit, ku skadimi i kontratës së punës përcaktohet nga kushte objektive, përkatësisht ardhja e një date të caktuar, përfundimi i një detyre të caktuar ose paraqitja e një ngjarjeje të caktuar. Në bazë të pikës 4 “Punëtor në kohë të pacaktuar pune” do të thotë personi me kontratë punësimi në kohë të pacaktuar.
Neni 13 paragrafi 1 i Ligjit për Marrëdhëniet e punës përcakton se me nënshkrimin e kontratës së punësimit krijohet marrëdhënia e punës në mes të punësuarit dhe punëdhënësit. Sipas paragrafit 2 të së njëjtës dispozitë, të drejtat, obligimet dhe përgjegjësitë në bazë të kryerjes së punës nga marrëdhënia e punës dhe përfshirja në sigurimin shoqëror të detyrueshëm në bazë të marrëdhënies së punës, fillojnë të realizohen nga dita e fillimit të punës së punëtorit në punë, të kontraktuara në kontratën e punës.
Në paragrafin 3 është parashikuar se punëdhënësi është i obliguar që të paraqesë regjistrimin/çregjistrimin (formularin elektronik M1/M2 i printuar nga sistemi i Agjencisë për Punësim të Republikës së Maqedonisë) për të punësuarin në sigurimin e detyrueshëm social (sigurimin pensional dhe invalidor, shëndetësor dhe sigurimin në rast papunësie), në përputhje me rregulloret e posaçme, në Agjencinë e Punësimit të Republikës së Maqedonisë, në mënyrë elektronike ose drejtpërdrejt në Agjenci duke e bashkangjitur formularin e FPP, autorizimin e personit të autorizuar me listën e personave që regjistrohen/çregjistrohen, në të cilin shënohet emri, mbiemri dhe NVAQ, si dhe numri i kontratës së punës dhe data e lidhjes së kontratës së punës, një ditë para se punëtori të fillojë me punë dhe për çështje urgjente dhe të pakapërcyeshme, të paktën një orë përpara se punëtori të fillojë me punë. Një fotokopje e nostrifikuar e fletëparaqitjes ose certifikatë nga regjistrimi kompjuterik nga sistemi informativ i Agjencisë i dorëzohet punëtorit në afat prej tre ditëve nga fillimi i punës.
Me paragrafin 4 të së njëjtës dispozitë është paraparë se Agjencia e Punësimit e Republikës së Maqedonisë, Fondi për Sigurim Pensional dhe Invalidor i Maqedonisë dhe Fondi për Sigurim Shëndetësor i Republikës së Maqedonisë obligohen të mbajnë dhe ta ruajnë në mënyrë të përhershme evidencën e regjistrimeve dhe ç’regjistrimeve në sigurimet sociale dhe me kërkesën e personit t’i japin të dhëna për gjendjen dhe ndryshimet në lidhje me sigurimet shoqërore të punëtorit. Sipas paragrafit 5, Agjencia për Punësim e Republikës së Maqedonisë, Fondi për Sigurim Pensional dhe Invalidor i Maqedonisë dhe Fondi për Sigurim Shëndetësor i Republikës së Maqedonisë shkëmbejnë të dhëna lidhur me sigurimin social.
Me nenin 1 të Ligjit për punësim dhe sigurim në rast papunësie („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.37/1997, 4/1998, 14/1999, 25/2000, 101/2000, 50/2001, 7/2002, 25/2003, 37/2004, 4/2005, 50/2006, 29/2007, 88/2007, 102/2008, 142/2008, 144/2008, 161/2008, 162/2008, 50/2010, 88/2010, 171/2010, 51/2011, 86/2011, 11/2012, 80/2012, 114/2012, 153/2012, 39/2014, 44/2014, 44/2014, 112/2014, 113/2014, 56/2015, 129/2015, 147/2015, 154/2015, 27/2016, 119/2016, 21/2018, 113/2018 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 124/2019, 89/2020, 103/2021 dhe 274/2022) përcaktohet se ky ligj rregullon çështjet e shkëmbimit të punës, të drejtat dhe detyrimet e punëdhënësve, personave të papunë, personave të tjerë që kërkojnë punë dhe shtetit, në lidhje me punësimin dhe sigurimin në rast papunësie dhe çështje të tjera me rëndësi për punësimin.
Në nenin 2 të Ligjit për punësim dhe sigurim në rast papunësie është përcaktuar rëndësia e disa shprehjeve të caktuara që përdoren për nevojat e Ligjit, kështu “person i papunë” është personi i cili nuk është i punësuar, kërkon punë në mënyrë aktive dhe i përmbush kushtet e parapara me këtë ligj.
Në bazë të nenit 619 të Ligjit për marrëdhëniet obligative (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 18/2001, 78/2001, 4/2002, 59/2002, 5/2003, 84/2008, 81/2009, 161/2009, 23/2013 dhe 123/2013 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.89/2020 dhe 215/2021), me kontratë mbi vepër, ushtruesi i punës merr përsipër të kryejë një punë të caktuar, si prodhimi ose riparimi i një gjësendi ose kryerja e ndonjë pune fizike ose intelektuale dhe të ngjashme, dhe porositësi merr përsipër të paguajë kompensim për këtë.
Nga analiza e dispozitave ligjore të cituara, rezulton se punëtori, i cili krijon marrëdhënie pune, lidh kontratë pune me punëdhënësin e tij. Është një kontratë me ndihmën e së cilës një person angazhohet të punojë për një person tjetër me një kompensim të caktuar, përkatësisht të marrë pjesë vullnetarisht në procesin e organizuar të punës për punëdhënësin, për pagë dhe të ardhura të tjera, por edhe për ta kryer personalisht punën në mënyrë të pandërprerë sipas udhëzimeve dhe nën mbikëqyrjen e punëdhënësit.
Do të thotë, marrëdhënia e punës krijohet vetëm në nënshkrimin e kontratës së punësimit ndërmjet punëtorit dhe punëdhënësit dhe nuk ekziston asnjë bazë tjetër ligjore apo ndonjë formë tjetër e kontratës.
Në Ligjin për marrëdhëniet e punës është përcaktuar saktësisht se kur fillojnë të realizohen të drejtat, obligimet dhe përgjegjësitë në bazë të kryerjes së punës nga marrëdhënia e punës dhe përfshirja në sigurimin social të detyrueshëm pensional dhe invalidor, shëndetësor dhe sigurimin në rast papunësie. Është dita kur punëtori e fillon punën.
Dita e fillimit të punës së punëtorit zakonisht përcaktohet dhe duhet të përcaktohet në kontratën e punës, pasi edhe në nenin 28 paragrafi 1 pika 2 e Ligjit për marrëdhëniet e punës, përcaktohet se në përmbajtjen e saj kontrata e punës përfshin “datën e fillimit të punës”.
Punëdhënësi është i obliguar ta regjistrojë, përkatësisht ta ç’regjistrojë të punësuarin nga sigurimi i detyrueshëm social (sigurimi pensional dhe invalidor dhe shëndetësor në rast papunësie), në përputhje me rregullat e veçanta, në Agjencinë për Punësim të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Atë mund ta bëjë në mënyrë elektronike ose drejtpërdrejt në Agjenci. Punëdhënësi ka detyrim ligjor të bëjë të lartpërmendurën përpara se punëtori ta fillojë punën. Kjo do të thotë para ditës së përcaktuar në kontratën e punës.
Ndryshe nga kontrata e punës, kontrata mbi vepër rregullohet me Ligjin për marrëdhëniet obliguese dhe kryhet jashtë fushëveprimit të veprimtarisë së punëdhënësit, ushtruesi i punës e bartë rrezikun e punës, mund t’ia besojë kryerjen e punës një pale të tretë dhe zgjat përkohësisht, gjegjësisht njëfish deri në kryerjen e punës, ndërsa marrëveshjet për të drejtën e autorit janë pjesë e së drejtës së autorit dhe rregullohen me Ligjin për të drejtën e autorit dhe të drejtat e tjera të ngjashme. Subjekti i një marrëveshjeje për të drejtën e autorit është kalimi i një prone të caktuar të së drejtës së autorit tërësisht ose pjesërisht, me ose pa kompensim, si një e drejtë ekskluzive ose joekskluzive, e kufizuar ose e pakufizuar në hapësirë.
Në nenin 6 të Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizive („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.184/2013, 13/2014, 44/2014, 101/2014, 132/2014, 13/2016, 142/2016, 132/2017, 168/2018 dhe 248/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.27/2019, 154/2019, 42/2020, 90/2020, 140/2020, 2/2021, 48/2021 dhe 77/2021) janë përcaktuar kompetencat e Agjencisë. Sipas paragrafit 1 pikës 6 të dispozotës së njëjtë, Agjencia në pajtim me këtë ligj i miraton aktet të cilat dalin nga ky ligj.
Në nenin 18 të Ligjit, krahas kompetencave të tjera të Këshillit është përcaktuar se ai i miraton aktet nënligjore të cilat dalin nga ky ligj.
Neni 20 paragrafi 1 alineja 11 e të njëjtit ligj parashikon që drejtori i Agjencisë i propozon aktet nënligjore që janë në kompetencë të Këshillit, ndërsa neni 62 paragrafi 6 parasheh që për sigurimin e transmetimit televiziv apo radiofonik përveç kushteve dhe obligimeve të përcaktuara në këtë ligj, transmetuesi duhet t’i plotësojë kushtet e veçanta minimale teknike, hapësinore, financiare dhe të personelit në varësi të formatit të programit, të përcaktuara me akt nënligjor të miratuar nga Agjencia.
Sipas nenit 22 paragrafi 1 të Ligjit, punët profesionale, normativo-juridike, administrative, administrativo-mbikëqyrëse, materialo-financiare, të kontabilitetit, informatike dhe të tjera të Agjencisë i kryen shërbimi profesional, organizimi i brendshëm, fushëveprimi i punës dhe kushtet e punësimit rregullohen më hollësisht me aktet për organizimin e brendshëm dhe sistematizimin e punës dhe detyrave, në pajtim me Ligjin për marrëdhëniet e punës.
Nga analiza e tërësisë së Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizive dhe dispozitave të përcaktuara të të njëjtit ligj, rezulton se në kuadër të kompetencave të përcaktuara me Ligjin, Agjencia i miraton aktet që dalin nga ky ligj dhe ato duhet të jenë në përputhje me Ligjin për marrëdhëniet e punës.
Këshilli i Agjencisë, në kuadër të kompetencave të përcaktuara me Ligjin, krahas kompetencave të tjera, i miraton edhe aktet nënligjore që dalin nga ky ligj.
Dispozita e kontestuar e miratuar nga Këshilli i Agjencisë thotë “Si persona të punësuar konsiderohen personat me marrëdhënie të rregullt pune me orar të plotë tek transmetuesi dhe personat e angazhuar në bazë të kontratës mbi vepër dhe/ose kontratës autoriale”.
Në bazë të nenit 8 paragrafi 1 alineja 3 e Kushtetutës, sundimi i së drejtës është një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Duke e marrë parasysh përmbajtjen e nenit 22 paragrafin 1 të Ligjit për shërbimet mediatike audio dhe audiovizive, i cili i referohet zbatimit të Ligjit për marrëdhëniet e punës, rezulton se aktet për organizimin e brendshëm dhe sistematizimin e punës dhe detyrave të Agjencisë duhet të jenë në përputhje me Ligjin për marrëdhëniet e punës. Këshilli i Agjencisë nuk mund të rregullojë materie ligjore, por vetëm mund të operacionalizojë dhe rregullojë disa dispozita ligjore, ndërsa me pjesën kontestuese të nenit 9 paragrafi 6 i Rregullores, Këshilli i Agjencisë në fakt i rregullon marrëdhëniet që janë jashtë Ligjit për marrëdhëniet e punës, me çka përveç dispozitave të Ligjit për marrëdhëniet e punës është shkelur edhe neni 22 paragrafi 1 i Ligjit për shërbimet mediatike audio dhe audiovizive.
Si rrjedhojë, rezulton se pjesa e kontestuar e dispozitës së nenit 9 pragrafi 6 të Rregullores nuk përputhet me dispozitat e dhëna kushtetuese. Duke qenë se Këshilli i Agjencisë, me pjesën kontestuese të nenit 9, paragrafi 6 i Rregullores, i ka kapërcyer, përkatësisht i ka tejkaluar kompetencat e tij të parapara me Ligjin për shërbime mediatike audio dhe audiovizive, në atë mënyrë që në dispozitën e kontestuar ka parashikuar një kategori të re që nuk hyn në kategorinë e personave të punësuar, e cila paraqet predispozitë kushtetuese dhe e cila si e tillë nuk ekziston fare në Ligjin për shërbime mediatike audio dhe audiovizive, as në Ligjin për marrëdhëniet e punës, dhe në këtë mënyrë shkelen dispozitat kushtetuese të nenit 8, paragrafit 1, alinesë 3 dhe nenit 51, si dhe nenit 5 të Ligjit për marrëdhëniet e punës.
Këshilli i Agjencisë, duke u futur në operacionalizimin e dispozitave të Ligjit për marrëdhëniet e punës dhe Ligjit për shërbime mediatike audio dhe audiovizive, e ka shfrytëzuar autorizimin e dhënë nga neni 62 paragrafi 6 i Ligjit, ndër të tjera, për elaborimin e kushteve të kuadrit në drejtim të rregullimit origjinal të çështjeve që janë materie ligjore. Formulimi i tillë nënligjor i dispozitës së kontestuar të Rregullores, Gjykata vlerësoi se nuk mund të konsiderohet si përpunim i një norme të caktuar ligjore në funksion të ekzekutimit të saj.
6. Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në pikën 1 të këtij Vendimi.
7. Këtë vendim Gjykata e miratoi në përbërje të kryetares së Gjykatës, Dobrilla Kacarska dhe gjykatësve: mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender.
U.nr.32/2022
06.06.2023
Shkup
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese së Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska