Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 10 мај 2023 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
1.НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на Законот за изменување и дополнување на Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.239/22).
2.М-р Зоран Стојановски, адвокат од Тетово, до Уставниот суд на Република Северна Македонија, поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбите означени во точката 1 од Решението.
Според подносителот на иницијативата со оспорените одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за здруженија и фондации законодавецот ги пречекорил своите уставни овластувања и надлежности и донел закон, со кој наводно била пропишана цензура којашто со Устав е забранета.
Со оспорениот член 5 од Законот кој предвидува дека организациите регистрирани согласно одредбите од Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ бр. 52/10, 135/11 и 55/16) се должни во рок од три месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон да ги усогласат своето име и/или назив, скратено име, програма, цели и дејности, согласно со одредбите од овој закон пред Централниот регистар на Република Северна Македонија. Организациите регистрирани согласно со одредбите од Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ бр. 52/10, 135/11 и 55/16), кои нема да го усогласат своето име и/или назив, скратено име, програма, цели и дејности, согласно со овие одредби, се бришат од Регистарот врз основа на донесена одлука за неусогласеност, од страна на министерот за правда по претходно добиено негативно мислење од Комисијата од член 9-а, за што подносителот смета дека е во спротивност со член 52 од Уставот кој предвидува дека законите и другите прописи немаат повратно дејство, освен по исклучок кога тоа е поповолно за граѓаните. Имајќи предвид дека со член 5 од оспорениот закон се предвидува ретроактивна примена на закон, евидентна е, според подносителот, повредата на член 52 од Уставот, на штета на граѓаните на Република Северна Македонија.
Понатаму, во иницијативата подносителот потенцира дека од содржински аспект оспорениот закон е во целост спротивен на Уставот.
Имено, со член 20 од Уставот на Република Северна Македонија на граѓаните им се гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања, граѓаните можат слободно да основаат здруженија на граѓани и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат. Програмите и дејствувањето на здруженијата на граѓаните и политичките партии не можат да бидат насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката и кон поттикнување или повикување на воена агресија или разгорување на национална, расна или верска омраза или нетрпеливост. Забранети се воени или полувоени здруженија што не им припаѓаат на вооружените сили на Републиката.
Со член 16 од Уставот се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, Се гарантира слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање. Се гарантира слободниот пристап кон информациите, слободата на примање и пренесување на информации. Се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на исправка во средствата за јавно информирање. Се гарантира правото на заштита на изворот на информацијата во средствата за јавно информирање. Цензурата е забранета.
Цитирајќи ги овие членови од Уставот, подносителот смета дека се пропишани и неприкосновени слободи и права на здружување и на основање на здруженија, кои не може со закон да се ограничуваат, односно намалуваат. Според подносителот на оваа иницијатива, во Уставот се пропишани формалните елементи на здруженијата, а на законодавецот не му е дадено право со закон да регулира содржина на здруженијата, односно може да ги регулира „Програмите и дејствувањето“, а не и називите или имињата на здруженијата.
Програмите и дејствувањето, според наводите во иницијативата, се предмет на ограничување пропишан со самиот Устав каде е регулирано дека не можат да бидат насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката и кон поттикнување или повикување на воена агресија или разгорување на национална, расна или верска омраза и нетрпеливост, па оттука подносителот смета дека и имињата и називите на здруженијата се предмет на слобода на уверување, совеста, мислата, јавното изразување на мислата, слободата на говорот и од тие причини законодавецот нема уставно овластување да забранува нешто што со Уставот не е забрането, односно законодавецот има уставна забрана да воведува цензура, а министерот за правда да биде цензор.
Во прилог на своите наводи во иницијативата, подносителот наведува повеќе извадоци од одлуки на Врховниот суд на Соединетите Американски Држави како највисока инстанца, чувар на американскиот Устав, кои се однесуваат на слободата на говор и првиот Амандман од Уставот на САД.
Врз основа на изнесените наводи во иницијативата, подносителот бара Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените одредби од Законот за изменување и дополнување на Законот за здруженија и фондации и да го поништи или укине, а имајќи ја предвид сериозноста на повредата на Уставот којашто ја сторил законодавецот, како и потребата од правна сигурност, бара Уставниот суд врз основа на член 27 и член 71 став 1 алинеја 4 од Деловникот, да донесе решение за времена мерка, односно запирање на извршувањето на поединечни акти или дејствија што се преземаат од страна на Република Северна Македонија за бришење на здруженија и фондации од Централниот регистар врз основа на Законот чијашто уставност ја оценува, со цел зачувување на уставниот поредок, владеење на правото, слободата на здружување и на слободата за основање на здруженија.
3.Судот на седницата утврди дека со оспорениот Закон за изменување и дополнувања на Законот за здруженија и фондации, со член 1 се прави интервенција во член 4 став 2 кој се менува и гласи дека се забранува упис на организација и основање на организација ако називот, името, скратеното име, програмата, целите, дејностите и нејзиното дејствување е насочено кон насилно уривање на уставниот поредок на Република Северна Македонија, поттикнување и повикување на воена агресија и разгорување на национална, расна, верска омраза или друга нетрпеливост, нетолеранција, омраза, геноцид, екстерминација, ширење или поддршка, поттикнување и одобрување на фашизам, нацизам, национал-социјализам и Третиот рајх, преземање на активности поврзани со тероризам, преземање на активности кои се спротивни на Уставот или на законот и преземање на активности со кои се повредуваат слободите и правата на други лица.
Со член 2 од измените и дополнувањето, во член 8 се додава нов став 4, со кој е предвидено дека како име, скратено име и/или назив на организација не можат да бидат употребувани имиња, презимиња, прекари, псевдоними, кратенки и иницијали на лица кои по која било основа, начин или форма биле или се поврзани со расна, верска, национална, етничка и друга нетрпеливост, нетолеранција, омраза, геноцид, екстерминација, ширење или поддршка на фашизам, нацизам, национал-социјализам и Третиот рајх, а ставот 4 станува став 5.
Според член 3 од оспорените измени и дополнувања на Законот е предвидено дека по член 9 се додава нов наслов 8-а, употреба на име на историска личност, а потоа и два нови члена: 9-а со кои е предвидено дека за употреба на име, презиме, псевдоним, прекар, кратенка или иницијали на личност, согласност дава министерот за правда по претходно добиено позитивно мислење од Комисијата за употреба на имињата на личности (во натамошниот текст: Комисија за употреба на имиња) и 9-б, со кој е регулирано дека Комисијата за употреба на имиња од член 9-а од овој закон ја формира Владата на Република Северна Македонија, ставот 2 од истиот член го пропишува составот на Комисијата за употреба на имиња која е составена од пет члена и тоа: еден член од Министерството за правда на предлог на министерот за правда, еден член од Министерството за култура на предлог на министерот за култура, еден член од Институтот за национална историја и два члена од Македонската академија на науките и уметностите. Понатаму, во ставот 3, претседателот на Комисијата за употреба на имиња се избира од редот на членовите на Комисијата за употреба на имиња со мнозинство гласови од вкупниот број на членови, а со ставот 4 е регулирано дека стручно-административните работи на Комисијата за употреба на имиња ги врши секретар на Комисијата за употреба на имиња, кој од редот на вработените административни службеници во Министерството за правда го назначува министерот за правда. Според ставот 5, Комисијата за употреба на имиња дава мислење за употреба на име, скратено име и/или назив на организација од член 9-а од овој закон, а со ставот 6 е регулирано дека Комисијата за употреба на имиња за својата работа носи деловник, додека во ставовите 7 и 8 просторните и техничките услови за работа на Комисијата за употреба на имиња ги обезбедува Министерството за правда, односно видот, висината и критериумите за надоместокот за Комисијата за употреба на имиња ги пропишува Владата на Република Северна Македонија.
Со член 4 од измените и дополнувањето на Законот е пропишано дека во член 65 по алинејата 5 се додава нова алинеја 6, која гласи дека називот, името, скратеното име, програмата, целите, дејностите предизвикуваат расна, верска, национална, етничка и друга нетрпеливост, нетолеранција, омраза, геноцид, екстерминација, ширење или поддршка на фашизам, нацизам, национал-социјализам и Третиот рајх.
Со Преодните и завршни одредби, односно член 5 од Законот за изменување и дополнување на Законот за здруженија и фондации е пропишано дека организациите регистрирани согласно со одредбите на Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ број 52/10, 135/11 и 55/16), се должни во рок од три месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон да ги усогласат своето име и/или назив, скратено име, програма, цели и дејности, согласно со одредбите од овој закон пред Централниот регистар на Република Северна Македонија. Организациите регистрирани согласно со одредбите на Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ број 52/10, 135/11 и 55/16), кои нема да ги усогласат името и/или називот, скратеното име, програмата, целите и дејностите согласно со ставот 1 на овој член, се бришат од Регистарот врз основа на донесена одлука за неусогласеност од страна на министерот за правда по претходно добиено негативно мислење од Комисијата од член 9-а од овој закон. Одлуката од ставот 2 на овој член се донесува во рок од четири месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон.
Според член 6 од измените и дополнувањата на Законот, надлежните органи од член 9-б од овој закон ќе ги предложат членови до Владата на Република Северна Македонија во рок од 15 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон. Владата на Република Северна Македонија во рок од 15 дена од приемот на предлозите ја формира Комисијата за употреба на имиња.
Со член 7 е регулирано дека започнатите постапки за упис на организација и основање на организација согласно со Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ број 52/10, 135/11 и 55/16), до денот на влегувањето во сила на овој закон ќе завршат согласно со одредбите од овој закон а со член 8 е пропишано дека овој закон влегува во сила осмиот ден од денот на објавувањето во „Службен весник на Република Северна Македонија“
4.Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Од содржината на член 20 став 1 од Уставот, произлегува дека на граѓаните им се гарантира слободата на здружување заради остварување и заштита на нивните политички, економски, социјални, културни и други права и уверувања.
Во став 2 од истиот член на Уставот се определува дека граѓаните можат слободно да основаат здруженија на граѓани и политички партии, да пристапуваат кон нив и од нив да истапуваат а во став 3 програмите и дејствувањето на здруженијата на граѓаните и политичките партии не можат да бидат насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката и кон поттикнување или повикување на воена агресија или разгорување на национална, расна или верска омраза и нетрпеливост.
Со член 51 од Уставот е утврдено дека во Република Северна Македонија законите мора да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.
Според член 54 став 1 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот.
Исто така и член 11 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи, со кој е регулирана слободата на собирање и здружување, е предвидено дека секој човек има право на слобода на мирно собирање и здружување со други, вклучувајќи го и правото да основа синдикати и да им се придружува на синдикатите за заштита на своите интереси. Остварувањето на овие права може да биде ограничено само со законски мерки што во едно демократско општество се неопходни за националната безбедност, јавната безбедност, заштита на редот и спречувањето на злосторства, заштита на здравјето или моралот или заштитата на правата и слободите на други. Со овој член не се забранува наметнување законски ограничувања за припадниците на оружените сили, полицијата или државната администрација.
Од изнесените уставни одредби произлегува дека правото на здружување и дејствување на граѓаните е слободно и дека таа слобода може да се ограничи единствено во случаите и под условите определени со Уставот. Во оваа смисла со Уставот се утврдени и границите на слободата на здружување на граѓаните и нивно дејствување, и тоа кога програмите и дејствувањето на здруженијата се насочени кон насилно менување на воспоставениот уставен поредок и кон поттикнување или повикување на воена агресија или разгорување на национална, расна или верска омраза и нетрпеливост. Овие ограничувања истовремено се санкционирани во Казнениот законик како кривични дела против државата, односно член 319, предизвикување национална, расна и верска омраза, раздор и нетрпеливост.
Од нив, исто така, произлегува дека во рамките на своите надлежности, Собранието има овластување да донесе закон со кој поблиску ќе се определат условите и начините на здружување и дејствување на граѓаните заради остварување и заштита на нивните политички, економски, културни и други права и уверувања, односно врз основа на Уставот, поблиску да се определат границите на остварување на таа слобода.
Оттука, во тие рамки, заради остварување на принципот на владеење на правото како темелна уставна вредност и во оваа област од општествените односи, произлегува дека законодавецот има уставно овластување да ги пропише условите и начинот на регистрирање на здруженијата и фондациите, исто така има право да ги менува и дополнува постојните закони и да донесува нови, а воедно при промена на режимот на уредување на односите во одделна област, законодавецот, исто така, има право да го уреди и преминот од стариот во новиот режим (преоден период), на начин којшто ќе обезбеди избраните мерки да бидат соодветни на целите и причините поради кои тие се предвидуваат, за да не се доведе во прашање, или во поголем обем да не се загрози, правната сигурност и правните интереси на субјектите во правото.
Со измените и дополнувањето на Законот за здруженија и фондации е направен исчекор во примена на меѓународните стандарди за слободата на здружувањето, односно се забранува упис на организација и основање на организација ако називот, името, скратеното име, програмата, целите, дејностите и нејзиното дејствување е насочено кон насилно уривање на уставниот поредок на Република Северна Македонија, поттикнување и повикување на воена агресија и разгорување на национална, расна, верска омраза или друга нетрпеливост, нетолеранција, омраза, геноцид, екстерминација, ширење или поддршка, поттикнување и одобрување на фашизам, нацизам, национал-социјализам и Третиот рајх, преземање на активности поврзани со тероризам, преземање на активности кои се спротивни на Уставот или на законот и преземање на активности со кои се повредуваат слободите и правата на други лица.
Дополнително, за употреба на имиња на историски личности, кои на било кој начин биле инволвирани или не биле инволвирани во горенаведените дејствија имплементирани во измените и дополнувањето на Законот, согласност дава министерот за правда по претходно мислење на Комисијата за употреба на имиња регулирано во новите членови од Законот 9-а и 9-б. Ова законско решение претставува дополнување на член 9 од Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија„ бр. 52/10,135/11 и 55/16) каде што е ограничена употребата на зборот „Македонија” и зборовите изведени од него, како и неговите кратенки како и зборови со името на општината, односно Градот Скопје без претходно одобрение од Министерството за правда, односно надлежен орган на општината, општините во Градот Скопје и Градот Скопје.
Од анализата на конкретните оспорени одредби од измените и дополнувањата на овој закон, сметаме дека истите на јасен и прецизен начин се во функција на операционализација на уставните одредби од член 20 став 3 од Уставот кој ја ограничува слободата на здружување во три случаи и тоа кога програмите и дејствувањето на здруженијата на граѓаните и политичките партии се насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Републиката, кон поттикнување или повикување на воена агресија и кон разгорување на национална, расна или верска омраза и нетрпеливост.
Во врска пак со наводите во иницијативата дека оспорените измени и дополнувања на Законот за здруженија и фондации се во спротивност со член 16 од Уставот, цениме дека истите се неиздржани од следниве причини:
Уставот во член 16 ставови 1 и 2, меѓу другото, ја гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, како и слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободно основање на институции за јавно информирање а во став 7 пропишува дека цензурата е забранета. Како релевантен член од Уставот којшто го имавме предвид при анализата на овие наводи е член 54 од Уставот во којшто е утврдено дека слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и дека ограничувањето на слободите и правата не може да се однесува и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.
Смислата на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавно изразување на мислата и јавниот настап е секој да може јавно да ги искаже сопствените погледи и мислења за кое било прашање, настан или појава и тоа на сите места кои за тоа се определени и можни, како на пример на организирани советувања, научни и стручни собири, јавни трибини и слично или преку определени средства за јавно информирање, медиуми или социјални мрежи. Меѓутоа, ваквата апсолутност и неограниченост на овие слободи не значи дека е дозволено тие да бидат злоупотребени, во смисла на нарушување на јавниот ред и мир, повреда на достоинството и интегритетот на личноста, како и доведување во прашање на слободите и правата на другите граѓани.
Оттука цениме дека е погрешно толкувањето и заклучокот на подносителот на иницијативата дека со измените и дополнувањето на Законот за здруженија и фондации е воведена цензура во поглед на неприкосновените слободи и права на здружување и на основање на здруженија.
Во член 52 став 3 од Уставот е утврдено дека законите влегуваат во сила најрано осмиот ден од денот на објавувањето, а по исклучок, што го утврдува Собранието, со денот на објавувањето. Во ставот 4 на истиот член од Уставот е утврдено дека законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.
Во Преодните и завршни одредби, односно во член 5 законодавецот предвидел дека организациите регистрирани согласно со одредбите на Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ број 52/10, 135/11 и 55/16), се должни во рок од три месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон да ги усогласат своето име и/или назив, скратено име, програма, цели и дејности, согласно со одредбите од овој закон пред Централниот регистар на Република Северна Македонија. Организациите регистрирани согласно со одредбите на Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Македонија“ број 52/10, 135/11 и 55/16), кои нема да ги усогласат името и/или називот, скратеното име, програмата, целите и дејностите согласно со ставот 1 на овој член, се бришат од Регистарот врз основа на донесена одлука за неусогласеност од страна на министерот за правда по претходно добиено негативно мислење од Комисијата од член 9-а од овој закон. Одлуката од ставот 2 на овој член се донесува во рок од четири месеци од денот на влегувањето во сила на овој закон.
Со воспоставениот нов правен режим, со кој при основање на здруженија и фондации, доколку во називот се користи име, презиме псевдоним, прекар, кратенка или иницијали на историска личност се бара мислење од Комисијата за употреба на имиња при Министерството за правда, цениме дека не се губи веќе стекнатото право на здружување туку се определува нов режим за основање на здруженија и фондации со утврдување на поконкретни граници за употреба на имиња на историски личности кои нема да предизвикуваат нетрпеливост, нарушување на јавниот ред и мир и слично и дополнителен услов за опстојување на оние организации кои веќе се регистрирани, што е право на законодавецот.
Со усогласувањето на веќе регистрираните организации со новите законски измени како што наложува член 5 од Преодните и завршни одредби од оспорените измени и дополнувања на Законот, се поставени еднакви законски правила за сите здруженија на граѓани и фондации, и е во функција на воспоставување на единствен, а не двоен правен режим во поглед на условите при регистрација на овие организации. Оттука е оправданоста на оспорените законски одредби со кои се бара во еден легитимен рок од три месеци од денот на влегување во сила на овој закон да ги усогласат своето име и /или назив, програма, цели и дејности согласно овие одредби.
Поради тоа, Судот оцени дека оспорената одредба нема повратно дејство во смисла на значењето на уставната забрана за таквото дејство на законите и другите прописи, па затоа и не може да се постави прашањето за нејзината согласност со член 52 став 4 од Уставот на Република Северна Македонија.
Од направената анализа на наводите во иницијативата, Судот оцени дека не постои повреда на одредбата од член 8 став 1 алинеја 3, поточно на темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија, владеењето на правото, член 16, слобода на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата како и забрана за цензура, член 20, слобода на здружување заради остварување и заштита на политички, економски, социјални, културни и други права и уверување кaко ни повреда на член 51, законите мора да бидат во согласност со Уставот и член 52 од Уставот на Република Северна Македонија, односно забрана за повратно дејство на законите, освен по исклучок кога е поповолно за граѓаните, па оттука неоснована е иницијативата на подносителот м-р Зоран Стојановски, адвокат од Тетово, за покренување на постапка за оценка на нивната уставност.
5.Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.
6.Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот, Добрила Кацарска и судиите: Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ- Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер.
У.бр.22/2023
10.05.2023 гoд.
С к о п ј е
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска
* * *
Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 10 maj 2023, miratoi
A K T V E N D I M
1. NUK INICIOHET procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shoqata dhe fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 239/22).
2. Mr. Zoran Stojanovski, avokat nga Tetova, Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut i parashtroi iniciativë për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të përcaktuara në pikën 1 të këtij Aktvendimi.
Sipas parashtruesit të iniciativës me dispozitat e kontestuara të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shoqata dhe fondacione ligjvënësi i ka tejkaluar autorizimet dhe kompetencat e tij kushtetuese dhe ka miratuar ligj me të cilin, gjoja është vendosur censurë gjë që ndalohet me Kushtetutë.
Me nenin e kontestuar 5 të Ligjit i cili parasheh se organizatat e regjistruara në pajtim me dispozitat e Ligjit për shoqata dhe fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/10, 135/11 dhe 55/16) obligohen në afat prej tre muajsh nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji t’i harmonizojnë emrin dhe/apo emërtimin, emrin e shkurtuar, programin, qëllimet dhe veprimtaritë, në pajtim me dispozitat e këtij ligji para Regjistrit Qendror të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Organizatat e regjistruara në pajtim me dispozitat e Ligjit për shoqata dhe fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/10, 135/11 dhe 55/16), që nuk do ta harmonizojnë emrin e tyre dhe/apo emërtimin, emrin e shkurtuar, programin, qëllimet dhe veprimtaritë në pajtim me këto dispozita fshihen nga Regjistri në bazë të vendimit të miratuar për mosharmonizim, nga Ministri i Drejtësisë pas një mendimi të marrë negativ paraprakisht nga Komisioni nga neni 9-a, për të cilin parashtruesi vlerëson se është në kundërshtim me nenin 52 të Kushtetutës i cili përcakton se ligjet dhe rregullat e tjera nuk kanë efekt prapaveprues, përveç në raste kur një gjë e tillë është më e favorshme për qytetarët. Duke e pasur parasysh se me nenin 5 të ligjit të kontestuar parashihet zbatim retroaktiv i ligjit, është evidente, sipas parashtruesit, shkelje e nenit 52 të Kushtetutës, në dëm të qytetarëve të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Më tej, në iniciativë parashtruesi potencon se nga aspekti përmbajtjesor, ligji i kontestuar është plotësisht në kundërshtim me Kushtetutën.
Përkatësisht, me nenin 20 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut qytetarëve u garantohet liria e bashkimit me qëllim të realizimit dhe mbrojtjes së të drejtave dhe bindjeve të tyre politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe të drejtave dhe bindjeve të tjera, qytetarët lirisht mund të themelojnë shoqata të qytetarëve dhe parti politike, të aderojnë dhe të dalin nga ato. Programet dhe veprimtaria e shoqatave civile dhe partive politike nuk mund të orientohen drejt rrënimit të dhunshëm të rendit kushtetues të Republikës dhe drejt nxitjes ose thirrjes së agresionit ushtarak ose nxitjes së urrejtjes ose mosdurimit kombëtar, racor ose fetar. Ndalohen shoqatat ushtarake ose gjysmëushtarake, të cilat nuk u takojnë forcave të armatosura të Republikës.
Me nenin 16 të Kushtetutës garantohet liria e bindjes, ndërgjegjes, mendimit dhe e shprehjes publike të mendimit. Garantohet liria e fjalës, paraqitjes publike, informimit publik dhe e themelimit të lirë të institucioneve për informim publik. Garantohet qasja e lirë tek informatat, liria e pranimit dhe e bartjes së informatave. Garantohet e drejta e përgjigjes në mjetet e informimit publik. Garantohet e drejta e korrigjimit në mjetet e informimit publik. Garantohet e drejta e mbrojtjes së burimit të informatës në mjetet e informimit publik. Censura është e ndaluar.
Duke i cituar këto nene të Kushtetutës, parashtruesi vlerëson se liritë dhe të drejtat e bashkimit dhe themelimit të shoqatave janë të rregulluara dhe të pacenueshme, të cilat nuk mund të kufizohen me ligj, gjegjësisht të zvogëlohen. Sipas parashtruesit të kësaj iniciative, në Kushtetutë rregullohen elementet formale të shoqatave, ndërsa ligjvënësit nuk i jepet e drejta me ligj të rregullojë ndonjë përmbajtje të shoqatave, gjegjësisht mund t’i rregullojë “Programet dhe veprimtarinë” dhe jo edhe emërtimin dhe emrat e shoqatave.
Programet dhe veprimet, sipas pretendimeve në iniciativë, u nënshtrohen kufizimeve të përcaktuara nga vetë Kushtetuta, ku rregullohet se nuk mund të synojnë rrënimin e dhunshëm të rendit kushtetues të Republikës dhe nxitjen ose thirrjen për agresion ushtarak ose nxitjen e urrejtjes kombëtare, racore ose fetare dhe mosdurimit, së këndejmi shtruesi vlerëson se emrat dhe emërtimet e shoqatave i nënshtrohen lirisë së besimit, ndërgjegjes, mendimit, shprehjes publike të mendimit, lirisë së fjalës dhe për këto arsye ligjvënësi nuk ka kompetencë kushtetuese të ndalojë diçka që nuk është e ndaluar me Kushtetutë, gjegjësisht ligjvënësi ka ndalesë kushtetuese për të vendosur censurë ndërsa Ministri i Drejtësisë të jetë censurues.
Në kuadër të pretendimeve të tij në iniciativë, parashtruesi i paraqet më shumë fragmente të vendimeve të Gjykatës Supreme të Shteteve të Bashkuara të Amerikës si instanca më e lartë, mbrojtëse e Kushtetutës amerikane, që kanë të bëjnë me lirinë e shprehjes dhe Amendamentin e parë të Kushtetutës së SHBA-së.
Në bazë të pretendimeve të paraqitura në iniciativë, parashtruesi kërkon që Gjykata Kushtetuese të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë për dispozitat e kontestuara të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shoqata dhe fondacione dhe ta shfuqizojë apo pezullojë, ndërsa duke e pasur parasysh seriozitetin e shkeljes së Kushtetutës që e ka bërë ligjvënësi, si edhe nevojën e sigurisë juridike, kërkon që Gjykata Kushtetuese në bazë të nenit 27 dhe nenit 71 paragrafi 1 alinea 4 e Rregullores, të miratojë aktvendim për masën e përkohshme, gjegjësisht ndalimin e zbatimit të akteve apo veprimeve individuale që ndërmerren nga Republika e Maqedonisë së Veriut për fshirjen e shoqatave dhe fondacioneve nga Regjistri Qendror në bazë të Ligjit kushtetutshmërinë e së cilës e vlerëson, me qëllim të ruajtjes së rendit kushtetues, sundimit të së drejtës, lirisë së bashkimit dhe lirisë së themelimit të shoqatave.
3. Gjykata në seancë përcaktoi se Ligji i kontestuar për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shoqata dhe fondacione, me nenin 1 bëhet intervenim në nenin 4 paragrafi 2 i cili ndryshon dhe thotë se ndalohet regjistrimi i organizatës dhe themelimi i organizatës nëse emërtimi, emri, emri i shkurtuar, programi, qëllimet, veprimtaritë dhe veprimi i saj orinetohen nga rrënimi i dhunshëm i rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, nxitja dhe thirrja e agresionit ushtarak dhe nxitja e urrejtjes kombëtare, racore, fetare ose ndonjë mosdurimi tjetër, urrejtje, gjenocid, shfarosje, përhapje apo mbështetje, nxitje apo aprovim i fashizmit, nazizmit, nacional-socializmit dhe Rajhut të Tretë, ndërmarrja e aktiviteteve që lidhen me terrorizmin, ndërmarrja e aktiviteteve që janë në kundërshtim me Kushtetutën ose ligjin dhe ndërmarrja e aktiviteteve me të cilat shkelen liritë dhe të drejtat e personave të tjerë.
Me nenin 2 të ndryshimeve dhe plotësimeve, në nenin 8 shtohet paragrafi 4, me të cilin parashihet se si emër, emër i shkurtuar dhe/apo emër i organizatës nuk mund të përdoren emra, mbiemra, nofka, pseudonime, shkurtesa dhe iniciale të personave të cilët mbi çfarëdo baze, mënyre apo forme kanë pasur lidhje ose kanë lidhje me mosdurimin racor, fetar, kombëtar, etnik dhe ndonjë mosdurim tjetër, urrejtje, gjenocid, shfarosje, përhapje apo mbështetje të fashizmit, nazizmit, nacional-socializmit dhe Rajhut të Tretë, ndërsa paragrafi 4 bëhet paragraf i 5-të.
Sipas nenit 3 të ndryshimeve dhe plotësimeve të kontestuara të Ligjit është paraparë se pas nenit 9 shtohet titull i ri 8-a, përdorimi i emrit të personalitetit historik, ndërsa më pas edhe i dy neneve të reja: 9-a me të cilat është paraparë se për përdorimin e emrit, mbiemrit, pseudenimit, nofkës, shkurtesës apo inicialeve të një personaliteti, pëlqim jep Ministri i Drejtësisë pas një mendimi pozitiv të marrë paraprakisht nga Komisioni për përdorimin e emrave të personaliteteve (në tekstin e mëtejmë: Komisioni për përdorimin e emrave) dhe 9-b, me të cilin përcaktohet se Komisionin për përdorimin e emrave nga neni 9-a i këtij ligji e formon Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut, paragrafi 2 i të njëjtit nen e rregullon përbërjen e Komisionit për përdorimin e emrave i cili përbëhet nga pesë anëtarë edhe atë: një anëtar nga Ministria e Drejtësisë me propozim të ministrit të Drejtësisë, një anëtar nga Ministria e Kulturës me propozim të ministrit të Kulturës, një anëtarë nga Instituti për Histori Kombëtare dhe dy anëtarë të Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Maqedonisë së Veriut. Më tej, në paragrafin 3, kryetari i Komisionit për përdorimin e emrave zgjidhet nga radha e anëtarëve të Komisionit për përdorimin e emrave me shumicë votash nga numri i përgjithshëm i anëtarëve, ndërsa me paragrafin 4 është rregulluar se punët profesionale administrative të Komisionit për përdorimin e emrave i kryen sekretari i Komisionit për përdorimin e emrave, të cilin nga radhët e punonjësve nëpunës administrativ në Ministrinë e Drejtësisë e emëron ministri i Drejtësisë. Sipas paragrafit 5, Komisioni për përdorimin e ermave jep mendim për përdorimin e emrit, emrit të shkurtër dhe/apo emërtimit të organizatës nga neni 9-a i këtij ligji, ndërsa me paragrafin 6 rregullohet se Komisioni për përdorimin e emrave për punën e tij miraton rregullore, ndërsa në paragrafet 7 dhe 8 kushtet hapësinore dhe teknike për punën e Komisionit për përdorimin e emrave i siguron Ministria e Drejtësisë, përkatësisht llojin, lartësinë dhe kriteret për kompensim për Komisionin për përdorimin e emrave i rregullon Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Me nenin 4 të ndryshimeve dhe plotësimeve të Ligjit rregullohet se në nenin 65 pas alinesë 5 shtohet aline e re 6, e cila thotë se emërtimi, emri, emri i shkurtuar, programi, qëllimet, veprimtaritë shkaktojnë mosdurim, jotolerancë racore, fetare, kombëtare, etnike dhe mosdurim dhe jotolerancë tjetër, urrejtje, gjenocid, shfarosje, përhapje apo mbështetje të fashizmit, nazizmit, nacional-socializmit dhe Rajhut të Tretë.
Me dispozitat kalimtare dhe përfundimtare, gjegjësisht neni 5 i Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për shoqatat dhe fondacionet përcaktohet se organizatat e regjistruara në pajtim me dispozitat e Ligjit për shoqata dhe fondacione („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ numër 52/10, 135/11 dhe 55/16), obligohen në afat prej tre muajsh nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji t’i harmonizojnë emrin e tyre dhe/apo emërtimin, emrin e shkurtuar, programin, qëllimet dhe veprimtaritë, në pajtim me dispozitat e këtij ligji para Regjistrit Qendror të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Organizatat e regjistruara në pajtim me dispozitat e Ligjit për shoqata dhe fondacione („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ numër 52/10, 135/11 dhe 55/16), të cilat nuk do t’i harmonizojnë emrin dhe/apo emërtimin, emrin e shkurtër, programin, qëllimet dhe veprimtaritë në pajtim me paragrafin 1 të këtij neni, fshihen nga Regjistri në bazë të vendimit të miratuar për mosharmonizim nga Ministri i Drejtësisë pas një mendimi negativ të marrë paraprakisht nga Komisioni nga neni 9-a i këtij ligji. Vendimi i paragrafit 2 të këtij neni sillet në afat prej katër muajsh nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji.
Sipas nenit 6 të ndryshimeve dhe plotësimeve të Ligjit, organet kompetente të nenit 9-b të këtij ligji do t’i propozojnë anëtarët në Qeverinë e Republikës së Maqedonisë në afat prej 15 ditësh nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji. Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut në afat prej 15 ditësh nga pranimi i propozimeve e formon Komisionin për përdorimin e emrave.
Me nenin 7 është rregulluar se procedurat e filluara për regjistrimin e organizatës dhe themelimin e organizatës në pajtim me Ligjin për shoqata dhe fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 52/10, 135/11 dhe 55/16), deri në ditën e hyrjes në fuqi të këtij ligji do të përfundojnë në pajtim me dispozitat e këtij ligji ndërsa me nenin 8 përcaktohet se ky ligj hyn në fuqi ditën e tetë nga dita e publikimit në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
4. Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinea 3 e Kushtetutës, sundimi i së drejtës është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Nga përmbajtja e nenit 20 paragrafi 1 i Kushtetës, del se qytetarëve u garantohet liria e bashkimit me qëllim të realizimit dhe mbrojtjes së të drejtave dhe bindjeve të tyre politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe të drejtave dhe bindjeve të tjera.
Në paragrafin 2 të së njëjtit nen të Kushtetutës përcaktohet se qytetarët munden lirisht të themelojnë shoqata civile dhe parti politike, të aderojnë dhe të dalin nga ato ndërsa në paragrafin 3 programet dhe veprimtaria e shoqatave civile dhe partive politike nuk mund të orientohen drejt rrënimit të dhunshëm të rendit kushtetues të Republikës dhe drejt nxitjes ose thirrjes së agresionit ushtarak, ose nxitjes së urrejtjes ose mosdurimit kombëtar, racor ose fetar.
Me nenin 51 të Kushtetutës është përcaktuar se në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullat e tjera me Kushtetutën dhe me ligjin. Secili e ka për detyrë ta respektojë Kushtetutën dhe ligjet.
Sipas nenit 54 paragrafi 1 i Kushtetutës, liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara me Kushtetutë.
Gjithashtu neni i 11-të i Konventës evropiane për mbrojtjen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut e rregullon lirinë e tubimit dhe bashkimit, në të cilin përcaktohet se çdo njeri e ka të drejtën e lirisë së tubimit paqësor dhe të organizimit me të tjerët, duke e përfshirë të drejtën e themelimit të sindikatave dhe të pjesëmarrjes në to për mbrojtjen e interesave të tij. Ushtrimi i këtyre të drejtave nuk mund t’u nënshtrohet kufizimeve të tjera përveç atyre që parashikohen me ligj dhe që janë të nevojshme në një shoqëri demokratike, në interes të sigurisë kombëtare ose sigurisë publike, për mbrojtjen e rendit dhe parandalimin e krimit, për ruajtjen e shëndetit ose të moralit, ose për mbrojtjen e të drejtave dhe të lirive të të tjerëve. Ky nen nuk ndalon kufizime të ligjshme të ushtrimit të këtyre të drejtave nga pjesëtarë të forcave të armatosura, të policisë ose të administratës shtetërore.
Nga dispozitat e paraqitura kushtetuese del se e drejta e bashkimit dhe veprimit të qytetarëve është e lirë dhe kjo liri mund të kufizohet vetëm në raste dhe nën kushtet e përcaktuara me Kushtetutë. Në këtë kuptim me Kushtetutën janë përcaktuar edhe kufijtë e lirisë së bashkimit të qytetarëve dhe veprimi i tyre edhe atë kur programet dhe veprimet e shoqatave janë orientuar drejt ndryshimit të dhunshëm të rendit të përcaktuar kushtetues dhe drejt nxitjes dhe thirrjes në agresion ushtarak apo nxitjes së urrejtjes, kombëtare, racore apo fetare dhe mosdurimit. Këto kufizime njëherësh sanksionohen me Kodin Penal si vepra penale kundër shtetit, përkatësisht me nenin 319, shkaktimin e urrejtjes kombëtare, racore dhe fetare, përçarjes dhe mosdurimit.
Prej tyre, gjithashtu, rezulton se në kuadër të kompetencave të veta, Kuvendi ka kompetencë të miratojë ligj me të cilin më afër do të përcaktohen kushtet dhe mënyrat e bashkimit dhe veprimit të qytetarëve për shkak të realizimit dhe mbrojtjes së të drejtave dhe bindjeve të tyre politike, ekonomike, kulturore dhe të tjera, përkatësisht në bazë të Kushtetutës, më për së afërmi të përcaktohen kufijtë e realizimit të kësaj lirie.
Së këndejmi, në këto korniza për shkak të realizimit të parimit të sundimit të së drejtës si vlerë themelore kushtetuese dhe në këtë fushë të marrëdhënieve shoqërore, del se ligjvënësi ka autorizim kushtetues për t’i rregulluar kushtet dhe mënyrën e regjistrimit të shoqatave dhe fondacioneve, gjithashtu ka të drejtë t’i ndryshojë dhe plotësojë ligjet ekzistuese dhe të miratojë ligje të reja, ndërsa njëherësh gjatë ndryshimit të regjimit të rregullimit të marrëdhënieve në një fushë të caktuar, ligjvënësi, gjithashtu, ka të drejtë ta rregullojë edhe kalimin nga regjimi i vjetër në regjimin e ri (periudhë kalimtare), në mënyrë që do të sigurojë që masat e zgjedhura do të jenë përkatëse me qëllimet dhe arsyet për të cilat parashihen, që të mos vihet në pikëpyetje ose në masë më të madhe të rrezikohet, siguria ligjore dhe interesat ligjore të subjekteve juridike.
Me ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për shoqata dhe fondacione është bërë një hap në zbatimin e standardeve ndërkombëtare për lirinë e bashkimit, përkatësisht ndalohet regjistrimi i organizatës dhe themelimi i organizatës nëse emri, emërtimi, emri i shkurtuar, programi, qëllimet, veprimtaritë dhe veprimi i saj është i orientuar drejt rrënimit të dhunshëm të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, nxitjes dhe thirrjes në agresion ushtarak dhe nxitjes së urrejtjes kombëtare, racore, fetare apo ndonjë mosdurimi tjetër, përhapjes apo mbështetjes, nxitjes dhe aprovimit të fashizmit, nazizmit, nacional-socializmit dhe Rajhut të Tretë, ndërmarrjes së aktiviteteve lidhur me terrorizmin, ndërmarrjes së aktiviteteve me të cilat shkelen të drejtat dhe liritë e personave të tjerë.
Gjithashtu, për përdorimin e emrave të figurave historike, të cilët në çfarëdo mënyre kanë qenë të përfshirë ose nuk janë përfshirë në veprimet e mësipërme të zbatuara në ndryshimet dhe plotësimin e Ligjit, pëlqim jep Ministri i Drejtësisë pas mendimit paraprak të Komisionit për përdorimin e emrave të rregulluar në nenet e reja të ligjit 9-a dhe 9-b. Kjo zgjidhje ligjore paraqet plotësim të nenit 9 të Ligjit për Shoqata dhe Fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/10, 135/11 dhe 55/16) ku është i kufizuar përdorimi i fjalës “Maqedoni” dhe fjalët që dalin prej tij, si dhe shkurtesat e tij si dhe fjalët me emrin e komunës, gjegjësisht Qytetit të Shkupit pa miratim paraprak nga Ministria e Drejtësisë, përkatësisht organi kompetent i komunës, komunat në Qytetin e Shkupit dhe Qyteti i Shkupit
Nga analiza e dispozitave konkrete të kontestuara të ndryshimeve dhe plotësimeve të këtij ligji, vlerësojmë se ato në mënyrë të qartë dhe precize janë në funksion të operacionalizimit të dispozitave kushtetuese nga neni 20 paragrafi 3 i Kushtetutës që e kufizon lirinë e bashkimit në tri raste dhe se kur programet dhe veprimet e shoqatave të qytetarëve dhe partive politike synojnë rrënimin me dhunë të rendit kushtetues të Republikës, drejt nxitjes ose thirrjes për agresion ushtarak dhe nxitjes së urrejtjes dhe mosdurimit kombëtar, racor ose fetar.
Lidhur me pretendimet në iniciativë se ndryshime dhe plotësimet e kontestuara të Ligjit për shoqata dhe fondacione janë në kundërshtim me nenin 16 të Kushtetutës, vlerësojmë se të njëjtat nuk qëndrojnë për arsyet si më poshtë:
Kushtetuta në nenin 16 paragrafi 1 dhe 2, midis tjerash, e garanton lirinë e bindjes, ndërgjegjes, mendimit dhe e shprehjes publike të mendimit si edhe lirinë e fjalës, paraqitjes publike, informimit publik dhe e themelimit të lirë të institucioneve për informim publik ndërsa në paragrafin 7 përcakton se censura është e ndaluar. Si nen relevant të Kushtetutës që e kemi marrë parasysh gjatë analizës së këtyre pretendimeve është neni 54 i Kushtetutës në të cilin përcaktohet se liritë dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit mund të kufizohen vetëm në rastet e përcaktuara me Kushtetutë dhe se kufizimi i lirive dhe të drejtave nuk mund të përfshijë edhe lirinë e bindjes, ndërgjegjes, mendimit, shprehjes publike të mendimit dhe të besimit fetar.
Kuptimi i lirisë së besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit dhe shfaqjes publike është që secili të mund t’i shprehë publikisht pikëpamjet dhe mendimet e veta për çdo çështje, ngjarje apo fenomen dhe se në të gjitha vendet që janë të përcaktuara dhe të mundshme për këtë, të tilla si në konsultime të organizuara, tubime shkencore dhe profesionale, forume publike dhe të ngjashme ose përmes mjeteve të caktuara të informimit publik, mediave ose rrjeteve sociale. Megjithatë, ky absolutitet dhe pakufizim i këtyre lirive nuk do të thotë se lejohet ato të keqpërdoren, në kuptim të prishjes së rendit dhe qetësisë publike, cenimit të dinjitetit dhe integritetit të personit si dhe vënien në pikëpyetje të lirive dhe të drejtave të qytetarëve të tjerë.
Prandaj vlerësojmë se është i gabuar interpretimi dhe konstatimi i parashtruesit të iniciativës se me ndryshimet dhe plotësimet e Ligjit për shoqata dhe fondacione është vendosur censurë në pikëpamje të lirive dhe të drejtave të pacenueshme të bashkimit dhe themelimit të shoqatave.
Në nenin 52 paragrafi 3 i Kushtetutës është përcaktuar se Ligjet hyjnë në fuqi jo më herët se ditën e tetë nga dita e shpalljes, me përjashtim, të cilin e përcakton Kuvendi, në ditën e shpalljes. Në paragrafin 4 të së njëjtit nen të Kushtetutës është përcaktuar se ligjet dhe rregullat e tjera nuk mund të kenë efekt prapaveprues përveç përjashtimit, në rastet kur kjo është më e favorshme për qytetarët.
Në dispozitat kalimtare dhe përfundimtare, gjegjësisht në nenin 5, ligjvënësi ka paraparë se organizatat e regjistruara në pajtim me dispozitat e Ligjit për shoqata dhe fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 52/10, 135/11 dhe 55/16) janë të detyruara që brenda tre muajve nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji t’i harmonizojnë emrin dhe/ose emërtimin, emrin e shkurtuar, programin, qëllimet dhe veprimtaritë, në pajtim me dispozitat e këtij ligji në Regjistrin Qendror të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Organizatat e regjistruara në pajtim me dispozitat e Ligjit për Shoqata dhe Fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 52/10, 135/11 dhe 55/16), të cilat nuk do t’i harmonizojnë emrin dhe/ose emërtimin, emrin e shkurtuar, programin, qëllimet dhe veprimtaritë në përputhje me pikën 1 të këtij neni, fshihen nga Regjistri në bazë të vendimit të marrë për mosharmonizim nga Ministri i Drejtësisë pas një mendimi negativ të marrë paraprakisht nga Komisioni nga neni 9-a i këtij ligji. Vendimi nga paragrafi 2 i këtij neni miratohet në afat prej katër muajsh nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji.
Me regjimin e ri juridik të vendosur, me të cilin, gjatë themelimit të shoqatave dhe fondacioneve, nëse në emërtim përdoret emër, mbiemër, pseudonim, nofkë, shkurtesë ose iniciale të një personi historik, kërkohet mendim nga Komisioni i përdorimit të emrave në kuadër të Ministrisë së Drejtësisë, vlerësojmë se nuk humbet e drejta tashmë e fituar e bashkimit, por vendoset një regjim i ri për themelimin e shoqatave dhe fondacioneve duke përcaktuar kufij më specifikë për përdorimin e emrave të figurave historike që nuk do të shkaktojnë mosdurim, prishje të rendit dhe qetësisë publike dhe ngjashëm dhe kusht shtesë për ekzistencën e atyre organizatave që tashmë janë të regjistruara, që është e drejtë e ligjvënësit.
Me harmonizimin e organizatave tashmë të regjistruara me ndryshimet e reja ligjore të përcaktuara me nenin 5 të Dispozitave kalimtare dhe përfundimtare të ndryshimeve dhe shtesave kontestuese të Ligjit, janë vendosur rregulla të barabarta ligjore për të gjitha shoqatat e qytetarëve dhe fondacionet, dhe është në funksionin e vendosjes së një regjimi ligjor të vetëm dhe jo të dyfishtë për kushtet e regjistrimit të këtyre organizatave. Së këndejmi, buron arsyetimi i dispozitave ligjore të kontestuara të cilat kërkojnë që brenda një afati legjitim prej tre muajsh nga data e hyrjes në fuqi të këtij ligji të harmonizohen emri dhe/ose emërtimi, programi, qëllimet dhe veprimtaritë e tyre në përputhje me këto dispozita.
Prandaj, Gjykata vlerësoi se dispozita e kontestuar nuk ka efekt prapaveprues për sa i përket kuptimit të ndalimit kushtetues për efektin e tillë të ligjeve dhe rregulloreve të tjera, prandaj dhe nuk mund të shtrohet çështja e harmonizimit të tij me nenin 52 paragrafi 4 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Nga analiza e bërë e pretendimeve në iniciativë, Gjykata vlerësoi se nuk ekziston shkelje e dispozitës nga neni 8 paragrafi 1 alinea 3, më saktë e vlerave themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, sundimit të së drejtës, nenit 16, lirisë së besimit, ndërgjegjes, mendimit dhe shprehjes publike të mendimit si dhe ndalimit të censurës, nenit 20, lirisë së bashkimit me qëllim të realizimit dhe mbrojtjes së të drejtave dhe besimeve politike, ekonomike, sociale, kulturore dhe të tjera si dhe as shkelje e nenit 51, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën dhe nenin 52 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, gjegjësisht ndalim të efektit prapaveprues të ligjeve, përveç me përjashtim në raste kur është më e favorshme për qytetarët, së këndejmi është e pabazuar iniciativa e parashtruesit mr. Zoran Stojanovski, avokat nga Tetova, për ngritjen e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së tyre.
5. Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata vendosi si në pikën 1 të këtij aktvendimi.
6. Këtë aktvendim Gjykata e miratoi në përbërje të kryetares së Gjykatës, Dobrilla Kacarska dhe gjykatësve: Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender.
U.nr.22/2023
10 maj 2023
Shkup
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese së Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska