Уставниот суд на Република Северна Македонија, врз основа на членовите 110 и 112 од Уставот на Република Северна Македонија и член 70 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 7 март 2023 година, донесе
О Д Л У К А
1. СЕ УКИНУВА член 8 став 3 во делот „кои се избрани од страна на Собранието на Република Северна Македонија“ од Законот за Судскиот совет на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Северна Македонија“ број 102/2019).
2. Оваа одлука ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија“.
3. Уставниот суд на Република Северна Македонија, по повод поднесената иницијатива од Панче Докузов од Штип, со Решението У.бр.233/2020 од 28 април 2021 година, поведе постапка за оценување на уставноста на оспорениот дел означен во точката 1 од оваа одлука, затоа што пред Судот основано се постави прашањето за неговата согласност со Уставот.
4. Судот на седницата утврди дека согласно член 8 став 1 од Законот за Судскиот совет на Република Северна Македонија, со работата на Советот раководи претседател.
Во став 2 од истиот член е предвидено дека претседателот на Советот има заменик, кој го заменува во негово отсуство.
Согласно ставот 3 во кој е содржан оспорениот дел, претседателот на Советот и неговиот заменик се избираат од редот на членовите на Советот со право на глас, кои се избрани од страна на Собранието на Република Северна Македонија.
Според ставот 4, претседателот на Советот и неговиот заменик се избираат со најмалку осум гласови од членовите со право на глас.
На крајот, во ставот 5 од овој член е предвидено дека мандатот на претседателот на Советот и на заменикот претседател на Советот трае две години без право на повторен избор.
5. Согласно член 8 став 1 алинеи 3 и 4 од Уставот, владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.
Со Амандманот XXVIII на Уставот со кој е заменет член 104, Судскиот совет е дефиниран како самостоен и независен орган на судството, кој ја обезбедува и ја гарантира самостојноста и независноста на судската власт и го сочинуваат петнаесет члена. Согласно овој амандман, по функција членови на Советот се претседателот на Врховниот суд на Република Северна Македонија и министерот за правда, каде осум члена на Советот ги избираат судиите од своите редови. Тројца од избраните членови се припадници на заедниците кои не се мнозинство во Република Северна Македонија, при што ќе се запази соодветната и правична застапеност на граѓаните кои припаѓаат на сите заедници. Тројца членови на Советот избира Собранието на Република Северна Македонија со мнозинство гласови од вкупниот број пратеници, при што мора да има мнозинство гласови од вкупниот број пратеници кои припаѓаат на заедниците кои не се мнозинство во Република Северна Македонија. Двајца членови на Советот предлага претседателот на Република Северна Македонија, а изборот го врши Собранието на Република Северна Македонија, од кои еден е припадник на заедниците кои не се мнозинство во Република Северна Македонија. Членовите на Советот што ги избира Собранието на Република Северна Македонија односно што ги предлага претседателот на Република Северна Македонија се од редот на унивезитетските професори по право, адвокатите и други истакнати правници. На крајот, мандатот на избраните членови на Советот трае шест години со право на уште еден избор.
Покрај горенаведеното, овој амандман предвидува дека условите и постапката за избор, како и основите и постапката за престанок на функцијата и разрешување на член на Советот се уредуваат со закон.
Со член 1 од Законот за Судскиот совет на Република Северна Македонија е определен предметот на уредување на овој закон, односно со него се уредува постапката за изборот на Судскиот совет на Република Северна Македонија, начинот на остварување на неговите функции, изборот, престанокот и разрешувањето на судија и судија поротник, постапката за утврдување на одговорност на судија или претседател на суд, утврдување нестручно и несовесно вршење на судиската функција, следењето и оценувањето на работата на судиите, начинот на работа и одлучување и други прашања поврзани со работата на Судскиот совет на Република Северна Македонија.
Во однос на оспорениот дел, Судот оцени дека со истиот се повредува член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, согласно која владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија. Имено, изборот на претседател и негов заменик во Советот е ограничен само на членовите на Советот избрани од Собранието, а додека останатите членови со право на глас со законското решение немаат право да бидат избрани на функциите – претседател и негов заменик во Советот, што претставува различно третирање на членовите во Советот со право на глас, без постоење уставен основ.
Покрај владеењето на правото, повредена е и темелната вредност на уставниот поредок – поделба на државната власт на законодавна, извршна и судска власт.
Имено, со оспорениот дел од ставот 3 од член 8 од Законот за Судскиот совет на Република Северна Македонија, всушност се оневозможува изборот на членовите од редот на судиите како претставници на судската власт. Со ваквото решение, законодавната власт ја ограничува судската преку своите претставници, рамноправно со другите членови на Советот избрани од страна на Собранието, да може да учествуваат во раководењето на овој орган, иако според Амандманот XXVIII на Уставот, овие избрани членови се уставноправно еднакви.
Поради наведеното, Судот утврди дека член 8 став 3 во делот „кои се избрани од страна на Собранието на Република Северна Македонија“ од Законот за Судскиот совет на Република Северна Македонија не е во согласност со член 8 став 1 алинеи 3 и 4 и Амандманот XXVIII на Уставот.
6. Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во точката 1 од оваа одлука.
7. Оваа одлука Судот ја донесе во состав од претседателот на Судот, Добрила Кацарска и судиите: Насер Ајдари, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер.
У.бр.233/2020
07.03.2023 година
С к о п ј е
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска
* * *
Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në bazë të neneve 110 dhe 112 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 70 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr. 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 7 mars 2023 miratoi
V E N D I M
1. SHFUQIZOHET neni 8 paragrafi 3 në pjesën “të cilët i zgjedh Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut” nga Ligji për Këshillin Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 102/2019).
2. Ky vendim do të publikohet në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.
3. Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, me rastin e iniciativës së parashtruar nga Pançe Dokuzov nga Shtipi, me Vendimin U. nr. 233/2020 të datës 28.04.2021, ka iniciuar procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së pjesës së kontestuar të shënuar në pikën 1 të këtij vendimi, sepse para Gjykatës me bazë u parashtrua çështja e përputhshmërisë së tij me Kushtetutën.
4. Gjykata në seancë konstatoi se në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 të Ligjit për Këshillin Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, me punën e Këshillit udhëheq kryetari.
Në paragrafin 2 të të njëjtit nen përcaktohet se kryetari i Këshillit ka zëvendës, i cili e zëvendëson gjatë mungesës së tij.
Sipas paragrafit 3, i cili përmban pjesën kontestuese, kryetari i Këshillit dhe zëvendësi i tij zgjidhen nga radhët e anëtarëve të Këshillit me të drejtë vote, të cilët i zgjedh Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Sipas paragrafit 4, kryetari i Këshillit dhe zëvendësi i tij zgjidhen me të paktën tetë vota nga anëtarët me të drejtë vote.
Në fund, në paragrafin 5 të këtij neni parashihet se mandati i kryetarit të Këshillit dhe i zëvendëskryetarit të Këshillit zgjat dy vjet pa të drejtë rizgjedhjeje.
5. Në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 4 të Kushtetutës, sundimi i së drjtës dhe ndarja e pushtetit shtetëror në atë ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Me amendamentin XXVIII të Kushtetutës, i cili zëvendësoi nenin 104, Këshilli Gjyqësor përcaktohet si organ i mëvetësishëm dhe i pavarur i gjyqësisë, i cili siguron dhe garanton autonominë dhe pavarësinë e pushtetit gjyqësor dhe përbëhet nga pesëmbëdhjetë anëtarë. Në pajtim me këtë amendament, anëtarë të Këshillit sipas funksionit janë kryetari i Gjykatës Supreme të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe ministri i Drejtësisë, ku tetë anëtarë të Këshillit i zgjedhin gjykatësit nga radhët e tyre. Tre nga anëtarët e zgjedhur janë pjesëtarë të bashkësive që nuk janë shumicë në Republikën e Maqedonisë së Veriut, me çka do të respektohet përfaqësimi i duhur dhe i drejtë i qytetarëve që u përkasin të gjitha bashkësive. Tre anëtarë të Këshillit i zgjedh Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut me shumicë votash nga numri i përgjithshëm i deputetëve, me çka duhet të ketë shumicë votash nga numri i përgjithshëm i deputetëve që u takojnë bashkësive që nuk janë shumica në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Dy anëtarë të Këshillit propozohen nga Presidenti i Republikës së Maqedonisë së Veriut, ndërsa zgjedhjen e bën Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut, njëri prej të cilëve është pjesëtar i komuniteteve që nuk janë shumicë në Republikën e Maqedonisë së Veriut. Anëtarët e Këshillit të zgjedhur nga Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut, përkatësisht të propozuar nga Presidenti i Republikës së Maqedonisë së Veriut, janë nga radhët e profesorëve universitar të drejtësisë, avokatë dhe juristë të tjerë të shquar. Në fund, mandati i anëtarëve të zgjedhur të Këshillit zgjat gjashtë vjet me të drejtë për rizgjedhje.
Krahas të lartëpërmendurës, ky amendament parashikon se kushtet dhe procedura e zgjedhjes, si dhe bazat dhe procedura e përfundimit të funksionit dhe shkarkimit të anëtarit të Këshillit rregullohen me ligj.
Me nenin 1 të Ligjit për Këshillin Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut përcaktohet lënda e rregullimit të këtij ligji, gjegjësisht me të rregullohet procedura për zgjedhjen e Këshillit Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, mënyra e ushtrimit të funksioneve të tij, zgjedhja, pushimi dhe shkarkimi i gjykatësit dhe gjykatësit porotë, procedura për përcaktimin e përgjegjësisë së gjykatësit ose kryetarit të gjykatës, konstatimi i kryerjes joprofesionale dhe të pandërgjegjshme të funksionit gjyqësor, monitorimi dhe vlerësimi i punës së gjykatësve, mënyra e punës dhe vendimmarrja dhe çështje të tjera që kanë të bëjnë me punën e Këshillit Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Në lidhje me pjesën e kontestuar, Gjykata vlerësoi se me të njëjtën bëhet shkelje e nenit 8, paragrafi 1 alineja 3 të Kushtetutës, në pajtim me të cilin sundimi i të drejtës është vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Gjegjësisht, zgjedhja e kryetarit dhe zëvendësit të tij në Këshill kufizohet vetëm tek anëtarët e Këshillit të zgjedhur nga Kuvendi, ndërsa anëtarët e tjerë me të drejtë vote me zgjidhjen ligjore nuk kanë të drejtë të zgjidhen në funksionet- kryetar dhe zëvendës i tij në Këshill, që paraqet një trajtim të ndryshëm të anëtarëve në Këshill me të drejtë vote, pa ekzistimin e bazës kushtetuese.
Krahas sundimit të së drejtës, është cenuar edhe vlera themelore e rendit kushtetues – ndarja e pushtetit shtetëror në pushtet ligjvënës, ekzekutiv dhe gjyqësor.
Përkatësisht, me pjesën e kontestuar të paragrafit 3 të nenit 8 të Ligjit për Këshillin Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut, në fakt është bërë e pamundur zgjedhja e anëtarëve nga radhët e gjykatësve si përfaqësues të pushtetit gjyqësor. Me këtë vendim, pushteti ligjvënës e kufizon pushtetin gjyqësor nëpërmjet përfaqësuesve të tij, në baza të barabarta me anëtarët e tjerë të Këshillit të zgjedhur nga Kuvendi, që të mund të marrin pjesë në udhëheqjen e këtij organi, edhe pse sipas Amendamentit XXVIII të Kushtetutës, këta anëtarë të zgjedhur janë të barabartë sipas të drejtës kushtetuese.
Për shkak të lartëpërmendurës, Gjykata përcaktoi se neni 8 paragrafi 3 në pjesën “të cilët i zgjedh Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut” nga Ligji për Këshillin Gjyqësor të Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk është në përputhje me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 4 dhe Amendamentin XXVIII i Kushtetutës.
6. Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata vendosi si në pikën 1 të këti vendimi.
7. Këtë vendim Gjykata e miratoi me shumicë votash, në përbërje të kryetares së Gjykatës, Dobrilla Kacarska dhe gjykatësve: Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski, dhe mr. Fatmir Skender.
U.nr.233/2020
07.03.2023
Shkup
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska