Врз основа на член 25 став 6 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019 и 256/2020), по гласањето против Решението У.бр.93/2021, со кое Судот одлучи да не поведе постапка за оценка на уставноста на член 39 и член 40 ставови 3, 4 и 6 од Законот за процена („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2010, 158/2011, 185/2011, 64/2012, 188/2014, 153/2015, 192/2015 и 30/2016), писмено го образложувам моето несогласување со следното
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
1. По повод иницијативата поднесена од Душан Димитров од Скопје, на седницата одржана на 23.11.2022 година, Судот, со мнозинство гласови, одлучи да не поведе постапка за оценка на уставноста на член 39 и член 40 ставови 3, 4 и 6 од Законот за процена („Службен весник на Република Македонија“ бр.115/2010, 158/2011, 185/2011, 64/2012, 188/2014, 153/2015, 192/2015 и 30/2016). Сметам дека наводите во иницијативата се основани, дека оспорените одредби можат уставно-правно да се оспорат со одредбите од Уставот на кои се повикува подносителот, поради што гласав против и со почит ја искажувам мојата несогласност со аргументите од предметното решение.
2. Како што и претходно во други издвоени мислења го имам истакнато својот став, разликата во мислењето што тука сакам да ја издвојам е од принципиелна и суштинска природа и се однесува на стандардот со уставна важност, односно во толкувањето на темелните вредности на Уставот. Уставниот суд како чувар на Уставот е должен да се грижи за остварување на највисоките темелни вредности, начела и гаранции на уставниот поредок. Токму со своите толкувања Уставниот суд е тој кој на темелните вредности, начела и на уставните гаранции, им дава содржина, смисла, ги прецизира во нивните различни манифестации. Својата грижа за највисоките уставни вредности Уставниот суд ја остварува на начин што со нив и преку нивното толкување, ги толкува сите останати уставни норми, сметајќи дека останатите уставни одредби претставуваат нормативна експресија на темелните вредности и начела. Слободата во толкувањето е таа која им овозможува на уставните судии да одлучуваат не само за фактите туку и за правото на начин што низ призма на целовитоста на највисоките уставни вредности, начела и гаранции ги спречуваат последиците од примената на одредби коишто не ги задоволуваат уставните вредности. Во конкретниот случај сметам дека мнозинството судии имаше погрешен и неконзистентен пристап при толкувањето на оспорените одредби vis a vis темелната вредност на нашиот уставен поредок владеењето на правото. Наспроти мнозинското толкување на оваа темелна вредност мојот став е јасен и конзистентен. Владеењето на правото претставува таква темелна вредност од која произлегуваат бројни начела и принципи коишто го формираат нејзиното битие, како што е особено правната сигурност, која подразбира во правниот поредок да егзистираат јасни, прецизни и недвослислени правила. Таа во суштина претставува вредност којашто има императив да ги гарантира, обезбедува и афирмира сите останати темелни вредности, уставни принципи, начела и норми. Сметам дека доколку мнозинството судии во уставно-судската оценка на оспорените одредби од Законот за процена пристапеше низ ваква призма, недвосмислено ќе утврдеше дека истите може и мора основано да се проблематизираат како несогласни со Уставот.
3. Мнозинството судии во аргументација на својата одлука се повика на следниве аргументи:
„Поаѓајќи од изнесената анализа, а по однос на наводите во иницијативата дека член 40 став 3 од Законот, е неприменлив во пракса, од причина што не е возможно Комисијата за ревизија да направи процена на предметот што се проценува и да утврди дали пазарната вредност има отстапувања поголеми или помали од 10% од вистинската вредност, Судот оцени дека ваквите наводи се неосновани.
Имено со член 5 став 1 од Законот за процена, детално се уредени областите во кои се врши процена. Одредбата пропишана во член 47 во ставот 1 од Законот, е законски основ за донесување на методологиите од страна на надлежните министерства кои содржат доволно елементи и реални показатели врз основа на кои проценителот ја врши процената, а дополнително законодавецот ја предвидел правната заштита од непочитување на одредбите за вршење процена врз основа на член 40 од Законот за процена.
Од овие причини Судот утврди дека, кога Комисијата за ревизија решава за односите нормирани во оспорените одредби од член 40 ставови 3, 4 и 6 од Законот за процена, има доволна правна рамка во Законот за вршењето на своите надлежности што дава правна сигурност во владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот како темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија, поради што оцени дека оспорените одредби од Законот, се прецизни и јасни и истите не се уставно-правно проблематични”.
4. Наспроти ваквите аргументи, мнозинството судии ја игнорираше бројната уставно-судска практика во која Судот укинал или поништил законски одредби во случаи кога утврдил дека истите како недоволно прецизни и јасни создаваат правна несигурност, што е спротивно на уставното начело на правната сигурност која е суштински елемент на темелната вредност владеењето на правото, како во предметите У.број 98/2003, У.број 188/2006, У.број 170/2006, У.број 148/2012, У.број 138/2017, У.број 49/2017, У.број 60/2017, У.број 29/2020 и други. Законот за процена кој во член 1 го определил предметот на уредување, дава јасни и прецизни законски одредби за бројни прашања поврзани со материјата која се уредува. Во тој контекст, со Законот за процена, во член 7 се дефинирани три категории на субјекти кои можат да вршат процена:
1) физичко лице – трговец поединец кое е регистрирано со Законот за трговските друштва за вршење на процена и му е издадена лиценца за процена и е запишано во соодветен регистар за овластен проценувач,
2) физичко лице вработено во банка или штедилница регистрирана во Република Северна Македонија, физичко лице вработено во единица на локалната самоуправа кое врши работи од областа на процена на пазарната вредност на недвижен имот за пресметување данок на имот и во Бирото за судски вештачења кое врши работи од областа на процена за потребите на органите на државната управа, кое има положено стручен испит за проценувач и
3) друштво за процена регистрирано согласно со Законот за трговските друштва за вршење на процена и има лиценца за процена и е запишано во соодветен регистар за овластени проценувачи.
Оттука произлегува дека овластените проценувачи мора да имаат лиценца, како што е уредено со точките 1 и 3 од овој член од Законот, а проценувачите од точката 2 се со стручен испит вработени во наведените институции.
Со одредбите од Законот се уредени и прашањата за условите за полагање на стручниот испит за проценувач, почетната обука за проценувач која ја спроведува Комората на проценувачи, спроведување и полагање на стручен испит пред комисија за полагање на стручен испит и верификација формирана од надлежниот министер од соодветната област, кој на кандидатите кои го положиле стручниот испит од соодветната област им издава уверение за положен стручен испит за процена од областа.
Со одредбите од Законот, исто така се уредени прашањата за издавање на лиценца, од кои произлегува дека и кај трговец поединец и кај трговско друштво за процена, кои имаат регистрирана дејност процена, е задолжително да имаат вработено определен број проценувачи кои тој статус на проценувачи го имаат со положениот стручен испит, а надлежното министерство издава лиценца за процена од соодветната област, доколку ги исполнуваат условите пропишани со Законот. Имено, положен стручен испит мораат да имаат проценувачите, без оглед во која институција вршат надлежности.
Со Законот за процена е основана Комора на проценувачи која има својство на правно лице, се запишува во Централниот регистар на Република Северна Македонија, има Статут, Кодекс на етика на проценувачи, Правилник за дисциплинска одговорност и други акти, а органи на Комората се Собрание, Управен одбор, Надзорен одбор, Дисциплинска комисија и Комисија за ревизија на процена.
Согласно член 39 од овој закон, Комисијата за ревизија на процена се состои од пет члена и нивни заменици од кои претседателот и неговиот заменик го именува Управниот одбор на Комората од редот на своите членови, еден член и негов заменик на Комисијата се избира од членовите на Комората од соодветната област со ждрепка и тројца членови и нивни заменици именува надлежниот министер.
Значи, факт е дека Комората на проценувачи е професионално коморско здружение на проценувачи основано со овој закон, и врши, согласно член 4, процена на пазарната вредност на предметот на процена пропишана со методологија, правила и стандарди за процена кои ги вклучуваат Европските стандарди за проценување на вредноста – ТЕГОВО и меѓународните стандарди за процена на вредноста – ИВСЦ, како и други закони со кои се регулира проценувањето на вредноста на различни форми на сопственост и прописите донесени врз основа на нив. Но, сепак оваа комора учествува со помал број свои членови и нивни заменици во Комисијата за ревизија насловена во Законот како Комисија на самата Комора, наспроти членовите и нивните заменици од редот на именуваните од страна на надлежниот министер, кои воедно не се законски дефинирани по однос на тоа кој професионален и стручен статус го имаат тие и од каде се назначуваат. Имено, во отсуство на прецизно законско регулирање во однос на прашањето, од кои лица министерот врши регрутирање на кадар во Комисијата за ревизија, произлегува и прашањето дали членовите кои ги именува ги исполнуваат законските критериуми на стручност и обученост во согласност со Законот за процена, а кои се пропишани за проценувачи за соодветна област. Дури и да се претпостави дека министерот ќе именува стручни и компетентни членови во Комисијата со положен стручен испит и лиценца за проценител, вака формулираното законско решение не го задоволува критериумот на јасна и прецизна норма како нужен елемент за обезбедување на владеењето на правото. Ова, затоа што без прецизирање какви квалификации треба да имаат членовите во Комисијата кои се именуваат од министерот, а имајќи ја предвид сложеноста на надлежностите кои ги има Комисијата, ја прават законската одредба недоволно јасна и недоволно прецизна, без критериуми и како таква истата создава простор за арбитрарност што го доведува во прашање начелото на правна сигурност, а со тоа и темелната вредност владеењето на правото.
Понатаму, нејасно е како оваа комисија за ревизија со членство кое во поголем дел е именувано од надлежен министер, а не е именувано и избрано од Комората, може да се смета за Комисија на Комората која е јавна правна установа со закон основана како професионално коморско здружение на проценувачи. Составот на членството на Комисијата за ревизија не го одразува нејзиниот статус како орган на Комората, иако Комисијата за ревизија се третира во член 32 став 6 од Законот за процена, како еден од органите на Комората.
Имајќи ја предвид изнесената анализа, произлегува дека од законското конципирање на мешовитата Коморска комисија за ревизија, се создава сомнеж во однос на утврдувањето на нејзините стручни ставови во одлучување при ревизија, особено по прашањето како таа цени која е „вистинската проценета вредност“ на предметот кој бил проценет и како имало отстапувања поголеми или помали од 10% од вистинската вредност. Мешовитата Коморска комисија за ревизија не дава во делот на членовите именувани од министерот, сигурен законски показател дека се работи за кредибилни и стручно квалификувани лица, односно дека се работи за проценувачи од соодветната област кои со членовите кои се од Комората, би биле стручни и кредибилни да ги решаваат односите уредени со оспорените одредби од член 40 од Законот за процена.
Поаѓајќи од ваквата правна состојба, се поставува прашањето дали Комисијата за ревизија во рамки на вршењето на своите надлежности обезбедува правна сигурност како елемент на владеењето на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот кое е темелна вредност на уставниот поредок, кога решава за односите нормирани во оспорените одредби од член 40 ставови 3 и 4 од Законот за процена.
Видно од погоре изнесеното, како судија известител по предметот, согласно член 14 од Деловникот на Уставниот суд, по своја оценка се впуштив во испитување на уставноста и на составот на Комисијата за ревизија од аспект на пропишаното во член 39 од Законот за процена, а кој се однесува исклучиво за членството на Комисијата и именувањето на составот. Ова од причина што за мене не е доволно јасно дали таквиот состав на Комисијата може стручно да ја врши законската надлежност во постапка на ревизијата на процена. Поради тоа, покрај оспорените одредби со иницијативата, сметав и на Судот му предложив по сопствена иницијатива, да ја испита уставноста на одредбата од член 39 од Законот за процена, со оглед дека таа го генерира сомнежот за уставноста на оспорените одредби од член 40 од Законот, кои се во каузална, причинско последична врска со член 39 од Законот.
Имајќи ја предвид пропишаната постапка за процена на определен предмет, во која се инволвирани овластени проценувачи, Комисија за ревизија, извршители, како и субјекти во врска со предметот кој се проценува, а кои имаат интерес од стопански, јавен или друг карактер, произлегуваат односи во деловното и институционалното работење кои бараат обезбедување на нормативно детерминирана правна регулатива со јасни и прецизни законски решенија. Од претходната анализа убеден сум дека оспорените одредби од Законот за процена не ги задоволуваат уставните стандарди кои произлегуваат од начелото на правната сигурност кое е од суштинска важност за темелната вредност – владеење на правото.
5. Поради изнесеното, ценам дека Судот требаше да поведе постапка за оценка на уставноста на член 39 и член 40 ставови 3, 4 и 6 од Законот за процена, и суштински, конзистентно со уставно-судската практика, да ја испита нивната уставна оправданост и основаност во однос на темелната вредност на нашиот уставен поредок утврдена во член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.
Судија на Уставниот суд,
д-р Дарко Костадиновски