133/2013-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992), на седницата одржана на 12 март 2014 година, донесе

1. НЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на Законот за граѓанска одговорност за навреда и клевета (”Службен весник на Република Македонија” број 143/2012), во целина и посебно на

2. Стамен Филипов од Скопје, до Уставниот суд на Република Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста на Законот означен во точка 1 на ова решение.

Според подносителот на иницијативата, оспорениот закон и посебно оспорените одредби не биле во согласност со член 8 став 1 алинеите 1, 3, 4 и 11, член 16 ставовите 1, 2 и 7, член 51, член 54 ставовите 1 и 4, Амандманот XXV, член 110 алинеја 3 и член 118 од Уставот.

Член 16 ставовите 1, 2 и 7 од Уставот на Република Македонија ја гарантирале слободата на јавното изразување на мислата и јавното информирање, а не Законот за граѓанска одговорност за навреда и клевета, како што било предвидено во оспорениот член 2 став 1 од Законот. Со тоа противуставно била девалвирана, омаловажена наведената уставна одредба.

Освен тоа, слободите и правата се остварувале врз основа на Уставот, а не врз основа на законите, како што било пропишано со оспорената одредба. Законот требало само да го обезбеди нивното остварување. Тоа значело дека со закон можело да се уреди само начинот на остварување на одделни слободи и права и тоа кога тоа било предвидено со Уставот или ако тоа било неопходно потребно за да се обезбеди нивно остварување.

Оспорениот член 2 став 2 од Законот не бил во согласност со член 54 ставовите 1 и 4 од Уставот, затоа што слободите и правата на човекот и граѓанинот можеле да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот и дека ограничувањето на слободите и правата не можело да се однесува и на слободата на јавното изразување на мислата, а не со Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи и практиката на Европскиот суд за човекови права, како што тоа било предвидено со оспорениот член 3 од Законот. Според тоа, извор за донесување на оспорениот закон не можела да биде Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи, а особено не практиката на Европскиот суд за човекови права, како што било предвидено во оспорениот член 2 став 2 од Законот, туку Уставот на Република Македонија.

Ова затоа што од член 118 на Уставот и Амандманот XXV на Уставот, произлегувало дека првенствено ќе се применува Уставот, донесените закони во Република Македонија, па на трето место и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот, а не како што било предвидено со оспорените член 2 став 2 и член 3 од Законот.

Освен тоа, материјата од оспорениот закон веќе била уредена со член 189 од Законот за облигационите односи, според кој за претрпена душевна болка поради повреда на угледот, честа, слободата или правата на личноста, судот….ќе досуди справедлив паричен надомест… Затоа, немало потреба од донесување на оспорениот закон, а особено оспорениот член 3 од Законот и со закон да се диктира како судот ќе го примени законот, со што се нарушувала самостојноста и независноста на судството и се повредувале темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија утврдени со член 8 став 1 алинеја 4 и Амандманот XXV на Уставот.

Понатаму, основните начела од оспорениот член 2 од Законот биле во противречност со општата одредба на член 1 од Законот, односно целта и содржината на Законот не се подударале со основните начела од член 2 од Законот, значи овие две општи и начелни одредби не биле конзистентни, што не било во согласност со уставниот принцип на владеењето на правото и правната сигурност на граѓаните од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Со оглед дека целиот оспорен закон всушност претставувал цензура, спротивно на одредбите од член 16, особено став 7 од Уставот, се доведувала во прашање уставноста на целиот Закон за граѓанска одговорност за навреда и клевета.

Поради наведеното, се предлага Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на Законот во целина и посебно на поднасловот: „Цел и содржина на Законот“, член 1, поднасловот:„Основни начела“, член 2 и член 3 од Законот, и истите да ги укине или поништи како несогласни со Уставот.

3. Судот на седницата утврди дека според член 1 од Законот за граѓанска одговорност за навреда и клевета, со овој закон се уредува граѓанската одговорност за штета нанесена на честа и угледот на физичко или правно лице со навреда и клевета.

Според член 2 од истиот закон, Законот ја гарантира слободата на изразување и информирање како една од битните основи на демократското општество (став 1). Ограничувањата на слободата на изразување и информирање законски се уредуваат со определување на стриктни услови за граѓанска одговорност за навреда и клевета, во согласност со Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи (член 10) и практиката на Европскиот суд за човекови права (став 2).

Согласно член 3 од истиот закон, ако судот со примена на одредбите од овој закон не може да реши определено прашање поврзано со утврдувањето на одговорноста за навреда или клевета, или смета дека постои законска празнина или судир на одредбите на овој закон со Европската конвенција за заштита на основните човекови права, врз начелото на нејзино предимство над домашното право ќе ги примени одредбите на Европската конвенција за заштита на основните човекови права и становиштата на Европскиот суд за човекови права содржани во неговите пресуди.

4. Според член 8 став 1 алинеите 1, 3, 4 и 11 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, владеењето на правото, поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според член 16 став 1 од Уставот, се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата. Согласно став 2 на истиот член, се гарантира слобода на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање, а според став 7 на истиот член, цензурата е забранета.

Согласно член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според член 54 став 1 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Согласно став 4 на истиот член, ограничувањето на слободите и правата не може да се однесува на правото на живот, забраната за мачење, на нечовечко и понижувачко постапување и казнување, на правната одреденост на казнивите дела и казните, како и на слободата на уверувањето, совеста, мислата, јавното изразување на мислата и вероисповеста.

Според член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот, Собранието на Република Македонија донесува закони и дава автентично толкување на законите.

Согласно Амандман XXV со кој е заменет членот 98 од Уставот, судската власт ја вршат судовите (став 1). Судовите се самостојни и независни. Судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот (став 2).

Според член 110 алинеја 3 од Уставот, Уставниот суд на Република Македонија ги штити слободата и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Согласно член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.

Тргнувајќи од фактот дека уставна надлежност на Собранието е вршењето на законодавната функција, законодавецот има уставна основа со закон да уреди одредено прашање од сферата на општественото живеење, за кое оценил дека е потребно и оправдано, во која смисла и го донел Законот за граѓанска одговорност за навреда и клевета. Законот има 26 члена, поделени во 5 глави: 1. Општи одредби, 2. Одговорност за навреда и клевета, 3. Надоместување на штетата и други правни последици на одговорноста за навреда и клевета, 4. Постапка за утврдување на одговорност и надоместување на штетата и 5. Преодни и завршни одредби.

Од анализата на одредбите од Законот, како и образложението за неговото донесување, произлегува дека Законот е израз на новиот концепт за граѓанска одговорност за навреда и клевета преку нивна декриминализација, во кој е изразен интересот на општеството, според кој претходното законско решение за казнено-правна заштита од навредата и клеветата не е повеќе во функција и дека одговорноста за навреда и клевета треба да се бара во граѓанска, а не во кривична постапка.

Тргнувајќи од наведеното, Судот ги оцени како неосновани наводите во иницијативата за неуставноста на Законот во целина.

Неспорно е дека Уставот ја гарантира слободата на јавното изразување на мислата и јавното информирање, како дел од корпусот на граѓански и политички слободи и права. Но фактот што со оспорениот закон се уредува граѓанската одговорност за штета нанесена на честа и угледот на физичко или правно лице со навреда и клевета (Глава 1. Општи одредби, поднаслов: Цел и содржина на Законот и член 1 од Законот), според Судот, не може да се прифати како повреда на овие уставно гарантирани слободи и права, туку единствено како операционализација на наведените уставни определби, што е во рамките на уставно утврдените надлежности на законодавецот.

Според Судот, тоа што во главата 2. Основни начела, во член 2 став 1 од Законот, се пропишува дека Законот ја гарантира слободата на изразување и информирање како една од битните основи на демократското општество, не може да се прифати како девалвирање и омаловажување на уставната гаранција на слободата на јавното изразување на мислата и јавното информирање, како што се наведува во иницијативата. Напротив, со определбата на законодавецот, при уредувањето на граѓанската одговорност за штета нанесена на честа и угледот на физичко или правно лице со навреда и клевета, посебно да ја нагласи и потврди гаранцијата на наведените слободи и права, се обезбедуваат нормативни претпоставки и услови за операционализација на уставно гарантираните слободи и права. Неспорно е дека слободата на изразување и информирање се гарантирани со Уставот, но законодавецот има уставно овластување поблиску да го определи нивното остварување, под исти услови и според иста постапка за сите, на што упатуваат основните начела во Законот и нивната разработка во продолжение на Законот.

Определбата на законодавецот искажана во член 2 став 2 од Законот, ограничувањето на слободата на изразување и информирање да се движи во рамките на стриктно определени услови за граѓанска одговорност за навреда и клевета, во согласност со Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи и практиката на Европскиот суд за човекови права, Судот оцени дека не може да се прифати како несогласна со член 54 ставовите 1 и 4 од Уставот. Ова затоа што уставно гарантираното право на јавното изразување на мислата и јавното информирање не значи дека не постои никакво ограничување за поединецот во манифестирањето на овие генерално загарантирани слобода и права. Границите на манифестирањето на овие слободи за поединецот се наоѓаат во со закон санкционираните дејствија, без оглед дали се работи за кривична или граѓанско-правна санкција. Притоа, законодавецот мора да води сметка границата на овие слободи и права да биде во рамките на севкупноста на Уставот и неговите определби, имајќи ги при тоа во предвид меѓународните документи што се ратификувани во согласност со Уставот. Заради обезбедување на заедничкиот живот, правниот поредок мора да ја ограничи слободата на поединецот за да ја заштити слободата на другите, односно содржински да го ограничи нивното важење.

Поради тоа, Судот оцени дека законското уредување на остварувањето на слободата на изразување и информирање, според кое ограничувањето на тие права мора да биде во согласност со меѓународните документи за заштита на човековите права и основните слободи, кои се дел од внатрешниот правен поредок и со примената на становиштата на Европскиот суд за човекови права содржани во неговите пресуди, е токму во насока на заштита на наведените слободи и права признати во меѓународното право и утврдени со Уставот и почитување на општо прифатените норми на меѓународното право, што е во согласност со одредбите на Уставот на кои се повикува иницијаторот.

Според Судот, со оспорените член 2 став 2 и член 3 од Законот не се повредуваат член 8 став 1 алинеја 4, Амандманот XXV и член 118 од Уставот, како што се наведува во иницијативата. Ова затоа што Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи е ратификувана од страна на Република Македонија и со тоа, согласно член 118 од Уставот, истата претставува дел од внатрешниот правен поредок. Според Амандман XXV на Уставот, судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓународните договори ратификувани во согласност со Уставот. Оттука, произлегува дека примената на Европската конвенција за заштита на основните човекови права и становиштата на Европскиот суд за човекови права содржани во неговите пресуди, во постапката за решавање на определено прашање поврзано со утврдувањето на одговорноста за навреда или клевета, која се води пред надлежен суд во Република Македонија, е токму во насока на операционализација на овие уставни одредби и не може да се прифати дека значи повреда на самостојноста и независноста на судството.

Исто така, за Судот се неосновани и наводите во иницијативата дека Законот за облигационите односи (член 189) ја уредувал материјата поврзана со повреда на угледот, честа, слободата или правата на личноста, поради што немало потреба од донесување на оспорениот закон. Ова затоа што оспорениот закон е lex specialis во однос на Законот за облигационите односи и детално ја уредува материјата поврзана со граѓанската одговорност за штета нанесена на честа и угледот на физичко или правно лице со навреда и клевета, поради што не може да се прифати дека ваквиот пристап на законодавецот водел кон повреда на начелото на владеењето на правото, како темелна вредност на уставниот поредок на Република Македонија.

Наводите во иницијативата дека основните начела од оспорениот член 2 од Законот биле во противречност со општата одредба на член 1 од Законот, односно дека целта и содржината на Законот не се подударале со основните начела од член 2 на Законот, што не било во согласност со начелото на владеењето на правото, всушност претставува барање за меѓусебна согласност на одредби од ист закон, што согласно член 110 алинеја 2 од Уставот, не е во надлежност на Уставниот суд.

5. Тргнувајќи од наведеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.

6. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот, Елена Гошева и судиите: д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Никола Ивановски, Јован Јосифовски, Вангелина Маркудова, Сали Мурати, д-р Гзиме Старова и Владимир Стојаноски.

У.бр.133/2013
12 март 2014 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Елена Гошева