165/2009-0-0 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Вовед

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и членовите 28 алинеја 3 и 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992) на седница одржана на 27 јануари 2010 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

Текст

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на

2. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уста-вноста на: членот 33 став 2 во делот: „и моралните“, членот 63, членот 99 став 4, членот 101 став 2, членот 103 став 3, членот 106 став 1 алинеја 5 во деловите: „значителна“ и „тешки“, членот 111 став 3, членот 131 став 4 во делот: „висината на трошокот за издавање на лиценца“, членот 176 став 1 алинеја 4 во делот: „Дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на работи од социјална заштита како професионална дејност престанува да важи по сила на закон, ако со правосилна судска пресуда е осуден за кривично дело на казна затвор над шест месеца или му е изречена санкција за забрана за вршење на професија, дејност или должност“, членот 190 став 3, членот 202 во делот: „и присуството на полномошник“, членот 209 алинеја 1 во делот: „односно на друг противправен начин“, членот 211 во делот: „остварени на противправен начин согласно со членот 209 од овој закон“, членот 212 став 2 алинеја 1 и членот 245 став 1 во деловите: „груба“ и „потешко“ од Законот означен во точката 1 од ова решение.

3. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на: членот 66 во делот: „заклучно до третото дете по ред на раѓање”, членот 197 став 2 во делот: „Формата и содржината на обрасците на барањето и“, членот 198 ставот 2, ставот 4 во делот: „и на пропишаниот образец од членот 197 став 2 на овој закон и ставот 2 на овој член“ и ставот 5 во делот: „од членот 197 став 2 на овој закон“ од Законот означен во точката 1 од ова решение.

4. Стамен Филипов од Скопје на Уставниот суд на Репу-блика Македонија му подне иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредби и делови од одредби од Законот за социјалната заштита, означен во точката 1 од ова реше-ние. Подносителот на иницијативата ги групира оспорените одредби и делови од одредби од Законот во 12 тематски целини и за секоја од нив ја изнесува нивната содржина и причините за оспорување.

5. Судот на седницата утврди дека, според содржината на членот 33 став 2 од Законот за социјална заштита, центарот за социјална работа (во натамошниот текст: центар) при изборот на згрижувачкото семејство се раководи од индивидуалните потреби на корисникот и возраста, степенот на образованието, здравствените и моралните подобности, материјалните и станбените услови на семе-јството и можностите на семејството за згрижување лице во согла-сност со одредбите на овој закон.

Одредбата се оспорува во делот: „ и моралните“, по однос на кој подносителот на иницијативата наведува дека спорно било од уставно-правен аспект што се подразбирало под поимот „моралните подобности“, бидејќи ваквиот термин создавал нејаснотија, збрка, непрецизност и правна несигурност за органите што го применувале, со што се повредувале член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот.

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според оцена на Судот, наводот за создавање нејасно-тија, непрецизност и правна несигурност за граѓаните и органите што го применувале оспорениот дел од одредбата е неоснован. Имено, принципот на владеење на правото од членот 8 став 1 алинеја 3 од Уставот не подразбира забрана за употреба на правни, етички или слични изрази во законските норми, доколку истите не се употребени во Уставот. Напротив, владеењето на правото добива свое оживо-творување преку пропишувањето во законите и другите правни акти со идентични, слични, но и различни термини од оние кои се присутни во Уставот, се разбира доколку не се во спротивност со него.

Присуството на изразот: „и моралните“ од членот 33 став 2 од Законот, притоа, мислејќи на моралните подобности или квалитети на згрижувачкото семејство, при неспорно отсуство на овој израз во Уставот не е релевантен факт и основ за заклучување дека овој термин не може да се употребува во законите, со оглед на тоа што со законите се врши операционализација на уставните одредби во функција на создавање правни претпоставки и услови за остварување на определени права и слободи утврдени со Уставот. Од друга страна и Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи (ратификувана со Закон, објавен во „Службен весник на Република Македонија“ бр.11/1997) во членот 8 се повикува на моралот, кога определува дека јавната власт не може да се меша во остварувањето на приватниот и семеен живот, домот и преписката, освен ако тоа мешање, меѓу другото, преставува мерка во функција на заштита на моралот, од каде произлегува заклучокот дека моралот како категорија е присутен во законите и меѓународните акти.

Тргнувајќи од анализата на содржината на Правилникот за критериумите за избор на згрижувачко семејство, видот и бројот на корисниците кои можат да се сместат во едно згрижувачко семејство, видот и обемот на услугите од социјална заштита што му се обезбедуваат на сместеното лице, висината на надоместокот на трошоците за сместување и надоместокот за згрижување („Службен весник на Република Македонија“ бр.63/2006), произлегува дека Правилникот содржи насочување што би преставувала моралната подобност при изборот на згрижувачко семејство. Во овој случај таа се однесува на подготвеноста за згрижување на лице во семејството, мотивите за згрижување на лице, личните ставови, интереси и емоции, квалитет на партнерските и меѓучовечките односи, квали-тетот на вршење на родителските права, воспоставените релации меѓу членовите на семејството и нивните ставови кон одредени животни прашања. Според тоа, во прашање се морални норми, како вид на општествени норми кои не се егзактно определени, ниту писмено средени, на поединецот му наложуваат да прави добро и да го пропушта (да се воздржува од) злото, кои се вонправни категории, кои не се напишани, но се определиви како правила на општеството и како такви, во дадени ситуации, се јавуваат како релеватни.

Самото придржување кон моралот се појавува како последица на тесната поврзаност на моралот и правото и неможноста на законодавството сеопфатно во сите подробности да ги регулира сите општествени вредности. Моралноста се однесува на постапки кои за своја основа ја имаат правичноста, совесноста, чесноста и хуманоста и како вредности кои произлегуваат од начелото на владеењето на правото врз кое, меѓу другото, е заснован и Уставот на Република Македонија, што претставува дополнителен начин за елаборација на правото во кој е инкорпорирано знаењето за оцену-вање на општествените вредности. Под поимот морал се подра-збираат сфаќањата на луѓето за нивната должност спрема другите, спрема заедницата, спрема општеството и спрема самиот себе.

Со оглед на значењето на моралот, како етичка катагорија која има особено место во воспоставување на меѓусебните односи на луѓето, не е во несогласност со Уставот, определени правила на моралот да бидат вградени во правните норми, во кои извесни однесувања на странките се ограничени со моралот, односно со неговите правила, доколку истите се определиви. Оттаму, во случаите кога законодавецот, согласно неговите уставни овластувања, ќе оцени дека уставната нормираност не е доволна основа и рамка за нивно остварување и реализирање, пристапува кон донесување на закони, во чие оживотворување не е во обврска да ги употребува само термините и институтите што се содржани во Уставот.

Со оглед на наведеното, според Судот, употребата на моралот во законското уредување, како етичка категорија, не може да биде во спротивност со Уставот и неговото почитување во крајна линија води кон оживотворување на владеењето на правото како темелна вредност на уставниот поредок на Република Македонија. Ова и од причина што почитувањето на моралот не значи по авто-матизам негирање на Уставот, законите и меѓународните договори, туку напротив води кон нивно почитување и зајакнување.

Врз основа на изнесеното, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласност на оспорениот дел од членот 33 став 2 од Законот со членот 8 став 1 алинеја 3 и членот 51 од Уставот.

6. Судот на седницата утврди дека, според содржината на оспорениот член 63 од Законот, право на постојана парична помош не може да оствари, односно му престанува правото на лице кое дало нецелосни или невистинити податоци за семејната, материјалната состојба и состојбата со имотот и имотните права.

Според содржината на оспорениот член 190 став 3 од Законот, ако подносителот на барањето, односно неговиот законски застапник или старател не постапи согласно со ставовите 1 и 2 на овој член, му престанува правото.

По однос на цитираните одредби од Законот, подноси-телот на иницијативата наведува дека со нивната примена директно се повредувале член 8 став 1 алинеи 1, 3, 4 и 8, член 34, член 35, член 51 и член 54 ставови 1 и 2 од Уставот. Ова од причина што фактичката состојба ја утврдувал надлежниот орган и тој орган донесувал соодветно решение и поради тоа лицето кое евентуално дало нецелосни или невистинити податоци не можело и не смеело да ги сноси последиците кои биле предвидени со оспорените законски одредби. Надлежните органи во случајот, ја вршеле и судската функција со што се повредувала и поделбата на државната власт на извршна и судска, а од друга страна, пак постоел и специјален институт “Враќање на неосновано примени средства и надоместок на штета“ во Главата VII, членови 209 до 213 од истиот Закон.

Согласно членот 8 став 1 алинеи 1, 3, 4 и 8 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот; владеењето на правото; поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска; како и хуманизмот, социјалната правда и солидарноста, се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според Амандман XXI со кој е заменет член 15 од Уставот, се гарантира правото на жалба против одлуки донесени во постапка во прв степен пред суд. Правото на жалба или друг вид на правна заштита против поединечните правни акти донесени во постапка во прв степен пред орган на државната управа или организација и друг орган што врши јавни овластувања се уредува со закон.
Според член 34 од Уставот, граѓаните имаат право на социјална сигурност и социјално осигурување утврдени со закон и со колективен договор.

Според член 35 од Уставот, Републиката се грижи за социјалната заштита и социјалната сигурност на граѓаните согласно со начелото на социјална праведност.

Според членот 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според членот 54 став 1 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот, а според став 3 на истиот член, ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба.

Од наведените уставни одредби, меѓу другото, произле-гува дека Уставот ја определува Република Македонија како соција-лна држава и утврдува дека Републиката се грижи за социјалната заштита и социјалната сигурност на граѓаните, согласно со начелото на социјална праведност, при што граѓаните имаат право на социјална сигурност и социјално осигурување утврдени со закон и со колективен договор, за која цел законодавецот го донел Законот за социјалната заштита.

Од анализата на наведениот закон, како целина, произле-гува дека законодавецот го утврдил правото на социјална помош како една од мерките за социјална заштита и социјална сигурност на граѓаните, кое право во целост е разработено со Законот, при што правото на постојана парична помош е утврдено како една од конкре-тните форми на социјална помош.

Во конкретниот случај, со оспорените одредби се уредува прашањето на престанок на еднаш остварено право на постојана парична помош, односно неможност да се оствари постојана парична помош за лице кое дало нецелосни или невистинити податоци за семејната, материјалната состојба и состојбата со имотот и имотните права, кое нешто во законски пропишана постапка го утврдува надле-жниот орган на државната управа (Глава VI од Законот, Постапка за остварување на правата од социјална заштита, членови 181 до 198).

Во наведената смисла, од посебно значење е содржината на член 181 ставови 1 и 2 од Законот, според чија содржина, по барањето за остварување на правото за социјална заштита од прв степен решава центарот надлежен на подрачјето на кое подносителот на барањето има живеалиште, а по жалбите против решението на центарот решава министерот. Исто така, од значење е и содржината на членот 188 од Законот, според кој во постапката за остварување на правата од социјалната заштита се применуваат одредбите на Законот за општата управна постапка, доколку со овој закон поинаку не е определено.

Во членот 190 ставови 1 и 2 од Законот, (одредби што му предходат на оспорениот член 190 став 3), е предвидена дека подносителот на барањето е одговорен за вистинитоста на подато-ците во барањето, како и тоа дека тој и неговиот законски застапник, односно старател имаат законска должност да го известат надле-жниот центар за секоја промена на фактите или околностите кои биле основа за признавање на правото на социјална заштита.

Од сето наведено произлегува дека во прашање е губење или неостварување на право од сферата на социјалната заштита, кое се остварува во управна, а не во судска постапка, бидејќи после-дицата од давање нецелосни или невистинити податоци во ваков вид на постапка е губење или неостварување на правото, а во судска постапка за давање нецелосни или невистинити податоци може само да се сноси кривична одговорност, што не е интенција на законо-давецот во оспорените одредби. Неговата интенција е постапување по барања кои се поткрепени со целосна и вистинита документација со цел право на постојана парична помош да остварат токму оние на кои им е најпотребна, од кои причини е и предвидена одговорност за вистинитост на податоците, односно обврска за известување на промената на фактите и околностите кои се од влијание за оства-рување на правото. Во спротивно правото или нема да се оствари или ќе се изгуби.

Имајќи го предвид сето наведено, Судот оцени дека во овој случај не постои повреда на принципот на поделба на државната власт на извршна и судска, од каде оспорените член 63 и член 190 став 3 од Законот се во согласност со член 8 став 1 алинеи 1, 3, 4 и 8, член 34, член 35, член 51 и член 54 ставови 1 и 2 од Уставот.

7. Судот на седницата утврди дека, според содржината на оспорениот член 66 од Законот, самохрана бремена жена и самохраниот родител од членот 58 алинеја 3 на овој закон оствару-ваат право на постојана парична помош заклучно до третото дете по ред на раѓање.

Одредбата се оспорува во делот: „ заклучно до третото дете по ред на раѓање“, Со овој дел од одредбата, според подноси-телот на иницијативата, се повредувале член 8 став 1 алинеи 1, 3 и 8, член 34, член 35, член 40, член 41, член 42, член 51 и член 54 ставови 1 и 2 од Уставот на Република Македонија, бидејќи човекот имал уставно право слободно да одлучува за создавање на деца.

Според членот 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иниција-тивата ако постојат процесни пречки за одлучување по иницијативата.

Според член 15 став 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на закон, односно одделни негови одредби, меѓу другото, содржи и причини за нивното оспорување.

Тргнувајќи од анализата на наводите од поднесената иницијатива по однос на оспорениот член 66 од Законот, Судот оцени дека во овој случај не постојат наводи кои би оделе во прилог на навлегување во уставносудска оцена. Ова од причина што одредбата се оспорува по однос на нејзината согласност со повеќе уставни одредби, а причината за неуставност се состои во цитирање на содржината на членот 41 став 1 од Уставот, според кој, човекот има уставно право да одлучува за создавање на децата. Според тоа, во иницијативата нема причина за оспорување на уставноста на оспоре-ниот дел од одредбата. Оттаму, иако, иницијативата формално-правно содржи причини за оспорување на уставноста на членот 66 од Законот, според нас, во поднесената иницијатива не е доволно да биде само цитирана содржината на уставната одредба, за која се тврди дека е повредена, туку треба да се наведат и причините поради кои се смета дека постои повредата, што не е случај со овој дел од предметната иницијатива.

Тргнувајќи од изнесеното, Судот оцени дека во овој дел од поднесената иницијатива, постои процесна пречка за постапување, согласно член 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд.

8. Судот на Седницата утврди дека, според оспорениот член 99 став 4 од Законот, на статутот на јавна установа основана од Владата согласност дава министерот.

Според оспорениот член 101 став 2 од Законот, на актот за внатрешна организација и систематизација на работни места на јавната установа основана од Владата, согласност дава министерот, а актот за внатрешна организација и систематизација на работни места на јавната установа основана од општината, градот Скопје и општините во градот Скопје согласност дава градоначалникот.

Според оспорениот член 103 став 3 од Законот, дире-кторот на јавната установа, основана од Владата, го избира и разре-шува министерот.

По однос на цитираните одредби од Законот, подноси-телот на иницијативата наведува дека во сите три случаи, не можело правно и логички на статутот на јавна установа основана од Владата, на актот за систематизација на работните места на јавната установа основана од Владата, согласност да дава министерот и директорот да го избира и разрешува министерот, затоа што тоа било исклучива надлежност на Владата, а не на министерот. Ова од причина што според членот 96 од Уставот Владата била надредена над министе-рот, а не министерот над Владата, како што произлегувало од оспоре-ните одредби. Според тоа, подносителот на иницијативата смета дека со наведените законски одредби се повредувале член 8 став 1 алинеја 3, член 51, член 88, член 91 алинеи 1 и 5 и член 96 од Уставот.

Согласно членот 8 став 1 алинеа 3 од Уставот, владе-ењето на правото е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според членот 88 од Уставот, Владата на Република Македонија е носител на извршната власт. Своите права и должности Владата ги врши врз основа и во рамките на Уставот и законите.

Според член 91 алинеја 1 и 5 од Уставот, Владата на Република Македонија ја утврдува политиката на извршувањето на законите и донесува уредби и други прописи за извршување на законите. Исто така, според алинејата 13 од истиот член од Уставот, Владата врши именување и разрешување на носителите на јавни и други функции утврдени со Уставот и со закон.

Според член 96 од Уставот, органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата.

Од анализата на Законот за социјалната заштита како целина и посебно главата III „Установи за социјална заштита“, членови 85 до 109, меѓу другото, произлегува дека заради оства-рување на системот на социјалната заштита се основаат јавни и приватни установи за социјална заштита, при што јавна социјална установа, основа Владата во согласност со потребите на дејноста за социјална заштита и со мрежата на јавни установи. Со статутот, пак, на јавната установа, се уредува нејзината организација, управување и раководење, општите акти и постапката за нивно донесување и други работи од значење за работата на установата за социјална заштита. Во оспорениот член 99 став 4 од Законот е предвидено дека на статутот на јавната установа, основана од Владата согласност да даде министерот. Управниот орган на јавната установа, како орган на управување, меѓу другото, донесува акт за систематизација и работа на установата и ситематизација на работните места, при што со оспорениот член 101 став 2 од Законот е предвидено на актот за внатрешна организација и систематизација на работните места на јавната установа основана од Владата, согласност дава министерот. Со јавната установа за социјална заштита раководи директор, при што директорот на јавната установа, основана од Владата, го избира и разрешува министерот.

Во ваквата определба на законодавецот, министерот, а не Владата да дава согласност на статутот на јавната установа основана од Владата, да дава согласност на актот за внатрешна организација и систематизација, како и да избира и разрешува директор на јавната установа Судот не најде повреда на ниту една одредба од Уставот на која се повикува подносителот на иницијативата.

Согласно член 89 став 1 од Уставот, Владата ја сочину-ваат претседател и министри, што со други зборови значи дека Владата како колективен орган својата функција ја извршува како преку претседателот, така и преку министрите. Воедно, согласно членовите 95 и 96 од Уставот, министерството на чие чело е мини-стерот, како орган на државна управа ги врши самостојно работите од својата надлежност врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата. Исто така, треба да се има предвид содржината на членот 4 став 2 од Законот за Владата на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.59/2000, 12/2003, 55/2005, 37/2006, 115/2007, 19/2008 и 82/2008) според кој во рамките на своите права и должности утврдени со Уставот и со закон, Владата и секој нејзин член, за својата работа одговараат пред Собранието. Оваа законска одредба преставува операционализација на членот 68 алинеја 13 од Уставот, според кој Собранието на Република Македонија избира Влада на Република Македонија од каде истата за својата работа одговара пред Собра-нието, односно пред органот што ја избира. Според тоа, право е на Собранието како носител на законодавната власт, при носење на законите, да определи дали одредени овластувања ќе ги врши Владата како колективен орган на извршната власт или пак некој одделен министер, бидејќи Владата и секој нејзин член за својата работа одговараат пред Собранието.

Според одредбите од Законот за социјалната заштита, министерот за труд и социјална политика ги пропишува нормативите и стандардите за основање и започнување со работа на установата за социјална заштита (член 89 став 6), дава претходно мислење во постапката за издавање на одобрение за основање на установа за социјална заштита до Владата (член 90 став 1), донесува решение за отпочнување со работа на установата за социјална заштита (член 92 став 1 и 2) и назначува вршител на должност директор (член 104). Според тоа, покрај овластувањата од оспорените одредби, мини-стерот за труд и социјална политика има и други законски овла-стувања поврзани со основањето, работата и статусните прашања на јавните установи за социјална заштита, како посебни правни субјекти кои вршат дејност од социјална заштита од јавен интерес.

Со оглед на тоа што Владата донесува акти за извршу-вање на законите и ја организира и контролира работата на органите на државната управа и нема уставно ограничување за Собранието, во креирањето на законските норми да ја задолжува само Владата, како колективен орган на извршната власт да биде одговорна за извршу-вањето на законите, но не и некој од нејзините министри, како член и преставник на Владата, произлегува дека неосновано се укажува во иницијативата за „надреденост“ на министерот над Владата.

Врз основа на наведеното Судот оцени дека оспорените член 99 став 4, член 101 став 2 и член 103 став 3 од Законот се во согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 51, член 88, член 91 алинеи 1 и 5 и член 96 од Уставот.

9. Судот на седницата утврди дека според содржината на членот 106 став 1 алинеја 5 од Законот, директорот на јавната установа основана од Владата и на јавната установа основана од општината, градот Скопје и општините во градот Скопје, може да биде разрешен пред истекот на времето за кое бил именуван ако со својата несовесна и незаконска работа ќе и предизвика на јавната установа значителна штета, или ако ги занемарува или намерно не ги извршува своите обврски и поради тоа ќе настанат или би можеле да настанат тешки нарушувања во извршувањето на дејноста на јавната установа.

Одредбата се оспорува во деловите: „значителна“ и „тешки“.
Според член 245 став 1 од Законот, ако при извршениот инспекциски надзор се утврди дека установите за социјална заштита и другите правни и физички лица кои вршат одредени работи од социјална заштита не ги исполнуваат пропишаните услови за работа, прават груба повреда на закон или друг пропис или потешко ги повредуваат правата на корисниците, инспекторот без одлагање го известува министерот.

Одредбата се оспорува во деловите: „груба“ и „потешко“.

Според наводите од иницијативата, оспорените делови од одребите од Законот ги повредувале член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот, бидејќи во Законот не било дефинирано што се подразбира под значителна штета, тешки нарушувања во извршу-вањето на дејноста на јавната установа, груба повреда на закон или друг пропис и потешка повреда на правата на корисниците.

Уставот зацртувајќи го принципот на владеење на правото како една од темелните вредности на уставниот поредок не дал определба дали во секој закон неминовно треба да биде содржано дефинирање на употребените поими, туку оставил право на законо-давецот нормите што ги создава, во целокупниот правен систем, да дадат јасна нормираност, бидејќи во него постојат и норми што се надоврзуваат на други норми од еден или повеќе закони, односно мораат да се разгледуваат како комплекс од повеќе закони, како што е овде случајот.

Така на пример, нарушувањето на работењето на устано-вата е дефинирано во членот 57 од Законот за установите („Службен весник на Република Македонија“ бр.32/2005 и 120/2005), а законското битие, пак, на кривичното дело „Несовесно работење во службата“ е дефинирано во членот 353-в од Кривичниот законик („Службен весник на Република Македонија“ бр.37/1996, 80/1999, 4/2002, 43/2003, 19/ 2004, 81/2005, 60/2006, 73/2006 и 7/2008). Притоа, потешката повреда на правата е елемент на битието на потешкиот облик на наведеното кривично дело (став 2), односно значителната штета е елемент на битието на кривичното дело од ставот 3. Оттаму, за каква штета, односно нарушувања и во кој обем треба да стане збор, односно во што се состои грубата повреда на закон или друг пропис е опре-делено во соодветните закони (Закон за работните односи, Закон за прекршоците, Законот за установите, Кривичниот законик и други) во зависност од тоа дали е во прашање дисциплинска, прекршочна или кривична одговорност, односно кој закон го повредил директорот, установата, односно другите правни и физички лица кои вршат одредени работи од социјална заштита.

Со оглед на тоа што дефинирањето на изразите: значи-телна штета, тешки нарушувања во извршувањето на дејноста на јавната установа, груба повреда на закон или друг пропис и потешка повреда на правата на корисниците не е уставна обврска на законо-давецот, но тој и покрај тоа дефинирањето на овие изрази го напра-вил во повеќе закони во зависност од тоа за какви повреди станува збор, кој го врши надзорот, која ја спроведува и каква постапка води Судот оцени дека несоновани се наводите на подносителот на иницијативата за нејасно нормирање и отсуство на дефинирање на употребените термини.

Врз основа на изнесеното, Судот оцени дека оспорените делови од членот 106 став 1 алинеја 5 и член 245 став 1 од Законот се во согласност со член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот.

10. Судот на седницата утврди дека, според содржината на оспорениот член 111 став 3 од Законот, работите кои можат да се вршат со волонтерска работа, начинот на нивното вршење, како и потребните квалификации или обука, ги утврдува со акт установата за социјална заштита, согласно со закон.

По однос на оваа одредба од Законот, подносителот на иницијативата наведува дека било потребно во предметниот закон да постоеле основи и рамки за да би можела установата за социјална заштита да донесе акт со кој ќе го утврди начинот на вршење на волонтерската работа, потребните квалификации или обука, како што било предвидено во членот 96 од Уставот. Според тоа, со оспорената одредба се повредувале член 8 став 1 алинеја 3, член 51, член 95 став 3 и член 96 од Уставот.

Според член 95 став 1 од Уставот, државната управа ја сочинуваат министерства и други органи на управата и организации утврдени со закон, а во ставот 3 од овој член од Уставот е утврдено дека организацијата и работата на органите на државната управа се уредуваат со закон што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Според членот 96 од Уставот, органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата.

Тргнувајќи од анализата на целината на Законот за социјалната заштита произлегува дека во него единствената одредба која уредува материја поврзана со волонтерската работа е членот 111 во кој е содржан и оспорениот став 3. Според ставот 1 од оваа одредба, одредени работи во социјалната заштита, по овластување на директорот на установата за социјална заштита, без надоместок можат да ги вршат волонтери, кои се квалификувани за тој вид на работа или поминале низ обука за вршење на таа работа, а според ставот 2 од истиот член од Законот, волонтерот не може да решава за правата од социјална заштита. Меѓутоа, волонтерството, условите и начинот на вршење на волонтерството, правата и обврските на воло-нтерите и организаторот на волонтерството, потоа елементите на договорот за волонтерството, евиденцијата на волонтерската работа, надзорот над вршењето на волонтерската работа и друго е предмет на уредување на Законот за волонтерство („Службен весник на Република Македонија“ бр.85/2007 и 161/2008).

Со оглед на тоа што определбата на законодавецот од оспорениот член 111 став 3 од Законот за социјална заштита е уста-новата за социјална заштита со акт да ги уреди работите кои можат да се вршат со волонтерска работа, начинот на нивното вршење, како и потребните квалификации или обука, но тоа да го стори согласно со закон, односно во случајов со Законот за волонтерството Судот оцени дека постојат основи и рамки за донесување на наведениот акт.

Установата за социјална заштита, според тоа, работите од своја надлежност поврзани со волонтерската работа ги врши во рамките на Уставот, но и во рамките на Законот за социјалната заштита и Законот за волонтерство, поради што Судот не го постави прашањето за согласност на оспорениот член 111 став 3 од Законот со членот 96 од Уставот.

По однос на несогласноста на оспорената одредба со членот 8 став 1 алинеја 3, член 51 и член 95 став 3 од Уставот во иницијативата не се содржани конкретни причини за оспорување.

11. Судот не седницата утврди дека, според содржината на член 131 став 4 од Законот, министерот со општ акт поблиску ги уредува условите, начинот и постапката за издавање, продолжување, обновување и одземање на лиценцата за работа на стручните лица во установите за социјална заштита, висината на трошокот за изда-вање на лиценца, формата, содржината и образецот на лиценцата за работа.
Одредбата се оспорува во деловите: „условите“ и „висината на трошокот за издавање на лиценца“.

Подносителот на иницијативата по однос на оспорените делови од одредбата наведува дека ги повредувале член 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 51 и член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот, бидејќи условите и висината за издавање на лиценца можеле да се уредат само со закон или во закон да се определат критериумите и параме-трите за уредување на наведените работи со акт на министерот.

Согласно членот 8 став 1 алинеја 4 од Уставот, поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска е една од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот, Собранието на Република Македонија донесува закони и дава автентично толкување на законите.

Според член 91 алинеја 1 и 5 од Уставот, Владата на Република Македонија ја утврдува политиката на извршувањето на законите и донесува уредби и други прописи за извршување на законите, а според член 96 од Уставот, органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата.

Од анализата на наведените уставни одредби произле-гува дека со Уставот точно и прецизно се дефинирани и утврдени носителите на законодавната, извршната и судската власт и јасно е направена разлика во поделбата на власта, при што со Уставот не е допуштено мешање на една во друга власт, туку власта е поставена како структура на самостојни релативно поделени власти чии статус, надлежности и односи се утврдени и гарантирани со Уставот.

Од анализата на членовите 110, 129, 130 и 131 од Законот за социјалната заштита произлегува дека точно дефинирани високообразовани стручни работници можат да вршат стручна работа во установите за социјална заштита и тоа само доколку имаат лиценца за работа, согласно со наведениот закон. Организирањето и спроведувањето на облиците на едукација на стручните работници, изготвувањето на стандардите и нормативите за работа на кадрите, изготвувањето на методолошкото упатство за работа на стручните лица, според законските одредби е надлежност на Заводот за социјални дејности, кој се основа од Владата на Република Македо-нија и кој има статус на јавна установа.

Заводот, исто така е надлежен да дава и одзема лиценци за работа на стручните лица, да води регистар на издадени и одземени лиценци и да спроведува континуирана едукација, да врши проверка на стручното знаење. Истиот формира Комисија за лиценцирање која е составена од претставници на Заводот за социјални дејности, Министерството, Институт за социјална работа и социјална политика и други соодветни факултети и институции. Против одлуката на Комисијата за лиценцирање за издадена, односно одземена лиценца за работа може да се изјави жалба до министерот. Комисијата за лиценцирање носи свои акти како што се: Програма и Деловник за работа и Кодекс за стручните лица во установите за социјална заштита. Во останатите законски одредби не е содржано друго поблиско уредување по однос на условите за издавање, продолжување, обновување и одземање на лиценцата за работа на стручните лица во установите за социјална заштита.

Имајќи ги во вид наведените уставни и законски одредби во корелација со содржината на оспорените дел: „условите“ од членот 131 став 4 од Законот, според оцена на Судот, овластувањето на министерот со општ акт да ги уреди условите за издавање, продо-лжување, обновување и одземање на лиценцата за работа на стручните лица во установите за социјална заштита, нема уставна и законска основа. Ваквата констатација се заснова, пред се врз фактот што во Законот не е содржано уредување по однос на тоа под кои услови стручните лица ја добиваат, односно под кои услови се одзема лиценца за работа, за колкав временски период се издава истата и под кои услови се продолжува. Според тоа, даденото овластување министерот со општ акт да ги уреди условите, за издавање, продо-лжување, обновување и одземање на лиценцата за работа на стручните лица во установите за социјална заштита, според оцена на Судот, значи навлегување во законодавната власт која е издвоена од извршната власт, од каде оспорениот дел од законската одредба може да се стави под сомнение по однос на неговата согласност со членот 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 68 став 1 алинеја 2, член 91 алинеи 1 и 5 и член 96 од Уставот на Република Македонија.

Што се однесува до овластувањето за министерот со општ акт да ја определи висината лиценцата на трошокот за изда-вање на лиценцата за работа на стручните лица во установите за социјална заштита, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласност со напред наведените уставни одредби. Ова од причина што според цитираните законски одредби станува збор за реални материјални трошоци поврзани со состанување на Комисијата за лиценцирање (составена од претставници на Заводот за социјални дејности, Министерството, Институт за социјална работа и социјална политика и други соодветни факултети и институции) заради проверка на стручното знаење на стручните лица, како и со самото издавање на лиценцата, што според оцена на Судот, пре-ставува доволна законска рамка за натамошна операционализација.

Тргнувајќи од изнесеното, Судот оцени дека оспорениот дел: „висината на трошокот за издавање на лиценца “од членот 131 став 4 од Законот е во согласност со членот 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 68 став 1 алинеја 2 од Уставот.

12. Судот на седницата утврди дека, според оспорениот член 154 алинеја 5 од Законот, во регистарот се впишува здружението, кое покрај условите предвидени со Законот за здруженијата на граѓани и фондациите и членот 153 на овој закон, го исполнува и условот-да има потврда од Управата за јавни приходи за платени даноци и други јавни давачки.

Според подносителот на иницијативата, оспорената одредба не била во согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 32 став 2, член 33 и член 51 од Уставот, бидејќи пречекорување на дозволениот праг и излегување надвор од соодветните законски механизми водело до состојба исполнувањето на обврските на лицето во еден статус да влијае на остварувањето на неговите права во друг статус, што уставно не било дозволено, а водело и до намалување на обемот на правото на работа и достапноста на секое работно место секому, под еднакви услови.

Според член 32 став 2 од Уставот, секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место.

Според член 33 од Уставот, секој е должен да плаќа данок и други јавни давачки и да учествува во намирувањето на јавните расходи на начин утврден со закон.

Од изнесените уставни одредби јасно произлегува дека Уставот го гарантира правото на работа, слободниот избор на врабо-тување и го промовира принципот за достапност секому, под еднакви услови на секое работно место. Исто така, граѓаните се должни да плаќааат данок, при што, начинот на плаќање се уредува со закон, од каде секој има уставна обврска да ги намирува јавните давачки и дека во рамките на начинот на плаќање на јавните давачки постојат законски механизми за нивно исполнување.

Според мислење на Судот, а поаѓајќи од наведената уставна одредба, содржината на оспорените член како и наводите од иницијативата, пропишувањето на условот во регистарот да се впише здружението, кое покрај условите предвидени со Законот за здруженијата на граѓани и фондациите и членот 153 на овој закон, го исполнува и условот-да има потврда од Управата за јавни приходи за платени даноци и други јавни давачки излегува надвор од соодве-тните законски механизми. Тоа доведува до состојба исполнувањето на обврската на лицето од одреден статус да влијае на оства-рувањето на право од друг статус што е уставно недопуштено, а секако тоа води кон стеснување на обемот на правото на работа и достапноста на секое работно место секому под еднакви услови.

Со оглед на наведеното Судот оцени дека основано може да се постави прашањето за согласноста на оспорениот член 154 алинеја 5 од Законот со член 32 став 2 и член 33 од Уставот.

13. Судот на седницата утврди дека, според содржината на оспорениот член 176 став 1 алинеја 4 од Законот, дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на работи од социјална заштита како професионална дејност престанува да важи по сила на закон, ако со правосилна судска пресуда е осуден за кривично дело на казна затвор над шест месеца или му е изречена санкција за забрана за вршење на професија, дејност или должност, како и за кривично дело сторено во вршење или во врска со вршење на дејноста.

Подносителот на иницијативата наведената одредба ја оспорува од причини што смета дека со него се предвидувала правна последица на осудата што настапувала по сила на закон, иако таа не можела да настапи автоматски по сила на закон, туку казнено-поправниот однос се исцрпувал на релацијата на казнивото дело и судски изречената казна за неговиот сторител, а натамошни последици од неговото извршување, односно осудата кои се состоеле во ограничување на правата на граѓаните не биле допуштени, освен ако тоа не било изречно утврдено со Уставот. Според тоа оспорената одредба не била во согласност со член 8 став 1 алинеја 3 и 4, член 9, член 13 став 1, член 14 став 1, член 51, член 54 и Амандманот XXV на Уставот.

Согласно членот 8 став 1 алинеи 3 и 4 од Уставот, владе-ењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Според член 9 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, поли-тичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Според член 13 став 1 од Уставот, лицето обвинето за казниво дело ќе се смета за невино се додека неговата вина не биде утврдена со правосилна судска одлука, а според член 14 став 1 од Уставот, никој не може да биде казнет за дело кое пред да биде сторено не било утврдено со закон или со друг пропис како казниво дело и за кое не била предвидена казна.

Според член 25 од Уставот на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.

Со Амандманот XXV на Уставот се заменува членот 98 од Уставот на Република Македонија. Според наведениот Амандман, судската власт ја вршат судовите. Судовите се самостојни и независни. Судовите судат врз основа на Уставот и законите и меѓу-народните договори ратификувани во согласност со Уставот. Забранети се вонредни судови. Видовите, надлежноста, основањето, укинувањето, организацијата и составот на судовите, како и поста-пката пред нив се уредуваат со закон, што се донесува со двотретинско мнозинство гласови од вкупниот број пратеници.

Тргнувајќи од анализата на членовите 165 до 180 од Законот произлегува дека законодавецот ги уредил условите под кои физичко лице може самостојно да врши работи од социјална заштита како професионална дејност, кои се однесуваат на советувалишна работа, домашна нега и помош на поединец и семејство и сместу-вање лица во згрижувачко семејство. По повод поднесено барање за вршење на дејност, а врз основа на прибавените потребни мислења дозволата за вршење на работите ја издава министерот, по што лицето склучува договор со месно надлежниот центар за вршење на самостојната професионална дејност, во кој договор поблиску се уредуваат начинот, видот и обемот на услугите кои им се обезбе-дуваат на корисниците на социјалната заштита, упатени преку цента-рот. Според одредбите од Законот наведените лица, меѓу другото, (член 173 алинеја 2) се должни да ја почитуваат личноста на корисникот, неговото достоинство и неповредливоста на личниот и семејниот живот и да ја чува службената и професионалната тајна.

Дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на социјалната заштита како професионална дејност престанува да важи по сила на закон поради децидно наведени причини, меѓу кои и поради причините од оспорената одредба, за што согласно член 176 став 2 од Законот министерот донесува решение за престанок на важење на дозволата, против кое решение е дозволена жалба до Комисијата на Владата, а конечното решение се доставува до Централниот регистар заради бришење од соодветниот регистар.

Наводите во иницијативата дека оспорената законска одредба предвидувала правна последица на осудата што наста-пувала по сила на закон, наместо истата да настапи како индиви-дуализирана казна што ја изрекува суд во рамките на видовите на казни, поради што се доведувала во прашање нивната уставност, Судот оцени дека делумно се основани. Имено, во оспорената одредба се предвидени три посебни случаи за престанок на важење на дозволата (од подносителот на иницијативата не се елаборираат посебно, туку како целина) и тоа по сила на закон, заради физичка неможност да се врши дејноста, заради изречена судска санкција и заради недостојност на сопственикот на дозволата, поради кара-ктерот на стореното кривично дело и понатаму да врши совету-валишна работа, да пружа домашна нега и помош на поединец и семејство или да сместува лица во згрижувачко семејство. Во секој случај законодавецот се определил за судска заштита од незако-нитото одземање на дозволата од страна на надлежниот министер со дадената можност за обжалување на одлуката, односно со можноста да се води управен спор.

По однос на законското решение според кое дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на работи од социјална заштита како професионална дејност престанува да важи по сила на закон, ако со правосилна судска пресуда е осуден за кривично дело на казна затвор над шест месеца Судот оцени дека не станува збор за правна последица од осуда по сила на закон, како што се наведува во иницијативата, туку за последица од казната што ја изрекол судот. Имено, ова законско решение е токму последица од судската осуда со која е изречена казна затвор од најмалку шест месеци, која казна по својата природа не дозволува истовремено вршителот на јавната функција да биде присутен и да ја врши функцијата.

Како последица на изречена правосилна судска пресуда на безусловна казна затвор од најмалку шест месеци, произлегува дека дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на работи од социјална заштита како професионална дејност престанува да важи бидејќи тоа лице е физички отсутно и спречено да ја врши професионалната дејност за која се определило и за која му била издадена дозволата, поради што не може да се прифати тврдењето дека во овој случај станувало збор за правна последица од осуда по сила на закон.

Согласно член 33 став 1 точка 5 од Кривичниот законик („Службен весник на Република Македонија” број 37/96, 80/99, 4/2002, 43/2003, 19/2004, 60/2006, 73/2006, 7/2008, 139/2008 и 114/2009), забраната за вршење на професија, дејност или должност е една од казните кои може да им се изречат за извршени кривични дела на кривично одговорните сторители. При тоа, во ставот 6 на овој член е утврдено дека казната забрана на вршење на професија, дејност или должност може да се изрече само како споредна казна заедно со казната затвор или со условна осуда со која е утврдена казна затвор. Согласно член 38-б од овој законик, Судот може на сторителот на кој му изрекол казна затвор или условна осуда со која е утврдена казна затвор да му забрани вршење определена професија или дејност, на должности или работи сврзани со располагање, користење, упра-вување и ракување со имот или за чување на тој имот, ако ја злоу-потребил својата професија, дејност или должност заради извршу-вање на кривично дело и ако врз основа на природата на извршеното дело и околностите под кои е сторено може да се очекува дека таквата дејност ќе ја злоупотреби за повторно вршење кривично дело. Судот го определува траењето на забраната, кое не може да биде пократко од една ниту подолго од десет години, сметајќи од денот на правосилноста на одлуката, со тоа што времето поминато во затвор не се засметува во времето на нејзиното траење.

Согласно член 13 точка 5 од Законот за прекршоците („ Службен весник на Република Македонија“ бр.62/2006), забраната на вршење професија, дејност или должност претставува санкција која може да се изрече за прекршоци на прекршочно одговорни полнолетни сторители. Според член 22 од овој закон, на сторителот на прекршокот може да му се забрани вршење определена профе-сија, дејност или должност или работи сврзани со располагање, користење, управување и ракување со имот или за чување на тој имот, ако ја злоупотребил својата професија, дејност или должноста заради извршување на прекршок и ако врз основа на природата на прекршокот и околностите под кои е сторен може да се очекува дека таквата дејност ќе ја злоупотреби за повторно вршење на прекршок. Траењето на забраната го определува судот, кое не може да биде пократко од една ниту подолго од пет години, сметајќи од денот на правосилноста на одлуката.

Со оглед на тоа што во Кривичниот законик и во Законот за прекршоците е утврдено во кои случаи судот може да ја изрече наведената санкција, како и нејзиното времетраењето, според оцена, на Судот законската определба за престанување на важењето на дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на работи од социјална заштита како професионална дејност поради изречена санкција за забрана за вршење на професија, дејност или должност, претставува последица на индивидуализирана казна изречена од суд, поради што не може да се прифати тврдењето дека во овој случај станувало збор за правна последица од осуда по сила на закон.

По однос на законското решение за престанување на важењето на дозволата на физичкото лице за самостојно вршење на работи од социјална заштита како професионална дејност поради кривично дело сторено во вршење или во врска со вршење на дејноста Судот оцени дека основано може да се постави прашањето за согласност со уставните одредби на кои се повикува подносителот на иницијативата. Имено, делот: „како и за кривично дело сторено во вршење или во врска со вршење на дејноста“ од членот 176 став 1 алинеја 4 од Законот, според оцена на Судот, преставува недоволно јасно, прецизно нормирање, со недоволен опис за каков вид на кривично дело станува збор, каква казна треба да биде изречена и дали одземањето на дозволата треба да настане одкога во судска постапка, со донесена правосилна пресуда ќе биде утврдено дека лицето сторило дело во врска со вршење на дејноста или одземањето на дозволата следува непосредно по извршување на делото.

Со оглед на тоа што означениот дел од одредбата не е доволно јасно нормиран, со него се предвидува правна последица на осудата што настапувала по сила на закон, што е недозволиво, бидејќи казнено-поправниот однос се исцрпувал на релацијата на казнивото дело и судски изречената казна за неговиот сторител, а натамошни последици од неговото извршување, односно осудата кои се состојат во ограничување на правата на граѓаните не се дозволени, освен ако тоа не е изречно утврдено со Уставот, истиот може да се доведе под сомнение по однос на неговата согласност со член 8 став 1 алинеи 3 и 4, член 13 став 1 и член 14 од Уставот.

Тргнувајќи од наведеното, Судот оцени дека не може да се постави прашањето за согласност на оспорениот член 176 став 1 алинеја 4 од Законот (по однос на физичка неможност да се врши дејноста и заради изречена судска санкција) со членовите 8 став 1 алинеја 3 и 4, член 9, член 13 став 1, член 14 став 1, член 51, член 54 и Амандманот XXV на Уставот, а по однос на делот од одредбата кој се однесува на престанок на важење на дозволата поради сторено кривично дело, Судот оцени дека основано може да се постави прашањето за согласност со член 8 став 1 алинеја 3 и 4, член 9, член 13 став 1, член 14 став 1, член 51, член 54 и Амандманот XXV на Уставот.

14. Судот на седницата утврди дека, според членот 197 став 2 од Законот, формата и содржината на обрасците на барањето и потребната документација за остарување на правата од ставот 1 на овој член ги пропишува министерот.

Одредбата се оспорува во делот: „Формата и содржината на обрасците на барањето и“.

Според оспорениот член 198 став 2 од Законот, Формата и содржината на образецот на барањето од ставот 1 на овој член, го пропишува министерот.

Според оспорениот став 4 од истиот член од Законот, решението од ставот 3 на овој член директорот го донесува откако претходно ќе утврди дека поднесокот не содржи формални недо-статоци, сите пропишани документи се доставени, поминал рокот за решавање утврден во членот 197 став 1 на овој закон и барањето за донесување на решение е поднесено во рокот и на пропишаниот образец од членот 197 став 2 на овој закон и ставот 2 на овој член.

Кон барањето од ставот 2 на овој член странката поднесува копија од барањето од членот 197 став 2 на овој закон (став 5).
Од оваа одредба се оспоруваат: ставот 2, ставот 4 во делот: „и на пропишаниот образец од членот 197 став 2 на овој закон и ставот 2 на овој член“ и ставот 5 во делот: „од членот 197 став 2 на овој закон“.

По однос на оспорените одредби и делови од одредби, подносителот на иницијативата наведува дека со нив „практички“ се оневозможувало овие одредби да се реализираат во практиката, затоа што заинтересираната странка, ако не го поднела барањето на пропишаниот образец, туку поднела, на пример, свое барање напи-шано без пропишан образец, нема да и се решело барањето, според членот 198 од Законот, а немало уставна основа да се „претерувало“ со такви формалности. Наместо, што повеќе да им се олеснело на заинтерсираните странки, со овие законски одредби тоа им се онево-зможувало, што „не било во ред“. Оттаму, со нив се повредувале член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот.

Според член 15 став 2 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на закон, односно одделни негови одредби, меѓу другото содржи и причини за нивното оспорување.

Тргнувајќи од анализата на наводите од поднесената иницијатива по однос на оспорените делови од членовите 197 и 198 од Законот, Судот оцени дека и во овој случај не постојат наводи кои би оделе во прилог на навлегување во уставносудска оцена. Ова од причина што иако иницијативата формално-правно содржи причини за оспорување на уставноста на наведените одредби од Законот, според оцена на Судот во поднесената иницијатива не е доволно да бидат содржани какви било причини за оспорување, туку за да истата биде подобна за оцена треба да содржи аргументи кои би оделе во прилог на несогласноста со Уставот, што не е случај со овој дел од предме-тната иницијатива.

Разгледувана во целина, во овој дел поднесената иницијатива, се заснова на фактички прашања по однос на примената на одредбата во практиката, односно на шпекулации на подносителот на иницијативата за нејзината можна примена што за Судот преставува процесна пречка за постапување, согласно член 28 алинеја 3 од Деловникот на Судот.

Од друга страна, вака изнесените наводи се паушални без согледување на целиот концепт на пропишаната постапка за оства-рување на правата од социјална заштита во која едно од вградените основни начела во членот 187 од Законот е должноста на центарот, пред да одлучува за правата од социјална заштита на граѓанинот да му укаже стручна помош при поднесувањето на барањето.

Од навените причини, Судот оцени дека иницијативата во делот што се однесува на оспорениот дел од член 197 став 2, членот 198 став 2, дел од став 4 и дел од став 5 на истиот член од Законот да ја отфрли.

15. Судот на седницата утврди дека, според член 202 од Законот, во постапката за уредување на личните односи на дете со родител со кого не живее заедно, родителите се покануваат да присуствуваат лично, при што е исклучена јавноста и присуството на полномошник.

Оваа одредба се оспорува во делот: „и присуството на полномошник“, од причини што подносителот на иницијативата смета дека токму во постапката за уредување на личните односи на детето со родител со кого не живее заедно требало да присуствува и полно-мошник, кој не смеел да се изедначи со јавноста, од каде смета дека со исклучувањето на полномошникот од ваков вид постапки се повре-дувале член 8 став 1 алинеја 3, член 51 и член 53 од Уставот.

Согласно член 53 од Уставот, адвокатурата е самостојна и независна јавна служба што обезбедува правна помош и врши јавни овластувања во согласност со закон.

Тргнувајќи од анализата на наведената уставна одредба произлегува дека уставотворецот се определил за самостојност и независност на адвокатурата како јавна служба, но обезбедувањето на правна помош и вршењето на јавни овластувања се прашања кои се уредуваат со закон.

Од анализата, пак, на целината на членот 202 од Законот произлегува дека законодавецот заради воспоставување, уредување на личните односи помеѓу дете со родител со кого не живее заедно предвидел исклучување на јавноста, но и на полномошник од причина што сметал дека само без присуство на други лица детето и родителот можат слободно, непринудувани од никого да воспостават комуникација и да ги уредат меѓусебните односи. Значи во прашање е уредување на личните односи, а не е во прашање обезбедување на правна помош и вршење на други јавни овластувања за кои е потребна стручна помош од адвокат, како што погрешно смета подно-сителот на иницијативата. Право е на законодавецот да определи со закон во кои постапки и под кои услови странката може или мора да користи полномошник. Според Судот, од наведените причини, тоа не е потребно во воспоставувањето на лични релации помеѓу родител и дете кога во постапка пред надлежен социјален орган ги уредуваат личните односи.

Врз основа на наведеното Судот оцени дека оспорениот дел од членот 202 од Законот е во согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 51 и член 53 од Уставот.

16. Судот на седницата утврди дека, според членот 209 алинеја 1 од Законот, корисникот, кој со решение на центарот оства-рил право на сместување во згрижувачко семејство, право од институ-ционална заштита, право на постојана парична помош, право на социјална парична помош и право на паричен надоместок за помош и нега од друго лице и право на надоместок на плата за скратено работно време поради нега на дете со телесни или ментални пречки во развојот, согласно со овој закон, е должен да ги врати примените средства и да ја надомести штетата, меѓу другото, ако врз основа на нецелосни или неточни податоци, за кои знаел или морал да знае дека се нецелосни или неточни, односно на друг противправен начин остварил право од социјална заштита на кое немал право според одредбите на овој закон или правото го остварил во повисок износ од износот што му следувал за конкретното право согласно со закон.

Оваа одредба се оспорува во делот „односно на друг противправен начин“.

Според членот 211 од Законот, барањето за враќање на износот на исплатените средства од членовите 209 и 210 на овој закон се однесува само на достасани исплатени побарувања во вкупен износ пресметан од денот на исплатата на средствата остварени на противправен начин согласно со членот 209 од овој закон, до денот на достасаноста на побарувањето, заедно со законски пресметана камата.

Одредбата се оспорува во делот: „остварени на проти-вправен начин согласно со членот 209 од овој закон“.

Според оспорениот член 212 став 2 алинеја 1 од Законот, роковите на застареност за барање за враќање на износот на исплатените средства и за барањето за надоместок на штета согласно со овој закон почнуваат да течат за случаите од членот 209 став 1 алинеи 1 и 2 на овој закон од денот кој е утврден со конечното решение дека корисникот го стекнал правото на социјална заштита на противправен начин.

По однос на оспорените одредби и делови од одредби, подносителот на иницијативата наведува дека се нејасни, непрецизни и „неспроводливи“, затоа што не било дефинирано што се сметало дека некој стекнал право на социјална заштита на противправен начин. Освен тоа, доколку некој нешто стекнал на противправен начин тоа ќе се пресудувало во кривична или парнична постапка, а не во управна, како што било предвидено со оспорените одредби, поради што смета дека се повредувале член 8 став 1 алинеи 3 и 4 и член 51 од Уставот.

Во конкретниот случај подносителот на иницијативата делумно самиот дава одговор дека во кривичната и парничната постапка, но и во прекршочната, која не е спомената од него, се утврдува дали некое лице стекнало определено право на проти-вправен начин, од каде оспорените делови од членот 209 и 211 од Законот гледани комплесно преку уредените постапки, како и преку дефинирањето на поимот на противправност во материјалните закони (Кривичниот законик и Законот за прекршоците) јасно го определуваат поимот „противправност“ кој е присутен во оспорените одредби. Исто така, погрешно е тврдењето од иницијативата дека не се пресудувало во управна постапка дали некој нешто стекнал на противправен начин, бидејќи корисникот има право во управен спор да докажува дека не е должен да ги врати примените средства и да ја надомести штетата бидејќи не презел ништо противправно.

Конечно од содржината на членот 211 од Законот, разгле-дуван како целина не произлегува дека е тој по својот карактер процесна одредба, како што погрешно смета подносителот на иници-јативата, туку дека е во прашање материјална одредба која уредува кој е периодот за кој може да се бара враќање на износот на испла-тените средства и тоа само по однос на достасани исплатени побарувања сметано од денот на исплатата на средствата остварени на противправен начин до денот на достасаноста на побарувањето, заедно со законски пресметана камата.

Врз основа на изнесеното Судот оцени дека оспорениот дел од членот 209 и оспорениот дел од членот 211 од Законот се во согласност со член 8 став 1 алинеи 3 и 4 и член 51 од Уставот.

17. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точките 1, 2 и 3 од ова решение.

18. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски, Игор Спировски, д-р Гзиме Старова и д-р Зоран Сулејманов.

У.бр.165/2009
27 јануари 2010 година
С к о п ј е
м.л.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски