У.бр.253/2009

2. Горанчо Гаврилов од Штип преку адвокат Филип Медарски од Скопје на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе барање за заштита на слободата и правото на јавно изразување.

Во барањето за заштита на слободите и правата се наведува дека Горанчо Гаврилов е сопственик и управител на Радио Канал 77 од Штип, кој, како претседател и член на Асоцијацијата на приватни електронски медиуми (АПЕМ), воочувајќи неправилности во работата на Кабелската телевизија „Роби“-сопственост на Роберт Димитров од Штип, во рамките на вршење на новинарската профе-сија, упатил низа критички забелешки и известувања до наведената асоцијација, Советот за радиодифузија и Агенцијата за електронски комуникации. Тоа довело до конфликтна ситуација помеѓу него и Роберт Димитров за што во повеќе наврати му биле упатувани закани по животот. На 26 јануари 2008 година, непознати лица се обиделе да го лишат од живот, при што од нанесените повеќе удари се задобил со повеќе повреди, заради кои кај него настапил трауматски шок. Како директни сторители на делото биле обвинети Драганчо Стојанов (според приложените пресуди Митов) и Горанчо Стојанов (според КЗЗ.бр.5/2009, Стојков), а како поттикнувач Роберт Димитров, а тој како оштетен во кривичната постапка навел дека мотивот за вршење на делото била неговата активност како новинар преку која сакал да обелодени нерегуларности во работата на Кабелската телевизија „Роби“, кој мотив бил прифатен и од страна на обвинителот во дадениот завршен збор.

Меѓутоа, со пресудата К.бр.141/2008 од 30 април 2008 година Основниот суд Штип ги ослободил тројцата обвинети од обвинението, согласно член 368 став 1 точка 3 од Законот за кривичната постапка, бидејќи не било докажано дека истите го сториле кривичното дело за кое биле обвинети, а Апелациониот суд Штип со пресудата КЖ.бр.443/2008 од 29 септември 2008 година ја потврдил првостепената пресуда. Постапувајќи по барањето за заштита на законитоста, Врховниот суд на Република Македонија со пресуда КЗЗ.бр.5/2009 од 25 март 2009 година утврдил дека со наведените пресуди е повреден член 355 став 1 точка 11 и став 2 од Законот за кривичната постапка во корист на тројцата обвинети и определил со оваа одлука да не се засега во правосилната одлука.

Врз основа на наведеното подносителот на барањето смета дека, во конкретниот случај, постоела повреда на слободата на изразувањето утврдена во членот 16 од Уставот и членот 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи. Имено, државата, освен што имала обврска да се воздржува од дејствија со кои би ги спречила граѓаните активно да ја уживаат слободата на уверувањето, мисла и јавното изразување на мислата, имала и позитивна обврска на својата територија да обезбеди услови за активно остварување на ваквото право. Во случај на незаконски упади на некој друг субјект во остварувањето на ваквото право на некој граѓанин, државата била должна да реагира на начин што ќе го спречи упадот, ќе го санкционира субјектот кој го сторил упадот, а состојбата ќе ја ремедира на начин што ќе преземе дејствија кои ќе се на линија на отстранување на последиците на упадот и враќање на состојбата пред упадот.

Од вака изнесените факти, според подносителот на барањето, можело да се заклучи дека државата пропуштила да ја оствари позитивната облигација што ја има согласно членот 16 од Уставот и членот 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи, со оглед на тоа што по конечното завршување на кривичната постапка лицата кои се обиделе да го лишат од живот не се санкционирани, а оштетениот нема право на надомест на штета од нив, што значело дека субјектите, покрај правото на живот, му го повредиле и правото на слободно изразување на мислата за што не биле санкционирани. Со оглед на тоа што немал право на надомест на штета, тоа значело и дека не постоела можност за ремедирање на повредата на неговото право. Воедно, подносителот на барањето, кој имал легитимни очекувања во кривичната постапка да се утврди повреда на неговата слобода на изразување не водел никаква друга постапка за утврдување на наведената повреда, очекувајќи дека преку постапката водена од државен орган-Јавното обвинителство, ќе може да оствари надомест на штета за претрпена физичка и психичка болка и за повредата на неговата слобода на изразување, а како целта на нападот била токму негово замолчување и попречување во иднина да ја информира јавноста за определени состојби, што Јавното обвинителство го прифатило како мотив за извршување на кривичното дело.

Со несоодветно утврдување на фактичката состојба и сторените суштествени повреди на кривичната постапка дошло и до несоодветно утврдување на повредата на слободата на изразување, од која причина подосителот на барањето предлага Уставниот суд да утврди дека Основниот суд Штип и Апелациониот суд Штип, со пресудите што ги донеле, спречиле да се утврди повреда на слободата на изразувањето, виновникот да се санкционира, а повредата да се ремедира, што преставувало континуирана повреда на неговата слобода на изразување, бидејќи истиот немал друга правна можност, во некоја друга постапка, да оствари утврдување на таквите повреди, а заради несоодветното постапување на државните органи.

3. Судот на седницата утврди дека, Основниот суд Штип со Пресуда К.бр.141/2008 од 30 април 2008 година обвинетите Драган Митов, Горанчо Стојанов и Роберт Димитров, сите од Штип ги ослободил од обвинение прво и второ обвинетиот, како можни соизвршители на кривично дело „Убиство“ од член 123 став 1 в.в. со член 19 од Кривичниот законик, а трето обвинетиот како поттикнувач за истото кривично дело, согласно член 368 став 1 точка 3 од Законот за кривичната постапка, бидејќи не било докажано дека истите го сториле кривичното дело за кое биле обвинети.

Согласно член 102 став 3 од Законот за кривичната постапка оштетениот Горанчо Гаврилов за имотното правно барање е упатен на спор.

Апелациониот суд Штип, по одржана седница во присуство на Јавниот обвинител од Вишото јавно обвинителство Штип, обвинетите и нивните бранители со пресудата КЖ.бр.443/2008 од 29 септември 2008 година ја потврдил првостепената пресуда.

Врховниот суд на Република Македонија постапувајќи по барањето за заштита на законитоста подигнато од Јавниот обвинител на Република Македонија, согласно член 408 од Законот за кривичната постапка го уважил барањето за заштита на законитоста и утврдил дека со првостепената и второстепената пресуда е повреден членот 355 став 1 точка 11 и став 2 во врска со член 14 од наведениот закон во корист на обвинетите и определил со вака донесената пресуда да не се засега во правосилната одлука.

На Горанчо Гаврилов на 1 септември 2009 година уредно му се доставени трите пресуди, а барањето за заштита на слободите и правата го поднел на 30 октомври 2009 година.

4. Согласно член 110 алинеја 3 од Уставот, Уставниот суд на Република Македонија ги штити слободите и правата на човекот и граѓанинот што се однесуваат на слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, политичкото здружување и дејствување и забраната на дискриминација на граѓаните по основ на пол, раса, верска, национална, социјална и политичка припадност.

Според член 51 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, секој граѓанин што смета дека со поединечен акт или дејство му е повредено право или слобода утврдени со член 110 алинеја 3 од Уставот на Република Македонија, може да бара заштита од Уставниот суд во рок од 2 месеци од денот на доставувањето на конечен или правосилен поединечен акт, односно од денот на дознавањето за преземање на дејство со кое е сторена повредата, но не подоцна од 5 години од денот на неговото преземање.

Со член 16 став 1 од Уставот се гарантира слободата на уверувањето, совеста, мислата и јавното изразување на мислата, а според ставот 2, се гарантира слободата на говорот, јавниот настап, јавното информирање и слободното основање на институции за јавно информирање. Според ставот 3 на овој член, се гарантира слобо-дниот пристап кон информациите, слободата на примање и прене-сување на информации, а според ставот 4, се гарантира правото на одговор во средствата за јавно информирање. Во ставот 5 на овој член е гарантирано правото на исправка во средствата за јавно информирање, а во ставот 6 се гарантира правото на заштита на изворот на информацијата во средствата за јавно информирање. И според ставот 7 од истиот член од Уставот, цензурата е забранета.

За целосно остварување на вака утврдената уставна слобода и право нужно е да се почитуваат и европските стандарди и меѓународните договори за слободата на информирањето, гаранти-рани во Универзалната декларација за човековите права (донесена на 10 декември 1948 година) и Меѓународниот пакт за граѓанските и политичките права (донесен на 16 декември 1966 година), кон кои Република Македонија пристапи врз основа на Одлуката за пристапување кон меѓународно-правните документи за основните човекови права и слободи донесени од ООН, објавена во “Службен весник на Република Македонија” бр. 57/1993 од 23 септември 1993 година и во Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи на Советот на Европа, која е ратификувана со Закон објавен во “Службен весник на Република Македонија” бр.11/1997.

Според член 19 од Универзалната декларација за човеко-вите права, секој има право на слобода на мислење и изразување. Ова право ја вклучува и слободата да се застапува одредено мислење без никакво вмешување и да се бараат, да се примаат и да се даваат информации и идеи преку медиумите и без оглед на границите.

Според член 19 од Меѓународниот пакт за граѓанските и политичките права предвидува дека никој не може да биде вознемируван поради своите мислења, а според ставот 2 на овој член, секој има право на слобода на изразувањето. Ова право без оглед на границите, ја подразбира слободата на изнаоѓање, примање и ширење на информации и идеи од сите видови во усна, писмена, печатена или уметничка форма или на кој да е начин по слободен избор.

Во членот 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основните слободи на Советот на Европа е предвидено дека секој човек има право на слобода на изразувањето. Ова право ги опфаќа слободата на мислење и пренесување на информации или идеи, без мешање на јавната власт и без оглед на границите. Остварувањето на овие слободи, кое што вклучува обврски и одговорности, може да биде под определени формалности, услови, ограничувања и санкции предвидени со закон, кои во едно демократско општество претставуваат мерки неопходни за државната безбедност, територијалниот интегритет и јавната безбедност, заштитата на редот и спречувањето на нереди и злосторства, заштита на здравјето или моралот, угледот или правата на другите, за спречување на ширењето на доверливи информации или за зачувување на авторитетот и непристрасноста на судењето.

Во тој контекст слободата на примање и пренесување на информации не само што е основна човекова слобода и право, туку е и услов за остварување на сите други слободи и права на човекот како свесно човеково битие и како носител на општествено-политичките активности, право на човекот да биде известен за настаните во земјата и светот како и право да основа институции за јавно ифнормирање кои ќе бидат во функција на развојот на слободата на печатот и другите средства за општење. Ваквото уставно уредување несомнено укажува на значењето на оваа дејност во државата заради нејзините широки можности за влијание врз јавното мислење и тековите на општествениот развиток и полити-чките активности во земјата, како и на политичката определба за полна слобода на дејствување и организирање. Исто така, со уставната гаранција за слободно основање на институции за јавно информирање Уставот овозможува конкурентност и во јавното информирање што е од особено значење за формирање на јавното мислење и неговото влијание како на власта, така и на политичките субјекти, како и за определување на граѓаните при одлучувањето.

Во конкретниот случај, првостепениот кривичен суд поста-пувал по поднесен обвинителен акт против обвинетите Драган Митров, Горанчо Стојанов и Роберт Димитров поднесен поради постоење на основано сомнение дека сториле кривично дело „Убиство“ од член 123 став 1 во врска со членовите 19, 22 и 23 став 1 од Кривичниот законик („Службен весник на Република Македонија“ бр.37/1996, 80/1999, 4/2002, 43/2003, 19/2004, 81/2005, 60/2006, 73/2006, 7/2008, 139/2008 и 114/2009) и во кривичната постапка судот требал да ги утврди елементите на кривичното дело „Убиство“, кое согласно членот 123 став 1 од Кривичниот законик го врши тој што друг ќе лиши од живот. Според тоа, судот во кривичната постапка утврдувал дали бил направен обид за противправно лишување од живот на оштетениот Горанчо Гаврилов, како еден од елементите преку кои се исполнува законското битие на кривичното дело “Убиство во обид“, но не се впуштил во утврдување на побудите за извршу-вање на кривичното дело, односно дали обвинетите имале за цел да ја попречат слободата на јавно изразување на оштетениот. Ова од причина што побудата за извршување на кривичното дело не е суштински елемент на кривично дело „Убиство“ и истата можела да биде од влијание само за полесно откривање на можните сторители во преткривичната постапка или при евентуална осудителна пресуда, согласно член 39 став 2 од Кривичниот законик да биде од влијание казната да биде помала или поголема. Од друга страна, објект на заштита кај ваков вид на кривични дела е правото на животот на човекот, а не неговата слобода и право на јавно изразување, од каде судот не бил во обврска да утврдува факти и да изведува докази по однос на евентуалната повреда на слободата и правото на јавното изразување на оштетениот Горанчо Гаврилов.

При состојба кога првостепениот суд согласно член 342 точка 3 од Кривичниот законик донел ослободителна пресуда, бидејќи утврдил дека не било докажано дека обвинетите го сториле делото „Убиство“ за кое биле обвинети, а Апелациониот суд Штип во целост ја прифатил и потврдил така донесената пресуда и кога Уставот не предвидел заштита на слободата и правото на јавно изразување од непознати сторители, произлегува дека барањето за заштита на слободите и правата се заснова на претпоставка на подносителот дека лицата осомничени за кривичното дело ја сториле повредата на наведената слобода и право. Ова уште повеќе ако се има предвид дека кривично правниот настан се случил во дворното место од неговата куќа во 00,10 часот, односно во место и време што не можат да бидат директно поврзани со попречување на слободата и правото на јавно изразување, од каде независно од убеденоста на подноси-телот на барањето дека спрема него е сторена таква повреда поста-пувањето на првостепениот и втростепениот кривичен суд не можат да се доведат во корелација со повреда на слободата и правото на јавно изразување.

Според тоа, слободата и правото на јавно изразување на мислата, не можела да биде попречена од првостепениот и второстепениот кривичен суд имајќи го предвид карактерот на кривичното дело за кое расправале и како истите не биле во законска обврска да утврдуваат таква повреда, туку повреда на правото на живот, од каде Судот оцени дека се неосновани наводите на подноси-телот на иницијативата дека со првостепената и второстепената пресуда Основниот суд Штип и Апелациониот суд Штип пропуштиле да ги преземат позитивните обврски за обезбедување на услови за активно остварување на наведената слобода и право.

Судот по однос на наводот за пропуст на државата да реагира да го санкцинира субјектот кој го сторил упадот во слободите и правата на подносителот на барањето оцени дека е неоснован. Имено, постапувајќи по барање за заштита на законитоста Врховниот суд на Република Македонија, ограничен со институтот reformatio in pejus од член 408 став 2 од Законот за кривичната постапка („Службен весник на Република Македонија“бр.15/97, 44/2002, 74/2004, 83/2008 и 67/2009) утврдил дека пониските судови сториле повреда од член 355 став 1 точка 11 и став 2 во врска со член 14 од наведениот закон во корист на тројцата обвинети и определил со така донесената пресуда да не се засега во правосилната одлука.

Согласно член 14 од Законот за кривичната постапка, судот и државните органи што учествуваат во кривичната постапка се должни вистинито и наполно да ги утврдат фактите што се од важност за донесување на законита одлука. Судот и државните органи се должни со еднакво внимание да ги испитуваат и утврдат како фактите што го товарат обвинетиот, така и оние што му одат во корист.

Согласно член 355 став 1 точка 11 од истиот закон, суштествена повреда на одредбите на кривичната постапка постои, ако изреката на пресудата е неразбирлива, противречна на самата себе си или на причините на пресудата, или ако пресудата нема воопшто причини или во неа не се наведени причините за решите-лните факти или тие причини се наполно нејасни или во значителна мера противречни, или ако за решителните факти постои значителна противречност меѓу она што се наведува во причините на пресудата за содржината на исправите или за записникот на исказите дадени во постапката и самите тие исправи или записникот.

Согласно ставот 2 од истиот член од Законот, суште-ствена повреда на одредбите на кривичната постапка постои и ако судот додека го подготвува главниот претрес или во текот на главниот претрес, или при донесувањето на пресудата не применил или неправилно применил некоја одредба од овој закон, или на главниот претрес го повредил правото на одбраната, а тоа влијаело или можело да влијае врз законитото и правилното донесување на пресудата.

Според членот 408 став 2 од Законот за кривичната постапка, ако барање за заштита на законитоста е подигнато на штета на осудениот, а судот ќе најде дека е основано, ќе утврди само дека постои повреда на законот, не засегајќи во правосилната одлука.

Според тоа Врховниот суд на Република Македонија, како последен во хиерахиската поставеност на судовите, законски ограничен во кривичната постапка со забраната за reformatio in pejus немал можност донесената ослободителна пресуда да ја преиначи во осудителна и со тоа да утврди вина и изрече соодветна санкција на обвинетите или пак да ги укине донесените пресуди и предметот да го врати на повторно судење. Оттаму, не може да се прифати како основан наводот од барањето за пропуст на државата во санкционирање на сторителите на делото, туку за законско ограни-чување во примената на правилата на кривичната постапка.

Од друга страна, имајќи предвид дека подносителот на барањето во таа постапка оштетен, согласно член 102 став 3 од Законот за кривичната постапка, за предјавеното оштетно побару-вање е упатен на спор, неосновани се наводите дека истиот немал право на надомест на штета. Ова од причина што во граѓанската постапка, покрај утврдувањето на видот и висината на штетата, би се утврдувала и причинската врска помеѓу штетата и виновникот за причинетата штета од граѓанско-правен аспект, од каде произлегува и дека не се исцрпени сите можности преку законски уредените постапки да се утврди причинителот на штетните последици и да се оствари оштетно побарување, се разбира во случај да се докаже основаноста на барањето. На овој начин би се постигнало поправање на состојбата, односно отстранување на последиците, што значи дека државата не ја пропуштила својата позитивна облигација, согласно членот 16 од Уставот и членот 10 од Европската конвенција за заштита на човековите права и основни слободи, бидејќи лицата кои се обиделе да го лишат од живот, во граѓанската постапка би можеле да бидат санкционирани од граѓанско-правен аспект, доколку бидат задолжени да ја надоместат штетата што ја сториле.

Врз основа на сето изнесено не може да се прифати како основан наводот на подносителот на барањето дека со несоодветно утврдување на фактичката состојба и сторените суштествени повреди на кривичната постапка дошло и до несоодветно утврдување на повредата на слободата на јавното изразување на мислата, бидејќи во прашање може да биде само несоодветно утврдување на обидот за неговото лишување од живот.

Што се однесува пак, до одговорот на Апелациониот суд Штип даден по повод поднесеното барање за заштита на слободите и правата во насока дека Уставниот суд не е надлежен да постапува по барањето Судот укажува, дека согласно член 110 алинеја 3 од Уставот и член 51 од Деловникот на Уставниот суд, секој граѓанин што смета дека со конечен или правосилен поединечен акт или дејство му е повредено право или слобода, опфатено со оваа уставна одредба, може да бара заштита од Уставниот суд, при што ирелевентно е кој орган или суд ја сторил повредата и доколку таква се утврди во постапката пред Уставниот суд, согласно овластувањата од членот 56 од Деловникот може да дојде и до поништување на поединечниот акт и забрана на дејствието со кое е сторена повредата и во случаите кога повредата е сторена со судски одлуки.

Поради сето изнесено, Судот оцени дека во конкретниов случај подносителот на барањето неосновано бара да се утврди дека Основниот суд Штип со пресудата К.бр.141/2008 од 30 април 2008 година и Апелациниот суд Штип со пресудата КЖ.бр.443/2008 од 29 септември 2008 година ја повредиле слободата и правото на јавно изразување.

5. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.

6. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски, Игор Спировски, д-р Гзиме Старова и д-р Зоран Сулејманов.

У.бр.253/2009
23 декември 2009 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски