Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.120/2023
Скопје, 02.11.2023 година
Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 28 алинеја 1 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 2 ноември 2023 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на членовите 25 и 64 од Законот за данокот на додадена вредност („Службен весник на Република Македонија“ бр. 44/1999, 59/1999, 86/1999, 11/2000, 93/2000, 8/2001, 31/2001, 21/2003, 17/2004, 19/2004, 13/2006, 33/2006, 45/2006, 101/2006, 114/2007, 103/2008, 114/2009, 133/2009, 95/2010, 102/2010, 24/2011, 135/2011, 135/2011, 155/2012, 12/2014, 112/2014, 130/2014, 177/2014, 15/2015, 129/2015, 129/2015, 225/2015, 23/2016, 189/2016, 198/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 96/2019, 98/2019, 124/2019, 275/2019, 82/2020, 267/2020, 163/2021, 57/2022 и 199/2023).
Образложение
I
Славко Лазовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на одредбите од Законот означен во диспозитивот на ова решение.
Подносителот во иницијативата ги цитира оспорените одредби oд Законот и наведува дека член 25 не е во согласност со одредбите од член 8 став 1 алинеи 3, 4 и 11, член 68 алинеи 3 и 17, член 91 алинеи 1 и 2 и член 118 од Уставот. Како причини за оспорување ги наведува следните: дека иако оспорениот член предвидувал враќање на данокот на странски лица кои во Република Северна Македонија ќе купат добра во износ поголем од 5.000 денари, тој не се применува во практиката; дека Владата не се потрудила да го изврши, а Собранието не вршело контрола врз спроведувањето на Законот; дека Републичкиот буџет е нереален и неточен бидејќи во него има даночни приходи од ДДВ кои ги платиле странските туристи, но на кои требало да им се врати данокот; дека неспроведувањето на член 25 од Законот за данокот на додадена вредност претставува непочитување на Директивата на Советот 2006/112/ЕЗ од 28 ноември 2006 година за заедничкиот состав на данокот на додадена вредност; дека неприменувањето на член 25 од Законот за ДДВ значи и непочитување на Законот за буџети и на принципот на фискална одговорност, што подразбира Буџетот да се планира и извршува базиран на реално преземените обврски и постојните законски обврски.
Во однос на оспорениот член 64 од Законот за данокот на додадена вредност, исто така, се укажува дека не се почитува во практиката, односно и по 23 години од донесување на Законот овој член не е спроведен, бидејќи министерот за финансии сѐ уште го нема донесено подзаконскиот акт за начинот на враќање на данокот на додадена вредност и за содржината на барањето за враќање. Подносителот смета дека со недонесувањето на подзаконскиот акт се повредува член 51 став 2, член 57, член 88 и член 91 од Уставот. Министерот со тоа се става над законот, без да биде казнет за кршење на Уставот, владеењето на правото и поделбата на власта. Со неприменување на оспорените одредби во практиката се нанесува штета на националната економија и се руши угледот на нашата земја во меѓународните односи.
Во делот од иницијативата означен како Образложение подносителот наведува што е данокот на додадена вредност, кое е неговото поле на оданочување, што е извоз, од што се состои извозната потврда, што се смета за место на прометот на добрата, наведува дека субјектите од член 25 од Законот не го остваруваат правото на поврат на данокот на додадена вредност бидејќи Законот и по 23 години од донесувањето не се применува. Подносителот смета дека ниту еден буџет од 2000 година до денес не бил реален и не бил подготвуван, донесен и извршен според начелата на објективност и материјална вистина; дека ниту една завршна сметка од 2000 година па наваму не била изготвена во согласност со наведените начела и дека ниту една ревизија на Буџетот на државата не укажала на неточноста на фискалните проекции на јавните приходи кои се во основата на јавните политики на државата.
II
На седницата Судот утврди дека во член 25 став 1 од Законот за додадена вредност, е предвидено дека купувач-физичко лице, кое на територијата на Република Македонија нема постојано живеалиште или привремен престој, има право на враќање на данокот на додадена вредност за добрата кои се купени во Република Македонија чија вредност надминува износ од 5.000 денари, вклучувајќи го и данокот на додадена вредност, кои ги изнесува од Република Македонија пред истекот на третиот месец кој следи по месецот на купување. Согласно ставот 2 на истиот член, правото на враќање на данокот на додадена вредност од ставот 1 на овој член не се однесува на минерални масла, алкохол и алкохолни пијалоци како и на производи од тутун. Според ставот 3 на истиот член од Законот, начинот на враќањето на данокот на додадена вредност и содржината на барањето за враќање на данокот на додадена вредност ги пропишува министерот за финансии.
Оспорениот член 64 од Законот за додадена вредност предвидува дека поблиски прописи за извршување на овој закон ќе се донесат во рок од 60 дена од денот на влегувањето во сила на овој закон.
III
Според член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.
Според член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето.
Од наводите во иницијативата произлегува дека причините поради кои се оспоруваат двете одредби од Законот за данокот на додадена вредност се однесуваат на нивното неприменување во практиката што според подносителот на иницијативата го загрозува уставниот поредок и владеењето на правото. Иако подносителот цитира повеќе уставни одредби во однос на кои ги спротивставува оспорените одредби, во поднесената иницијатива недостасуваат причини за несогласност на оспорените одредби со конкретно наведените уставни норми. Наводот дека оспорените одредби со кои бил воведен поврат на данокот на додадена вредност за купени добра во земјата над определен износ се противуставни поради тоа што не се применуваат во практиката и дека министерот за финансии и по 23 години од донесувањето на Законот не донел подзаконски акти за негова имплементација не се доволни за да се покрене постапката за нивна уставно-судска оценка. Ова од причина што Уставниот суд не е надлежен да ја оценува примената на законите и прописите во практиката, туку е надлежен да ја оценува нивната уставност, односно законитост, независно од нивната примена. Фактот дали еден закон се применува или не се применува во практиката нема влијание за постапката за апстрактна контрола на истиот, но за да се покрене механизмот на уставно-судска оценка, основен предуслов е да постојат квалитетни, образложени причини дека оспорените норми не се во согласност со Уставот. Во конкретниот случај во иницијативата такви наводи не се дадени, ниту образложени, иницијативата содржи само констатации и лично мислење на подносителот на иницијативата зошто треба да постои поврат на данокот на додадена вредност.
Имајќи предвид дека наведените причини за неуставност на оспорените одредби упатуваат на оценување на примената на Законот во практиката, за што Уставниот суд не е надлежен, Судот оцени дека се исполнети условите за отфрлање на иницијативата врз основа на член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд.
IV
Врз основа на наведеното, Судот одлучи како во диспозитивот на ова решение.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска
* * *
Gjykata Kushtetuese
e Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.120/2023
Shkup, 02.11.2023
Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq – Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 28 alineja 1 dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 2 nëntor 2023, miratoi
A K T V E N D I M
HIDHET POSHTË iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së neneve 25 dhe 64 të Ligjit për tatimin e vlerës së shtuar („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 44/1999, 59/1999, 86/1999, 11/2000, 93/2000, 8/2001, 31/2001, 21/2003, 17/2004, 19/2004, 13/2006, 33/2006, 45/2006, 101/2006, 114/2007, 103/2008, 114/2009, 133/2009, 95/2010, 102/2010, 24/2011, 135/2011, 135/2011, 155/2012, 12/2014, 112/2014, 130/2014, 177/2014, 15/2015, 129/2015, 129/2015, 225/2015, 23/2016, 189/2016, 198/2018 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr. 96/2019, 98/2019, 124/2019, 275/2019, 82/2020, 267/2020, 163/2021, 57/2022 dhe 199/2023).
Arsyetim
I
Sllavko Lazovski nga Shkupi, Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut i parashtroi iniciativë për incimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së dispozitave të Ligjit të përcaktuar në diapozitivin e këtij aktvendimi.
Parashtruesi në iniciativë i citon dispozitat e kontestuara të ligjit dhe thekson se neni 25 nuk është në përputhje me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alinetë 3, 4 dhe 11, nenin 68 alinetë 3 dhe 17, nenin 91 alinetë 1 dhe 2 dhe nenin 118 të Kushtetutës. Si arsye për kontestim, ai thekson: se edhe pse neni i kontestuar parasheh kthimin e tatimit për personat e huaj që do të blejnë të mira në Republikën e Maqedonisë së Veriut në vlerë më të madhe se 5.000 denarë, në praktikë nuk zbatohet; se Qeveria nuk ka bërë përpjekje për ta zbatuar atë, ndërsa Kuvendi nuk ka ushtruar kontroll mbi zbatimin e ligjit; se buxheti i Republikës është joreal dhe i pasaktë sepse përmban të ardhura tatimore nga TVSH-ja e paguar nga turistët e huaj, por të cilëve duhet t’u kthehej taksa; se moszbatimi i nenit 25 të ligjit për Tatimin mbi vlerën e shtuar përbën shkelje të Direktivës së Këshillit 2006/112/KE të datës 28 nëntor 2006 mbi strukturën e përbashkët të tatimit mbi vlerën e shtuar; se moszbatimi i nenit 25 të Ligjit për TVSH-në nënkupton edhe mosrespektim të Ligjit për buxhetin dhe parimit të përgjegjësisë fiskale, që nënkupton se buxheti duhet të planifikohet dhe ekzekutohet në bazë të obligimeve aktuale të ndërmarra dhe detyrimeve ekzistuese ligjore.
Lidhur me nenin 64 kontestues të Ligjit për tatimin mbi vlerën e shtuar, po ashtu theksohet se ai nuk është respektuar në praktikë, përkatësisht edhe pas 23 vitesh nga miratimi i ligjit, ky nen nuk është zbatuar, sepse Ministri i Financave akoma nuk e ka miratuar aktin nënligjor për mënyrën e kthimit të tatimit mbi vlerën e shtuar dhe për përmbajtjen e kërkesës për kthim. Parashtruesi konsideron se mosmiratimi i aktit nënligjor është në kundërshtim me nenin 51 paragrafi 2, nenin 57, nenin 88 dhe nenin 91 të Kushtetutës. Kështu ministri vendoset mbi ligjin, pa u ndëshkuar për shkelje të Kushtetutës, sundimin e së drejtës dhe ndarjes së pushtetit. Me moszbatimin në praktikë të dispozitave të kontestuara, dëmtohet ekonomia kombëtare dhe shkatërrohet reputacioni i vendit tonë në marrëdhëniet ndërkombëtare.
Në pjesën e iniciativës të shënuar si Arsyetim, parashtruesi potencon se çfarë është tatimi mbi vlerën e shtuar, cila është fusha e tatimimit të tij, çfarë është eksporti, çfarë konsiston në certifikatën e eksportit, cili konsiderohet vendi i shitjes së mallit, thekson se subjektet nga neni 25 i Ligjit nuk e realizojnë të drejtën e kthimit të tatimit mbi vlerën e shtuar sepse Ligji nuk zbatohet edhe pas 23 vjetësh nga miratimi i tij. Parashtruesi konsideron se asnjë buxhet nga viti 2000 e deri më sot nuk ka qenë real dhe nuk është përgatitur, miratuar dhe ekzekutuar sipas parimeve të objektivitetit dhe të vërtetës materiale; se asnjë llogari përfundimtare nga viti 2000 e në vazhdim nuk është përgatitur në përputhje me parimet e deklaruara dhe se asnjë revizion i vetëm i Buxhetit të shtetit nuk ka treguar pasaktësi të projeksioneve fiskale të të ardhurave publike që janë bazë e politikave publike të shtetit.
II
Gjykata në seancë konstatoi se në nenin 25 paragrafi 1 të Ligjit për vlerën e shtuar është paraparë se blerësi-personi fizik, i cili nuk ka vendbanim të përhershëm apo vendqëndrim të përkohshëm në territorin e Republikës së Maqedonisë, ka të drejtë kthimi të tatimit mbi vlerën e shtuar për mallrat që janë blerë në Republikën e Maqedonisë, vlera e të cilave tejkalon shumën prej 5.000 denarësh, duke përfshirë tatimin mbi vlerën e shtuar, të cilat janë nxjerrë jashtë Republikës së Maqedonisë para skadimit të muajit të tretë i cili pason pas muajit të blerjes.
Sipas paragrafit 2 të të njëjtit nen, e drejta e kthimit të tatimit mbi vlerën e shtuar nga paragrafi 1 i këtij neni nuk vlen për vajrat minerale, alkoolin dhe pijet alkoolike si dhe produktet e duhanit.
Sipas paragrafit 3 të të njëjtit nen të Ligjit, mënyrëa e kthimit të tatimit mbi vlerën e shtuar dhe përmbajtjen e kërkesa për kthimin e tatimit mbi vlerën e shtuar përcaktohen nga ministri i Financave.
Neni 64 i kontestuar i Ligjit për vlerën e shtuar parasheh që rregulloret më të përafërta për zbatimin e këtij ligji do të miratohen në afat prej 60 ditësh nga dita e hyrjes në fuqi të këtij ligji.
III
Sipas nenit 110 alineja 1 e Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për përputhshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.
Sipas nenit 28 paragrafi 1 i Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, Gjykata Kushtetuese do ta refuzojë iniciativën nëse nuk është kompetente për të vendosur për kërkesën.
Nga pretendimet në iniciativë rezulton se arsyet për të cilat kontestohen dy dispozitat e Ligjit për tatimin mbi vlerën e shtuar kanë të bëjnë me moszbatimin e tyre në praktikë, gjë që, sipas parashtruesit të iniciativës, e kërcënon rendin kushtetues dhe sundimin e së drejtës. Ndonëse parashtruesi citon disa dispozita kushtetuese në lidhje me të cilat i kundërshton dispozitat e kontestuara, iniciativës së paraqitur i mungojnë arsyet për mospërputhjen e dispozitave të kontestuara me normat kushtetuese të përcaktuara në mënyrë specifike. Pretendimi se dispozitat e kontestuara që parashikonin kthim të tatimit mbi vlerën e shtuar për të mirat e blera në vend mbi një shumë të caktuar janë antikushtetuese sepse nuk zbatohen në praktikë dhe se ministri i Financave nuk ka miratuar akte nënligjore për zbatimin e tij nuk janë të mjaftueshme për fillimin e procedurës për vlerësimin kushtetueso-gjyqësor të tyre. Kjo pasi Gjykata Kushtetuese nuk është kompetente për të vlerësuar zbatimin e ligjeve dhe rregulloreve në praktikë, por është kompetente për të vlerësuar kushtetutshmërinë, përkatësisht ligjshmërinë e tyre, pavarësisht nga zbatimi i tyre. Fakti nëse një ligj zbatohet apo nuk zbatohet në praktikë nuk ka ndikim në procedurën e kontrollit abstrakt të tij, por për të nisur mekanizmin e vlerësimit kushtetueso-gjyqësor, parakusht themelor është që të ekzistojnë arsye cilësore, të arsyetuara që kontestuesi, normat nuk janë në përputhje me Kushtetutën. Në rastin konkret pretendime të tilla nuk jepen apo shpjegohen në iniciativë, iniciativa përmban vetëm konstatimet dhe mendimin personal të parashtruesit të iniciativës pse duhet të ketë kthim të tatimit mbi vlerën e shtuar.
Duke e marrë parasysh se arsyet e deklaruara për antikushtetutshmërinë e dispozitave kontestuese i referohen vlerësimit të zbatimit të ligjit në praktikë, për të cilën Gjykata Kushtetuese nuk është kompetente, Gjykata vlerësoi se kushtet për refuzimin e iniciativës bazuar në nenin 28 alineja 1 e Rregullores së Gjykatës Kushtetuese janë plotësuar.
IV
Në bazë të lartpërmendurës, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.
KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska