У.бр.92/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.92/2023
Скопје, 20 декември 2023 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија, член 27 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” број 70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 20 декември 2023 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 4 став 1 точка 2) во делот „националност”, член 11 став 1 точка 1) во делот „националноста” и член 13 став 1 точка 1) во делот „националноста” од Законот за матичната евиденција („Службен весник на Република Македонија” број број 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 и 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 14/2020 и 129/2023).

2. СЕ ЗАПИРА извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените делови содржани во одредбите на членовите од Законот, означен во точката 1 од ова решение.

3. Ова решение ќе се објави во „Службен весник на Република Северна Македонија”.

Образложение

Политичката партија „Левица” од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 4 став 1 точка 2) во делот „националност”, член 11 став 1 точка 1) во делот „националноста” и член 13 став 1 точка 1) во делот „националноста” од Законот за матичната евиденција („Службен весник на Република Македонија” број број 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 и 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 14/2020 и 129/2023), бидејќи според подносителот уредувањето на оспорените делови содржани во одредбите од Законот, се во спротивност со член 8 став 1 алинеи 1, 2, 3 и 11, член 18 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија.

Во иницијативата подносителот наведува дека слободата на изразување на националната припадност, како темелна вредност на уставниот поредок од член 8 став 1 алинеја 2 од Уставот, го вклучува не само правото лицето да се изјасни како се идентификува по основ на националност, туку и правото лицето да не се изјасни како се идентификува по таа основа, но и правото лицето да ја промени еднаш изјаснетата етничка определба, т.е. своето (само)перцепирање и (само)чувство. Според подносителот, значењето на овој ius cogens уставен приод е што ја признава слободата на националната определеност како израз на целосно слободната волја на човекот во поглед на националната припадност и идентификација. Меѓутоа, уредувањето во оспорените делови од законските одредби за впишувањето на националното потекло согласно Законот за матичната евиденција, според подносителот, не ја изразува наведената темелна вредност на уставниот поредок којашто претставува можност, а не должност, граѓанинот слободно да ја изрази својата национална припадност или да се воздржи од изјаснување, вклучително и неприкосновеното право да се промени националната/етничката припадност.

Во иницијативата подносителот укажува на анализа направена од Хелсиншкиот комитет за човекови права со наслов „Правен осврт и мислење во однос на предлогот за додавање на графа за етничка припадност во личните карти на граѓаните од 20 февруари 2021 година”, а во врска со јавна дебата којашто се одвивала по предлог-измените на Законот за личната карта со кои се предвидувало внесување на етничката припадност на граѓаните во личната карта. Во продолжение на ваквите наводи подносителот цитира изразен став на Хелсиншкиот комитет за човекови права „Оттаму, внесувањето графа за етничка припадност го редефинира значењето на личната карта со тоа што го подрива граѓанскиот идентитет за сметка на етничкиот и ја предизвикува интеграцијата на државата во Европската Унија заради тоа што ниту една земја членка на Унијата нема воспоставено ваква практика”.

Според подносителот, државата воопшто не треба да прибира и чува персонални податоци за населението коишто не се релевантни за одредена постапка (управна или судска). Наведува и дека изјаснувањето на националната/етничката припадност, е лично граѓанско право и интуитивна персонална определба на индивидуата, и дека истото не би можело, ниту би требало да подлежи на бирократско и задолжително изјаснување пред матичар, ниту пак, воопшто да се истакнува во јавна исправа, како што е изводот од матичните книги, од причина што на индивидуата како субјект на правото, никој не може да ѝ забрани, или пак, да ја натера да се изјасни како се чувствува по национална/етничка припадност, каде било и кога било. Ова особено што во средина со многу етнички мешани бракови, доведува до тоа нивните потомци противуставно да бидат приморани некако да се декларираат, само за да добијат извод од матично.

Во иницијативата подносителот изнесува причини и за спротивноста на оспорените делови од законските одредби со правото на заштита на посебните лични податоци. Наведува дека со член 18 од Уставот се гарантира сигурноста и тајноста на личните податоци, и дека на граѓаните им се гарантира заштита од повреда на личниот интегритет што произлегува од регистрирањето на информации за нив преку обработка на податоците. Наведува и дека со Законот за заштита на личните податоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 42/2020 и 294/2021) којшто е целосно усогласен и хармонизиран со законодавството на Европската Унија, се врши подетална нормативна разработка на овие уставни одредби, и дека овој закон како lex specialis, изречно забранува обработка на посебни категории на лични податоци, како што се лични податоци коишто откриваат расно или етничко потекло, а исклучоците во кои обработката на ваков вид на посебно заштитени лични податоци е дозволена, поставуваат висок праг на заштита којшто не може да го помине наведувањето на националната/етничката припадност во изводите од матична книга. Наведува и дека согласно член 9 од Законот за заштита на личните податоци, личните податоци се „обработуваат согласно со закон, во доволна мера и на транспарентен начин во однос на субјектот на личните податоци” (законитост, правичност и транспарентност), но и дека личните податоци се „соодветни, релевантни и ограничени на она што е неопходно во однос на целите заради кои се обработуваат” („минимален обем на податоци”).

Според подносителот, етнички обележаните изводи од матичната книга, како релевантна и веродостојна јавна книга, го загрозуваат остварувањето на законски пропишаната заштита на личните податоци, а како илустрација за незаконитоста на обрасците е околноста што, каде и да му се побара извод од матичната книга на одреден граѓанин, на увид на службеникот кој го прима таквиот дoкумент, ќе биде етничкото потекло на граѓанинот, со што во прекумерна мера ќе се обработуваат несоодветни и нерелевантни за конкретната цел чувствителни податоци за граѓаните.

Понатаму, подносителот на иницијативата упатува на разгледување на ова прашање vis-à-vis меѓународните документи коишто го регулираат прашањето за националноста и компаративните искуства во оваа област. Во контекст на ова, подносителот наведува дека европското и меѓународното право го забрануваат барањето задолжителни податоци за национално или расно потекло на лицата, а во продолжение на иницијативата подносителот се повикува на Општата регулатива за заштита на личните податоци – GDPR 679/16 (General Data Protection Regulation – 679/2016), наведувајќи дека член 9 став 1 од Регулативата уредува забрана за процесуирање и обработка на лични податоци коишто откриваат расно или етничко потекло, политички ставови, религиозно/верско или друго филозофско убедување или членство во синдикати, обработка на генетски податоци, биометриски податоци за единствено идентификување физичко лице, податоци за здравствената состојба или податоци за сексуалниот живот или за сексуалната ориентација на личноста.

Подносителот наведува дека и во Рециталот 51 кон Регулативата – GDPR 679/16 се нагласува дека личните податоци коишто по својата природа се особено чувствителни од гледна точка на основните (човекови) права и слободи, заслужуваат посебна заштита, бидејќи контекстот на нивното обработување би можел да создаде значителни ризици за основните слободи и права, како и дека овие персонални податоци треба да вклучуваат лични податоци кои откриваат расно или етничко потекло.

Од погоре изнесените причини, подносителот предлага Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените делови содржани во погоре наведените членови од Законот за матичната евиденција, со посебно барање за изрекување времена мерка согласно член 27 од Деловникот на Уставниот суд, со наводи дека со спроведувањето во пракса на оспорените делови содржани во одредбите на членовите од Законот, може да настанат тешко отстранливи и штетни последици по уставно загарантираните права на граѓаните на слободно изразување на националната припадност, заштитата на сигурноста и тајноста на личните податоци, како и зачувување на општествената кохезија на македонското општество.

На седницата Судот утврди дека според член 4 став 1 точка 2) од Законот за матичната евиденција („Службен весник на Република Македонија” број број 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 и 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 14/2020 и 129/2023), во матичната книга на родените се запишуваат: податоци за родителите на детето, и тоа: име и презиме (за мајката и моминското презиме); ден, месец, година и место на раѓањето; националност; државјанство; матичен број; живеалиште и адреса на станот.

Судот утврди и дека според член 11 став 1 точка 1) од Законот, во матичната книга на венчаните се запишуваат: податоци за склучување на бракот, и тоа: име и презиме на брачните другари; ден, месец, година и место на раѓањето; матичниот број; државјанството, националноста, живеалиштето и адресата на станот на брачните другари; ден, месец, година и место на склучување на бракот и изјави на брачните другари за нивното презиме.

Судот, исто така, утврди дека според член 13 став 1 точка 1) од Законот, во матичната книга на умрените се запишуваат податоци за смртта, и тоа: име и презиме на умрениот; неговото презиме пред склучувањето на бракот; полот; час, ден, месец, година и место на смртта; ден, месец, година и место на раѓањето, брачната состојба пред смртта; државјанството, националноста, живеалиштето и адресата на станот.

Со иницијативата се оспоруваат член 4 став 1 точка 2) во делот „националност”, член 11 став 1 точка 1) во делот „националностa” и член 13 став 1 точка 1) во делот „националноста”.

III

Уставот на Република Северна Македонија во член 8 став 1 алинеи 1, 2, 3 и 11, утврдува дека основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот, слободното изразување на националната припадност, владеењето на правото и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Со член 18 од Уставот се гарантираат сигурноста и тајноста на личните податоци, а на граѓаните им се гарантира заштита од повреда на личниот интегритет што произлегува од регистрирањето на информации за нив преку обработка на податоците.

Со член 25 од Уставот на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватноста на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот.

Законите во Република Северна Македонија согласно член 51 од Уставот, мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Согласно член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификувани во согласност со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не можат да се менуваат со закон.

Република Северна Македонија е потписник на повеќе меѓународни конвенции од различни сфери, меѓу кои и потписник на конвенции и нивни протоколи коишто го уредуваат прашањето поврзано со националниот идентитет на човекот и граѓанинот, како што е Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства усвоена од Комитетот на министрите на Советот на Европа на 10 ноември 1994 година.

Воедно, Република Северна Македонија, е потписник и на Конвенцијата за заштита на лица во однос на автоматска обработка на податоци, ратификувана со закон, објавен во „Службен весник на Република Македонија“ број 7/2005, како и Протоколот за нејзина измена ратификуван во Собранието на Република Северна Македонија во јуни 2021 година, со кој дополнително се зајакнува заштитата на чувствителните податоци.

Друг меѓународен документ за заштита на физичките лица во однос на обработката на личните податоци и движењето на таквите податоци е Општата регулатива за заштита на личните податоци ((ЕУ) 2016/679 – Genral Data Protection Regulation), со примена од 25 мај 2018 година.

Според член 3 од погоре наведената Рамковна конвенција, правото на идентитет на националните малцинства и нивните членови првенствено го вклучува правото на секој да избере да припаѓа на национално малцинство и да биде третиран или нетретиран како таков.

Според Општата регулатива за заштита на личните податоци „чувствителни податоци” или податоци класифицирани како „посебна категорија на лични податоци” се податоците коишто откриваат информации за расното или етничкото потекло за субјектот. Според оваа регулатива, националноста е тесно поврзана со категоријата чувствителни податоци за расна и етничка припадност, следствено ваквите податоци се со класификација на посебна категорија на лични податоци бидејќи може да го откријат расното или етничкото потекло на поединецот.

Во февруари 2020 година, Собранието на Република Северна Македонија го донесе Законот за заштита на личните податоци („Службен весник на Република Северна Македонија” број 42/2020 и 294/2021) со кој се уредува заштитата на личните податоци и правото на приватност во врска со обработката на личните податоци.

„Обработка на личните податоци“ според член 4 став 1 точка 2. од наведениот закон, претставува секоја операција или збир на операции коишто се извршуваат врз личните податоци, или група на лични податоци, автоматски или на друг начин, како што се: собирање, евидентирање, организирање, структурирање, чување, приспособување или промена, повлекување, консултирање, увид, употреба, откривање преку пренесување, објавување или на друг начин правење достапни, усогласување или комбинирање, ограничување, бришење или уништување.

Законот за заштита на личните податоци утврдува посебни категории на лични податоци, а тие според член 4 став 1 точка 13. од наведениот закон се лични податоци кои откриваат расно или етничко потекло, политички ставови, верски или филозофски убедувања или членство во синдикални организации, како и генетски податоци, биометриски податоци, податоци што се однесуваат на здравјето или податоци за сексуалниот живот или сексуалната ориентација на физичкото лице.

Од погоре наведените одредби од Законот за заштита на личните податоци, како и од одредбите содржани во погоре наведените меѓународни акти со кои овој закон е во целост усогласен, неспорено произлегува дека секој податок којшто го открива етничкото потекло на лицето, спаѓа во категоријата на „чувствителни податоци” или податоци класифицирани како „посебна категорија на лични податоци”, а како такви подлежат на строги безбедносни мерки за заштита на лицата во однос на автоматската обработка на ваквите податоци, во кои спаѓа и податокот за националноста.

Според член 1 став 1 од Законот за матичната евиденција („Службен весник на Република Македонија” број број 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 и 64/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 14/2020 и 129/2023), основните лични податоци за граѓаните се водат во матична книга на родените, матична книга на венчаните и матична книга на умрените, а според став 2 на наведениот член од Законот, матичните книги и изводите и уверенијата што се издаваат врз основа на матичните, се јавни исправи. Согласно член 1-а од Законот, извод од матична книга претставува јавна исправа која се издава на пропишан образец врз основа на податоците од матичните книги.

Во Законот за матичната евиденција се пропишани основните лични податоци коишто се запишуваат во матична книга на родените, матична книга на венчаните и матична книга на умрените, коишто податоци понатаму ќе бидат содржина на изводите и уверенијата како јавни исправи.

Имено, според член 4 став 1 точка 2) од Законот, во матичната книга на родените се запишуваат податоци за родителите на детето, и тоа: име и презиме (за мајката и моминското презиме); ден, месец, година и место на раѓањето; националност; државјанство; матичен број; живеалиште и адреса на станот.

Според член 11 став 1 точка 1) од Законот, во матичната книга на венчаните се запишуваат податоци за склучување на бракот, и тоа: име и презиме на брачните другари; ден, месец, година и место на раѓањето; матичниот број; државјанството, националноста, живеалиштето и адресата на станот на брачните другари; ден, месец, година и место на склучување на бракот и изјави на брачните другари за нивното презиме.
Според член 13 став 1 точка 1) од Законот, во матичната книга на умрените се запишуваат податоци за смртта, и тоа: име и презиме на умрениот; неговото презиме пред склучувањето на бракот; полот; час, ден, месец, година и место на смртта; ден, месец, година и место на раѓањето, брачната состојба пред смртта; државјанството, националноста, живеалиштето и адресата на станот.

Од содржината на член 4 став 1 точка 2) и член 11 став 1 точка 1) од Законот произлегува дека во постапка за евидентирање на родено дете и склучен брак во матичните книги, родителите на детето и брачните другари треба да ја наведат и својата национална припадност.

Со погоре наведените одредби од Законот за матичната евиденција, како основен податок којшто се впишува во матичните книги, е предвиден и податокот за националната припадност на граѓаните.

Припадноста кон одредена националност е приватно и лично чувство на секој поединец, и негово лично право е да одлучи дали ќе се изјасни и како ќе се изјасни за сопствената националност, но и право да одлучи да не се изјасни.

Во смисла на погоре наведеното, од Законот за матичната евиденција не произлегува можност, обработката на овој податок да биде на доброволна основа, а со тоа на граѓаните не им се остава можност и да не се изјаснат за нивната национална припадност. Воедно, според член 13 став 1 точка 1) од Законот, ваквиот податок се бара и во постапка за евидентирање на умрено лице, ова дотаму, што друго лице (пријавителот на смрт на лице), треба да се изјасни за националноста на која му припаѓало, односно со која се идентификувало умреното лице.

Според Судот, податоците како името, презимето, државјанството, адреса на живеење, ден, час, година (на родено лице, на венчани лица, на умрено лице) и сл., разбирливо се релевантни податоци за целите на матичната евиденција (евидентирање на родено дете, склучен брак, умрено лице), меѓутоа, податокот за националната припадност на граѓаните, според Судот, не може да се смета за релевантен и клучен за целите на матичната евиденција, особено не во задолжителна форма. Оттука, произлегува дека впишувањето на податокот за националност во официјалните записи и извадоците коишто се издаваат врз основа на нив, значи обработка на личен податок со квалификација на чувствителен податок, којшто спаѓа во посебна категорија на лични податоци. Ова, дотолку повеќе што изјаснувањето за националната припадност, не е должност, туку можност (незадолжителен податок) со што граѓаните се лишени од правото и да не се изјаснат за својата национална припадност, за што Судот изрази сомнеж за согласноста на оспорените делови содржани во одредбите на Законот со член 8 став 1 алинеја 2 од Уставот за слободното изразување на националната припадност како темелна вредност на уставниот поредок што го вклучува правото на лицето да ја изрази, но и да не ја изрази националната припадност.

Воедно, Законот за матичната евиденција не предвидува никаква можност за промена на податокот за националност, со што еднаш регистрираната националност останува како таква, без можност поединецот да го измени еднаш запишаниот податок за националноста, како негово лично право. Ваквата околност претставува пречка за одлуката на поединецот да ја усогласи дадената информација за неговата националност со сопственото лично чувство на национална припадност кое како прашање на самоперцепција може и да се промени. Слободното изразување на националната припадност, не го вклучува само правото на изјаснување и неизјаснување за националното чувство, како лично чувство на поединецот, туку и право истото да се промени. Изјаснувањето треба да биде оставено на волјата на поединецот. Неможноста да се промени националната определба, пред Судот дава дополнителен сомнеж во однос на согласноста на оспорените делови содржани во одредбите на Законот со правото на слобода на самоидентификација од член 8 став 1 алинеја 2 од Уставот.

Во однос на обработката на податоците, со член 5 од Конвенцијата за заштита на лица во однос на автоматска обработка на податоци, се уредува дека: 1. Обработката на податоците е пропорционална во однос на легитимната цел што се следи и во сите фази од обработката се одразува праведна рамнотежа помеѓу сите засегнати интереси, јавни или приватни и засегнатите права и слободи. 2. Секоја страна предвидува дека обработката на личните податоци се врши врз основа на слободна, специфична, информирана и недвосмислена согласност на субјектот на лични податоци или на некоја друга легитимна основа утврдена со закон. 3. Личните податоци што се подложени на обработка се обработуваат законски. 4. Личните податоци што се подложени на обработка: a) се обработуваат правично и на транспарентен начин; б) се собираат за конкретни, јасни и со закон утврдени цели и не се обработуваат на начин кој не е во согласност со тие цели; натамошната обработка за цели на архивирање од јавен интерес, научни или историски истражувачки цели или статистички цели, се смета дека е во согласност со првичните цели за собирање на податоците доколку се преземени соодветни заштитни мерки; в) се соодветни, релевантни и непрекумерни во однос на целите за кои се обработени; г) се точни и каде што е потребно, ажурирани; д) се чувани во форма што овозможува идентификација на субјектот на лични податоци, не подолго од она што е потребно за да се исполнат целите поради кои податоците се обработуваат.

Од одредбата на погоре наведената Конвенција, јасно произлегува дека особено се води сметка за легитимната цел што се следи за потребата од обработката на податоците, дека обработката на личните податоци се врши врз основа на слободна, специфична, информирана и недвосмислена согласност на субјектот на лични податоци или на некоја друга легитимна основа утврдена со закон, како и дека податоците се собираат за конкретни, јасни и со закон утврдени цели и не се обработуваат на начин којшто не е во согласност со тие цели, а во конкретниот случај, нејасна е општествената оправданост од ваквата определба во Законот за матичната евиденција, податокот за националната припадност на граѓаните да биде предмет на задолжителна обработка, покрај основните (име, презиме, единствен матичен број, државјанство и сл.), односно нејасна е легитимната цел што сака да се постигне со задолжителната обработка и на овој податок. Ваквата нејасна општествена оправданост и нејасна легитимна цел што сака да се постигне со задолжителното обработување на податокот за националната припадност, директно задира и ја повредува смислата и суштината на слободата на изразување на националната припадност. Советодавниот комитет за Рамковната конвенција за национални малцинства, изразил критика во однос на задолжителното назначување на етничката припадност во личните документи, или во внатрешните записи коишто ги води администрацијата, вклучувајќи ја полицијата и здравствените власти, како спротивни на правото на самоидентификација.

Имајќи предвид дека според Законот за матичната евиденција податоците евидентирани во матичните книги, меѓу кои и податокот за националност, се содржина на официјални извадоци коишто се издаваат врз основа на матичните книги, тоа пред Судот, остава сомнеж и за согласноста на оспорените делови содржани во законските одредби со одредбите од член 18 од Уставот со кој се гарантира сигурноста и тајноста на личните податоци и на граѓаните им се гарантира заштита од повреда на личниот интегритет што произлегува од регистрирањето на информации за нив преку обработка на податоците.

Понатаму, со член 25 од Уставот на Република Северна Македонија, на секој граѓанин му се гарантира почитување и заштита на приватност на неговиот личен и семеен живот, на достоинството и угледот. Оваа уставна гаранција ги вклучува и карактеристиките и вредностите коишто ја дефинираат личноста, меѓу кои и оние коишто го дефинираат како припадник на национална заедница. Националноста е приватно и внатрешно чувство на човекот, и никој не може да биде принуден тоа чувство да го манифестира во јавноста, а уште повеќе тоа лично и внатрешно чувство да биде предмет на институционално задолжително администрирање во регистрите на државата.

Во контекст на погоре наведеното, член 1 од Конвенцијата за заштита на лица во однос на автоматска обработка на податоци, уредува дека целта на оваа конвенција, во рамките на секоја држава за секое лице, без разлика на националноста и местото на живеење, е да го осигура почитувањето на неговите права и основни слободи, особено правото на приватност, кога станува збор за автоматска обработка на личните податоци. Во оваа смисла, член 9 точка 1 потточка а) од оваа конвенција уредува дека „Секое физичко лице има право да не биде предмет на одлука која има значително влијание врз него или неа, а која е исклучиво врз основа на автоматизирана обработка на лични податоци без да се земат предвид неговите или нејзините ставови”.

Европскиот суд за човекови права во Стразбур, во свои одлуки изразил став дека прашањата за национален идентитет, се прашања во врска со правото на почитување на приватниот и семејниот живот од член 8 (право на почитување на приватниот и семејниот живот) од Европската конвенција за заштита на човековите права, а една таква одлука со ваквиот изразен став, е забележанa и во случајот Тасев против Република Северна Македонија (Case of Tasev v. Nort Macedonia, application no. 9825/13).

Оттука, според Судот, оспорените делови на одредбите од Законот за матичната евиденција, за изјаснување на граѓаните за сопствената национална идентификација, без можност за избор да се изјаснат или не, но и да го променат изјаснувањето, неспорно навлегува и во сферата на човековата приватност и личен живот, со што и од овој аспект Судот изрази сомнеж за согласноста на оспорените делови од законските одредби со член 25 од Уставот.

Република Северна Македонија е потписник на повеќе меѓународни конвенции од различни сфери, меѓу кои и потписник на погоре наведените конвенции и нивни протоколи. Според член 118 од Уставот, меѓународните договори што се ратификуваат согласно со Уставот се дел од внатрешниот правен поредок и не може да се менуваат со закон. Меѓународните конвенции создаваат меѓународни стандарди со цел да бидат признати и општо прифатени. Според член 8 став 1 алинеи 1 и 11 од Уставот, основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати со меѓународното право и утврдени со Уставот и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право, се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија. Непочитувањето на меѓународните конвенции би можело да доведе до повреда на темелните вредности на уставниот поредок.

Темелната вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија, утврдена во член 8 став 1 алинеја 3 на Уставот, е владеењето на правото. Оваа темелна вредност, помеѓу другото, се заснова и на постулатот на примарното значење на основните човекови слободи и права, како и правната сугурност на граѓаните дека нормите во законите се конципирани согласно со одредбите на Уставот со кои се утврдени и гарантирани основните човекови слободи и права, а како што уредува член 51 од Уставот според кој во Република Македонија, законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон и секој е должен да ги почитува Уставот и законите. Несогласноста на Законот или негови одредби со Уставот, го доведува во прашање уставниот принцип на владеење на правото како темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија, со што и од овој аспект Судот изрази сомнеж за согласноста на оспорените делови содржани во одредбите на членовите од Законот со одредбите на Уставот.

Имајќи го предвид погоре изнесеното, пред Судот, со основ се постави прашањето за согласноста на оспорениот член 4 став 1 точка 2) во делот „националност”, член 11 став 1 точка 1) во делот „националноста” и член 13 став 1 точка 1) во делот „националноста” од Законот за матичната евиденција со одредбите од член 8 став 1 алинеи 1, 2, 3 и 11, член 18, член 25 и член 51 од Уставот на Република Северна Македонија. Воедно, согласно член 27 од Деловникот на Уставниот суд, поради можност од настанување на тешко отстранливи последици, Судот одлучи да го запре извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорените делови содржани во одредбите на членовите од Законот, до донесувањето на конечната одлука.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

Издвоено мислење по предметот У.бр.92/2023

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U.nr.92/2023
Shkup, 20 dhjetor 2023 година

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 27 dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 20 dhjetor 2023, miratoi

A K T V E N D I M

1. INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 4 paragrafi 1 pika 2) në pjesën “kombësia”, neni 11 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësi” dhe neni 13 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësia” të Ligjit për evidencën e amzës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016, dhe 64/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 14/2020 dhe 129/2023).

2. NDËRPRITET realizimi i akteve individuale ose të veprimeve që janë ndërmarrë në bazë të pjesëve të kontestuara të përfshira në dispozitat e neneve të ligjit, të përcaktuara në pikën 1 të këtij aktvendimi.

3. Ky aktvendim do të botohet në Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë së Veriut”.

Arsyetim

Partia politike “Levica” nga Shkupi në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka dërguar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 4 paragrafi 1 pika 2) në pjesën “kombësitë”, neni 11 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësia” dhe neni 13 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësia” të Ligjit për evidencën e amzës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/ 2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 dhe 64/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 14/2020 dhe 129/2023), sepse sipas parashtruesit, rregullimi i pjesëve kontestuese të përmbajtura në dispozitat e Ligjit, janë në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 1, 2, 3 dhe 11, nenin 18 dhe nenin 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në iniciativë, parashtruesi thekson se liria e shprehjes së kombësisë, si vlerë themelore e rendit kushtetues nga neni 8 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës, përfshin jo vetëm të drejtën e personit për të deklaruar se si e identifikon veten në bazë të kombësisë, por edhe e drejta e personit për të mos deklaruar se si e identifikon veten mbi atë bazë, por edhe e drejta e personit për të ndryshuar përkatësinë etnike të deklaruar dikur, d.m.th. vetë perceptimi dhe vetë ndjenja e dikujt. Sipas parashtruesit, rëndësia e kësaj qasjeje kushtetuese ius cogens është se ajo njeh lirinë e përcaktimit kombëtar si shprehje e vullnetit plotësisht të lirë të njeriut në aspektin e përkatësisë dhe identifikimit kombëtar. Mirëpo, rregullimi në pjesët e kontestuara të dispozitave ligjore për regjistrimin e origjinës kombëtare në përputhje me Ligjin për evidencën e amzës, sipas parashtruesit, nuk shpreh vlerën e deklaruar themelore të rendit kushtetues, e cila paraqet një mundësi, jo një detyrë, që qytetari të shprehë lirisht kombësinë e tij ose të përmbahet nga deklarimi, duke përfshirë të drejtën e patjetërsueshme për të ndryshuar përkatësinë kombëtare/etnike.

Në iniciativë, parashtruesi i referohet një analize të bërë nga Komiteti i Helsinkit për të Drejtat e Njeriut me titull “Shqyrtimi ligjor dhe mendimi në lidhje me propozimin për shtimin e pjesës për përkatësinë etnike në letërnjoftimet e qytetarëve nga 20 shkurti i vitit 2021” dhe në lidhje me një debat publik i cili u zhvillua pas ndryshimeve të propozuara në Ligjin për letërnjoftim, i cili parashihte përfshirjen e përkatësisë etnike të qytetarëve në letërnjoftim. Në vazhdim të pretendimeve të tilla, parashtruesi citon qëndrimin e shprehur të Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut “Prandaj, futja e fjalisë për përkatësinë etnike ripërcakton kuptimin e letërnjoftimit duke cenuar identitetin civil në kurriz të atij etnik dhe duke sfiduar integrimin e shtetit në Bashkimin Evropian për faktin se asnjë shtet anëtar i Unionit nuk e ka krijuar një praktikë të tillë”.

Sipas parashtruesit, shteti aspak nuk duhet të mbledhë dhe ruajë të dhëna personale për popullsinë që nuk janë relevante për një procedurë të caktuar (administrative apo gjyqësore). Gjithashtu thekson se deklarimi i përkatësisë kombëtare/etnike është një e drejtë civile personale dhe një përcaktim personal i individit dhe se e njëjta nuk mund dhe nuk duhet t’i nënshtrohet një deklarate burokratike dhe të detyrueshme para ofiqarit, as nuk duhet të theksohet në dokument publik si që është çertifikata nga librat e amzës, nga shkaku se individit si subjekt i ligjit, askush nuk mund t’ia ndalojë, ose ta detyrojë të deklarojë se si ndihet për përkatësinë e tij kombëtare/etnike, kudo dhe në çdo kohë. Kjo, sidomos në një mjedis me shumë martesa të përziera etnike, bën që pasardhësit e tyre të detyrohen në mënyrë antikushtetuese të deklarohen disi, vetëm për të marrë një certifikatë nga libri i amzës.

Në iniciativë, parashtruesi paraqet arsyet për kundërshtimin e pjesëve të kontestuara të dispozitave ligjore me të drejtën për mbrojtjen e të dhënave të veçanta personale. Në të thuhet se neni 18 i Kushtetutës garanton sigurinë dhe fshehtësinë e të dhënave personale dhe se qytetarëve u garantohet mbrojtja nga cenimi i integritetit personal që rezulton nga regjistrimi i informacionit rreth tyre nëpërmjet përpunimit të të dhënave. Gjithashtu thuhet se me Ligjin për Mbrojtjen e të Dhënave Personale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 42/2020 dhe 294/2021) i cili është plotësisht në përputhje dhe i harmonizuar me legjislacionin e Bashkimit Evropian, bëhet shtjellim i hëllësishëm normativ i këtyre dispozitave kushtetuese dhe se ky ligj, si lex specialis, ndalon shprehimisht përpunimin e kategorive të veçanta të të dhënave personale, siç janë të dhënat personale që zbulojnë origjinën racore ose etnike dhe përjashtimet në të cilat përpunimi i këtij lloji i të dhënave personale të mbrojtura në veçanti është e lejuar, vendosin një prag të lartë mbrojtjeje që nuk mund të kalojë theksimin e përkatësisë kombëtare/etnike në certifikatat e librit të amzës. Gjithashtu thekson se sipas nenit 9 të Ligjit për mbrojtjen e të dhënave personale, të dhënat personale “përpunohen në përputhje me ligjin, në masë të mjaftueshme dhe në mënyrë transparente në lidhje me subjektin e të dhënave personale” (ligjshmëri, drejtësi dhe transparencë), por edhe që të dhënat personale janë “adekuate, relevante dhe të kufizuara në atë që është e nevojshme në lidhje me qëllimet për të cilat ato përpunohen” (“sasia minimale e të dhënave”).

Sipas parashtruesit, certifikata e shënuar me etnitetin nga libri i amzës, si një libër publik relevant dhe i besueshëm, kërcënon realizimin e mbrojtjes së përcaktuar me ligj të të dhënave personale dhe si ilustrim i paligjshmërisë së formularëve është fakti se, kudo që t’i kërkohet certifikata e lindjes një qytetari të caktuar, në mbikëqyrje të zyrtarit që e merr një dokument të tillë, do të jetë origjina etnike e qytetarit, me çka në mënyrë të tepruar do të përpunohen dhëna të papërshtatshme dhe të parëndësishme për qëllimin e caktuar, të ndjeshme për qytetarët.

Më tej, parashtruesi i iniciativës i referohet shqyrtimit të kësaj çështjeje përballë dokumenteve ndërkombëtare që rregullojnë çështjen e kombësisë dhe përvojat krahasuese në këtë fushë. Në kuadër të kësaj, parashtruesi thekson se e drejta europiane dhe ndërkombëtare ndalon kërkesën për të dhëna të detyrueshme për origjinën kombëtare ose racore të personave dhe në vazhdim të iniciativës, parashtruesi i referohet Rregullores së Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave Personale – GDPR 679/16 (Rregullorja e Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave – 679/2016), ku thuhet se neni 9 paragrafi 1 i Rregullores rregullon ndalimin e procesuimit dhe përpunimit të të dhënave personale që zbulojnë origjinën racore ose etnike, pikëpamjet politike, religjioze/fetare ose të një bindje tjetër filozofike ose anëtarësimi në sindikata, përpunimi i të dhënave gjenetike, të dhëna biometrike për të identifikuar në mënyrë unike një person fizik, të dhëna për gjendjen shëndetësore ose të dhëna për jetën seksuale ose orientimin seksual të personit.

Parashtruesi thekson se në nenin 51 të Rregullores – GDPR 679/16 theksohet se të dhënat personale, të cilat për nga natyra e tyre janë veçanërisht të ndjeshme nga pikëpamja e të drejtave dhe lirive themelore (të njeriut), meritojnë mbrojtje të veçantë, sepse konteksti përpunimi i tyre mund të krijojë rreziqe të konsiderueshme për liritë dhe të drejtat themelore, dhe se këto të dhëna personale duhet të përfshijnë të dhëna personale që zbulojnë origjinën racore ose etnike.

Për arsyet e cekura më sipër, parashtruesi i propozon Gjykatës Kushtetuese të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së pjesëve kontestuese të neneve të lartpërmendura të Ligjit për evidencën e amzës, me kërkesë të veçantë për caktimin e masës së përkohshme në përputhje me nenin 27 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, me pretendimet se me zbatimin në praktikë të pjesëve kontestuese të parashikuara në dispozitat e neneve të ligjit, mund të ketë pasoja të vështira për t’u hequr dhe të dëmshme për të drejtat e garantuara me kushtetutë të qytetarëve, të shprehjes së lirë të përkatësisë së tyre kombëtare, mbrojtjen e sigurisë dhe fshehtësisë së të dhënave personale, si dhe ruajtjen e kohezionit social të shoqërisë maqedonase.

Gjykata në seancë konstatoi se sipas nenit 4 paragrafi 1 pika 2) të Ligjit për evidencën e amzës (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014, 148/2015, 27/2016 dhe 64/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 14/2020 dhe 129/2023), në librin e amzës së të lindurve regjistrohen të dhënat për prindërit e fëmijës edhe atë: emri dhe mbiemri (për nënën edhe mbiemrin e vajzërisë); dita, muaji, viti dhe vendi i lindjes; kombësia; shtetësia; numri amë; vendbanimi dhe adresa e banimit.

Gjykata gjithashtu ka përcaktuar se sipas nenit 11 paragrafi 1 pika 1) të Ligjit, në librin e amzës të kurorëzimit shënohen: të dhënat për lidhjen e martesës, përkatësisht: emri dhe mbiemri i bashkëshortëve; dita, muaji, viti dhe vendi i lindjes; numri amë; shtetësia, kombësia, vendbanimi dhe adresa e banesës së bashkëshortëve; dita, muaji, viti dhe vendi i martesës dhe deklaratat e bashkëshortëve për mbiemrin e tyre.

Gjykata gjithashtu ka përcaktuar se sipas nenit 13 paragrafi 1 pika 1) të Ligjit, në librin e amzës së të vdekurve regjistrohen të dhënat për vdekjen, përkatësisht: emri dhe mbiemri i të ndjerit; mbiemri i tij para lidhjes së martesës; gjinia; ora, dita, muaji, viti dhe vendi i vdekjes; dita, muaji, viti dhe vendi i lindjes, gjendja martesore para vdekjes; shtetësia, kombësia, vendbanimi dhe adresa e banesës.

Me Iniciativën kontestohet neni 4 paragrafi 1 pika 2) në pjesën “kombësi”, neni 11 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësia” dhe neni 13 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësia”.

III

Kushtetuta e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në nenin 8, paragrafi 1, alinetë 1, 2, 3 dhe 11, përcakton se liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura me të drejtën ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë, shprehja e lirë e kombësis, sundimi i së drejtës dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 18 i Kushtetutës garanton sigurinë dhe sekretin e të dhënave personale, ndërsa qytetarëve u garantohet mbrojtja nga cenimi i integritetit personal që rezulton nga regjistrimi i informatave rreth tyre nëpërmjet përpunimit të të dhënave.

me nenin 25 të Kushtetutës çdo qytateri i garantohet respektimi dhe mbrojtja e privatësisë në jetën e tij personale dhe familjare, dinjitetit dhe reputacionit.

Ligjet në Republikën e Maqedonisë së Veriut, sipas nenit 51 të Kushtetutës, duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, dhe të gjitha rregullat tjera me Kushtetutën dhe ligjin. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Në pajtim me nenin 118 të Kushtetutës, marrëveshjet ndërkombëtare që ratifikohen në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj.

Republika e Maqedonisë së Veriut është nënshkruese e disa konventave ndërkombëtare nga fusha të ndryshme, duke përfshirë një nënshkruese të konventave dhe protokolleve të tyre që rregullojnë çështjen lidhur me identitetin kombëtar të njeriut dhe qytetarit, siç është Konventa Kornizë për Mbrojtjen e Pakicave Kombëtare e miratuar nga Komiteti i mnistrave të Këshillit të Evropës më 10 nëntor 1994.

Në të njëjtën kohë, Republika e Maqedonisë së Veriut është nënshkruese e Konventës për mbrojtjen e personave nga përpunimi automatik i të dhënave, e ratifikuar me ligj, e publikuar në “Gazetën Zyrtare të Republikës së Maqedonisë” me numër 7/2005, si dhe Protokollin për ndryshimin e tij të ratifikuar në Kuvendin e Republikës së Maqedonisë së Veriut në qershor të vitit 2021, i cili forcon më tej mbrojtjen e të dhënave sensitive.

Një tjetër dokument ndërkombëtar për mbrojtjen e personave fizikë në lidhje me përpunimin e të dhënave personale dhe lëvizjen e të dhënave të tilla është Rregullorja e Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave ((EU) 2016/679 – Rregullorja e Përgjithshme për Mbrojtjen e të Dhënave), me zbatim nga 25 maji i vitit 2018.

Sipas nenit 3 të Konventës Kornizë të sipërpërmendur, e drejta për identitetin e pakicave kombëtare dhe anëtarëve të tyre përfshin kryesisht të drejtën e secilit për të zgjedhur t’i përkasë një pakice kombëtare dhe për t’u trajtuar ose jo si i tillë.

Sipas Rregullores së Përgjithshme për mbrojtjen e të dhënave personale, “të dhënat sensitive” ose të dhënat e klasifikuara si “kategori e veçantë e të dhënave personale” janë të dhëna që zbulojnë informacione për origjinën racore ose etnike të subjektit. Sipas kësaj rregulloreje kombësia është e lidhur ngushtë me kategorinë e të dhënave sensitive racore dhe etnike, për rrjedhojë të dhëna të tilla klasifikohen si kategori e veçantë e të dhënave personale sepse mund të zbulojnë origjinën racore ose etnike të individit.

Në shkurt të vitit 2020, Kuvendi i Republikës së Maqedonisë së Veriut miratoi Ligjin për mbrojtjen e të dhënave personale (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 42/2020 dhe 294/2021) me të cilin rregullohet mbrojtja e të dhënave personale dhe e drejta e privatësisë në lidhje me përpunimin e të dhënave personale.

“Përpunimi i të dhënave personale” sipas nenit 4 paragrafi 1 pika 2 të këtij ligji, paraqet çdo operacion ose grup operacionesh që kryhen mbi të dhënat personale, ose një grup të dhënash personale, automatike ose ndryshe, si që janë: grumbullimi, evidentimi, organizimi, strukturimi, ruajtja, përshtatja ose ndryshimi, tërheqja, konsultimi, inspektimi, përdorimi, zbulimi me anë të transmetimit, publikimi ose vënia në dispozicion, përputhja ose kombinimi, kufizimi, fshirja ose azgjësimi.

Ligji për Mbrojtjen e të Dhënave Personale përcakton kategori të veçanta të të dhënave personale dhe sipas nenit 4 paragrafi 1 pika 13 të këtij ligji, ato janë të dhëna personale që zbulojnë origjinën racore ose etnike, pikëpamjet politike, besimet fetare ose filozofike ose anëtarësimin në organizatat sindikale si dhe të dhëna gjenetike, të dhëna biometrike, të dhëna në lidhje me shëndetin ose të dhëna për jetën seksuale ose orientimin seksual të personit fizik.

Nga dispozitat e lartpërmendura të Ligjit për Mbrojtjen e të Dhënave Personale, si dhe nga dispozitat e akteve ndërkombëtare të lartpërmendura me të cilat ky ligj është në përputhje të plotë, rezulton padiskutim se çdo e dhënë që zbulon origjinën etnike të personit hyn në kategorinë e “të dhënave sensitive” ose të dhënave të klasifikuara si “kategoria e veçantë e të dhënave personale” dhe si të tilla u nënshtohen masave të rrepta të sigurisë për mbrojtjen e personave në lidhje me përpunimin automatik të këtyre të dhënave, të cilat përfshin edhe të dhënat e kombësisë.

Sipas nenit 1 paragrafi 1 të Ligjit për evidencën e amzës (“Gazeta zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 8/1995, 38/2002, 66/2007, 98/2008, 67/2009, 13/2013, 43/2014 , 148/ 2015, 27/2016 dhe 64/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 14/2020 dhe 129/2023), të dhënat personale themelore të qytetarëve mbahen në librin e amzës së të lindurve, librin e amzës së martesave dhe librin e amzës së të vdekurve, dhe sipas paragrafit 2 të nenit të theksuar të ligjit, librat e amzës dhe çertifikatat dhe vërtetimet që lëshohen në bazë të librave të amzës, janë dokumente publike. Në bazë të nenit 1-a të ligjit, çerifikata nga libri i amzës paraqet dokument publik që lëshohet në formularin e përcaktuar në bazë të të dhënave nga libri i amzës.

Ligji për evidencën e amzës parasheh të dhënat themelore personale që duhet të regjistrohen në librin e amzës së të lindurve, librin e amzës së martesave dhe librin e amzës së të vdekurve, të cilat më tej do të jenë përmbajtja e deklaratave dhe certifikatave si dokumente publike.

Përkatësisht, sipas nenit 4 paragrafi 1 pika 2) të Ligjit, të dhënat për prindërit e fëmijës shënohen në librin e amzës së të lindurve, përkatësisht: emri dhe mbiemri (për nënën dhe mbiemrin e vajzërisë); dita, muaji, viti dhe vendi i lindjes; kombësia; shtetësia; numri personal i identifikimit; vendbanimi dhe adresa e banimit.

Sipas nenit 11 paragrafi 1 pika 1) të Ligjit, të dhënat për lidhjen e martesës regjistrohen në librin e amzës së të martuarve, përkatësisht: emri dhe mbiemri i bashkëshortëve; dita, muaji, viti dhe vendi i lindjes; numri i identitetit; shtetësia, kombësia, vendbanimi dhe adresa e banesës së bashkëshortëve; dita, muaji, viti dhe vendi i martesës dhe deklaratat e bashkëshortëve për mbiemrin e tyre.

Sipas nenit 13 paragrafi 1 pika 1) të Ligjit, të dhënat për vdekjen regjistrohen në librin e amzës së të vdekurve, përkatësisht: emri dhe mbiemri i të ndjerit; mbiemri i tij para lidhjes së martesës; gjinia; ora, dita, muaji, viti dhe vendi i vdekjes; dita, muaji, viti dhe vendi i lindjes, gjendja martesore para vdekjes; shtetësia, kombësia, vendbanimi dhe adresa e banimit.

Nga përmbajtja e nenit 4 paragrafi 1 pika 2) dhe nenit 11 paragrafi 1 pika 1) të Ligjit rezulton se në procedurën për regjistrimin e fëmijës së lindur dhe martesës në librat e amzës, prindërit dhe bashkëshortët e fëmijës duhet të deklarojnë edhe kombësinë e tyre.

Me dispozitat e lartpërmendura të Ligjit për evidencën e amzës, të dhënat për përkatësinë kombëtare të shtetasve jepen si të dhëna bazë që shënohen në librat e amzës.

Përkatësia e një kombësie të caktuar është një ndjenjë private dhe personale e çdo individi dhe është e drejta e tij personale të vendosë nëse dhe si do të deklarojë kombësinë e tij, por edhe e drejta të vendosë për të mos deklaruar atë.

Në kuptimin e sa më sipër, Ligji për evidencën e amzës nuk lejon që përpunimi i këtyre të dhënave të jetë në baza vullnetare dhe në këtë mënyrë qytetarëve nuk u lihet mundësia të mos deklarojnë kombësinë e tyre. Në të njëjtën kohë, sipas nenit 13 paragrafi 1 pika 1) të Ligjit, një informacion i tillë kërkohet edhe në procedurën e evidentimit të personit të vdekur, në masën që një person tjetër (deklaruesi që raporton vdekjen e pesonit) duhet të deklarojë kombësinë të cilës i përkiste, pra me të cilën është identifikuar personi i vdekur.

Sipas Gjykatës, të dhëna të tilla si emri, mbiemri, shtetësia, adresa e banimit, dita, ora, viti (i një personi të lindur, i një personi të martuar, i një personi të vdekur) etj., janë të dhëna të kuptueshme relevante për qëllimet e evidencës së amzës (evidentimi i fëmijës së lindur, martesës së lidhur, personit të vdekur), megjithatë, sipas Gjykatës, të dhënat për kombësinë e shtetasve nuk mund të konsiderohen relevante dhe vendimtare për qëllimet e evidencës së amzës, veçanërisht jo në formë të detyrueshme. Pra, rezulton se futja e të dhënave të kombësisë në regjistrat zyrtarë dhe ekstraktet që lëshohen në bazë të tyre, nënkupton përpunimin e të dhënave personale me kualifikimin e të dhënave sensitive, që i përkasin një kategorie të veçantë të të dhënave personale. Kjo, aq më tepër që deklarimi i kombësisë nuk është detyrë, por një mundësi (të dhëna jo të detyrueshme) me të cilën qytetarëve u hiqet e drejta për të mos deklaruar kombësinë e tyre, për të cilën Gjykata shprehu dyshime për pëlqimin e pjesëve kontestuese të përfshira në dispozitat e Ligjit me nenin 8 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës për shprehjen e lirë të përkatësisë kombëtare si vlerë themelore e rendit kushtetues që përfshin të drejtën e personit për të shprehur, por edhe për të mos shprehur, përkatësisë kombëtare.
Në të njëjtën kohë, Ligji për evidencën e amzës nuk parashikon asnjë mundësi për ndryshimin e të dhënave të kombësisë, që do të thotë se kombësia dikur e regjistruar mbetet e tillë, pa mundësinë që individi të ndryshojë të dhënat e kombësisë dikur të regjistruara, si e drejtë personale. Kjo rrethanë paraqet pengesë për vendimin e individit për të harmonizuar informacionin e dhënë për kombësinë e tij me ndjenjën e tij personale të përkatësisë kombëtare, e cila si çështje e vetëperceptimit mund të ndryshojë. Shprehja e lirë e përkatësisë kombëtare nuk përfshin vetëm të drejtën e deklarimit dhe mosdeklarimit të ndjenjës kombëtare, si ndjenjë personale e individit, por edhe të drejtën për ta ndryshuar atë. Deklarata duhet t’i lihet vullnetit të individit. Pamundësia e ndryshimit të përcaktimit kombëtar, para Gjykatës, jep dyshim shtesë lidhur me pajtimin e pjesëve kontestuese të dispozitave të ligjit me të drejtën e lirisë së vetëidentifikimit nga neni 8 paragrafi 1 alineja 2 të Kushtetutës.

Për sa i përket përpunimit të të dhënave, neni 5 i Konventës për mbrojtjen e personave në lidhje me përpunimin automatik të të dhënave përcakton se: 1. Përpunimi i të dhënave është proporcional në lidhje me qëllimin legjitim të ndjekur dhe në të gjitha fazat e përpunimit pasqyron një ekuilibër të drejtë ndërmjet të gjitha interesave në fjalë, publike apo private, dhe të drejtave dhe lirive në fjalë. 2. Secila palë përcakton se përpunimi i të dhënave personale kryhet në bazë të pëlqimit të lirë, specifik, të informuar dhe të paqartë të subjektit të të dhënave personale ose mbi ndonjë bazë tjetër legjitime të përcaktuar me ligj. 3. Të dhënat personale që i nënshtrohen përpunimit do të përpunohen në mënyrë të ligjshme. 4. Të dhënat personale që i nënshtrohen përpunimit: a) përpunohen në mënyrë të drejtë dhe transparente; b) mblidhen për qëllime specifike, të qarta dhe të përcaktuara me ligj dhe nuk përpunohen në një mënyrë që nuk është në përputhje me ato qëllime; përpunimi i mëtejshëm për qëllime arkivimi në interes publik, qëllime kërkimore shkencore ose historike ose qëllime statistikore, konsiderohet të jetë në përputhje me qëllimet origjinale për mbledhjen e të dhënave nëse merren masat e duhura mbrojtëse; c) janë të përshtatshme, relevante dhe jo të tepruara në lidhje me qëllimet për të cilat janë përpunuar; d) janë të sakta dhe, kur është e nevojshme, të përditësuara; e) mbahen në një formë që lejon identifikimin e subjektit të të dhënave personale, jo më gjatë se sa është e nevojshme për të përmbushur qëllimet për të cilat përpunohen të dhënat.

Nga dispozita e Konventës së sipërpërmendur, rezulton qartë se është marrë parasysh qëllimi legjitim i ndjekur për nevojën e përpunimit të të dhënave, se përpunimi i të dhënave personale kryhet në bazë të pëlqimit të lirë, specifik, të informua dhe pa mëdyshje të subjektit të të dhënave personale ose mbi ndonjë bazë tjetër legjitime të përcaktuar me ligj, si dhe që të dhënat të mblidhen për qëllime specifike, të qarta dhe të përcaktuara ligjërisht dhe të mos përpunohen në një mënyrë që nuk është në përputhje me ato qëllime, dhe në rastin konkret, arsyetimi social i një përcaktimi të tillë në Ligjin për evidencën e amzës, që të dhënat për shtetësinë e shtetasve t’i nënshtrohen përpunimit të detyrueshëm, përveç atyre themelore (emri, mbiemri, numri i vetëm amë, shtetësia etj.), pra qëllimi legjitim që duhet të arrihet me përpunimin e detyrueshëm të këtyre të dhënave. Një justifikim i tillë i paqartë shoqëror dhe qëllimi i paqartë legjitim që synohet të arrihet me përpunimin e detyrueshëm të të dhënave për kombësinë, prek drejtpërdrejt dhe dëmton kuptimin dhe thelbin e lirisë së shprehjes së kombësisë. Komiteti Këshillëdhënës për Konventën Kornizë për Pakicat Kombëtare ka kritikuar përcaktimin e detyrueshëm të përkatësisë etnike në dokumentet personale, ose në të dhënat e brendshme të mbajtura nga administrata, përfshirë policinë dhe autoritetet shëndetësore, si në kundërshtim me të drejtën për vetëidentifikim.

Duke pasur parasysh se sipas Ligjit për evidencën e amzës, të dhënat e regjistruara në librat e amzës, duke përfshirë të dhënat për kombësinë, janë përmbajtje e ekstrakteve zyrtare të lëshuara në bazë të librave të amzës, kjo para Gjykatës lë dyshime për harmonizimin e pjesëve të kontestuara që përmban dispozitat ligjore me dispozitat e nenit 18 të Kushtetutës që garanton sigurinë dhe fshehtësinë e të dhënave personale dhe qytetarëve u garantohet mbrojtja nga cenimi i integritetit personal që rezulton nga regjistrimi i informatave për ta nëpërmjet përpunimit të të dhënave.

Po ashtu, me nenin 25 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, çdo qytetari i garantohet respektimi dhe mbrojtja e privatësisë së jetës së tij personale dhe familjare, dinjiteti dhe reputacioni. Kjo garanci kushtetuese përfshin karakteristikat dhe vlerat që përcaktojnë një person, përfshirë ato që e përcaktojnë atë si anëtar të një komuniteti kombëtar. Kombësia është një ndjenjë private dhe e brendshme e njeriut dhe askush nuk mund të detyrohet ta shfaqë atë ndjenjë në publik dhe aq më tepër ajo ndjenjë personale dhe e brendshme duhet t’i nënshtrohet administrimit të detyrueshëm institucional në regjistrat shtetërorë.

Në kontekstin e sa më sipër, neni 1 i Konventës për Mbrojtjen e personave në lidhje me përpunimin automatik të të dhënave përcakton se qëllimi i kësaj Konvente, brenda çdo vendi për çdo person, pavarësisht nga kombësia dhe vendbanimi, është të sigurojë respektimin e të drejtave dhe lirive themelore të tij, veçanërisht të drejtën e privatësisë, kur bëhet fjalë për përpunimin automatik të të dhënave personale. Në këtë kuptim, neni 9 pika 1 nënpika a) i kësaj konvente përcakton se “Çdo person fizik ka të drejtë të mos i nënshtrohet një vendimi që ka një ndikim të rëndësishëm mbi të, i cili bazohet vetëm në përpunimin e automatizuar të të dhënave personale pa marrë parasysh qëndrimet e tij/saj”.

Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut në Strasburg, në vendimet e saj shprehu qëndrimin se çështjet e identitetit kombëtar janë çështje që lidhen me të drejtën për respektimin e jetës private dhe familjare nga neni 8 (e drejta për respektimin e jetës private dhe familjare) të Konventës Evropiane për mbrojtjen e të drejtave të njeriut dhe një vendim i tillë me këtë qëndrim të shprehur është vërejtur edhe në rastin Tasev kundër Republikës së Maqedonisë së Veriut (Case of Tasev v. Nort Macedonia, application no. 9825/13).

Prandaj, sipas Gjykatës, në mënyrë të padiskutueshme depërtojnë pjesët e kontestuara të dispozitave të Ligjit për evidencën e amzës, për deklarimin e qytetarëve për identifikimin e tyre personal kombëtar, pa mundësinë e zgjedhjes për të deklaruar apo jo, por edhe për ndryshimin e deklaratës, në mënyrë të pakontestueshme hyn edhe në sferën e privatësisë njerëzore dhe jetës personale, kështu që edhe nga ky aspekt Gjykata shprehu dyshime për pajtueshmërinë e pjesëve të kontestuara të dispozitave ligjore me nenin 25 të Kushtetutës.

Republika e Maqedonisë së Veriut është nënshkruese e disa konventave ndërkombëtare nga fusha të ndryshme, duke përfshirë konventat e lartpërmendura dhe protokollet e tyre. Sipas nenit 118 të Kushtetutës, marrëveshjet ndërkombëtare që ratifikohen në përputhje me Kushtetutën janë pjesë e rendit të brendshëm juridik dhe nuk mund të ndryshohen me ligj. Konventat ndërkombëtare krijojnë standarde ndërkombëtare në mënyrë që të njihen dhe të pranohen përgjithësisht. Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1 dhe 11 të Kushtetutës, liritë dhe të drejtat themelore të njeriut dhe qytetarit të njohura nga e drejta ndërkombëtare dhe të përcaktuara me Kushtetutë dhe respektimi i normave përgjithësisht të pranuara të së drejtës ndërkombëtare janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut. Mosrespektimi i konventave ndërkombëtare mund të çojë në shkeljen e vlerave themelore të rendit kushtetues.

Vlera themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut, e përcaktuar në nenin 8, paragrafi 1, alineja 3 të Kushtetutës, është sundimi i së drejtës. Kjo vlerë themelore, ndër të tjera, bazohet në postulatin e rëndësisë parësore të lirive dhe të drejtave themelore të njeriut, si dhe në sigurinë juridike të qytetarëve se normat në ligje janë konceptuar në përputhje me dispozitat e Kushtetutës me të cilat përcaktohen dhe garantohen liritë dhe të drejtat themelore të njeriut, dhe siç rregullohet me nenin 51 të Kushtetutës, sipas të cilit në Republikën e Maqedonisë së Veriut, ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën dhe të gjitha rregullat tjera me Kushtetutë dhe ligj, dhe secili është i detyruar të respektojë Kushtetutën dhe ligjet. Mospërputhja e Ligjit apo dispozitave të tij me Kushtetutën e vë në pikëpyetje parimin kushtetues të sundimit të së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nga ky këndvështrim Gjykata shprehu dyshime për pajtueshmërinë e pjesëve të kontestuara që përfishihen në dispozitat e neneve të Ligjit me dispozitat e Kushtetutës.

Duke marrë parasysh sa më sipër, para Gjykatës, me bazë u parashtrua çështja e pëlqimit të nenit 4 paragrafi 1 pika 2) në pjesën “kombësia”, neni 11 paragrafi 1 pika 1) në pjesën “kombësia” dhe neni 13 paragrafi 1 pika 1 në pjesën “kombësia” të Ligjit për evidencën e amzës me dispozitat e nenit 8 paragrafi 1 alinetë 1, 2, 3 dhe 11, neni 18, neni 25 dhe neni 51 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonia e Veriut. Njëkohësisht, në përputhje me nenin 27 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese, për shkak të mundësisë së pasojave të vështira për t’u hequr, Gjykata vendosi ndalimin e realizimit të akteve ose veprimeve individuale që janë kryer në lidhje me në bazë të pjesëve të kontestuara që përfshihen në dispozitat e neneve të Ligjit, deri në marrjen e vendimit përfundimtar.

Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata me shumicë votash vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska