73/2010-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” број 70/1992), на седницата одржана на 9 февруари 2011 година, донесе

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на членот 179 од Законот за извршување (“Службен весник на Република Македонија” број 35/2005, 50/2006, 129/2006, 8/2008, 83/2009, 50/2010, 83/2010, 88/2010 и 171/10).

2. Тони Петровски, адвокат од Гостивар, на Уставниот суд на Република Македонија, му поднесе иницијатива за поведување на постапка за оценување на уставноста на одредбата од Законот, означен во точката 1 од ова решение.

Според наводите во иницијативата оспорениот член бил спротивен со членот 8 став 1 алинеите 3 и 6 од Уставот, односно дека оспореното законско решение било спротивно на владеењето на правото и правната заштита на сопственоста како темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија, бидејќи со истиот се штител интересот само на купувачите, а не и на продавачот и останатите заинтересирани лица, ако се знаело дека дејството на поништувањето значело дека поништувањето на актот значело како тој да не постоел од самиот почеток и не предизвикувал никакви правни последици. Сето тоа доведувало до правна несигурност на граѓаните бидејќи оспореното законско решение само опструирало, а доволен бил само членот 175 став 5 од Законот кој предвидувал тужба против заклучокот за продажба за што судот ќе одлучувал за отстранување на последиците од евентуално поништување.

3. Судот на седницата утврди дека со оспорениот член 179 од Законот, е определено дека поништувањето на заклучокот за продажба на недвижноста на купувачот, по донесувањето на заклучокот за предавање на недвижноста на купувачот, нема влијание врз неговите права стекнати согласно членот 178 од овој закон.

4. Според член 8 став 1 алинеја 3 и 6 од Уставот на Република Македонија владеењето на правото и правната заштита на сопственоста се темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија.

Во член 30 став 1 од Уставот се гарантираат правото на сопственост и правото на наследување. Според ставот 2 на овој член, сопственоста создава права и обврски и треба да служи за доброто на поединецот и заедницата, а според ставот 3 никому не можат да му бидат одземени или ограничени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Во член 51 од Уставот е определено дека во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и законите и секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Според член 54 став 1 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени во Уставот.

Со Законот за извршување се уредуваат правилата според кои извршителите постапуваат заради присилно извршување на судска одлука која гласи на исполнување на обврска, освен ако со друг закон поинаку не е определено. Одредбите на овој закон се применуваат и врз присилно извршување на одлука донесена во управна постапка која гласи на исполнување на парична обврска, освен ако со друг закон поинаку не е определено. Одредбите на овој закон се применуваат и врз присилно извршување на нотарски исправи и други извршни исправи предвидени со закон. Одредбите на овој закон се применуваат и на извршување на брод и на воздухоплов.

Според членот 40 од Законот, извршителот, во спроведувањето на одредено извршување може да ги преземе следните извршни дејствија:
-прима барања за извршување;
-врши достава на судски писмена;
-врши достава на налози, записници, заклучоци и други документи кои произлегуваат од вршењето на неговата работа;
-врши легитимирање на странките и учесниците во извршувањето;
-прибира податоци за имотната состојба на должникот во функција на извршувањето;
-донесува налози и заклучоци, составува записници, барања и службени белешки, согласно со одредбите на овој закон;
-врши попис, процена, пленидба и продажба на подвижни предмети, права и недвижности, прима средства од должникот, предава во владение и распределува средства;
-врши блокирање на подвижни предмети и недвижности заради овозможување на нивната употреба или трошење со ставање на жиг на извршителот;
-врши иселување и други извршни дејствија потребни за спроведување на извршувањето определени со закон и подзаконски акти;
-врши објавувања во средствата за јавно информирање;
-поднесува барања за поставување на старател до Центарот за социјални работи кога за посебни случаи адресата на должникот е непозната или нема застапник;
-поднесува барање за добивање на податоци за поседување на трансакциска сметка до правното лице кое го води Единствениот регистар на трансакциски сметки во врска со предметот на извршување;
-поднесува барање за распишување на потрага по моторно возило предмет на извршување до органот на државната управа од областа на внатрешните работи;
-врши и други дејствија предвидени со закон.

Со членот 77 од Законот определено е дека странката или учесникот кој што смета дека при извршувањето се сторени неправилности може да поднесе приговор до претседателот на сновниот суд на чија територија извршувањето, или пак дел од него, се спроведува. Претседателот на судот донесува решение со кое може приговорот да го одбие или да го усвои. Претседателот на судот со решението со кое го усвојува приговорот ги утврдува сторените неправилности и ги става вон сила превземените извршни дејствија. Претседателот на судот со решението не може да го запре извршувањето, да укинува извршни дејствија, ниту да го задолжува извршителот да превзема извршни дејствија.

Според членот 77-а од Законот, против решението на претседателот на судот, странката или учесникот имаат право да поднесата жалба до Апелациониот суд, на чие подрачје се наоѓа Основниот суд. Жалбата не го задржува извршувањето. Апелациониот суд, одлучувајќи по жалбата, може решението да го потврди или да го преиначи. Против правосилната одлука на судот, не се дозволени ревизија и повторување на постапката.

Со членот 81 од Законот е предвидена можност за одлагање на извршувањето по барање на доверителот за одреден временски период, а најмногу до 30 дена, со тоа што доверителот може да предложи одлагање на извршувањето најмногу два пати. Исто така со овој член е овозможено одлагање на извршувањето и на барање на една од страните или учесниците за одредено време, но не подолго од 90 дена. Претседателот на судот од членот 77 од овој закон, според фактите на предметот, го условува одложувањето на извршувањето со депонирање на гаранција во висина на вредноста на главното побарување.

Согласно овој закон, извршувањето заради наплата на парично побарување од должник, може да се спроведе на неколку начини и тоа со:

-извршување врз подвижни предмети (попис, процена и пленидба на предмеите, продажба на предметите;
-извршување врз парично побарување на должникот;
-извршување врз побарување да се предадат или испорачаат подвижни предмети или да се предаде недвижност;
-извршување врз хартии од вредност и врз удел во трговско друштво;
-извршување врз други имотни права;
-извршување врз недвижности и
-извршување на судски пенали;

Со членот 154 од Законот, определено е дека извршувањето врз недвижноста се спроведува со прибелешка на налогот за извршување врз недвижноста во јавните книги, со утврдување на вредноста на недвижноста, со продажба на недвижности и со намирување на доверителите од износот добиен со продажбата.

Во членот 155 од Законот е определено дека должникот може во рок од три дена од денот на приемот на налогот за извршување врз недвижноста, да предложи извршувањето да се спроведе врз друга недвижност, од онаа определена во налогот за извршување врз недвижноста.

Со членот 156 од Законот, е определено дека во јавната книга ќе се изврши прибелешка на налогот за извршување врз недвижноста, а со таа прибелешка доверителот стекнува право своето побарување да го намири од таа недвижност и во случај трето лице подоцна врз истата недвижност да стекне право на сопственост или право на располагање.

Со членот 164 од Законот, определено е дека извршителот со заклучок определува вешто лице за процена на вредноста на недвижноста врз основа на нејзината пазарна вредност на денот на процената и врз основа на други факти кои влијаат на нејзината висина, а според членот 165 од Законот, по приемот на процената од вештото лице, извршителот со заклучок ја утврдува вредноста на недвижноста.

Според членот 167 од Законот, извршителот донесува заклучок за продажба на недвижноста со кој се определуваат начинот и условите на продажбата, како и времето и местото на продажбата ако продажбата се врши со наддавање. Заклучокот за продажба се објавува во средствата за јавно информирање. Од објавувањето на заклучокот за продажба во средствата за јавно информирање до денот на продажбата мораат да изминат најмалку 15 дена, но не повеќе од 30 дена. Заклучокот за продажба се доставува до странките, до заложните доверители, до учесниците во постапката, до лицата кои имаат запишано или законско право на првенствено купување и до надлежниот орган на управата.

Со членот 169 од Законот, е определено дека продажба на недвижности се врши со усно јавно наддавање или со непосредна спогодба. Усното јавно наддавање за продажба на недвижност се одржува пред извршителот во простории што тој ќе ги определи. Странките и заложните доверители можат во секое време да се спогодат продажбата на недвижноста да се изврши во определен рок со непосредна спогодба.

Според членот 175 од Законот, откако ќе се утврди дека се исполнети условите за одржување на јавно наддавање, за продажбата на недвижноста, извршителот изготвува записник и донесува заклучок за продажба, кој го доставува до сите учесници на наддавањето. Против заклучокот за продажба, дозволена е тужба во рок од 15 дена од приемот на заклучокот. Тужбата не го задржува спроведувањето на заклучокот за продажба. По уплатата на цената за недвижноста, извршителот во рок од три дена донесува заклучок за извршена продажба кој претставува правна основа за стекнување на правото на сопственост.

Со членот 176 од Законот, е определено дека по исполнувањето на условите од членот 169 став 3 на овој закон, извршителот донесува заклучок за продажба со непосредна спогодба. Договорот за продажба со непосредна спогодба се склучува во писмена форма кој го потпишуваат купувачот и извршителот во име и за сметка на должникот. Договорот произведува дејство од денот на донесувањето на заклучок за предавање на недвижноста. По уплатата на цената на недвижноста за извршената продажба со непосредна спогодба и данокот на промет, извршителот во рок од три дена донесува заклучок за извршената продажба, кој претставува правна основа за стекнување на правото на сопственост со запишување во Катастарот на недвижности. Извршителот ќе донесе заклучок за продажба на недвижноста продадена со непосредна спогодба, откако ќе утврди дека се исполнети условите за полноважност на продажбата. Заклучокот за продажба на недвижноста се доставува до сите лица до кои се доставува заклучокот за продажбата, до купувачот и до сите учесници во наддавањето, во рок од осум дена од донесувањето.

Во членот 178 од Законот, е определено дека по уплатата на цената во рок од осум дена извршителот донесува заклучок за предавање на недвижноста во владение на купувачот, а заклучокот се доставува до сите лица до кои е доставен заклучокот за продажба на недвижноста.

Со оспорениот член 179 од Законот, е определено дека поништувањето на заклучокот за продажба на недвижноста на купувачот, по донесувањето на заклучокот за предавање на недвижноста на купувачот, нема влијание врз неговите права стекнати согласно членот 178 од овој закон.

Според членот 181 од Законот, извршителот пристапува кон намирување, по донесување на заклучокот за извршено предавање на недвижноста на купувачот.

Од анализата на цитираните законски одредби произлегува дека со овој закон се определени правилата според кои извршителот постапува заради извршување на извршна исправа, во конкретниот случај заради намирување на парично побарување на доверител од должник, со продажба на недвижност. Со овој закон е обезбедена судска заштита на правата и интересите на странките и учесниците во извршувањето, со поднесување на приговор до претседателот на судот и право на жалба до надлежниот апeлационен суд, доколку сметаат дека при извршувањето се сторени неправилности, а доколку надлежниот суд утврди неправилности во извршувањето, претседателот на судот може со решение да ги стави вон сила преземените извршни дејствија. Воедно, страните и учесниците можат да побараат и одлагање на извршувањето од претседателот на судот за одредени временски периоди.

Во сферата на извршувањето врз недвижности, со Законот се утврдени прецизни рокови и постапки за поединечните извршни дејствија на проценка, продажба и предавање на недвижноста, а со Законот се предвидени и правни средства кои странките (должникот и доверителот) и останатите учесници можат да ги употребата во текот на извршувањето. Со Законот, предвидена е и заштита на купувачот од евентуални поништувања на заклучокот за продажба на недвижноста.

Во Законот за извршна постапка (“Службен весник на Република Македонија” број 53/1997, 59/2000 и 64/2003), кој важеше до стапувањето во сила на Законот за извршување, исто така беше содржана одредба со која се заштитуваа правата на купувачот односно со членот 168 од тој закон беше уредено дека: “укинувањето или преиначувањето на решението за извршување по правосилноста на решението за предавање на недвижноста на купувачот нема влијание врз неговите права стекнати според член 167 од овој закон”.

Со иницијативата се оспорува членот 179 од Законот, со кој законодавецот предвидел заштита на правата на купувачот, доколку по донесувањето на заклучокот за предавање во владение, биде поништен заклучокот за продажба на недвижноста.

Од анализата на оспорениот член 179 од Законот, произлегува дека интенцијата на законодавецот со ова законско решение е да ги заштити правата на купувачите на недвижен имот во сферата на извршувањето. Ова е всушност единствена одредба од Законот со кој се заштитуваат правата на купувачите, за разлика од странките во извршувањето (доверителите и должниците) и останатите учесници, за кои Законот предвидел правни средства (приговори и тужби) против сите извршни дејствија и извршни акти (заклучоци, налози и друго) преземени во извршувањето. Исто така и со Законот за обезбедување на побарувањата (“Службен весник на Република Македонија”, број 87/2007) се определени средствата за обезбедување на побарувањата, начинот на кој тие се определуваат, правилата според кои судот постапува за обезбедување на побарувањата, како и постапувањето на нотарот и постапувањето на извршителот во врска со тоа. Според овој закон, секој кој има правен интерес, во текот на спроведувањето на извршувањето од страна на извршителот, може да побара судот да донесе привремена мерка како по предлог, така и по поднесена тужба, по кое решение за определување на привремена мерка, извршителот е должен да постапи.

По однос изнесените наводи во иницијативата, според Судот, неосновано подносителот приговара дека оспорената одредба само ги штитела интересите на купувачите, бидејќи со оваа одредба не се заштитени само купувачите туку и доверителите кои се намириле од продажбата на недвижноста. Ако се има предвид дека извршувањето со продажба на недвижност создава облигациони односи најмалку помеѓу три страни (должник, доверител и купувач), значи дека со оспорената одредба, посредно се штитат и правата на доверителите кои веќе се намириле со продажбата на недвижноста и стекнале право на располагање со тие парични средства.

Од содржината на оспорената одредба, исто така, произлегува дека заштита на правата на купувачите, законодавецот ја ограничил со еден услов, а тоа е во случај заклучокот за продажба на недвижноста, да биде поништен по донесувањето на заклучокот за предавање во владение на купувачот. Оттука, самото предавање во владение е битен и круцијален елемент, бидејќи заштитата се врзува со владението, односно поништувањето нема да влијае на правата стекнати со купувањето на недвижноста доколку недвижноста de fakto и de jure е во сопственост на купувачот. Обратно, значи дека доколку заклучокот за продажба биде поништен пред донесувањето на заклучокот за предавање на недвижноста на купувачот, односно купувачот сеуште ја нема недвижноста во владение, логички произлегува (иако тоа со одредбата не е конкретно наведено) дека во тој случај поништувањето на заклучокот за продажба ќе влијае врз правата на купувачот кои ги стекнал со купувањето на недвижноста. Меѓутоа и во двата слуачи, ако се има предвид дека со уплатата на цената, востановување на правото на сопственост и предавање на недвижност во владение или кога таа не е предадена во владение, се создаваат облигациони односи помеѓу субјектите во фазата на извршување, поништувањето на заклучокот за продажба во секој случај би предизвикало ревидирање на настанатите облигациони односи. Имено, доверителот кој го примил износот на парични средства за намирување на своето парично побарување, би требало тие да ги врати на купувачот (што важи и за должникот доколку примил вишок од паричните средства по намирувањето на извршните трошоци и по намирување на доверителот), а од друга страна да се ревидираат и стекнатите сопственички права на купувачот врз недвижноста.

Оттука, според Судот, неосновани се наводите во иницијативата за противуставност на оспорената одредба бидејќи таа не објаснувала што се случувало во случај на поништување на заклучокот за продажба, што според иницијаторот би значело озаконување на неправото во случај доколку биде продадена недвижност со лажни поседовни листови, со сторено кривично дело или друго, односно иницијаторот и дава значење на оспорената одредба каква што таа ја нема. Имено, во случајов станува збор за бланкетна норма која само начелно ги затвора рамките на извршувањето и обезбедува правна заштита на купувачот само во фазата на извршувањето, што значи дека надвор од извршувањето, не е елиминирана правната заштита на заинтересираните субјекти, а со тоа и разрешување на прашањето за правната судбина на недвижноста, како и за уплатените парични средства, во случај на поништување на заклучокот за продажба. Ова дотолку повеќе што извршувањето не може да се бави со разрешување на спорни односи, тоа не е предмет на извршувањето, туку на други постапки, надвор од фазата на извршувањето и не ги попречува заинтересираните лица, разрешувањето на спорните сопственички и други имотно-правни интереси, како последица од поништен акт во фазата на извршувањето, да ги остваруваат, надвор од сферата на извршувањето.

Иако, оспорената одредба се однесува за начинот на продажба со јавно наддавање, неспорно е дека и кај продажбата со непосредна спогодба, доколку дојде до склучување на договор за продажба на недвижност со непосредна спогодба, а притоа се констатирани неправилности во извршувањето од страна на надлежен суд и доколку тие неправилности предизвикуваат мани на тој договор, останува правото на субјектите, правната зашитита од таков договор да ја бараат и остваруваат пред надлежните органи.

Имајќи предвид дека заклучокот за продажба на недвижноста е акт со кој се определуваат начинот и условите на продажбата, како и времето и местото на продажбата ако продажбата се врши со наддавање, произлегува дека заклучокот за продажба е процедурален акт за движење на дејствијата на извршителот. Оттука, произлегува дека неговото поништување треба да корегира манливи работи во извршувањето, но, не и да предизвика штетни последици по новиот сопственик-совесниот купувач на недвижноста кој ја купил недвижноста во таа постапка и ја платил цената. Впрочем, купувачот на недвижноста не е странка на извршувањето, не е целосно заштитен, туку заинтересирано лице за купување, па токму оспорената одредба, е во функција на обезбедување на таа заштита. Исто така, според Судот, со оспорената одредба со која се гарантира заштита на правата на купувачите, не се ограничува правото на странките, останатите учесници или трети лица да бараат понатамошна правна заштита од евентуално поништување на заклучокот за продажба. Ова од причини што оспореното законско решение според кое поништениот заклучок за продажба на недвижноста, по донесувањето на заклучокот за предавање на недвижноста на купувачот, нема да влијае врз неговите права кои ги стекнал со уплатата на цената за недвижноста и заклучокот со кој таа недвижност му се предава, според Судот, во никој случај не значи губење на правото во секое време, да се поднесе тужба пред надлежен суд и да се бара разрешување на настанатите спорни имотно-правни и други прашања, а со тоа и не се ставени во привилегирана положба купувачите кои ќе се стекнат со право на сопственост на предмет кој произлегол од реализација на извршување со продажба на недвижност.

Наводите во иницијативата дека, оспорениот член само опструирал, а доволна основа за заштита бил само членот 175 став 5 кој предвидувал тужба против заклучок за продажба, за што судот слободно ќе одлучувал за враќање на примените обврски и отстранување на последиците предизвикани со таков заклучок за продажба на недвижност, според Судот, се неприфатливи, бидејќи иницијаторот не ја земал во предвид околноста што тужбата не го задржува спроведувањето на заклучокот за продажба и дека по уплатата на цената за недвижноста, извршителот во рок од три дена донесува заклучок за извршена продажба кој претставува правна основа за стекнување на правото на сопственост. Тоа значи дека тужбата нема суспензивно дејство и не влијае врз текот на извршувањето и врз создавањето на облигационите односи со продавањето и купувањето на недвижноста. Следствено и судската одлука по оваа тужба не влијае и на стекнатите права на купувачот, кој во случајот е должен и има обврска само да ги плати паричните средства за недвижноста, а нема обврска да се грижи за релевантните податоци поврзани за недвижноста, за кое нешто извршителот е должен да води сметка, да ги проверува и обезбедува при преземањето и спроведувањето на извршните дејствија, но не и купувачот кој совесно ја платил цената. Во контекст на ова е и оспорената одредба со која е регулирана заштитата на правата на купувачите.

Тргнувајќи од изнесената фактичка состојба, цитираните уставни и законски одредби, содржината на оспорениот член 179 од Законот, Судот утврди дека оспорената одредба е во функција на обезбедување на принципот на владеење на правото и правната сигурност на сопственоста на граѓаните, поради што не може да се постави прашањето за согласноста на оспорениот член 179 од Законот со членот 8 став 1 алинеи 3 и 6 од Уставот.

5. Врз основа на изнесеното, Судот, одлучи како во точка 1 од ова решение.

6. Ова решение Судот го донесе, во состав од претседателот на Судот Бранко Наумоски и судиите д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, д-р Трендафил Ивановски, Игор Спировски, д-р Гзиме Старова и д-р Зоран Сулејманов.

У. Бр. 73/2010
9 февруари 2011 година
Скопје

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Бранко Наумоски