Вовед
Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и членовите 28 алинеја 3 и 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992) на седница одржана на 11 ноември 2009 година, донесе
Р Е Ш Е Н И Е
Текст
1. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 8 ставови 2 и 3, член 34 став 2, член 44 став 1 и член 114 став 1 од Законот за основното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.44/1995).
2. Ариф Џеладин, Емел Рамадан и Мухамед Кадри, сите од Дебар на Уставниот суд на Република Македонија му поднесоа иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 8 ставови 2 и 3, член 34 став 2, член 44 став 1 и член 114 став 1 од Законот, означен во точката 1 од ова решение. Со иницијативата најнапред се бара да се оцени уставноста на постапувањето на основните училишта од општината Дебар, кои, спрема нивното мислење, го повредувале членот 48 од Уставот на начин што не формирале паралелка на турски јазик, иако според статистичките податоци во Дебар постоеле 13,73 % припадници на турската заедница, од каде таква паралелка морала да се отвори. Ова од причина што од училиштата не се создавале услови за отварање на паралелка на турски јазик, родителите не биле прашувани дали сакаат нивните деца да учат на сопствениот јазик, со што биле доведувани во заблуда и манипулирани, децата биле принудени да учат на македонски или албански јазик, а доколку сакале да учат на турски јазик морале да патуваат 40 километри дневно до најблиското училиште во Центар Жупа (моментално тоа го правеле 8 ученика).
Напред наведеното произлегувало од погрешно толку-вање на членот 48 од Уставот, од каде подносителите на иниција-тивата сметаат дека постоела неможност за турската заедница да ги реализира своите уставни права, поради што предлагаат Судот да „донесе одлука за повреденост на споменатиот член и погрешното толкување и ќе ја елиминира од нашиот правен поредок“.
Во дополнувањето на иницијативата се наведува дека примедбите за несогласност со членот 48 од Уставот се однесуваат на Законот за основното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.44/1995), за да веднаш потоа, како оспорени, се посочат член 8 ставови 2 и 3, член 34 став 2, член 44 став 1 и член 144 став 1 од истиот закон.
По однос на оспорениот член 8 ставови 2 и 3 од Законот се наведува дека одредбата не била „припазена“, како и тоа дека за подносителите на иницијативата било спорно тоа што децата од прво одделение требале да изучуваат и македонски јазик, кое изучување требало да започне од трето одделение, а оваа одредба не предви-дувала учење на еден од јазиците во општината каде застапеноста на другите заедници била над 20% и тој јазик бил втор службен јазик, а тоа би придонело за подобро запознавање на самите ученици.
По однос на оспорениот член 34 став 2 од Законот се наведува дека Министерството за образование не постапило по оваа одредба и избегнувало да се соочи со вистината дека турската заедница во Дебар броела 13,73%, а по однос на членот 44 став 1 од Законот се наведува дека укажувало на неорганизираност на самите училишта по однос на турските деца од општината. Оспорениот член 114 став 1 од Законот укажувал на незаконито постапување на училиштата: „ како што е со случаите во Мариово за еден Македонец, додека во општината Ц.Жупа за еден ученик е работи паралелка само за еден ученик Албанец што е нивно право“. Оттаму, со неформи-рање и незапишување на припадниците на турската заедница во турски паралелки се повредувал членот 48 од Уставот, според кој секому му било гарантирано од прво одделение па до крајот на средното образование да учи на својот јазик, во овој случај турскиот, а тие биле приморани да учат на друг јазик, а не на турскиот јазик.
Подносителите на иницијативата сметаат дека турската заедница била доведена до таа состојба поради погрешно толкување на Уставот и Законот со што биле доведени во неможност да ги реализираат своите уставни и законски права, бил доведен во прашање односот на прописите што биле донесени врз основа на меѓународни документи, чиј потписник била Република Македонија од каде очекуваат донесување на одлука за повреденост на споменатиот член, за погрешно толкување и елиминација од правниот поредок.
3. Судот на седницата утврди дека, во членот 8 став 1 од Законот за основното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.44/1995), кој престана да важи на 27 август 2008 година, со влегување во сила на Законот за основното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.103/2008), беше предвидено дека воспитно-образовната работа во основното учили-ште се изведува на македонски јазик и кирилско писмо.
Во оспорениот став 2 на членот 8 од Законот, беше предвидено дека за припадниците на заедниците кои следат настава на јазик различен од македонскиот јазик и неговото кирилско писмо, воспитно-образовната работа се изведува на јазикот и писмото на соодветната заедница на начин утврден со овој закон.
Врз основа на член 4 од Законот за изменување и дополнување на Законот за основното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.63/2004) што престана да важи, сега оспорениот член 8 став 2 од Законот бил изменет и гласел: „За припадниците на заедниците кои следат настава на јазик различен од македонскиот јазик и неговото кирилско писмо, воспитно-образовната работа се изведува на јазикот и писмото на соодветната заедница на начин утврден со овој закон“.
Во оспорениот став 3 од членот 8 од Законот, беше предвидено дека учениците од став 2 на овој член задолжително го изучуваат и македонскиот јазик.
Во оспорениот член 34 став 2 од основниот текст на Законот, што престана да важи, беше предвидено дека, паралелка може да се формира и со помал број ученици од 20, по добиена согласност од Министерството.
Со член 8 од Законот за изменување и дополнување на Законот за основното образование („Службен весник на Република Македонија“ бр.29/2002), меѓу другото, изменета е и содржината на сега оспорениот став 2 од членот 34 и таа гласела: „ Паралелка може да се формира и со помалку од 25 ученици, по добиена согласност од Министерството“.
Според оспорениот член 44 став 1 од Законот за основното образование, што престана да важи, основното училиште е должно навреме да го организира и изврши запишувањето на учениците.
Во оспорениот член 114 став 1 од истиот Закон, беше предвидено дека, основното училиште во рок од шест месеци од влегувањето во сила на овој закон ја усогласува својата организација, работа, статут и другите општи акти со овој закон.
4. Според членот 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако постојат процесни пречки за одлучување по иницијативата.
Собранието на Република Македонија на седницата одржана на 1 август 2008 година го донесе Законот за основното образование (“Службен весник на Република Македонија” бр.103/2008 од 19 август 2008 година).
Согласно член 187 од овој закон, со денот на влегувањето во сила на овој закон (27 август 2008 година) престанува да важи Законот за основното образование (“Службен весник на Република Македонија” број 44/1995, 24/1996, 34/1996, 35/1997, 82/1999, 29/2002, 40/2003, 42/2003, 63/2004, 82/2004, 55/2005, 81/2005, 113/2005, 35/2006, 70/2006 и 51/2007). Според тоа сметано од наведениот датум престанал да важи Законот што претставува истовремено и ден на престанок на важење, меѓу другото и на оспорените одредби.
Судот имајќи го предвид наведеното оцени дека преста-нокот на важење на оспорените одредби преставува процесна пречка за одлучување по иницијативата од кои причини истата ја отфрли.
5. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.
6. Ова решение Судот го донесе во состав од претсе-дателот на Судот д-р Трендафил Ивановски и судиите д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Лилјана Ингилизова-Ристова, Вера Маркова, Бранко Наумоски, Игор Спировски, д-р Гзиме Старова и д-р Зоран Сулејманов.
У.бр.224/2009
11 ноември 2009 година
С к о п ј е
м.л.
ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
д-р Трендафил Ивановски