15/2002-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/92) на седницата одржана на 18 декември 2002 година, донесе

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на
2. Стамен Филипов од Скопје на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување уставноста на членовите означени во точката 1 од Законот за одбрана. Според наводите од иницијативата со член 19 точка 11 од Законот се повредуваат одредби на членовите 8 став 1 алинеите 3 и 4; член 20 став 4; член 51 и член 79 став 1 а во врска со членовите 124 став 3; член 126 и 127 од Уставот, затоа што употребата на полицијата во воена и вонредна состојба може да нареди само претседателот на Републиката, а не и Владата на Република Македонија. Од друга страна, пак, оспорената одредба е спорна и од аспект на одредбата од член 20 став 4 од Уставот според која забранети се воени и полувоени здружувања што не им припаѓаат на вооружените сили на Република Македонија.
Членот 20 став 1 то?ките 13, 15, 16, 17, 19 и 20 од Законот не бил во согласност со Уставот, затоа што прашања што се уредени со овие одредби се во исклучива надлежност на претседателот на Републиката како врховен командант на вооружените сили, а не во надлежност на Министерството. Освен тоа сите наведени прашања регулирани во овие одредби се предвидени и се во надлежност на Генералштабот на Армијата (член 25 став 2 и 26 став 2 од Законот) на кој начин се разводнува и комплицира командувањето со Армијата.
Понатаму во иницијативата се наведува дека членот 25 став 2 од Законот во делот “Министерство за одбрана” не се во согласност со членовите 8 став 1 алинеите 3 и 4; член 51; член 79 став 2 и член 96 од Уставот, затоа што за сите прашања од член 25 став 2 одлучува односно се во надлежност на претседателот на Републиката, а не на Министерството за одбрана.
Одредбата од член 26 точка 20 од Законот е насогласна со Уставот, затоа што Генералштабот не може да ги донесува прописите наведени во оваа одредба, туку тоа може да го прави само претседателот на Републиката како врховен командант на вооружените сили.
Со оспорената одредба од член 70 став 2 од Законот се повредува член 8 став 1 алинеја 3; член 9; член 51 и член 28 од Уставот, затоа што на питомецот на Воената академија на кој по било кој основ му е прекинато школувањето не му се смета во служење на воениот рок првата година на школување, за разлика од лицата кои се на стручно оспособувањее и усовршување за воена струка, а на кое ќе му биде прекинато стручното оспособување пред истекот на девете месеци ќе се упати на доослужување на воен рок.
Одредбата од член 132 од Законот не е во согласност со наведените уставни одредби затоа што прво Министерството за одбрана не врши обучување на резервниот состав туку тоа го прави Армијата, и второ затоа што Здружението на граѓани на воени старешини не може да постои имајќи го предвид член 20 став 4 од Уставот.
Членот 136 став 2 и 3 и членот 137 став 3 од Законот за одбрана не биле во согласност со член 79 став 2 од Уставот затоа што министерот за одбрана нема одговорност пред претседателот на Републиката и не може со закон да биде овластен да донесува прописи.
3. Судот на седницата утврди дека членот 19 од Законот за одбрана е поместен во Глава III од Законот, во насловот “надлежност на органите на државната власт” односно поднасловот “раководење со одбраната”.
Во овој член се утврдени надлежностите на Владата во остварувањето на одбраната.
Во оспорената точка 11 е предвидено дека Владата “наредува употреба на полицијата во воена состојба како поддршка на Армијата”.
Според член 28 од Уставот одбраната на Република Македонија е право и должност на секој граѓанин.
Остварувањето на ова право и должност се уредува со закон.
Според член 122 од Уставот вооружените сили на Република Македонија го штитат територијалниот интегритет и независноста на Републиката.
Во член 124 став 1 е предвидено дека воена состојба настапува кога претстои непосредна воена опасност од напад врз Републиката или кога Републиката е нападната или и е објавена војна.
Според член 126 од Уставот при постоење на воена или вонредна состојба Владата во согласност со Уставот и со закон донесува уредби со законска сила.
Поаѓајќи од поставениот уставен концепт за одбрана на Република Македонија, одбраната се организира како систем на одбрана на независноста, те риторијалниот интегритет и суверенитетот што ја остваруваат граѓаните, органите на државната власт и вооружените сили.
Во рамките на уставниот концепт за дефинирање на ингеренциите на државните органи, односно во рамките на ингеренциите на Владата на Република Македонија како носител на извршната власт која своите права и должности ги врши врз основа на Уставот и законите од посебно значење е овластувањето на Владата при постоење на воена или вонредна состојба.
Имајќи го предвид наведеното Судот смета дека предвиденото законско решение Владата да нареди употреба на полицијата во воена состојба како поддршка на Армијата се должи на фактот што секоја држава во случај на потреба го ангажира целокупниот вооружен потенцијал со кој располага, давајќи му чисто војнички задачи. Ваквото решение е во согласност и со меѓународната правна дефиниција за вооружените сили.
Од друга страна, пак, согласно Законот за внатрешни работи, полицијата го претставува униформираниот дел кој е соодветно опремен и вооружен и може соодветно да биде употребен во извршување на борбените задачи како составен дел на Армијата.
Со оглед на изнесеното, а поаѓајќи од наведените уставни одредби за положбата и улогата на Владата во воена состојба и Законот за внатрешни работи, Судот смета дека оспорената одредба не е во несогласност со Уставот имајќи предвид дека остварувањето на одбранбената функција на Републиката не може да се замисли без нејзино одговорно исполнување од страна на сите нејзини субјекти.
4. Исто така Судот утврди дека во членот 20 од Законот покрај другите надлежности на Министерството за одбрана во остварување на одбраната е предвидено дека Министерството:
13)”предлага организација и формација на Армијата”,
15. “да организира и спроведува мобилизација на Армијата”,
16. “врши контрола и оценување на борбената готовност на Армијата”
17. “донесува годишен план за вежбовна активност на Армијата”,
19) “произведува во поголем ?ин воени старешини офицери”,
20. “поставува, унапредува и разрешува воени старешини на должност за кои е предвиден чин од мајор во полковник”,
Според член 8 став 1 алинеја 3 и 4 од Уставот, владеењето на правото и поделбата на државната власт на законодавна, извршна и судска се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Македонија.
Согласно член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и законот. Секој е должен да го почитува Уставот и законите.
Според член 79 став 2 од Уставот, претседателот на Републиката е врховен командант на вооружените сили на Македонија.
Со член 96 од Уставот се уредува дека органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите и за својата работа се одговорни на Владата.
Со Законот за одбрана се утврдени надлежностите на органите на државната власт во областа на одбраната, во која смисла и на претседателот на Република Македонија и врховен командант на Армијата и Министерството за одбрана. Притоа, конкретно се наведени ингеренциите на овие органи што се однесуваат на планирањето, организацијата, опремувањето, развојот и подготвувањето на Армијата и спроведувањето на утврдените планови.
Тргнувај?и од анализа на содржината на наведените уставни и законски одредби јасно произлегува дека надлежностите на оргнаите на државната власт во одбраната на Република Македонија се конкретно утврдени и се во зависност од местото и улогата на секој одделен орган во системот на организацијата на државната вл аст утврден во Уставот. Во таа смисла, вршењето на работите од страна на Министерството за одбрана што се однесуваат на планирањето, организацијата, опремувањето, развојот и подготвувањето на Армијата на Република Македонија и спроведувањето на утврдените планови, се работи што тој орган ги врши како орган на државната управа и со таквите управни ингеренции не се навлегува во уставните и законските ингеренции што ги имаат другите органи на државната власт, во конкретниот случај на претседателот на Републиката како врховен командант на вооружените сили на Македонија, поради што Судот оцени дека член 20 точките 13, 15, 16, 17, 19 и 20 од Законот не се во несогласност со наведените уставни одредби.
5. Понатаму Судот утврди дека во член 25 став 2 од Законот е предвидено дека во извршувањето на работата од став 1 на овој член Генералштабот на Армијата му предлага на Министерството за одбрана организација и формација на Армијата, употреба на Армијата, мерки за зголемување на борбената готовност на Армијата, годишен финансиски план на Армијата, годишна програма и друго.
Имајќи ја предвид уста вната одредба од член 122 став 2 од Уставот според која одбраната на Републиката се уредува со закон, Законот за одбрана извршил јасно разграничување на надлежностите на Министерството за одбрана и Генералштабот на Армијата. Имено Генралштабот на Армијата е независно стручно тело во состав на Министерството за одбрана за прашања кои се однесуваат на Армијата. Генералштабот претставува значаен орган во рамките на Министерството за одбрана при што Законот ја определил неговата правна положба и институционална подреденост.
Со оглед на ваквата поставеност на Генералштабот во состав на Министерството за одбрана како независно стручно тело Судот смета дека со оспорената одредба од став 2 на член 25 во делот “на Министерството за одбрана” според која во извршувањето на оперативните и стручни работи за организирање, подготвување и командување со Армијата, Генералштабот на Армијата му предлага на Министерството за одбрана одредени активности, не се доведуваат во прашање законските надлежности на претседателот на Републиката како врховен командант на вооружените сили, поради што не може да се постави прашањето за нејзината согласност со Уставот.
6. Судот исто така утврди дека во член 26 од Законот се утврдени надлежностите на Генералштабот на Армијата а кои се однесуваат на оперативни и стручни работи за организација, подготвување и командување со Армијата.
Во оспорената точка 20 од ?лен 26 е предвидено дека Генералштабот на Армијата, покрај другото, “донесува стручни правила и упатства што се однесуваат на употребата на единиците на Армијата, внатрешниот ред и односите во вршење на службата во Армијата и други стручни правила и упатства од значење за работата на Армијата”.
Генералштабот на Армијата е стручно тело во состав на Министерството за одбрана чија функција може да се определи како збир на задачи во врска со извршувањето на оперативно-плански работи во областа на изградбата, подготвувањето и употребата на вооружените сили во согласност со воените цели кои ги дефинира цивилната власт во државата.
Имајќи ја предвид определбата на законодавецот дека Генералштабот како највисока воена институција за основа ја има оперативната функ ција односно подготвувањето на оперативните сили за војување, Судот смета дека со оспорената одредба од член 26 точка 20 според која генералштабот донесува стручни правила и упатства што се однесуваат на употребата на единиците на Армијата, внатрешен ред и односите во вршењето на службата и други стру?ни правила и упатства од значење за работата во Армијата не се доведуваат во прашање уставните и законските овластувања на Претседателот на Републиката како врховен командант на вооружените сили да донесува о дредени подзаконски акти, туку напротив наведеното овластување значи операционализација на низа законски одредби за стручна, правилна и рационална употреба на единиците на Армијата, поради што наведената одредба не е во несогласност со наведените уставни одредби.
7. Понатаму на седницата Судот утврди дека во членот 70 од Законот е предвидено дека времето што питомецот на Воената академија че го помине на Воената академија се смета како служење на воен рок.
Во оспорениот став 2 е предвидено дека “на питомецот на Воената академија на кој по било кој основ му е прекинато школувањето не му се смета во служење на воениот рок првата година на школување во Воената академија”.
Во членовите 2, 3 и 4 од Законот за одбрана е предвидено дека во остварувањето на одбраната на Републиката, граѓаните, покрај другото, се должни да ја извршат воената обврска која се состои од регрутна обврска на служење на воениот рок и обврска на служење во резервниот состав.
Суштинското значење на обврската за служење на воениот рок произлегува од основната цел а тоа е оспособување на воените обврзници за користење и употреба на вооружувањето и на воената техника заради нивно евентуално учество во вооружената борба.
Воениот рок го претставува времето кое воениот обврзник го минува во воена служба заедно со постојаниот старешински кадар во вооружените сили.
Во членовите 62-69 од Законот за одбрана се регулирани прашањата кои се однесуваат на упатување на регрутите на служење на воениот рок како и ослободување од обврската за служење на воениот рок.
Прашањето на школувањето на питомците на Воената академија е уредено со Законот за воена академија, според кој студиите на Академијата за стекнување на VIII1 степен на стручна подготовка се организираат како редовни студии и траат четири години. По завршување на студиите на Воената академија се смета дека лицето го отслужил воениот рок.
Имајќи го предвид Законот за одбраната како и Законот за воена академија, Судот смета дека право е на законодавецот да утврди кое време, односно кој период на питомецот на воената академија кој го прекинал школувањето ќе му го признае односно нема да го признае како време на служење на воениот рок.
Од друга страна, пак, Судот смета дека овие лица не се доведени во нееднаква положба со лицата кои се на стручно оспособување и усовршување за воени старешини кое усовршување трае 9 месеци, а кои доколку го прекинат стручното усовршување ќе се упатат на доотслужување на воениот рок имајќи предвид дека тие не се нао?аат во еднаква правна положба односно немаат еднаков статус.
Со оглед на наведеното Судот смета дека оспорениот член 70 став 2 од Законот не е во несогласност со Уставот.
8. Судот исто така утврди дека во членот 132 од Законот е предвидено дека во остварувањето на обуката за одбрана на ре зервниот состав на Армијата, Министерството за одбрана може да соработува со здружение на граѓани на воени старешини.
Според член 4 од Законот за одбрана воената обврска на граѓаните, покрај другото се состои и од обврска за служење во резервниот состав.
Обврската за служење во резервниот состав има за цел континуирано одржување на нужното ниво на војничката способност на воените обврзници заради нивно полесно и поефикасно активирање на воената должност во случај на потреба.
Начинот на остварувањето на оваа обврска може да биде различно и да се остварува во различни установи (армијата, полицијата, во образовните институции, единиците и штабовите на цивилната заштита, претпријатија, јавните установи и друго) оваа обврска најчесто се операционализира преку учество во вежбовни активности и форми на обука за остварување на наведените цели. Министерството за одбрана согласно оспорената одредба од член 132 од Законот може да соработува со здружение на граѓани на воени старешини во кое членуваат искусни и стручни лица од областа на одбраната кои со своите знаења и вештини придонесуваат за обука на резервниот состав.
При тоа ваквата соработка не треба да се толкува дека Министерството за одбрана спротивно на член 20 став 4 од Уставот соработува со полу воени и воени здруженија што не им припаѓаат на вооружените сили на Република Македонија.
9. Понатаму Судот утврди дека оспорениот член 136 став 2 и 3 и 137 став 2 од Законот за одбрана е поместен во Глава ЏИ “Разузнавање, контраразузнавање, спречување и откривање на кривични дела и заштита на силите и тајните податоци во одбраната”.
Имено со членовите 133, 134, 135 се утврдени мерките, активностите и постапката што ги превземаат овластените службени лица во Министерството за одбрана кои ги определува министерот за извршување на задачите од оваа свера..
Овие службени лица според член 136 став 1 од Законот имаат легитимација.
Во оспорениот став 2 на член 136 е предвидено дека образецот на легитимациите и начинот на нејзиното издавање ги пропишува министерот за одбрана.
Во оспорениот став 3 е предвидено дека поблиски прописи за остварување на работите од член 133, 134 и 135 донесува министерот за одбрана.
Во членот 135 од Законот е предвидено кои мерки и активности ги превземаат овла стените службени лица на Министерството за одбрана определени од министерот за одбрана во спречување и откривање на кривични дела во воените единици и установи на простори на кои логоруваат воени единици или се изведуваат вежбовни активности на Армијата како и во објекти и зони што ќе ги определи Владата.
Во извршувањето на работите од став 1 на член 135 од Законот учествуваат и овластени лица на воената полиција кои ги определува министерот за одбрана.
Во членот 137 став 1 од Законот се утврдени мерки и активности што се превземаат за заштита на воените единици и установи на простори на кои логоруваат воените единици или се изведуваат воени активности на Армијата како и во кои зони и објекти што ќе ги определи Владата.
Работите од став 1 на овој член ги врши Воената полиција.
Во оспорениот член 137 став 3 од Законот е предвидено дека поблиски прописи за работата на Воената полиција донесува министерот за одбрана.
Според член 91 алинеја 5 од Уставот Владата на Република Македонија, помеѓу другото, донесува уредби и други прописи за извршување на законите, а согласно член 96 од Уставот органите на државната управа работите од својата надлежност ги вршат самостојно врз основа и во рамките на Уставот и законите.
Во Законот за организација и работа на органите на државната управа е утврдено дека министерот донесува правилник, наредби, упатства, планови, програми и други видови акти за извршување на законите и другите прописи кога за тоа е овластен со закон (член 55 став 1) и дека со овие акти не може за граѓаните и другите правни лица да се утврдуваат права и обврски ниту да се пропишува надлежноста на други органи (член 61 став 1).
Имајќи ги предвид наведените уставни и законски одредби како содржина на оспорените членови 136 став 2 и 3 и член 137 став 2 а кои се однесуваат на овластувањето на министерот да го пропишува образецот на легитимацијата и начинот на нејзиното издавање за овластените службени лица, да донесува поблиски прописи за остварување на работите од членовите 133, 134 и 1 35 од Законот, како и овластување на министерот да донесува поблиски прописи за работа на Воената полиција Судот смета дека утврдените овластувања на министерот за одбрана се во насока исклучиво на разработка на законските одредби со кои тие се утврдени и со дадените овластувања не се задир а во надлежноста на претседателот на Републиката како врховен командант на вооружените сили утврдени во член 79 став 2 од Уставот, поради што оспорените членови не се во несогласност со Уставот.
10. Со оглед на изнесеното Судот одлучи како во точката 1 од ова решение.
11. Ова решение Судот го донесе во состав од претседателот на Судот д-р Тодор Џунов и судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, Олга Лазова, д-р Стојмен Михајловски, д-р Милан Недков, д-р Јован Проевски, Бесим Селими и д-р Јосиф Талевски.
У.бр.15/2002
18 декември 2002 година
С к о п ј е
лк

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република
Македонија
д-р Тодор Џунов