120/1998-0-0

Уставниот суд на Република Македонија, врз основа на член 110 од Уставот на Република Македонија и членовите 11 и 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.70/92), на седницата одржана на 23 и 24 декември 1998 година, донесе

1. СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на член 2, член 9 став 1 точките 5 и 6, член 11 став 1 во делот “на денот на влегување во сила на овој закон”, член 22 став 2, член 23, член 28 став 1 во делот “и ако со тоа не се нарушува градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието” и став 2, член 29, член 34 став 2 во делот “и на нив не се пресметува камата” и член 38 од Законот за денационализација (“Службен весник на Република Македонија” бр.20/98).

2. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на член 3 став 2 во делот “ако постоењето на заканата и присилбата се докаже во судска постапка”, член 4 став 1 во делот “освен за дела на воени злосторства”, член 9 став 1 точка 1 во делот “и други објекти на комунална инфраструктура” и точките 2 и 4 и член 32 од Законот означен во точката 1 од ова решение.

3. Здружението за заштита на интересите на сопствениците на одземените имоти – Скопје, на Уставниот суд на Република Македонија му поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување уставноста на член 2 во целина и посебно точка 6 на овој член во делот “(освен одредбите кои се однесуваат на градежното земјиште)”, член 9 став 1 точка 1 во делот “објекти на комунална инфраструктура” и точките 2, 4, 5 и 6, член 11 став 1 во делот “на денот на влегување во сила на овој закон”, член 22 став 2, член 23, член 28 став 1 во делот “и ако со тоа не се нарушува градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието” и став 2, член 29, член 32, член 34 став 2 и член 38 од Законот означен во точката 1 од ова решение, а на подготвителната седница по предметот одржана на 26 ноември 1998 година, иницијативата беше проширена и на член 3 став 2 во делот “ако постоењето на заканата и присилбата се докаже во судска постапка” и на член 4 став 1 во делот “освен за дела на воени злосторства” од Законот.

Иницијативата беше поднесена затоа што со оспорената одредба на член 2 од Законот се наведувале само осум закони и други прописи по кои се враќа одземениот имот, а целосно ги исклучувал граѓаните на кои што имотот им бил одземен по други закони и прописи, доведувајќи ги на тој начин граѓаните на кои им е одземен имотот во нерамноправна положба и тоа на граѓани на кои што се враќа имотот и на граѓани на кои што не им се враќа одземениот имот, што не било во согласност со член 9 став 2 од Уставот. Имено, според подносителот на иницијативата, не било озаконето враќањето на имотот кој бил одземен во корист на државата и со други бројни прописи. Сите закони и другите прописи по кои што е одземен имотот во однос на поранешните сопственици имале исто дејство кое се состоело во одземање на имотот противно на нивната волја и се темелеле на иста идеолошка премисла и цел – експропријација на експропријаторите.

Со оспорената одредба на член 2 точка 6 во делот “освен одредбите кои се однесуваат на градежното земјиште” се рехабилитирал Законот за национализација на наемните згради и градежното земјиште во делот на одредбите за градежното земјиште, со што всушност тие одредби станувале позитивен пропис за насилно одземање на градежно земјиште што било во сопственост на граѓаните, што не било во согласност со член 52 став 4 и другите одредби од Уставот. Имено, оспорената одредба била нејасна дали ги конвалидира односно остава во сила одредбите со кои не се враќа национализираното градежно земјиште, дали воведува повратно дејство на друг закон спротивен на постојниот уставен поредок, особено ако се имало предвид дека со Законот за трансформација на претпријатијата со општествен капитал (член 6 став 2 од овој закон) на поранешните сопственици на градежното земјиште им се обезбедува правото на враќање на одземеното земјиште со донесување на решение за денационализација. Ова веќе утврдено право на враќање на градежното земјиште, според подносителот на иницијативата, со оспорената одредба се елиминирало на штета на поранешните сопственици иако со поранешен закон (ЗТПОК) тоа право било обезбедено.

Член 3 став 2 од Законот се оспорува од аспект на можноста за докажување дека одземениот имот како подарок е отстапен со изјава на волја дадена под закана и присилба, а член 4 став 1 од Законот во делот “освен за дела на воени злосторства”, од аспект на исклучувањето на враќањето на конфискуваниот имот на воените злосторници, со што наследниците на веќе еднаш репресираните воени злосторници уште еднаш се казнувале и дефинитивно им се одземал имотот на нивните предци, со што се повредувал уставниот принцип за еднаквост на граѓаните.

Со оспорената одредба на член 9 став 1 од Законот, во делот на точка 1 што се однесува на објектите на комуналната инфраструктура, подносителот на иницијативата смета дека изразот “комунална инфраструктура” не бил дефиниран по својата суштина и не можел да има смисла и значење на јавен интерес за да може да се ограничува сопственоста, поради што, овој дел од одредбата не била во согласност со член 30 став 1 и 3 од Уставот.

Со оспорената точка 2 од овој член на Законот се уредувало да не се враќа во сопственост имот на кој право на сопственост стекнало друго физичко или правно лице со правно дело или одлука на надлежен орган, што не било во согласност, како со поранешните прописи, така и со член 30 став 1 и 3 од Уставот. Имено, според подносителот на иницијативата, одземениот имот со присилни прописи како сопственост на државата а потоа даден на управување односно на користење на правни лица или на други организации не можел да се оттуѓува со правни дела или со одлука на надлежен орган, дотолку повеќе што правните лица и другите организации како и управните и другите органи немале право на сопственост, односно немале право на располагање и не можеле да го оттуѓуваат имотот, така што не било можно на таков имот друго физичко или правно лице да стекне сопственост.

Со оспорената точка 4 од член 9 став 1 на Законот се утврдувало да не се враќа во сопственост имот кој се користи и е во функција за потребите на одбраната и безбедноста на Република Македонија, што не било во согласност со член 30 став 3 од Уставот. Имено, јавниот интерес требало да биде прецизиран со закон, а не да допушта службеникот во органот на управата по свое наоѓање да утврдува што е, а што не е јавен интерес.

Со оспорената точка 5 од овој член на Законот се утврдувало да не се враќа сопственоста на имот даден на државата под концесија, без да бил утврден јавен интерес и без концесијата да преставува јавен интерес, со што се ограничувало правото на сопственост, што не било во согласност со член 30 став 3 од Уставот.

Со оспорената точка 6 од овој член на Законот, исто така се ограничувало правото на сопственост, бидејќи за да не се враќа во сопственост бил доволен фактот што таков имот го користи јавна установа без да за тоа посебно се утврди јавен интерес, што не било во согласност со член 30 став 3 од Уставот, а имајќи предвид дека на овој начин се уредувало прашањето и за имотот што се користел пред донесување на овој закон, се востановувало повратно дејство, што не било во согласност и со член 52 став 4 од Уставот.

Со член 11 став 1 во делот “на денот на влегување во сила на овој закон”, се исклучувало правото на наследниците што такво својство добиле по влегување во сила на Законот, без оглед на тоа што рокот за поднесување на барањето за враќање на имотот односно плаќање на надомест е утврден на три односно на пет години, што не било во согласност со член 30 став 1 од Уставот.

Со одредбата на член 22 став 2 од Законот спротивно на волјата на сопственикот се востановувала сосопственост, со што се ограничувало правото на сопственост, што не било во согласност со член 30 од Уставот.

Со оспорената одредба на член 23 од Законот се ограничувала сопственоста заради постоење на “носител на право на користење” што не било ниту можело да биде јавен интерес, а граѓаните – интересенти за враќање на имотот се ставале во нерамноправна положба во зависност од тоа дали во станбените згради односно становите има “носител на право на користење”, што не било во согласност со член 9 став 2 и член 30 од Уставот.

Со член 28 став 1 во делот “и ако со тоа не се нарушува градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието” и став 2 од Законот се давало можност градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието да се третира како јавен интерес за одземање односно ограничување на сопственоста, што не било во согласност со член 30 од Уставот.

Со оспорената одредба на член 29 од Законот не се давала можност да се враќа одземен имот што се наоѓа во претпријатие под стечај, како и за имот кој се наоѓал во претпријатие на кое е спроведен стечај, иако тој имот не бил на претпријатието и како таков тој имот не влегувал во стечајната маса со што се ограничувала сопственоста, а воедно на поранешниот сопственик според Законот за трансформација на претпријатијата со општествен капитал му биле признати излачните права за кои оспорената одредба не водела сметка, што не било во согласност со член 30 став 3 и член 52 став 4 од Уставот.

Со оспорената одредба на член 32 од Законот се уредувало надоместот да се дава во вид на обврзници, што не било случај со законите со кои имотот е одземан и за кој се уредувало да се плаќа во пари, што значело дека оваа одредба востановувала повратно дејство, што не било во согласност со член 52 став 4 од Уставот.

Со оспорената одредба на член 34 став 2 од Законот се исклучувало правото на камата за издадените обврзници со што се ограничувало правото на сопственост, а со оглед на рокот за издавање на обврзниците надоместот бил неправичен, што не било во согласност со член 30 став 3 и 4 од Уставот.

Конечно, со оспорената одредба на член 38 од Законот се ограничувал надоместот за кој на сопствениците според законите за аграрна реформа, за национализација и другите прописи немало такво ограничување, што значело дека сопствениците на кои им се одземени имотите веќе се стекнале со право на надомест без никакво ограничување, што не било во согласност со член 52 став 4 од Уставот. Покрај тоа, ограничувањата од оваа оспорена одредба ги ставала граѓаните во нерамноправна положба со другите граѓани сопственици на одземените имоти на кои што надоместот им се плаќа без ограничувања, што не било во согласност и со член 9 став 2 од Уставот.

4. Судот на седницата утврди дека според член 2 од Законот за денационализација, предмет на денационализација е имотот одземен по 2 август 1944 година врз основа на следниве закони и други прописи:

1. Закон за аграрна реформа и колонизација (“Службен лист на ДФЈ” бр.64/45) и толкувањето на Законот (“Службен лист на ФНРЈ” бр.16/46), Закон за потврда и измените на Законот за аграрна реформа и колонизација (“Службен лист на ФНРЈ” бр.24/46) и Закон за аграрната реформа и колонизација на територијата на Федерална Македонија (“Службен весник на ФМ” бр.25/45, “Службен весник на НРМ” бр.11/46, 3/48, 10/49, 32/57 и “Службен весник на СРМ” бр.15/65);

2. Основен закон за постапување со експроприраните и конфискуваните шумски поседи (“Службен весник на ФНРЈ” бр.61/46) и Закон за регулирање теретите укнижени на недвижностите што преминале во сопственост на државата врз основа на Законот за аграрна реформа и колонизација и Основниот закон за постапување со експроприраните и конфискуваните шумски поседи (“Службен лист на ФНРЈ” бр.106/47);

3. Закон за национализација на приватните стопански претпријатија (“Службен лист на ФНРЈ” бр.98/46 и 35/48) и задолжителните толкувања на Законот (“Службен лист на ФНРЈ” бр.63/48 и 27/53);

4. Закон за уредување сопственоста на земјишните поседи на сточарите кои се занимаваат со номадско сточарење, во врска со спроведувањето на аграрната реформа (“Службен весник на НРМ” бр.4/46) и Закон за национализација на големите сточни поседи (“Службен весник на НРМ” бр.11/48);

5. Закон за селско-стопанскиот земјиштен фонд на општонародниот имот и за доделување земја на селско-стопанските организации (“Службен лист на ФНРЈ” бр.22/53, 52/53, 4/57 и 46/62 и “Службен лист на СФРЈ” бр.10/65) и Закон за максимумот на обработлива земја што се остава на семејни задруги и земјоделски домаќинства на подрачјето на Социјалистичка Република Македонија (“Службен весник на СРМ” бр.16/65);

6. Резолуција за осигурување на условите за проширување на станбениот фонд по градовите и градските општини (“Службен лист на ФНРЈ” бр.23/53), Закон за национализација на наемните згради и градежното земјиште (освен одредбите кои се однесуваат на градежното земјиште) (“Службен лист на ФНРЈ” бр.52/58) и задолжителните толкувања на Законот (“Службен лист на ФНРЈ” бр.24/59, 24/61 и 1/63);

7. Закон за промет со земјишта и згради (“Службен лист на ФНРЈ” бр.26/54, 19/55 и “Службен лист на СФРЈ” бр.15/65 и 53/69) и Закон за промет со земјишта и згради (“Службен весник на СРМ” бр.36/75, 41/75, 10/79 и 51/88) во однос на имотот што државата го одзела над дозволениот максимум и

8. Закон за деловните згради и деловните простории (“Службен весник на СРМ” бр.36/75) во однос на имотот што државата го одзела над дозволениот максимум.

Според член 3 став 2 од Законот, предмет на денационализација е и имотот: отстапен со изјава на волја дадена под закана и присилба и тоа за земјиште до денот на влегувањето во сила на прописите за аграрна реформа и колонизација, за стопанските објекти до денот на влегувањето во сила на прописите за национализација на приватните стопански претпријатија и за згради и делови од згради до денот на влегувањето во сила на прописите за национализација на наемните згради и градежното земјиште, ако постоењето на заканата и присилбата се докаже во судска постапка.

Според член 4 став 1 од Законот, одредбите на овој закон се применуваат и кога имотот е одземен со конфискација изречена за казниви дела до влегувањето во сила на Кривичниот законик (“Службен лист на ФНРЈ” бр.13/51), освен за дела на воени злосторства.

Според член 9 став 1 од Законот, не се враќа во сопственост, а се дава надомест за:

1. имот кој по одземањето според закон станал добро во општа употреба и тоа: јавни плоштади, улици, сообраќајници, паркови, јавно-сообраќајни површини и други објекти на комунална инфраструктура;
2. имот на кој до денот на влегувањето во сила на овој закон право на сопственост стекнало друго физичко или правно лице со правно дело или одлука на надлежен орган;
3. национализиран сточен фонд (стада овци, кози, крупен добиток и друг сточен фонд);
4. имот кој се користи и е во функција за потребите на одбраната и безбедноста на Република Македонија;
5. имот даден од државата под концесија и
6. имот што се користи во јавно здравствените установи и установи за социјална и детска заштита и државното образование (училишта, амбуланти и болници).

Со член 11 став 1 од Законот се уредува дека право да поднесе барање за денационализација има поранешниот сопственик, односно лицата кои се негови наследници на денот на влегувањето во сила на овој закон, според прописите за наследување (барател).

Според член 22 став 2 од Законот, кога се враќа во сопственост земјоделско земјиште, шуми, шумско земјиште, пасишта и утрини во состав на комплекси се стекнува право на сосопственост врз земјиштето со државата.

Со член 23 став 1 од Законот се уредува дека се враќаат во сопственост станбени згради и станови во кои не живеат носители на право на користење, како и станбени згради и станови во кои живеат носители на право на користење, а кои имаат станбена зграда или стан во сопственост, со денот на влегување во сила на овој закон, а според ставот 2 од овој член на Законот, станбени згради и станови во кои живеат носители на право на користење, а немаат станбена зграда или стан во сопственост не се враќаат во сопственост, а поранешните сопственици имаат право на надомест според одредбите на овој закон.

Според член 28 став 1 од Законот, кога не е извршена трансформација на претпријатие со општествен капитал се враќа во сопственост недвижност или друго средство за кое е поднесено барање за денационализација, ако во времето на поднесувањето на барањето претпријатието располага со нив и ако со тоа не се нарушува градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието. Според став 2 од овој член, дали се нарушува градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието од ставот 1 на овој член е претходно прашање кое се разрешува во посебна постапка меѓу барателот за денационализација и претпријатието, договорно или во случај на спор пред надлежен суд.

Со член 29 од Законот се уредува дека за одземен имот што се наоѓа во претпријатие под стечај, како и за имот кој се наоѓал во претпријатие на кое е спроведен стечај, на барателот му припаѓа надомест согласно со членот 31 став 2 на овој закон (односно дека надоместот ќе се определува според состојбата на имотот во моментот на одземањето, согласно со Уредбата на Владата).

Според член 32 од Законот, надоместот се дава во вид на обврзници.

Со член 34 став 2 од Законот се уредува дека обврзниците гласат во ДЕМ и на нив не се пресметува камата.

Според член 38 од Законот, кога надоместот се зема во обврзници од серија “Б” во тој случај надоместувањето ќе се врши во висина од 60% од утврдениот износ на надомест, но не повеќе од денарска противвредност од 100.000 ДЕМ.

5. Според член 9 став 2 од Уставот граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Со член 30 став 1 од Уставот се гарантира правото на сопственост и правото на наследување. Според ставот 2, сопственоста создава права и обврски и треба да служи за добро на поединецот и на заедницата, според ставот 3, никому не може да му биде одземена или ограничена сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон, а според став 4 од овој член на Уставот, во случај на експропријација на сопственоста, или во случај на ограничување на сопственоста, се гарантира правичен надомест кој не може да биде понизок од пазарната вредност.

Според член 52 став 4 од Уставот, законите и другите прописи не можат да имаат повратно дејство, освен по исклучок, во случаи кога тоа е поповолно за граѓаните.

Уставот на Република Македонија по својата суштина и карактер е граѓански устав. Основните слободи и права на човекот и граѓанинот признати во меѓународното право и утврдени со Уставот, правната заштита на сопственоста и почитувањето на општо прифатените норми на меѓународното право се едни од темелните вредности на уставниот проедок на Република Македонија. На овие основи, како едно од основните права на човекот и граѓанинот на кое му припаѓа челното место во сферата на економските права е правото на сопственост. Како индивидуално право, правото на сопственост ја претпоставува приватната сопственост. Содржината на правото на сопственост и неговата гаранција е јасно поставена со член 30 од Уставот. Како од овој член, така и од целината на Уставот, недвосмислено произлегува дека новиот уставен поредок и општеството што се гради на тие темели, почива и се изградува врз основите на приватната сопственост. Општествената сопственост како темел на поранешниот уставно-правен поредок, Уставот не ја предвидува, па според тоа, ниту ја заштитува, туку напротив, со Уставниот закон за спроведување на Уставот на Република Македонија налага нејзино трансформирање. Имено, со член 7 алинеја 5 од Уставниот закон се определува најдоцна во рок од шест месеци од денот на прогласувањсето на Уставот ќе се донесе закон за начинот на трансформацијата на општествената сопственост. Со донесувањето на Законот за трансформација на претпријатијата со општествен капитал, Законот за трансформација на претпријатијата и задругите со општествен капитал кои стопанисуваат со земјоделско земјиште, Законот за продажба на деловните згради и деловните простории, Законот за продажба на становите во општествена сопственост, законите со кои се уредува посебната заштита на добрата од општ интерес за Републиката и други закони, се остварува процесот на трансформација на општествената сопственост во други облици на сопственост, главно во приватна сопственост. Во таа смисла, денационализацијата сватена како процес на враќањето во сопственост на имот, односно давање надомест за имот одземен во корист на државата, законодавецот го третира во контекст на трансформацијата односно приватизацијата на општествената сопственост, заштитувајќи ги директно или индиректно правата на поранешните сопственици, а самиот начин, услови и постапка на овој процес ги уредува со Законот за денационализација.

Со донесувањето на Уставот и неговата операционализација со законите со кои започна и се остварува процесот на трансформација (приватизација) на општествената сопственост, а особено со донесувањето на Законот за денационализација, на поранешните сопственици и нивните наследници им е признано правото на сопственост. Имено, правниот основ по кој државата беше сопственик на одземените имоти, веќе е престанат со денот на влегување во сила на Уставните амандмани на Уставот на СР Македонија од 1990 година, кога се ставени вон сила последните т.н. “присилни прописи”, односно доколку бил одземен имот подоцна тоа се смета дека е во согласност со јавниот интерес, а особено со донесувањето на Законот за денационализација. Со овој закон, државата всушност ја исполни својата уставна обврска за признавање на правото на сопственост на поранешните сопственици.

Тргнувајќи од напред наведените уставни основи, а имајќи ја предвид содржината на оспорената одредба на член 2 од Законот, според која, според мислењето на Судот, селективно се приоѓа кон определување на предметот на денационализација, при што, не се опфаќаат сите прописи со кои присилно е одземен имотот, граѓаните може да ги доведе во нерамноправна положба и тоа на граѓани на кои им се враќа и на граѓани на кои не им се враќа одземениот имот. Всушност, преку таквиот приод во оценката за враќање на одземениот имот се повредува уставниот принцип на еднаквост на граѓаните пред Уставот и законите, поради што се постави прашањето за согласноста на член 2 од Законот со член 9 став 2 од Уставот.

Понатаму, тргнувајќи од истите основи а имајќи ја предвид содржината на член 9 став 1 точките 5 и 6 од Законот, според која не се враќа во сопственост, а се дава надомест за имот даден од државата под концесија и имот што се користи во јавно здравствените уставнои и установи за социјална и детска заштита и државното образование (училишта, амбуланти и болници), според мислењето на Судот, ваквата определба не ја содржи потребата од претходно утврдување на јавен интерес, или, пак, истиот прешироко го поставува надминувајќи ги неговите димензии одредени со Уставот. Имено јавниот интерес е во тесна корелација со терминот општ интерес и претпоставува јасно определулвање на корпусот на објектите врз кои може да се воспостави еден таков однос. Тој интерес не може да се опфати само со еден закон, а неговото утврдување кога се во прашање објекти, треба јасно да ги определи објектите по својата природа кои што бараат остварување на право врз таквите објекти од поширок круг правни субјекти или други корисници. Понатаму, мора јасно да се согледа поради што таквите објекти го имаат таквиот карактер. Тоа може да биде и конкретен објект, но може и да се глобализира на низа објекти или таквиот интерес да се утврди по вид. Поаѓајќи од тоа и движејки се во уставните рамки во однос на јавниот интерес, како да произлегува заклучок дека со определбата да не се враќа во сопственост, туку да се дава надомест за имот кој е во јавна функција без посебно утврдување на јавниот интерес, како што е во одредбите на член 9 став 1 точките 5 и 6 од Законот, се ограничува правото на сопственост, поради што се постави прашањето за согласноста на овие одредби со член 30 од Уставот.

Исто така, тргнувајќи од содржината на наведените уставни одредби, а имајќи ја предвид содржината на член 11 став 1 во делот “на денот на влегување во сила на овој закон”, според мислењето на Судот, на овој начин како да се исклучува правото на наследниците што таквото својство го добиле по влегувањето во сила на Законот, без оглед на тоа што рокот за поднесување на барањето за враќање на имотот односно плаќање на надоместот е утврден на три односно на пет години, со што се повредува правото на наследување, поради што се постави прашањето за согласноста на оваа одредба со член 30 став 1 од Уставот.

Тргнувајќи од содржината на член 30 од Уставот, а имајќи ја предвид содржината на оспорената одредба на член 22 став 2 од Законот, според мислењето на Судот, востановувањето на категоријата сосопственост без согласност на сопственикот и без претходно утврдување на јавен интерес, би можело да се ограничат правата што произлегуваат од сопственоста, а со оглед на еднаквата положба на сосопствениците во управувањето со сосопственоста да се мајоризира волјата на еден од сосопствениците, со што се намалува или губи целта за востановување на сосопственоста, поради што се постави прашањето за согласноста на член 22 став 2 од Законот со член 30 од Уставот.

Понатаму, тргнувајќи од уставните одредби во однос на еднаквоста на граѓаните и гаранција на правото на сопственост, како и од содржината на оспорената одредба на член 23 од Законот, според мислењето на Судот, востановувањето на категоријата носител на право на користење во станбена зграда или стан во сопственост е ново право, со елементи на облигационен, а не стварно правен однос, без појасна одредливост на неговата правна природа. Имено, за да може да постои право на користење или право на закупнина претпоставка е да постои правото на сопственост. Со ново востановеното право на носител на користење на право во туѓа сопственост, како рецидив на станарското право, се изведува право на штета на правото на сопственост, при што, не се заштитува сопственоста, туку интереси на лица кои таквата сопственост ја користеле по други основи. Според тоа, одделни реални состојби кои настанале во текот на користењето на одземениот имот не можат да бидат правна основа за востановување на категорија носител на право на користење на станови во туѓа сопственост (се едно дали државна, општествена или приватна) и така востановената категорија да биде главно мерило за враќање или невраќање на таквиот имот. Таквата категорија не е и не може да претставува јавен интерес, ниту пак, граѓаните како поранешни сопственици можат да се стават во положба нивните права да зависат и да бидат различни во зависност од тоа дали во станбените згради односно станови има “носител на право на користење”. Врз основа на тоа, со оспорената одредба на член 23 од Законот како да се ограничува сопственоста и правата што од неа произлегуваат, а граѓаните се ставаат во нееднаква положба, поради што се постави прашањето за согласноста на таа одредба од Законот со член 9 став 2 и член 30 од Уставот.

Тргнувајќи од содржината на член 30 од Уставот, а имајќи ја предвид содржината на оспорениот дел на став 1 и целината на став 2 на член 28 од Законот, според мислењето на Судот, давањето можност градежната, техничката и технолошката целина на претпријатието да се третира како јавен интерес за одземање односно ограничување на сопственоста, односно од таквото својство да зависи враќањето во сопственост на недвижност или друго средство, може да значи одземање и ограничување на сопственоста, поради што го постави прашањето за согласноста на оваа одредба со член 30 од Уставот.

Исто така, тргнувајќи од содржината на член 30 став 3 и член 52 став 4 од Уставот, а имајќи ја предвид содржината на член 29 од Законот, според мислењето на Судот, со недавањето можност да се враќа одземен имот што се наоѓа во претпријатие под стечај, како и за имот кој се наоѓал во претпријатие на кое е спроведен стечај иако имотот не бил во сопстеност на претпријатието и неможел да влезе во стечајната маса и со непризнавањето на т.н. излачни права со друг закон како да се ограничува сопственоста и се востановува повратно дејство на штета на граѓаните, поради што се постави прашањето за согласноста на овој член од Законот со член 30 став 3 и член 52 став 4 од Уставот.

Според мислењето на Судот, поаѓајки од тоа дека каматата е споредно право на облигационен однос и таа како цена на капиталот е финансиски инструмент за остварување на главното т.е. сопственичкиот однос, таа не може да биде исклучена од тој однос. Според тоа, произлегува дека со неплаќањето на камата за издадени обврзници, уште повеке што каматата се плаќа на веке издадени обврзници односно на веке признато право на надомест, се ограничуваат правата што произлегуваат од сопственоста, а со оглед на рокот на издавање на обврзниците и нивното ефектирање, надоместот се обезвреднува и тој станува неправичен. Според тоа, тргнувајќи од содржината на член 30 од Уставот, а имајќи ја предвид содржината на член 34 став 2 во делот “и на нив не се пресметува камата”, пред Судот се постави прашањето за согласноста на овој дел од одредбата со член 30 од Уставот.

Тргнувајќи од содржината на член 9 став 2 од Уставот, а имајќи ја предвид содржината на член 38 од Законот, според мислењето на Судот, од определбата за ограничување на надоместот во проценти и неговото лимитирање на одреден износ, како што е во конкретниот случај на 100.000 ДЕМ, произлегува заклучок дека граѓаните заинтересирани за враќање на имотите се ставаат во нерамноправна положба со другите граѓани сопственици на одземените имоти на кои надоместот им се платил или ќе се плати без ограничувања, поради што се постави прашањето за согласноста на оваа одредба од Законот со член 9 став 2 од Уставот.

6. Тргнувајќи од содржината на оспорениот дел на одредбата на член 3 став 2 од Законот, според мислењето на Судот, тешко би можело да и се приговори на одредбата од аспект на тоа што бара судска постапка во докажувањето на т.н. принуден подарок. Можноста од докажување, од аспект пак, на временската дистанца, исто така, претставува поблем, меѓутоа, спротивното решение, би водело во друга крајност, да му се поверува на давателот на принудниот подарок евентуално само на неговата изјава, што не исклучува злоупотреби во практиката. Во секој случај, овде се работи за добро или лошо решение, но не и со решение со кое се ограничува правото на сопственост, дотолку повеке што од оспорената одредба произлегува дека принудниот подарок е предмет на денационализација. Со оглед на наведеното, пред Судот не се постави прашањето за согласноста на член 3 став 2 во делот “ако постоењето на заканата и присилбата се докаже во судска постапка” од Законот со одредбите на Уставот.

Исто така, тргнувајќи од содржината на оспорениот дел од одредбата на член 4 став 1 од Законот, според мислењето на Судот, во основа се работи за фактички прашања дали некое лице е прогласено за воен злосторник, дали на таквото лице му е одземен имотот со конфискација и слично, и чии консеквенци се уредуваат во друга постапка, за кои Судот не е надлежен да одлучува. Исто така, дали решението во оспорениот дел е добро или лошо не може да биде предмет на оценка, туку на негова примена. Меѓутоа, Судот анализирајќи ја оспорената одредба и од аспект на тоа што примената на одредбите за имотот одземен со конфискација ги исклучува делата на воените злосторства, оцени дека, тогаш кога одземениот имот потекнува и е резултат на дела на воени злосторства, во никој случај, не може да се постави прашање за заштита на имотните интереси на наследниците на таквиот имот, поради што не се постави прашањето за согласноста на оспорениот дел од оваа одредба со членовите 9 и 30 од Уставот.

Тргнувајќи од содржината на оспорените одредби на член 9 став 1 точка 1 во делот “и други објекти на комунална инфраструктура” и точките 2 и 4, според кои не се враќа во сопственост а се дава надомест за имот кој по одземањето според закон станал добро во општа употреба, меѓу кои и објекти на комунална инфраструктура, имот на кој до денот на влегување во сила на овој закон право на сопственост стекнало друго физичко или
правно лице со правно дело или одлука на надлежен орган и имот кој се користи и е во функција за потребите на одбраната и безбедноста на Република Македонија, според мислењето на Судот, преку определбата содржана во овие одредби не се ограничува сопственоста и правата што од неа произлегуваат и не се повредува принципот на еднаквост на граѓаните. Имено, во однос на оспорениот дел на точката 1 од став 1 на членот 9 од Законот, законодавецот не се впуштил во определување на терминот “комунална инфраструктура” со оглед на тоа што во членовите 3 и 8 од Законот за комунални дејности, се наброени објектите на комуналната инфраструктура и таксативно се наброени комуналните дејности, така што нивната природа како добро во општа употреба не е спорна. Во однос на имотот на кој право на сопственост стекнало друго физичко или правно лице со правно дело или одлука на надлежен орган, исто така, правниот промет на таквиот имот се одвивал според постојните закони, а национализираниот имот во функција на одбраната и безбедноста, оценка на законодавецот е таквиот имот да биде предмет на плаќање, а не предмет на враќање на поранешните сопственици и на најцелесообразен начин да продолжи оптималното функционирање и задоволување на овие јавни потреби, за кои има основ во член 30 од Уставот. Врз основа на наведеното, Судот оцени дека со овие оспорени одредби не се повредува гаранцијата на правото на сопственост вон уставно утврдените рамки, поради што не го постави прашањето за согласноста на член 9 став 1 точка 1 во делот “и други објекти на комунална инфраструктура” и точките 2 и 4 од Законот со член 30 од Уставот.

Тргнувајки од содржината на оспорената одредба на член 32 од Законот, според која надоместот се дава во вид на обврзници, како и од причините за нејзиното оспорување дека со оваа одредба се востановувало повратно дејство, според мислењето на Судот, определувањето на надоместот според Законот за денационализација е ново право и нов пристап, имајки предвид дека присилните прописи го изгубиле своето значење односно тие не се применуваат во целост, па според тоа, и во делот на надоместот. Со оглед на тоа, оспорената одредба не востановува повратно дејство што е по неповолно за граѓаните, поради што не се постави прашањето за нејзината согласност со член 52 став 4 од Уставот.

7. Врз основа на изнесеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.

8. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот д-р Милан Недков и судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, Олга Лазова, д-р Стојмен Михајловски, д-р Јован Проевски, Бесим Селими, д-р Јосиф Талевски и д-р Тодор Џунов. (У.бр. 120/98)