103/2000-0-0

Ustavniot sud na Republika Makedonija, vrz osnova na člen 110 od Ustavot na Republika Makedonija i člen 71 alineja 1 od Delovnikot na Ustavniot sud na Republika Makedonija (“Služben vesnik na Republika Makedonija” br.70/92), na sednicata održana na 15 noemvri 2000 godina, donese

1. НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување уставноста на Законот за наиинот и постапката на исплатување на депонираните девизни влогови на грараните на Република Македонија (“Слућбен весник на Република Македонија” бр.32/2000).

2. Д-р Александар Богдановски од Струга, на Уставниот суд на Република Македонија, му поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување уставноста на Законот ознаиен во тоиката 1 на ова рељение. Како прииина за поведување постапка за оценување уставноста на Законот во иницијативата се наведува неисполнувањето на обврската на Народната банка на Југославија, односно на бивљата федерација, сега на гаранција преземена од Република Македонија за исплата на депонираните девизни љтедни влогови на грараните депонирани во Народната банка на Југославија. Подносителот посебно инсистира на неуставност на Законот поради висината на каматата љто се пресметува на љтедните влогови, а која со овој закон е утврдена 2% годиљно, како и на наиинот на пресметување на каматата, исто утврден со овој закон. Имено, каматата од 2% годиљно била помала од каматата на љтедните влогови по видување, односно со Законот била воспоставена дискриминација померу старо (заробени девизи) и ново девизно љтедење. До 18 јуни 1986 година сите
банки во бивљата СФРЈ на девизните љтедни влогови исплажале поголема камата од земјите од каде потекнува соодветната валута, а по тоа, според Самоуправната спогодба на банките за политиката на каматните стапки, која сеуљте била во сила, за сите љтедни влогови се исплатувала демицилна камата. Мерутоа, од 1 јануари 1996 година каматата на старото девизно љтедење (“заробени” девизи) била намалена со љто грараните се доведени во нерамноправна полоћба, а за сметка на тоа дрћавата незаконски се богатела. Банката за промена на висината на каматата била долћна да го извести љтедаиот и доколку не се согласува со пропиљаната камата да си го подигне влогот, но на грараните ваква моћност не им била дадена.

Грараните со овој вид на љтедни влогови биле ољтетени и заради тоа љто определената камата 2% се исплажала во текот десет години со по две рати годиљно, со 2 години грејс период или вкупно 12 години.

На грараните со љтедни влогови за кои Република Македонија ја презела гаранцијата им била нанесена неправда и поради тоа љто со Законот за персонален данок на доход каматата на љтедните влогови се оданоиувала со 23%. Спротивно на ваквото законско рељение во љтедните книљки била внесена клаузула дека девизните љтедни влогови и каматата биле ослободени од сите даноци и придонеси.

И на крајот подносителот на иницијативата покренува уљте едно суљтинско праљање во врска со Законот, а тоа е “само по лиино барање на љтедаиот може државата да му издаде обврзници и со нив да располата како знае и умее, тоа е негово лиино право и слобода да на таков наиин господари со неговите девизи”. И во врска со тоа љтедната книљка требала да остане документ за љтедаиот од каде же се исплажал љтедниот влог до последната париина единица, со други зборови влогот да не се заменува со обврзници, односно само на лиино барање на љтедаиот да му се издадат обврзници.

3. Судот на седницата утврди дека со оспорениот закон се уредува наиинот и постапката на исплатување на депонираните девизни влогови на грараните по кои гарант е Република Македонија.

Под депонирани девизни влогови на грараните по кои гарант е Република Македонија се подразбираат девизните љтедни влогови и девизните сметки на грараните (девизни љтедни влогови) кои банките со состојба на 1 јануари 1995 година ги искнижија од своето книговодство согласно со иленовите 4 и 5 од Законот за санација и реконструирање на дел од банките во Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија” бр.14/95, 17/96, 36/97 и 20/98) и истите ги водат во посебно книговодство (илен 2 став 1).

Банките ја утврдуваат состојбата на сите девизни љтедни влогови и применуваат камата заклуино со 30 април 2000 година и вака утврдената состојба ја деноминираат во ЕВРО, според средните курсеви на соодветните валути од курсната листа на Народната банка на Република Макеоднија љто ваћат на 30 април 2000 година (илен 3).

Според илен 4 од Законот девизните љтедни влогови од илен 3 на овој закон, кој износ е до 50 ЕВРА, на грараните им се исплатуваат поинувајжи од 1 мај 2000 година.

Од останатите девизни љтедни влогови ииј износ е над 50 ЕВРА, на грараните им се исплатува еднократно по 3% од висината на секоја љтедна партија запоинувајжи од 1 јули 2000 година.

На износот од став 2 на овој илен се пресметува и исплатува камата од 1% годиљно за период од 1 мај 2000 година до 30 јуни 2000 година.

Во иленот 5 од Законот е предвидено дека исплатите по основите од илен 4 на овој закон се врљат во денари по средниот курс на ЕВРО од курсната листа на Народната банка на Република Македонија љто ваћи на денот на исплатата, а според ставот 2, правото од илен 4 на овој закон грараните моћат да го остварат до 30 ноември 2000 година.

Според илен 7 од Законот девизните љтедни влогови кои грараните не ги подигнале во рокот утврден во иленот 5 став 2 на овој закон, од 1 декември 2000 година се тарансформираат во денарски љтедни влогови по видување кај банките од илен 2 на овој закон (банките кај кои се водат девизните љтедни влогови на грараните). Трансформирањето на девизните во денарски љтедни влогови се врљи по средниот курс на ЕВРО од курсната листа на Народната банка на Република Македонија љто ваћи на 30 ноември 2000 година.

За трансформираните девизни љтедни влогови во денарски, Република Македонија на банките им пренесува денарски средства, врз основа на договор љто го склуиува министерот за финансии со банките.

Во иленот 8 од Законот е предвидено дека за износот на девизните љтедни влогови намалени за исплатите од илен 4 на овој закон, Република Македонија издава обврзници, а според иленот 10 обврзниците од илен 8 на овој закон се издаваат во нематеријализиран облик, гласат на име и во ЕВРО и се неогранииено преносливи. Номиналната вредност на обврзниците се отплатува во 20 полугодиљни рати на 1 април и 1 октомври, а првата рата за отплата пристигнува на 1 април 2002 година.

Според илен 11 од Законот номиналната вредност на обврзниците е износот на девизниот љтеден влог со пресметана камата до 30 април 2000 година намален за исплатите од илен 4 на овој закон. На номиналната вредност на обврзниците, според илен 12 од овој закон, се пресметува камата во висина од 2% годиљно запоинувајжи од 1 мај 2000 година.

Отплата на каматата се врљи два пати годиљно на 1 април и 1 октомври, а запоинувајжи од 1 април 2001 година.

Отплатата на обврзниците, според илен 13 од овој закон, се врљи во денарска противвредност според средниот курс на ЕВРО од курсната листа на Народната банка на Република Македонија љто ваћи на денот на исплатата на обврзниците, а најмногу во рок од 30 дена од денот на пристигнувањето. По истекот на овој рок же се применува средниот курс на Народната банка на Република Македонија љто ваћи на денот на пристигнување на обврзниците, а во иленот 14 е предвидено дека средствата за исплата на девизните љтедни влогови од иленовите 4 и 5 на овој закон и за исплата на обврзниците ги обезбедува Република Македонија.

Според иленот 15, издадените обврзници согласно со овој закон имаат еднаков третман со сите други обврски на Република Македонија.

Во иленот 16 е предвидено дека банките износот на девизните љтедни влогови од илен 9 на овој закон (состојбата на девизните љтедни влогови) ги искнићуваат и го пренесуваат во форма на електроснки запис кај овластената институција од илен 24 на овој закон (љто же ја овласти Владата) за водење на регистарот на обврзниците во нематеријализиран облик.

По изврљениот пренос на електронскиот запис од став 1 на овој илен банката е должна по барање на сопственикот во љтедната книљка да го внесе износот љто се пренесува кај овластената институција.

Обврзниците се сметаат за издадени, а грараните се стекнуваат со сопственост на обврзниците од моментот на уписот на истите кај овластената институција.

Овластената институција издава потврда за состојбата на износот на обврзниците врз оснвоа на девизните љтедни влогови.

По изврљениот упис на износот на девизните љтедни влогови во обврзници кај овластената институција, правата љто произлегуваат врз основа на девизните љтедни книљки се гаснат.

Понатаму, Законот уредува праљања љто се однесуваат на користење на обврзниците во номинална вредност, дека побарувањата на грараните врз основа на обврзниците не застаруваат, дека приходите врз оснвоа на нив не се оданоиуваат, за тргувањето со овие обврзници, за тајноста на податоците, за сопственоста на обврзниците и дека отплатата на обврските врз основа на обврзници ја врљи овластената институција со која министерот за финансии склуиува договор.

4. Согласно илен 8 алинеја 3 и 6 од Уставот на Република Македонија, темелни вредности на уставниот поредок на Република Македонија се владеење на правото и правната заљтита на сопственоста.

Со илен 30 од Уставот се гарантира правото на сопственост и правото на наследување. Според ставот 2 на овој илен, сопственоста создава права и обврски и треба да слући за добро на поединецот и на заедницата, а според ставот 3 на овој илен, никому не моћат да му бидат одземени или огранииени сопственоста и правата кои произлегуваат од неа, освен кога се работи за јавен интерес утврден со закон.

Според илен 68 алинеја 2 од Уставот, Собранието на Република Македонија донесува закони и дава автентиино толкување на законите.

Во иленот 60 став 2 од Уставот е предвидено дека Народната банка е самостојна и одговорна за стабилноста на валутата, монетарната политика и опљтата ликвидност на плаќањата во Републиката и кон странство.

Уставот не содрћи поблиски определби за содржината на јавниот интерес и според мислењето на Судот, право е на Собранието, во зависност од неговата оценка во секој конкретен слуиај да го утврди постоењето на јавниот интерес за огранииување, односно одземање на сопственоста. Во таа смислаСобранието е овластено одржувањето на опљта ликвидност на Републиката да го утврди како јавен интерес и врз таа основа да пропиље огранииување на сопственоста и во сверата на располагањето со девизите на кои се однесува Законот за гаранција на Република Македонија за депонираните девизни влогови и за обезбедување на средства и наиин на исплата на депонираните девизни влогови. Од истите прииини со оспорениот закон Собранието го уредил наиинот и постапката на исплатување на депонираните девизни влогови на грараните по кои гарант е Република Македонија.

Тргнувајжи од ваквото сважање на јавниот интерес и опљтата ликвидност на државата, обврските на државата за плажање во државата и странство, особно од нејзината финансиска мож за обезбедување на средства за оваа намена, не моће да му се приговори на оспорениот закон љто го пропиљал наиинот и постапката за исплата на депонираните девизни влогови. Имено, Република Македонија пред да се склуии договорот или договорите со другите републики за правното наследство на СФРЈ и мерусебните односи во смисла на Уставниот закон за спроведување на Уставот на Република Македонија како рамноправен наследник на СФРЈ со законот за гаранција на Република Македедонија за депонираните девизни влогови на грараните и за обезбедување на средства и наиин за исплата на депонираните девизни влогови на грараните (“Службен весник на Република Македонија” бр.31/93), ја презема гаранцијата за депонираните девизни влогови на грараните во Народната банка на Југославија, со состојба 27 април 1992 година, односно до менеторното осамостојува
ње на Републиката. Според тоа, со овој закон Република Македонија го уреди наиинот на изврљување на обврските љто како сукцесор на бивљата СФРЈ ги презеде со преземањето на гаранцијата, љто знаии во изменети околности предизвикани со осамостојувањето на Републиката, а кои не моћеле да се предвидат при склуиувањето на облигационите договори за девизните љтедни влогови. Поради опљтата ликвидност на дрћавата исполнувањето на договорите за депонираните љтедни влогови не е возможно, а со оспорениот закон всуљтност се врљи прилагодување на обврските на државата со новонастанатите околности и моћности на дрћавата.

Според мислењето на Судот не е спорно дека, како со Законот за преземање на гаранцијата, така и со оспорениот закон се врљи огранииување сопственоста на депонираните девизни љтедни влогови, мерутоа со оглед на тоа љто исплатата на депонираните девизни влогови во целина и со пропиљаната камата би се довела во праљање опљтата ликвидност на државата и плажањето на другите обврски на дрћавата во земјата и странство љто несомнено претставува јавен интерес за државата љто е основа за огранииување на сопственоста, Судот оцени дека не моће да се постави праљањето за согласноста на оспорениот закон со илен 8 алинеја 3 и 6 и со илен 30 од Уставот.

Во овој контекст треба да се гледа и трансформирањето на неподигнатите љтедни влогови до 30 ноември 2000 година, од 1 декември 2000 година во денарски љтедни влогови по видување кај банките по средниот курс на ЕВРО од курсната листа на Народната банка на Македонија љто ваћи на 30 ноември 2000 година. Ова уљте повеже љто Република Македонија на банките им пренесува денарски средства. Според мислењето на Судот, со преземањето на гаранцијата за депонираните девизни влогови Републиката со нивните сопственици влегла во долћниико доверителски односи, па според тоа може да издаде обврзници (хартија од вредност) со кои дрћавата се обврзува дека на сопственикот на обврзницата во рати ќе му го исплати на определен ден износот на номиналната вредност на обврзницата и каматата. Според тоа со издавањето на обврзниците и определената камата од 2% за депонираните љтедни влогови, како и нивното пресметување по средниот курс на ЕВРО-то од курсната листа на Народната банка на Македонија не се обезвреднуваат депонираните љт
едни влогови, па според тоа Судот оцени дека и од овој аспект не моће да се постави праљањето за согласноста на оспорениот закон со наведените одредби од Уставот.

Не е спорно дека каматата на депонираните девизни влогови е 2% за разлика на влоговите од т.н. ново девизно љтедење или домицилната камата која се допиљуваље со претходниот закон. Мерутоа, домицилната камата се пресметуваље согласно методологијата утврдена во Одлуката за Методологијата за утврдување на каматните стапки на депонираното девизно љтедење спрема каматите на земјите на домицилните валути, а на новото девизно љтедење ја утврдуваат банките затоа љто таа претставува деловна политика на банката.

Со оспорениот закон каматната стапка на обврзниците е утврдена на 2% при љто дрћавата тргнала од нејзините материјални можности. И ако банките во рамките на својата деловна политика се овластени да ја утврдуваат каматната стапка, тогаљ несомнено дека дрћавата која обезбедува средства за исплата на депонираните девизни влогови моће со Законот да ја утврди каматата.

Според мислењето на Судот не може да се постави праљањето за еднаквост на грараните во сверата на девизното љтедење од прииини љто правниот рећим на девизните влогови на грараните до моментот на осамостојувањето на Републиката е уреден на поинаков наиин од правниот рећим на девизните влогови на кои се однесува Законот за девизно работење. Имено, грараните-девизни љтедаии до критиината дата се наораат во разлиина правна полоћба од девизните љтедаии во постојниот систем.

Љто се однесува до наводот во иницијативата дека љтедната книљка требало да остане како документ за љтедаиот од каде же се исплажа последната париина единица и на тој наиин располага со неговите девизи, Судот утврди дека согласно илен 16 од оспорениот закон девизните љтедни книљки остануваат кај љтедаиите, но со издавањето на обврзниците грараните се стекнуваат со сопственост на обврзниците од моментот на уписот во регистарот на долгороини хартии од вредност. Со други зборови правото на сопственост на девизниот љтеден влог се заменува со друг вид на сопственост – сопственост на обврзници и врз нив се применуваат прописите за хартии од вредност, а не прописите за љтедни влогови.

Исто така, не е основан наводот во иницијативата дека сопствениците на депонираните девизни влогови плажаат персонален данок на камата како за другите девизни влогови од прииина љто согласно илен 18 од оспорениот закон, приходите од обврзниците не се оданоиуваат.

Врз основа на изнесеното Судот одлуии како во тоиката 1 од ова рељение.

5. Ова рељение Судот го донесе со мнозинство гласови во состав од претседателот на Судот Д-р Тодор Џунов, судиите Бахри Исљами, д-р Никола Крлески, Олга Лазова, д-р Стојмен Михајловски, д-р Милан Недков. д-р Јован Проевски, Бесим Селими и д-р Јосиф Талевски.

У.бр.103/2000
15 ноември 2000 год.
С к о п ј е
сд/.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република
Македонија
Д-р Тодор Џунов