У.бр.124/2024

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.124/2024
Скопје, 10.07.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав д-р Дарко Костадиновски, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска,  д-р Осман Кадриу, Добрила Кацарска, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 10 јули 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на член 19 став 2 во делот „како и друг начин на стекнување на недвижности со и без надоместок меѓу правни и физички лица“ од Законот за даноците на имот („Службен весник на Република Македонија“ бр.61/2004, 92/2007, 102/2008, 35/2011, 53/2011, 84/2012, 188/2013, 154/2015, 192/2015, 23/2016 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.96/2019,151/2021 и 153/2023).

Образложение
I

Оливер Давидовски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за оценување на уставноста на дел од член 19 став 2 од Законот означен во диспозитивот на ова решение.

Според подносителот на иницијативата, оспорениот дел од одредбата е спротивен на член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот.

Имено, под поимот „промет на недвижности“ пред сè треба да се подразбира т.н. деривативно стекнување на правото на сопственост на недвижен имот за разлика од оригинерното или она стекнување кај кое правото на сопственост се изведува од правото на сопственост од претходникот. Поточно, правото на сопственост од претходникот преминува на стекнувачот, токму како што определил член 19 став 2 од Законот, каде под промет на недвижности во смисла на овој закон се смета и преносот без или со надоместок, односно прометот недвосмислено е процес на размена.

За подносителот на иницијативата спорно е додавањето на делот „како и друг начин на стекнување на недвижности со или без надоместок меѓу правни и физички лица“ од причина што е нејасен, непрецизен, конфузен и како таков остава место за различно толкување со што се противи на правната сигурност и начелото на владеење на правото, бидејќи останува нејасно што се подразбира под „друг начин на стекнување недвижност“.

Подносителот поставува прашање дали под поимот „друг начин на стекнување“ секогаш се смета промет, односно размена бидејќи тоа е и целта на оданочувањето или пак станува збор за право на сопственост што не настанало на овие начини бидејќи праксата покажува дека и кога нема промет даночниот орган применувајќи го оспорениот дел од одредбата би можел да утврди својство на „промет“ и без никаков „проблем“ да засмета данок. Според него, за да настане промет неминовно е да има изјава на волја на правниот претходник, односно правно дело насочено кон промена или престанок на граѓанско-правниот однос. Во таа смисла се посочува на член 552-а ставови 3 и 4 од Законот за трговските друштва во кој се уредува ситуацијата на бришење на трговските друштва кои оставиле недвижен имот, односно дека самиот процес на пренос на недвижноста настанува врз основа на наведениот закон. Во вакви случаи имотот се враќа кај содружниците кои се основачи на друштвото, но истите се оданочуваат врз основа на оспорениот дел од член 19 став 2 од Законот со давање на својство на „продавач“ на бришаното друштво, а на основачите давање на својство на „купувачи“ иако во случајот нема никаков промет на недвижноста.

Во наведената смисла подносителот на иницијативата смета дека останува спорно дали како друг начин на стекнување на недвижност се смета само прометот настанат врз основа на изразена волја на учесникот или пак може да се подразбере и стекнување со право на сопственост врз основа на закон и кога не постои правно дело и правно изразена волја.

Од наведеното, според подносителот на иницијативата, не би требало да има сомнение дека оспорениот дел е правно нејасен, не докрај утврден термин од каде не треба да постои во еден даночен закон којшто треба да биде многу прецизен со јасно утврдени норми. Оспорениот дел остава можност за различно толкување и арбитрарно постапување и се противи на начелото на владеење на правото и правната сигурност на граѓаните.

Врз основа на сето наведено, подносителот на иницијативата предлага Судот да поведе постапка за оцена на уставноста, а потоа да го укине оспорениот дел. Воедно, се предлага Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечните акти или дејствија што се преземаат врз основа на оспорениот дел од законската одредба.

II

На седницата Судот утврди дека член 19 од Законот е со наслов „ Предмет на оданочување“.

Во став 1 од одредбата е предвидено дека на остварениот промет на недвижности се плаќа данок на промет на недвижности.

Според ставот 2 од член 19 од Законот под промет на недвижности, во смисла на овој закон, се смета преносот со и без надоместок на правото на сопственост, како и друг начин на стекнување на недвижности со и без надоместок меѓу правни и физички лица.

Под промет на недвижности не се смета физичката делба на недвижниот имот како што определува став 3 од член 19 од Законот за даноците на имот.

Од ставот 2 на член 19 од Законот се оспорува делот „ како и друг начин на стекнување на недвижности со и без надоместок меѓу правни и физички лица “.

III

Според член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Во член 33 од Уставот е утврдена должност за граѓаните да плаќаат данок и други јавни давачки и да учествуваат во намирувањето на јавните расходи на начин утврден со закон, од каде законодавецот има уставно овластување и право соодветно да го уреди одделниот вид на данок, според вид, субјекти кои подлежат на даночна обврска, предмет на оданочување, даночни ослободувања и слично. Притоа законодавецот треба да води сметка за почитување на сите уставни начела и особено на начелото на владеење на правото кое бара јасно, прецизно нормирање без простор за различно толкување, а со тоа и за различна примена.

Во конкретниот случај, оспорениот дел од член 19 став 2 од Законот е позициониран во вториот дел од Законот со наслов „Даноци на имот“ и поднасловот „3.Данок на промет на недвижности“ во кој поданаслов се содржани членовите 19 до 25.

Инаку, член 1 од Законот за даноците на имот го уредува начинот на оданочување на следните три видови даноци на имот: данок на имот, данок на наследство и подарок и данок на промет на недвижности.

Во ставот 1 од член 19 од Законот е содржано општо правило според кое на остварениот промет на недвижности се плаќа данок на промет на недвижности. Ставот 2 од одредбата појаснува што се подразбира под промет на недвижности, во смисла на овој закон, а тоа е преносот со и без надоместок на правото на сопственост, како и друг начин на стекнување на недвижности со и без надоместок меѓу правни и физички лица. Според ставот 3 од одредбата, како генерална определба на законодавецот, физичката делба на недвижен имот не се смета за промет на недвижности.

Членовите 23 и 24 од Законот определуваат кога ќе се смета дека настанала даночната обврска, но, исто така, од нивната содржина може да се заклучи дека прометот на недвижноста и преносот на недвижноста се поврзани и со други дополнителни елементи од значење за настанување на оваа законска обврска.

Така, во член 23 став 1 од Законот е определено дека даночната обврска на данокот на промет на недвижности настанува со денот на склучувањето на договорот за пренос на правото на сопственост на недвижности, односно на замена на недвижностите.

Ако не е склучен полноважен договор, во смисла на одредбата од ставот 1 на овој член, даночната обврска настанува на денот кога купувачот, односно учесникот во замената, стапил во посед на недвижноста, според ставот 2 од член 23 од Законот.

Во став 3 од член 23 од Законот е определено ако пренос на правото на сопственост се врши врз основа на одлука на судот или друг државен орган, даночната обврска настанува на денот на правосилноста на таа одлука.

Кога се врши пренос на правото на сопственост на градежни објекти кои се во градба, даночната обврска настанува на денот на предавањето на објектот на купувачот, како што определува ставот 4 од одредбата.

Во случаите кога договорот за промет на недвижноста или одлуката на судот не се пријавени или не се пријавени навремено, даночната обврска настанува на денот на откривањето на извршениот промет, според ставот 5 од член 23 од Законот.

Согласно со член 24 од Законот ако преносот на сопственоста на недвижности се врши врз основа на договор за доживотно издржување, даночната обврска настанува во моментот на смртта на примателот на издржувањето.

Оттаму, освен вообичаените начини на стекнување со сопственост во прометот на недвижности, како што се купопродажбата и размената, законодавецот се определил како промет на недвижности да ги смета и стекнувањето на сопственост врз основа на правосилна судска одлука или одлука на друг орган, потоа предавањето на новоизграден објект на купувачот, стапување во посед кога нема полноважен договор и слично.

Од анализата пак, на член 25 од Законот (кога не се плаќа данок на промет), со примена на принципот argumentum a contario може да се заклучи дека постојат и други начини на стекнување на недвижност, кои би подлежеле на овој данок, но доколку се исполнети одредени законски услови.

На пример, според став 2 од член 25 од Законот, не се плаќа данок на промет кога странско дипломатско, односно конзуларно претставништво го пренесува правото на сопственост на недвижности, под услов на реципроцитет. Кога не е воспоставен реципроцитет, ваков данок се плаќа.

Во став 4 од член 25 од Законот е определено дека данок на промет не се плаќа на прометот на недвижности меѓу државни органи, меѓу државни органи и општините и меѓу општините, односно кога станува збор за промет во кој едно од лицата учесник во прометот не е опфатено во означените (друго правно или физичко лице), данокот се плаќа.

Само вложување во недвижности во капиталот на трговските друштва е ослободено од данок на промет на недвижности, согласно член 25 став 10 од Законот, што не е случај и за отуѓувањето, односно намалувањето на капиталот на трговското друштво.

Исто така, не подлежи на данок на промет на недвижност, согласно став 12 од член 25 од Законот, правната ситуација кога правото на сопственост на недвижност се пренесува на банките како доверители, заради наплата на парично побарување, доколку во рок од три години го продадат стекнатиот имот. По истекот на овој рок, доколку не дојде до продажба данок на промет на недвижност се плаќа.

Од значење за формирање на правното мислење по конкретната проблематика е и член 3 од Законот, според кој данок на имот се плаќа на недвижен имот, освен за оној имот кој е ослободен од плаќање на данок според овој закон, а според член 4, обврзник на данокот на имот е правно и физичко лице сопственик на имотот. Членот 7 од Законот определува дека даночната обврска за данокот на имот настанува со денот на стекнувањето на имотот, издавањето на одобрение за употреба на недвижниот имот од надлежен орган или од денот на отпочнување на користењето на имотот од обврзникот на данокот. Во член 8 од Законот децидно е определено кој орган, односно лице и во кои ситуации не плаќа данок на имот.

Од вака направената анализа и можните начини на ставање во промет на една недвижност, како и од законски определените моменти кога ќе се смета дека настанал преносот на правото на сопственост од едно на друго лице, може да се заклучи дека не секогаш кај засегнатите субјекти постои волја да настане промена по однос на ставањето во промет или пак преносот како што погрешно се тврди во иницијативата. Од низа пак, на законски определени елементи зависи дали таквиот промет и пренос подлежи на даночно оптоварување или пак, на даночно целосно или делумно ослободување. Оттаму, произлегла определбата на законодавецот во оспорениот дел таксативно да не ги наброи сите можни начини на стекнување на недвижност со и без надоместок меѓу правни и физички лица, но во останатата законска материја која ја уредува материјата на даноците на имот и други закони истата да ја прецизира, што според оцена на Судот не е во спротивност со принципот на владеење на правото од член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот.

Ова од причина што оспорениот дел разгледуван како составен дел на член 19 и целината на одредбите од Законот за даноците на имот дава јасна претстава што се подразбира или не се подразбира под поимот начин на стекнување на недвижност.

Имајќи предвид дека материјата за даноците на имот и прометот на недвижности се поврзани со различни дејствија и процеси кои би можеле да доведат до пренос, односно промена на сопственикот на недвижноста, Судот пристапи кон анализа на неколку специфични закони коишто се од значење за оваа проблематика.

Така, во член 187 став 7 од Законот за извршување, кој ја уредува постапката за продажба на недвижност е предвидено дека извршителот, по барање и на товар на купувачот, ќе ја изврши промената на сопственоста откако ќе биде платен данокот на промет и другите трошоци кои ќе произлезат заради промената на сопственоста.

Направената распределба на подвижниот, недвижниот имот и побарувањата кои влегуваат во стечајна маса, согласно член 9 став 8 од Законот за заклучување на стечајните постапки отворени согласно со Законот за присилно порамнување, стечај и ликвидација („Службен весник на Република Македонија“ бр.12/2014) не претставува промет.

Во случај на присоединување, спојување или поделба на трговско друштво, односно преобразба од една во друга форма на друштво, согласно член 32 став 3 од Законот за трговските друштва изјавата од ставот 1 (изјава за вистинитост на податоците и нивна согласност со закон) на овој член, со содржина соодветна на присоединувањето, спојувањето, поделбата, односно на преобразбата од една во друга форма на друштво, ја поднесуваат членовите на органите на управување, управителот, односно на надзорниот одбор, односно контролорот, ако друштвото има орган на надзор, кои ја вршат оваа функција во друштвото што се присоединува и во друштвото кон коешто се врши присоединувањето, во друштвата коишто се спојуваат, во друштвото коешто се дели и во друштвото коешто го прима делот од имотот и од обврските на друштвото што се дели со раздвојување со преземање или со издвојување со преземање, односно во друштвото што се преобразува.

Според член 199 став 3 од Законот за трговските друштва, за пренос на удел по пат на наследство и за прибавување со стекнување на некој имот како целина може со договорот за друштвото да се определи дека наследникот, односно прибавителот е должен уделот да го пренесе на некој од содружниците или на лице кое ќе го определи друштвото и тоа, ако странките не се спогодат поинаку, по цена што одговара на вредноста на уделот според последниот биланс на состојбата. Ако друштвото, во рок од 30 дена, откако сознало за него, не го повика наследникот, односно прибавителот да го пренесе својот удел, обврската за пренос престанува.

Во член 452 став 3 од Законот, кој ги уредува основите за престанок на друштвото е предвидено дека друштвото престанува без спроведување на ликвидација, освен ако во рокот од ставот (рок од 30 дена за приговор на лице кое има правен интерес) на овој член се покаже дека друштвото има имот којшто треба да се подели и побарувања коишто треба да се намират. Во тој случај, се спроведува ликвидација, односно стечајна постапка. Ликвидаторите, на предлог на заинтересираните лица, ги определува судот.

Член 546 став 1 од Законот за трговските друштва определува дека имотот што останува по намирување на обврските спрема доверителите се распределува меѓу содружниците, односно меѓу акционерите и во оваа одредба не е потенцирано дека преносот на сопственоста на останатата недвижност од друштвото кон содружниците нема да претставува промет, како што е потенцирано во член 9 став 8 од Законот за заклучување на стечајните постапки отворени согласно со Законот за присилно порамнување, стечај и ликвидација.

Судот, имајќи пред сè предвид дека согласно со член 33 од Уставот, должноста за плаќање данок и други јавни давачки се утврдува со закон како и фактот дека даночната материја е комплексна правна проблематика, цени дека оспорениот дел од одредбата не ги повредува член 8 став 1 алинеја 3 и член 51 од Уставот. Имено, оспорениот дел анализиран во целина и поврзано со одредбите од Законот за даноците на имот и другите закони кои го третираат прашањето на промет и пренос на недвижности дава јасна уреденост по однос на прашањето дали за конкретен случај треба или не треба да се плати данок на имот и не остава простор за различно толкување и арбитрарно постапување како што неосновано се тврди во иницијативата.

Врз основа на сето погоре изнесено, според Судот не се исполнети условите за донесување решение, согласно со член 27 од Деловникот на Уставниот суд.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
д-р Дарко Костадиновски