У.бр.96/2022 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.96/2022
Скопје, 5 јули 2023 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 алинеја 7 од Уставот на Република Северна Македонија, член 28 алинеја 3 и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија” бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021), на седницата одржана на 5 јули 2023 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на Програмата и Статутот на Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III” – Охрид.

Образложение

Подносителот, адвокат Тони Менкиноски од Адвокатското друштво Менкиноски од Скопје, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на Програмата и Статутот на Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III” – Охрид.

Во наводите од иницијативата се наведува дека Програмата и Статутот на Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III“ од Охрид, се насочени кон насилно уривање на уставниот поредок на Република Северна Македонија, разгорување на национална или верска омраза, нетрпеливост, особено попречување на слободното изразување на националната припадност на македонскиот народ, односно негирање на неговата самобитност, што е во спротивност со член 20 став 3 од Уставот на Република Северна Македонија.

Понатаму, во иницијативата се наведува дека Здружението е регистрирано во Централниот регистар на Република Северна Македонија со називот „Цар Борис III“, а историски факт е дека под водство на цар Борис III, соработник на Адолф Хитлер, Бугарија се придружила на Тројниот фашистички пакт на нацистичка Германија, Италија и Јапонија, а териториите што Бугарија ги добила од нацистичка Германија како награда за вклучување кон Тројниот пакт биле Вардарска Македонија, Егејска Македонија и Тракија.

Исто така, во иницијативата се наведуваат и историски факти, дека монархофашистичкиот режим во Бугарија предводен од цар Борис III извршил депортација на 11.363 Евреи од Македонија, Тракија и југоисточните делови на Србија. Во текот на Втората светска војна од Македонија биле депортирани 7.144 Евреи во логорот на смртта Треблинка од каде што никој не се вратил.

Според подносителот на иницијативата, неспорен е и фактот дека Бугарија ја окупираше Македонија на 19 април 1941 година, на чело со цар Борис III кој донел акт за промена на националноста на македонскиот народ во бугарска. Исто така, негирањето на македонската националност се изразува и од различни институции кои сакаат македонскиот народ да го прикажат како бугарски.

Понатаму, според подносителот на иницијативата, праксата на Европскиот суд за човекови права покажува многубројни случаи во кои негирањето на фашизмот и холокаустот поттикнува омраза и нетолеранција, пример предметот Перинчек против Швајцарија, Гарауди против Франција и Леидју и Исорни против Франција.

Оттука, со Програмата и Статутот на Здружението од аспект на забраните што се утврдени во член 20 став 3 од Уставот, целите кои директно и експлицитно повикуваат на уривање на уставниот поредок или поттикнуваат разгорување на национална омраза и нетрпеливост, како и називот на здружението по историска личност кој бил соработник и дел од фашистичкиот пакт во Втората светска војна, објективно значи насоченост кон она што Уставот не го дозволува.

Согласно наведеното, подносителот бара Судот да поведе постапка за оценување на уставноста на Програмата и Статутот на Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III” од Охрид, како неуставни, бидејќи се повредува Преамбулата и членовите 1, 3, 8 и член 20 став 3 од Уставот, со предлог истите да се поништат.

На седницата Судот утврди дека врз основа на член 16 од Законот за здруженија и фондации, Собранието на основачите на Здружение на граѓани на македонските Бугари „Цар Борис III” на ден 09.11.2021 ја донело Програмата за дејствување на Здружение на граѓани на македонските Бугари „Цар Борис III” од Охрид.

Собранието на Здружението на граѓани на македонските Бугари „Цар Борис III” на седницата одржана на 08.11.2021 година, согласно Законот за здруженија и фондации, го донело и Статутот на Здружението на граѓани на македонските Бугари „Цар Борис III” од Охрид.

Исто така, Судот утврди дека на 17 ноември 2021 година, извршен е упис на Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III” во Централниот регистар на Република Северна Македонија, со седиште на улица „Шар Планина“ бр.2/12 Охрид.

III

Согласно член 110 алинеја 7 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија одлучува за уставноста на програмите и на статутите на политичките партии и на здруженијата на граѓаните.

Според член 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако постојат други процесни пречки за одлучување по иницијативата.

Во претходната постапка по предметот, по извршениот увид во тековната состојба на Централниот регистар на Република Северна Македонија, Судот утврди дека Централниот регистар постапувајќи по пријавата за упис на бришење на Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III”, врз основа на членовите 30 и 41 од Законот за едношалтерски систем („Службен весник на Република Македонија“ бр.84/2005), на ден 04.04.2023 година донесе Решение за бришење на субјектот од единствената база на податоци. Во ова решение, Централниот регистар постапувајќи по службена должност за спроведување на Решението доставено од Министерството за правда, број 08-511/5 од 30.03.2023 година, за бришење на субјектот Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III” Охрид, од единствената база на податоци, како основ за бришење ги наведува неусогласување на името и/или називот, скратеното име, програмата, целите и дејностите согласно член 5 од Законот за изменување и дополнување на Законот за здруженија и фондации („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.3/ 2021 од 16.03.2021 година).

Од утврдената фактичка состојба произлегува дека Здружението за афирмација на културните вредности на македонските Бугари „Цар Борис III” Охрид е избришано од единствената база на податоци на Централниот регистар со што Програмата и Статутот кои се оспорени со иницијативата не се повеќе во правниот поредок. Поради тоа, Судот оцени дека постојат процесни пречки за одлучување по иницијативата и дека се исполнети условите од член 28 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, за отфрлање на иницијативата.

Врз основа на наведеното, Судот, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска\

* * *

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës, dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq Bozaxhieva, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 alineja 7 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 28 alineja 3 dhe neni 71 të Rregullores së Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 5 korrik 2023, miratoi

A K T V E N D I M

REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Programit dhe Statutit të Shoqatës për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” – Ohër.

Arsyetim

Parashtruesi, avokati Toni Menkinoski nga Shoqëria e Avokatëve Menkinoski nga Shkupi, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, dërgoi iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Programit dhe Statutit të Shoqatës për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” – Ohër.

Në pretendimet e iniciativës thuhet se Programi dhe Statuti i Shoqatës për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” nga Ohri kanë për qëllim rrënimin me dhunë të rendit kushtetues të Republikës Maqedonisë së Veriut, duke ndezur urrejtjen nacionale ose fetare, intolerancën, veçanërisht pengimin e shprehjes së lirë të identitetit kombëtar të popullit maqedonas, përkatësisht mohimit të identitetit të tij, që është në kundërshtim me nenin 20 paragrafi 3 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Më tej, në iniciativë thuhet se Shoqata është regjistruar në Regjistrin Qendror të Republikës së Maqedonisë së Veriut me emrin “Car Boris III”, dhe është fakt historik se nën udhëheqjen e Car Boris III, bashkëpunëtor i Adolf Hitlerit, Bullgaria i është bashkangjitur paktit të Trefishtë Fashist të Gjermanisë naziste, Italisë dhe Japonisë, dhe territoret që Bullgaria mori nga Gjermania naziste si shpërblim për anëtarësimin në Paktin e Trefishtë ishin Maqedonia e Vardarit, Maqedonia e Egjeut dhe Trakia.

Gjithashtu, në iniciativë theksohen edhe faktet historike, se regjimi monarko-fashist në Bullgari i udhëhequr nga Car Boris III dëboi 11.363 hebrenj nga Maqedonia, Trakia dhe pjesët juglindore të Serbisë. Gjatë Luftës së Dytë Botërore, 7144 hebrenj u dëbuan nga Maqedonia në kampin e vdekjes në Treblinka, nga ku askush nuk u kthye.

Sipas parashtruesit të iniciativës, është i pakontstueshëm fakti që Bullgaria pushtoi Maqedoninë më 19 prill 1941, me në krye Car Borisit III, i cili miratoi aktin për ndryshimin e kombësisë së popullit maqedonas në bullgar. Po ashtu, mohimi i kombësisë maqedonase shprehet nga institucione të ndryshme që duan ta portretizojnë popullin maqedonas si bullgar.

Për më tepër, sipas parashtruesit të iniciativës, praktika e Gjykatës Evropiane për të Drejtat e Njeriut tregon raste të shumta në të cilat mohimi i fashizmit dhe Holokaustit nxit urrejtje dhe intolerancë, për shembull rasti Perincek kundër Zvicrës, Garaudi kundër Francës dhe Leidju dhe Isorni kundër Francës.

Së këndejmi, me Programin dhe Statutin e Shoqatës nga pikëpamja e ndalimeve të përcaktuara në nenin 20 paragrafi 3 të Kushtetutës, qëllimet që drejtpërsëdrejti dhe në mënyrë eksplicite kërkojnë shembjen e rendit kushtetues ose nxisin urrejtje dhe intolerancë nacionale, si dhe emri i shoqatës sipas historisë së një personi që ka qenë bashkëpunëtor dhe pjesë e paktit fashist në Luftën e Dytë Botërore, objektivisht nënkupton shënjestrimin e asaj që Kushtetuta nuk e lejon.

Në pajtim me sa më sipër, parashtruesi kërkon që Gjykata të inicojë procedurë për vlerësimin e kushtetutshmërisë së Programit dhe Statutit të Shoqatës për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” nga Ohri, si antikushtetues , për shkak se shkelet Preambula dhe nenet 1, 3, 8 dhe neni 20 paragrafi 3 i Kushtetutës, me propozim për anulimin e tyre.

Në seancë, Gjykata konstatoi se në bazë të nenit 16 të Ligjit për shoqata dhe fondacione, Kuvendi i themeluesve të Shoqatës së qytetarëve të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” më 09.11.2021 ka miratuar Programin e veprimit të Shoqatës së qytetarëve të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” nga Ohri.

Kuvendi i Shoqatës së qytetarëve të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” në seancën e mbajtur më 08.11.2021, në pajtim me Ligjin për shoqata dhe fondacione, miratoi Statutin e Shoqatës së qytetarëve të Bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III”. nga Ohri.

Gjithashtu, Gjykata konstatoi se më 17 nëntor 2021, është kryer regjistrim i Shoqatës për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” në Regjistrin Qendror të Republikës së Maqedonisë së Veriut, me seli në rrugën “Sharr Pllanina” nr.2/ 12 Ohër.

III

Në pajtim me nenin 110 alineja 7 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për kushtetutshmërinë e programeve dhe statuteve të partive politike dhe shoqatave të qytetarëve.

Sipas nenit 28 paragrafi 3 i Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese do ta refuzojë iniciativën nëse ka pengesa të tjera procedurale për të vendosur për iniciativën.

Në procedurën e mëparshme lidhur me këtë çështje, pas mbikëqyrjes së gjendjes së vazhdueshme të Regjistrit Qendror të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata ka konstatuar se Regjistri Qendror, duke vepruar sipas fletparaqitjes për regjistrimin e shlyerjes së Shoqatës për afirmimin e Vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III”, bazuar në nenet 30 dhe 41 të Ligjit për sistemin me një sportel (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 84/2005), më 04.04.2023 miratoi Aktvendim për shlyerjen e subjektit nga baza e vetme e të dhënave.Në këtë aktvendim, Regjistri Qendror, duke vepruar sipas detyrës zyrtare për zbatimin e Aktvendimit të dërguar nga Ministria e Drejtësisë, me numër 08-511/5, të datës 30.03.2023, për shlyerjen e subjektit Shoqata për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Car Boris III” Ohër, nga baza e vetme e të dhënave, si bazë për shlyerje theksohet mospërputhshmëria e emrit dhe/ose titullit, emrit të shkurtuar, programit, qëllimet dhe aktivitetet në pajtim me nenin 5 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për asociacione dhe fondacione (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 3/2021 nga 16.03.2021).

Nga gjendja faktike e përcaktuar del se Shoqata për afirmimin e vlerave kulturore të bullgarëve të Maqedonisë “Mbreti Boris III” Ohër është shlyer nga e vetmja bazë e të dhënave të Regjistrit Qendror me çka Programi dhe Statuti të cilat kontestohen me iniciativën, nuk janë më në rendin juridik. Për këtë shkak, Gjykata vlerësoi se ekzistojnë pengesa në proces për të vendosur për iniciativën dhe se janë plotësuar kushtet nga neni 28 alineja 3 nga Regurrorja e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, për refuzimin e iniciativës.

Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut
Dobrilla Kacarska