Врз основа на член 25 став 6 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија (“Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992), по моето гласање против Решението У.бр.48/2011 од 2 ноември 2011 година, го издвојувам и писмено го образложувам следното
ИЗДВОЕНО МИСЛЕЊЕ
Со означеното Решение, Судот одлучи да не поведе постапка за оценување на уставноста на членот 84 став 4 од Законот за енергетика според кој, операторот на преносна мрежа е должен на операторот на системот за пренос на гас да му ги предаде во владение деловите на преносната мрежа неопходни за управување со системот за пренос на денот на правосилноста на одобрението за употреба на соодветните објекти на преносната мрежа.
Во својот генерален заклучок Судот, врз основа на значајна презентација на уставни и законски одреби, оценува дека оспорената одредба претставува ограничување на сопственоста, но дека таквото ограничување е заради остварување на јавен интерес утврден со закон, па затоа тоа е во согласност со член 30 од Уставот.
Се согласувам дека оспорената одредба наметнува ограничување на сопственоста и не оспорувам дека доколку тоа ограничување е неопходно за остварување на јавен интерес утврден со закон, тоа би било допуштено во смисла на член 30 од Уставот. Меѓутоа, не можам да се согласам со мислењето на мнозинството судии дека во случајов може да се идентификува таква неопходност што налага ограничување на така важно уставно право какво што е правото на сопственост. Инсистирам на терминот “неопходност“, затоа што не е доволно да се рече, не пример, дека снабдувањето со природен гас генерално е во јавен интерес, па секоја мерка на ограничување на сопственоста на учесниците во системот е оправдана, туку мора да се покаже дека еден идентификуван јавен интерес може да се оствари токму со ограничување на правото на сопственост.
1. Иако во законот нема експлицитно дефинирање на јавниот интерес во областа на енергетиката, не е спорно дека тој може да се изведе со голема доза на сигурност од одредбите на членот 2 од Законот во кој како една од неговите цели е нагласено обезбедувањето на сигурно, безбедно и квалитетно снабдување на потрошувачите со енергија и енергенти, како и на членот 3 точки 58 и 89 со кои се поставува основата за наметнување обврски на вршителите на регулираните енергетски дејности, како што се преносот и управувањето со системот за пренос на природен гас, заради остварување на јавниот интерес утврден со овој закон, а се однесуваат на сигурноста, вклучувајќи ја и сигурноста на снабдувањето, достапноста на услугата до корисниците во секое време и тн. Овој став го елаборира и Владата во своето мислење по иницијативата, како предлагач на Законот.
Меѓутоа, она што треба да се нотира во врска со овие одредби, особено со член 3 точка 58, е тоа што во нив е имплицирано дека одговорноста и обврските за остварување на јавниот интерес не се концентрирани на еден, туку се однесуваат на сите учесници во гасоводниот систем што вршат регулирана енергетска дејност во рамките на нивниот делокруг. Таквата концепција е очигледна во градењето на систематиката на Законот и во дефинирањето на статусот и улогата на имателите односно операторите на преносните мрежи, како и на операторот на системот за пренос на природен гас.
Во таа смисла, не е спорно, како што се покажува и во Решението, дека операторите на преносната мрежа ја вршат својата дејност со пренесување на природен гас преку преносна мрежа во нивна сопственост или на која имаат право на користење по некој основ, на која и припаѓа и мерно регулациона опрема. Ова имплицира дека сопственоста и вршењето на правата што од неа произлегуваат, особено нејзиното користење, не се пречка операторите на преносните мрежи да ги извршуваат обврските во јавен интерес, односно за непречено функционирање на целокупниот систем. За неисполнувањето на таквите обврски, се разбира, следува соодветна санкција, вклучително и одземање на лиценца.
Оваа импликација целосно се потврдува и реализира во членот 84 став 1, 2 и 3 и во член 85 од Законот во кои се утврдени и разграничени положбата и обврските на операторите на преносните мрежи и на операторот на системот за пренос. Од аспект на спорното прашање во овој предмет, особено треба де се истакне можноста на операторот на системот за пренос да му дава налози на операторот на преносната мрежа за нејзино одржување, како и целината на ставот 3 на член 84 според кој, заради обезбедување на подршка на операторот на системот за пренос во исполнување на неговите надлежности, операторот на преносната мрежа е должен да соработува со операторот на системот и да му ги обезбеди сите неопходни информации и за таа цел е должен: да инсталира и да ги одржува мерните уреди на мерните места од неговата мрежа преку кои природниот гас се прима во или испорачува од преносниот систем; да ги мери количините на природен гас во точките во кои се тој се прима во или испорачува од преносниот систем и да ги доставува податоците од мерењата до операторот на системот за пренос; да им овозможи пристап до мерните уреди на корисниците на преносниот систем и опраторот на преносот, во согласност со овој закон и мрежните правила за пренос; и да ги доставува сите релевантни информации до операторот на системот и останатите оператори на мрежи, во согласност со мрежните правила и правилата на пазарот на природен гас.
Сите овие обврски подразбираат дека мрежата за пренос со сите мерни уреди е во непосредно владение на операторот на преносната мрежа, било да е сопственик, било корисник на мрежата. Апсурдно е операторот на преносната мрежа да биде обврзан да ги мери количините на гас на мерните уреди и за тоа да му дава информации на операторот на системот, ако самиот нема владение врз тие уреди, или да има обврска да овозможува пристап до тие уреди на други, ако нема владение врз нив. Јасно е, според тоа, дека Законот, во овие одредби, подразбира дека преносната мрежа, заедно со мерните и регулационите уреди, е во владение на операторот на таа преносна мрежа, било да е нејзин сопственик, било корисник. Истовремено, овие одредби појаснуваат дека на операторот на системот за пренос на природен гас, за да управува со системот во целина, му се потребни информациите за состојбата на системот во реално време што му ги обезбедуваат имателите на соодветните мрежни уреди, а не сопственоста или владението врз тие уреди. За да се види количината на протокот на гас или неговото истекување во системот, состојбата со притисокот и т.н. како основ за издавање налози од страна на операторот на системот заради негово правилно функционирање, нему не му е неопходен поседот врз мерниот уред, туку податокот од мерниот уред.
Ваквата системска шема и високо автоматизиран трансфер на податоци за состојбата на системот кај системскиот оператор, а без засегање во сопственичките аспекти на неговите делови, е стандард во управувањето со гасоводните системи што се покомплексни од нашиот, како што е оној на Соединетите Американски Држави на пример. Впрочем, управувањето со системот за пренос на природен гас се одвивало непречено без одземање на владението врз преносните мрежи и нивните мерни уреди за сето време откако системот постои, се до 2011. Тоа е јасна индикација дека одземањето на владението врз преносната мрежа и неговото предавање на операторот на системот, воопшто не е неопходно ниту било непходно за остварување на управувачките надлежности на операторот на системот заради остварување на јавниот интерес за обезбедување сигурно снабдување со природен гас.
Вметнувањето на оспорениот став 4 на членот 84 од Законот, според тоа, прави целосен пресврт и ја суспендира оваа концепција воспоставена и реално образложена од самиот законодавец во ставот 3 на истиот член, одземајќи го владението врз објекти на преносните мрежи како суштинско обележје на правото на сопственост и на правото на користење што според Законот го имаат операторите на преносните мрежи. Ваквото ограничување на правото на сопственост во неговите суштински елементи не може да се оправда со генерално повикување на јавен интерес за управување со системот заради сигурно снабдување со природен гас, без да се покаже на убедлив начин дека таквото ограничување е неопходно. Без тоа, секоја мерка на ограничување на правото на сопственост страда од арбитрерност.
2. Во Решението се укажува дека оспорената одредба се однесува на предавање во владение не на сите делови од преносната мрежа, туку само на оние делови кои се неопходни за управување со системот за пренос. Меѓутоа, не се елаборира кои се тие неопходни делови, ниту тоа може да се види во Законот. Владата во своето мислење по иницијативата, како предлагач на законот, појаснува дека со законот било потребно на операторот на системот за пренос да му се овозможи непосреден и непречен пристап и манипулација со опремата и уредите за управување на системот за пренос на природен гас, а тоа се, во техничка смисла процесната, мерната, регистрационата, телеметриската и програмската опрема, кои се составен дел на мрежата за пренос на природен гас. Кога се знае структурата на една мрежа за пренос на природен гас, во светлината на ова појаснување, произлегува дека операторот на преносната мрежа, всушност, е должен да го предаде владението врз сите делови од преносната мрежа, освен врз цевките. Мојата аргументација за тоа дека ограничувањето на сопственоста во случајов не е неопходно за остварување на јавниот интерес, не зависи од обемот на ограничувањето, односно дали се предава владението на малку или многу делови од преносната мрежа. Меѓутоа, ваквото масивно ограничување на правото на сопственост само по себе зборува за радикалната повреда на суштината на тоа право гарантирано со Уставот.
3. Во тој контекст не би можел да се согласам со оцената дека во случајов операторот на системот за пренос и операторот на мрежата за пренос на гас се две договорни страни, кои како рамноправни партнери во смисла на Законот за облигационите односи, пред да го постигнат договорот постигнуваат согласност на волјите за сите услови под кои ќе се реализира предавање во владение на наведените делови од преносната мрежа. Според моето мислење, оспорената одредба има императивен карактер и ја исклучува слободата на договарањето за тоа дали операторот на преносната мрежа ќе ги предаде во владение деловите од својата мрежа или не. Операторот на мрежата за пренос, според самиот текст на одредбата, е должен тоа да го стори против неговата волја, што патем речено, е спротивно на законскиот начин на пренесување на владение. Конечно, ако во случајов се работи за слобода на договарање за пренос на владение, тогаш не би имале никакво прашање за ограничување на сопственоста и обидот тоа да се оправда со јавен интерес би бил беспредметен.
Врз основа на изнесеното, сметам дека во случајот може основано да се постави прашањето за согласноста на оспорената одредба од Законот со членот 30 од Уставот на Република Македонија.
Судија
на Уставниот суд на Република Македонија
Игор Спировски