У.бр.23/2015

2. СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување на постапка за оценување на согласноста на одредбата означена во точката 1 на ова решение со член 104 од Законот за работните односи.

3. Павле Трајанов од Скопје, пратеник и претседател на Демократскиот сојуз и Бардул Кука, јавен обвинител во пензија од Скопје, до Уставниот суд на Република Македонија поднесоа иницијативи за оценување на уставноста на одредбата од Законот означена во точка 1 на ова решение.

Според подносителот на иницијативата Павле Трајанов, оспорениот член 6 од Законот за Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, не бил во согласност со уставно прокламираното начело на еднаквост од член 9 (еднаквост на слободите и правата на човекот и граѓанинот како основна претпоставка за нивното реално суштествување). Секој во своите слободи и права (и должности и одговорности) бил еднаков со другите; сите граѓани биле еднакви пред законот; секој во своите слободи и права бил ограничен со еднаквите слободи и права на другите. Во наведената уставна одредба изречно било наведено дека граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Уставот го забранувал (член 54) дискриминаторското ограничување на слободите и правата по некој од наведените основи. Поконкретно, одредбата од член 32 од Уставот поместена во групата одредби кои претставуваат највисока правна гаранција на економските, социјалните и културните права на граѓаните, секому му гарантирала право на работа. Согласно дикцијата на овој член, секој имал право на работа, на слободен избор при вработување, на заштита при работењето и на слободата, како и на материјалната обезбеденост за време на привремена невработеност. Секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место. Секој има право на соодветна заработувачка. Оваа одредба натаму упатувала и на тоа дека остварувањето на овие права на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективни договори.

Оспорената одредба била во директна колизија и со член 104 од Законот за работните односи кој претставувал релевантна правна основа за престанок на работниот однос поради остварување услови за старосна пензија.

Како општо правило предвидено со Законот за работните односи, било дека на работникот му престанува работниот однос со навршување на 64 години возраст и 15 години пензиски стаж (став 1). Законот сепак предвидувал и исклучок од ова правило, давајќи му право на работодавачот да го продолжи договорот за вработување, кога работникот тоа ќе го побара со писмена изјава, но најмногу до 67 годишна возраст за мажи, односно 65 години старост за жени, доколку со закон не е поинаку утврдено. Согласно Законот, писмената изјава работникот ја дава најдоцна до 31 август во тековната година за продолжување на договорот за вработување, а за секое натамошно продолжување, изјавата ја дава еднаш годишно, а најдоцна до 31 август во тековната година за продолжување на договорот за вработување за наредната година, при што работодавачот е должен по дадената изјава да го продолжи договорот за вработување најмногу до 67 години возраст (маж), односно најмногу до 65 години возраст (жена).

Воедно, се предлага Уставниот суд да донесе времена мерка за одложување на примената на овој Закон, за да не настапат штетни последици.

Во поширокото образложение на иницијативата, се наведува дека забраната за дискриминација, крената на ранг на уставно начело, добива своја натамошна конкретизација низ одредбите на Законот за работните односи (цитирани член 6, член 7, член 10).

Понатаму, иницијативата се осврнува на Законот за спречување и заштита од дискриминација, кој бил донесен во насока на воспоставување ефикасна правна рамка која ќе овозможи доследно почитување на принципот за еднаков третман во остварувањето на правата и слободите гарантирани со Уставот и со законите во Република Македонија, во однос на правото на еднаков пристап до работното место за сите граѓани, со нагласок дека релевантна меѓународна подлога за донесување на овој закон, претставува Директивата 2000/78/ЕС (Директива за еднаков третман при вработувањето и изборот на занимањето) на Советот на ЕУ.

Според подносителот на иницијативата, тешко дека определбата на законодавецот во оспорениот член 6 од Законот за Советот за утврдување на факти за покренување на постапка за утврдување на одговорност на судија, во поглед на составот на Советот, можела да се прифати како објективно, разумно и неопходно средство поставено во функција на остварување на одредена легитимна цел. Дотолку повеќе, тоа не можело и не смеело да претставува оправдана и неопходна алатка во услови на постоење висока стапка на невработеност особено кај младите лица, од кои токму добар дел биле токму оние кои располагаат со одлични образовни и стручни компетенции, истражувачки способности и одлично познавање на современото позитивно и компаративно законодавство (т.н.„добри компаративни практики“), познавање на јазици итн. Тие однапред биле лишени од можноста да бидат избрани во редот на членови на Советот, кој онака како што бил поставен, наликувал на некакво хибридно тело за кое однапред се знаело кој ќе го исполнува неговиот состав, врз какви принципи ќе функционира и чии интереси ќе заштитува.

Во образложението на Предлог-Законот, воведувањето на споменатото тело – Совет за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување на одговорност на судија (дисциплинска постапка и постапка за нестручно и несовесно работење), се оправдувала со потребата од раздвојување на постапката во три фази: поведување на постапката, водење на истрагата и одлучување за одговорноста на судијата. Напуштено било, во сумарни црти, дотогашното решение согласно кое во рацете на Судскиот совет била концентрирана севкупната надлежност за покренување на постапката, водење на истрагата и одлучување за дисциплинската одговорност на судијата, а како главна причина за тоа биле наведени критичките забелешки на Евалуациониот тим на ГРЕКО изнесени во последниот-Четврт евалуационен извештај.

Предмет на анализа во рамките на Четвртиот евалуационен круг биле и одредбите од домашното право со кои е санкционирано постапувањето на судиите, односно видовите одговорност на кои може да подлежи судијата во даден случај, па покрај дифузниот каталог на дисциплински повреди резервирани за носителите на судската функција, непочитувањето на барањето за „градација на неправото“, т.е. избор на санкција која одговара на природата и тежината на повредата и недоволно јасно, конзистентно (и прешироко!) поставените основи за разрешување на судијата, забелешки биле упатени и во однос на фузионирањето во еден ист орган, т.е. во рацете на членовите на Судскиот совет, на можноста да иницираат дисциплинска постапка против судија, да членуваат во Комисија формирана од страна на Советот во чија надлежност е да го истражи случајот и потоа, да одлучуваат за дисциплинската санкција заедно со останатите членови на Советот.

Со новиот закон, постапката за поведување на одговорност на судија и водење истрага, од Судскиот совет се трансферирала во рацете на новововеденото тело, т.е. Советот, чија надлежност е утврдена со член 32 од овој закон.

Како особено спорен, а дотолку и противуставен, се сметал членот 6 од Законот, бидејќи претставувал еклатантен пример на кршење на забраната за дискриминација при вработување. Основата за изведување на ваквиот заклучок лежела во неоправданото и недопуштеното ограничување на кругот на лица кои можат да бидат избрани за членови во Советот.

Согласно предвиденото решение, неговиот состав бил однапред ограничен само на пензионирани лица, од редот на судии, јавни обвинители, универзитетски професори и адвокати.

Неспорно било дека со оглед на сериозно поставениот делокруг надлежности на Советот, од неговите членови се барал висок степен на професионалност и одговорност. Во Советот би членувале и лица со изградени познавања и повеќегодишно искуство и пракса во правосудната сфера, т.е. лица кои се истакнале со својата научна работа, стекнале меѓународна репутација и постигнале резултати во своето научно и стручно работење, па оттука, се чинело оправдано барањето за исполнување посебни и до некаде поригорозни критериуми во поглед на изборот (на дел од членовите: така најмалку 10 години работен стаж, истакнати резултати во работењето и сл.), но поставувањето како услов сите тие девет члена да бидат лица-пензионери, со завршен работен век, била еманација на кршењето на забраната за дискриминација, т.е. начелото за еднаков пристап до вработување, а дотолку повеќе било и во колизија со претходно наведената одредба од Законот за работните односи.

Во однос на првично изнесеното, јасно било дека не станува збор за оправдана социјално политичка цел, во однос на политиката за вработување, пазарот на трудот или стручното оспособување, а во прилог на тоа доволно говори фактот што главните напори и активности на овој план биле насочени токму кон јакнење на образовните и професионалните компетенции и намалување на стапката на невработеност.

Зошто тогаш толкави заложби и настојувања за изградување квалитетни законски решенија и институционални можности, како би се подобрил квалитетот на образованието и стручното оспособување, ако овие лица од самиот почеток биле соочени со сериозни пречки во однос на пристапот до определено (за нив посакувано) вработување?

Следниот правен основ кој се сметал за особено спорен наоѓал директно упориште во одредбите на Законот за работните односи, поточно во содржината на членот 104 од овој закон, каде јасно било наведено дека на секој работник со навршување на 64-годишна возраст и 15 години пензиски стаж, му престанувал работниот однос. Или врз доброволна основа, работниот однос може да трае најмногу до 67 годишна возраст за мажи, односно до 65 години старост за жени, доколку со закон поинаку не е утврдено.

Во Законот за судскиот совет, исто така, било наведено дека вршењето на судиската функција престанува со навршување на 64 години старост, а Советот престанокот на судиската функција со решение го констатирал на првата наредна седница (член 50).

Престанокот на работниот однос секако, не значел по автоматизам и крај на севкупниот работен ангажман на лицето кое ги исполнило условите за старосна пензија, но тука постоела видна разлика, оттаму што секое негово натамошно ангажирање за кое може и постои основ во некој од специјалните закони, не можело и не смеело да се третира како работен однос.

Така на пример, Законот за високото образование предвидувал можност за редовните универзитетски професори кои исполниле услови за старосна пензија ( а кои согласно член 6 став 3 од Законот за утврдување на факти за покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, исто така, треба да го исполнуваат неговиот состав), да можат да изведуваат студии од трет циклус или да работат на научно истражувачки проект под условите определени со статутот на универзитетот, односно на самостојната високообразовна установа (член 147 став 2).

Законот за утврдување на факти за покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, како на мала врата да допуштал засновање на класичен работен однос на неопределено време, по исполнување на услови за старосна пензија! Во прилог на ваквата теза бил и член 31 од Законот во кој било наведено дека платата на Претседателот на Советот е соодветна на платата на претседателот на Судскиот совет на Република Македонија, а на членовите на Советот соодветно на платата на членовите на Судскиот совет на Република Македонија.

Значи, пензионираните лица не можат (т.е. не смеат, согласно закон) да остваруваат плата и надоместоци на плата од работен однос, односно за нив била предвидена можност за остварување приходи (само!) по други основи (по основ на авторски договор, договор за извршување повремени работи, давање на консултантски услуги и сл.).

И ако се земел предвид опфатот на дејствија поставени во надлежност на Советот, определени со член 32 од Законот, скоро и да не постоела никаква веројатност дека членовите на Советот, со оглед на нивната био-психолошка способност и својства, би можеле успешно и непречено да ја вршат работата којашто всушност, се бара од нив.

Уште и самите услови за избор на член на Советот (од редот на судиите), биле потполно некомпатибилни во однос на категоријата на лица кои треба да аплицираат (пензионирани лица кои треба да положат психолошки тест и тест за интегритет!).

Согласно член 11 од Законот, Судскиот совет спроведува психолошки тест кој има за цел по пат на проверка на социјалните способности да ги афирмира ( а согласно општите услови предвидени во Законот, веќе треба да се работи за афирмирани лица, за воопшто и да можат да бидат избрани!) кандидатите за вршење на функцијата член на Советот. Во негова надлежност било и спроведувањето на тест за интегритет (на „афирмирани“ пензионирани судии, обвинители, професори и адвокати, коишто покажале видни резултати во своето досегашно работење!) кој има за цел да ги провери нивните етички и морални вредности за вршење на функцијата и се состои од тест кој се спроведува анонимно и во писмена форма и врз основа на стандардно утврдена листа на прашања!

Самата одредба не претставувала ништо друго, туку егземплификативна основа од која можело да се изведе заклучок дека на вака конципираните критериуми и услови им недостасувал сензибилитет во однос на кругот на лица за кои тие биле наменети.

A fortiori, круцијалното барање за непристрасност и објективност на членовите на Советот што се земало како основен предуслов за секој демократски правен систем, тешко дека можело да биде задоволено во услови на креирање таква законска регулатива која на мала врата отворала можност лицата со завршен работен век, кои воспоставиле и одржувале блиски релации со припадниците на судската фела, да бидат повикани директно да одлучуваат за нивната одговорност! Требало да се има предвид дека дијапазонот на толерирано професионално постапување бил навистина широко поставен. Традиционалното затворање во професионалните кругови и придржувањето кон начелото на професионална (во случајов, судиска) солидарност, се уште играла значајна улога и поаѓајќи од широко распространетата пракса, произведувала негативно влијание во однос на нејзиното успешно функционирање. Спротивно на ваквиот приод, во некои држави (на пр. Холандија, Норвешка), востановена била пракса според која судиите на колегиум јавно ги гледаат и коментираат снимките од своите судења и отворено констатираат за евидентираните пропусти (т.н. професионални судски грешки). Значи, акцентот бил ставен врз превенцијата на пропустите при судиското работење, т.е. спречување на нивното појавување во иднина, што било во основа и крајната цел на еден ефикасен судски систем.

Оттука, илузорно било наведувањето во образложението на Предлог-законот, дека неговата примарна цел била во функција на обезбедување независност на судството како предуслов за владеењето на правото и основен гарант на правото на фер судење, кога со повеќето негови одредби веќе директно се негирала ваквата (хартиено поставена) замисла.

Имајќи го предвид наведеното, подносителот на иницијативата смета дека треба да се одложи примената на Законот, како би се избегнало настапување на штетни последици во оваа смисла.

Врз основа на наведеното, се предлага Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на член 6 од Законот и одредбата да ја укине или поништи како спротивна на Уставот.

Според Бардул Кука, втор подносител на иницијативата, кој се приклучува кон сите наводи и точки во првоподнесената иницијатива, во оспорената законска одредба (член 6 алинеите 1, 2, 3 и 4) се предвидувало енормно предолг стаж од 15 години за сите кандидати за вршење на јавната функција член на Советот (судиски стаж над 15 години, јавнообвинителски стаж над 15 години, универзитетски стаж на редовен професор над 15 години и адвокатски стаж над 15 години), што не било во согласност со член 8 став 1 алинеја 3, член 23 и член 32 од Уставот, а истовремено било и во колизија со сродните закони, кои за секое работно место односно функција предвидувале стаж од 8 до 10 години.

Функцијата член на Советот за утврдување на факти… според своите надлежности и ингеренции во секој поглед била во понизок ранг, па во никој случај ни приближно не можела да се споредува со функцијата судија на Уставниот суд, судија на Врховен суд (за која функција услов бил кандидатот да има најмалку 4 години стаж во основен и 6 години стаж во апелационен суд, односно вкупно 10 години), член на Републички судски совет (услов: најмалку 5 години судиски стаж), јавен обвинител во Јавното обвинителство на Република Македонија (услов: најмалку 8 години стаж), член на Советот на јавните обвинители (услов: најмалку 8 години стаж), Државен правобранител (услов: најмалку 8 години стаж) и т.н. Според тоа, условите предвидени за избор на член на овој совет не можело да бидат двојно построги од тие предвидени за другите наведени функции.

Натаму, за разлика од судијата кој бил самостоен и независен, членот на предметниот совет бил само самостоен, но не и независен. Судијата уживал имунитет и не одговарал за своите одлуки во врска со судиската функција, додека членот на Советот не само што не уживал имунитет, туку и „е одговорен за повреда на Уставот и законот во врска со вршењето на Советот“ (член 37 алинеја 6 од оспорениот закон). Членот на Советот немал надлежност да носи кој знае какви мериторни одлуки (пресуди и сл.), туку бил надлежен само да утврди факти и да покрене постапка за утврдување на одговорност на судија, а одлуката по тој предлог ја носи Судскиот совет.

Поради изнесеното, произлегувало дека предвидениот услов со енормно предолг стаж од 15 години за член на Советот за утврдување на фактите… бил дискриминаторски во однос на условите кај останатите сродни работни места односно функции.

Врз основа на наведеното, се предлага Уставниот суд да поведе постапка за оценување на уставноста на оспорените алинеи во делот на енормно предолгиот стаж предвиден како услов за стекнување на функцијата член на Советот за утврдување на фактите…

Воедно, се предлага Уставниот суд да издаде времена мерка – да не се почне со имплементација на оспорените делови на Законот, а потоа истите да ги поништи.

4. Судот на седницата утврди дека според член 6 од Законот за Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, Советот за утврдување на факти е составен од 9 члена и тоа:
– три члена од редот на пензионирани судии со непрекинат судиски стаж од над 15 години, со истакнати резултати во своето работење и кои за време на својот судиски стаж не биле дисциплински санкционирани, од кои еден член е од редот на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија,
– три члена од редот на пензионирани јавни обвинители со непрекинат јавнообвинителски стаж над 15 години, со истакнати резултати во своето работење и кои за време на својот јавнообвинителски стаж не биле дисциплински санкционирани, од кои еден член е од редот на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија,
– два члена од редот на пензионираните универзитетски професори на Правен факултет на универзитетите во Република Македонија, со непрекинат универзитетски стаж на редовен професор над 15 години, со истакнати резултати и објавени научни трудови во своето работење, од кои еден член е од редот на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија,
– еден член од редот на пензионираните адвокати со непрекинат адвокатски стаж над 15 години, со истакнати резултати во своето работење и кој за време на својот адвокатски стаж не бил дисциплински санкциониран.

5. Согласно член 8 став 1 алинеја 3 од Уставот, владеењето на правото е темелна вредност на уставниот поредок на Република Македонија.

Според член 9 од Уставот, граѓаните на Република Македонија се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Согласно член 32 став 1 од Уставот, секој има право на работа, слободен избор на вработување, заштита при работењето и материјална обезбеденост за време на привремена невработеност. Секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место.

Според член 51 од Уставот, во Република Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Согласно член 54 став 1 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот.

Со Законот за Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, се уредуваат постапката за изборот на Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност за судија (дисциплинска постапка и постапка за нестручно и несовесно работење, согласно закон), начинот на остварување на неговите функции, изборот, престанокот, одлучувањето и други прашања поврзани со работата на Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност за судија (член 1).

Според образложението на Предлог-законот, со овој закон се пристапува кон целосно усогласување со забелешките во извештаите на Европската комисија за напредокот на Република Македонија и препораките на ГРЕКО дадени со Извештајот за евалуација на Република Македонија – Четврт круг на евалуација (2015), во однос на судството кои најмногу се однесуваат на системот за утврдување на одговорност на судии и начинот на водење на овие постапки. Имено, двете наведени постапки (дисциплинска постапка и постапка за нестручно и несовесно работење) се поведуваат, водат и за нив одлучува еден ист орган – Судскиот совет на Република Македонија. Со новото законско решение, постапката за утврдување на факти за покренување на постапка за утврдување одговорност на судија преминува на Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност за судија, а само одлучувањето за дисциплинската одговорност останува кај Судскиот совет на Република Македонија.

Според член 2 на Законот за Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност за судија, се основа заради утврдување на факти и донесување на одлука за потребата од доставување на барање за покренување на постапка за утврдување на одговорност на судија или претседател на суд пред Судскиот совет на Република Македонија. Советот за утврдување на факти е самостоен и независен орган.

Според член 4 став 1 од Законот, Советот за утврдување на факти има својство на правно лице.

Со член 6 од Законот се утврдува составот на Советот, и тоа:

Советот за утврдување на факти е составен од 9 члена и тоа:
– три члена од редот на пензионирани судии со непрекинат судиски стаж од над 15 години, со истакнати резултати во своето работење и кои за време на својот судиски стаж не биле дисциплински санкционирани, од кои еден член е од редот на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија,

– три члена од редот на пензионирани јавни обвинители со непрекинат јавно обвинителски стаж над 15 години, со истакнати резултати во своето работење и кои за време на својот јавно обвинителски стаж не биле дисциплински санкционирани, од кои еден член е од редот на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија,
– два члена од редот на пензионираните универзитетски професори на Правен факултет на универзитетите во Република Македонија, со непрекинат универзитетски стаж на редовен професор над 15 години, со истакнати резултати и објавени научни трудови во своето работење, од кои еден член е од редот на припадниците на заедниците кои не се мнозинство во Република Македонија,
– еден член од редот на пензионираните адвокати со непрекинат адвокатски стаж над 15 години, со истакнати резултати во своето работење и кој за време на својот адвокатски стаж не бил дисциплински санкциониран.

Согласно член 7 од Законот, мандатот на избраните членови трае четири години без право на уште еден избор (став 1). Мандатот на член кој е избран на дополнителни избори, поради предвремен престанок на мандатот на член на Советот на чие место е избран, трае четири години (став 2)

Во согласност со член 16 од Законот, членовите на Советот се избираат од страна на сите судии во Република Македонија, на непосредни и тајни избори.

Според член 29 од Законот, средствата за работа на Советот се обезбедуваат од Буџетот на Република Македонија преку буџетот на “Судската власт”.

Согласно член 31 на истиот закон, платата на претседателот на Советот е соодветна на платата на претседателот на Судскиот совет на Република Македонија, а на членовите на Советот соодветно на платата на членовите на Судскиот совет на Република Македонија.

Надлежноста на Советот е утврдена со член 32 од Законот. Така, се утврдува дека Советот е надлежен:
– да расправа поединечно по сите претставки и поплаки поднесени од граѓаните, правните лица, претседатели на судови за работата на судиите или претседатели на судови, како и за одолжување на судските постапки, како и по допрен глас или други добиени сознанија за работата на судиите или претседатели на судови (во натамошниот текст: иницијатива),
– да прибавува податоци и докази кои се од интерес за утврдување на состојбата во врска со наодите во иницијативата,
– да прибавува податоци и докази кои се од интерес за утврдување на состојбата во врска со наодите во иницијативата кои се наоѓаат кај државен орган, орган на единицата на локалната самоуправа или кај физичко или правно лице на кое му е доверено вршење на јавни овластувања, кои се должни без надомест да ги достават до Советот во рокот определен во барањето,
– да врши непосреден увид во судски списи и други списи и досиеја кои се од интерес на Советот за утврдување на фактите во врска со наодите во иницијативата,
– да ги разгледува извештаите на Судскиот совет на Република Македонија за работата на судиите и судовите во Република Македонија,
– да поднесува барање за поведување на постапка за одговорност на судија или претседател на суд до Судскиот совет на Република Македонија,
– да го застапува барањето за поведување на постапка за одговорност на судија или претседател на суд пред Судскиот совет на Република Македонија,
– да изготвува годишен извештај за работите од своја надлежност кој го објавува на веб страницата на Советот, најдоцна до 1 февруари во тековната година за претходната година и
– врши други надлежности утврдени со закон.
Советот задолжително најмалку еднаш во текот на една работна недела одржува седница на која расправа поединечно по сите иницијативи и донесува одлука, најмногу во рок од 40 дена од денот на поднесената претставка или поплака, односно од денот на допрениот глас или друго добиено сознание.

Од анализата на наведените законски одредби произлегува дека членовите на Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија (во натамошниот текст: Советот), својата функција ја извршуваат професионално, за што добиваат плата. Со оглед дека Советот има својство на правно лице, произлегува дека членовите на Советот вршењето на функцијата го остваруваат со засновање на работен однос со Советот.

Со иницијативите се оспорува членот 6 од овој закон, со кој се утврдува составот на Советот, односно бројот на членови кои го сочинуваат Советот и потребните услови кои треба да ги исполнуваат членовите на Советот за вршење на оваа јавна функција. Одредбата се оспорува како несогласна со член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 23, член 32 и член 54 од Уставот.

Во однос на наводите во иницијативата за дискриминација која се воведувала со оспорената одредба и нејзината неуставност, Судот го имаше предвид следното:

Не е спорно дека функцијата – член на Советот, на начинот на кој е уредена со Законот, претставува јавна функција. Уставот не ги пропишува условите за здобивање на јавна функција (член 23), од каде произлегува дека ваквата функција може да се добие само под услови пропишани со закон. Оттука, легитимно право на законодавецот е да пропише посебни услови за вршење на определени јавни функции, во конкретниов случај, да ги пропише потребните услови за избор на член на Советот, имајќи ги предвид спецификите и значењето на функцијата, кои услови подеднакво се однесуваат на сите граѓани. Притоа, законодавецот мора да води сметка дека Уставот гарантира дека граѓаните се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба, односно дека граѓаните пред Уставот и законите се еднакви (член 9 од Уставот), што според Судот, во овој случај е испочитувано.

Пропишувањето на услови за вршење на јавна функција, кои подеднакво се однесуваат на сите граѓани, не може да се прифати како дискриминаторско ограничување на слободите и правата на граѓаните кои не ги исполнуваат пропишаните услови, поради што и не можат да ја вршат таа јавна функција. Нема нееднаквост на граѓаните пред Уставот и Законот, како што се тврди во иницијативите, од причина што граѓаните кои не ги исполнуваат условите определени во оспорениот член 6 од Законот, не се во еднаква положба со оние кои ги исполнуваат, па не може да имаат и исти права. Од овие причини Судот оцени дека не може да се прифатат како основани наводите во иницијативата дека со оспорената одредба од Законот се повредувал член 9 од Уставот на Република Македонија.

Во однос на определбата на законодавецот членовите на Советот да се избираат исклучиво од редот на пензионирани судии, јавни обвинители, адвокати и универзитетски професори, а кое решение се оспорува со првата иницијатива, во однос на основаноста на тоа дали пензионираните лица можат да засноваат работен однос, Судот го имаше во предвид следното:

Уставно гарантираното право на работа (член 32 од Уставот), значи право на човекот и граѓанинот на вработување и работа во согласност со неговите стручни и физички способности. Секому, под еднакви услови, му е достапно секое работно место. Остварувањето на правата на вработените и нивната положба се уредуваат со закон и со колективен договор.

Оттука, произлегува дека уставно дефинираното право на работа се однесува на секој човек и граѓанин, вклучително и на пензионираните лица, под услови утврдени со закон и со колективен договор. Достапностa на секое работно место се однесува на секого, под еднакви услови. Правото на работа не треба да се поистоветува со остварувањето на правото на пензија (старосна, инвалидска или семејна). Пензионираните лица можат да бидат работно ангажирани, преку постојан или привремен работен однос или хонорарно (со склучување на договор), во која смисла, со член 148 од Законот за пензиското и инвалидското осигурување на Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр. 98/2012, 166/2012, 15/2013, 170/2013, 43/2014, 44/2014, 97/2014, 113/2014, 160/2014, 188/2014, 20/2015 и 61/2015) се пропишува дека на корисник на пензија додека е во работен однос или додека врши самостојна дејност во Република Македонија или странство му се запира исплатата на пензијата, а на корисник на инвалидска пензија му престанува правото на пензија (став 1). На корисник на пензија кој покрај пензијата остварува и приходи од извршување физичка и/или интелектуална работа, врз основа на еден или повеќе договори за дело и/или авторски договори или други договори со кои е определен надоместок за извршената работа, не му се запира исплатата на пензијата (став 2). На корисникот на старосна пензија може да му се определи нов износ на пензија, ако навршил најмалку една година стаж на осигурување по остварувањето право на старосна пензија, доколку е поповолно за корисникот (став 3).

Имајќи го предвид наведеното, Судот оцени дека за оспорениот член 6 од Законот не може основано да се прифати дека не бил во согласност со член 32 од Уставот.

Според член 54 став 1 од Уставот, слободите и правата на човекот и граѓанинот можат да се ограничат само во случаи утврдени со Уставот. Според став 3 на истиот член, ограничувањето на слободите и правата не може да биде дискриминаторско по основ на пол, раса, боја на кожа, јазик, вера, национално или социјално потекло, имотна или општествена положба.

Од содржината на оспорената законска одредба, неспорно произлегува дека со утврдувањето на условите за тоа кој може да ја врши јавната функција – член на Советот, не се врши дискриминаторско ограничување на слободите и правата на човекот и граѓанинот по некој од наведените основи, поради што Судот оцени дека не се повредува членот 54 од Уставот, како што се наведува во иницијативата.

Тргнувајќи од наведеното, според Судот, не може основано да се постави прашањето за согласноста на оспорениот член 6 од Законот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија, со член 8 став 1 алинеја 3, член 9, член 23, член 32 и член 54 од Уставот, како што се наведува во иницијативите.

Поради наведеното, Судот оцени дека не се исполнети условите од член 27 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, до донесување на конечна одлука, Судот да донесе решение за запирање на извршувањето на поединечни акти или дејствија што се преземени врз основа на оспорената одредба од Законот, а што е барање во иницијативите.

6. Според оспореното законско решение, вршењето на јавната функција – член на Советот, е условено со статус на пензионер, односно оваа јавна функција единствено е достапна за пензионирани лица кои ги исполнуваат пропишаните услови. Тоа е единствен случај каде на лицата кои исполниле услови за старосна пензија, не им се ограничува вршењето на јавна функција како во други случаи на вршење на јавна функција од сферата на правосудството (судија, член на Судскиот совет, јавен обвинител на кои функцијата им престанува поради исполнување на услови за старосна пензија), туку тоа е услов за вршење на оваа функција.

Според мислењето на Владата на Република Македонија (акт бр. 24-2702/1 од 24.03.2015 година) и одговорот на стручната служба на Собранието на Република Македонија (акт бр. 08-1181/5 од 21 април 2015 година), доставени до Уставниот суд по однос на наводите во иницијативата, во оспорениот член 6 од Законот се работи за лица – членови кои доаѓаат од редовите на правосудната професија, со што се обезбедува независност од законодавната и извршната власт, а во исто време, непристрасноста се обезбедува со тоа што во моментот на нивното вршење на функцијата тие се надвор од вршењето правосудна функција и со тоа се непристрасни во однос на активните судии за кои се надлежни да покренуваат постапки за нестручно и несовесно вршење на функцијата и за дисциплинска одговорност.

Оцената на целисходноста на ваквото законско решение е во надлежност на законодавецот, а не на Уставниот суд кој единствено е надлежен да цени дали постојните закони се во согласност со Уставот.

7. Според член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Македонија одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Според член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд на Република Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето.

Наводите во иницијативата за тоа дека со оспорениот член 6 од Законот за Советот за утврдување на факти и покренување на постапка за утврдување одговорност на судија не бил во согласност со член 104 од Законот за работните односи, всушност претставуваат барање за оценување на меѓусебна согласност на закони, што не е во надлежност на Уставниот суд, кој единствено ја цени и одлучува за согласноста на законите со Уставот. Поради наведеното, Судот оцени дека се исполнети условите од член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата во овој дел.

8. Тргнувајќи од наведеното, Судот одлучи како во точките 1 и 2 од ова решение.

9. Ова решение Судот го донесе со мнозинство гласови, во состав од претседателот на Судот, Елена Гошева и судиите: д-р Наташа Габер-Дамјановска, Исмаил Дарлишта, Никола Ивановски, Јован Јосифовски, Вангелина Маркудова, Сали Мурати, д-р Гзиме Старова и Владимир Стојаноски.

У.бр.23/2015
4 ноември 2015 година
С к о п ј е

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Македонија
Елена Гошева

Издвоено мислење по предметот У.бр.23/2015