У.бр.198/2023

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.198/2023
Скопје, 17.04.2024 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски, д-р Ана Павловска-Данева и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 28 алинеја 1 и член 71 алинеја 3 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија“ бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021) на седницата одржана на 17 април 2024 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

СЕ ОТФРЛА иницијативата за поведување постапка за оценување на уставноста на член 93 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 14/2020 86/2020, 136/2020 и 154/2023).

Образложение

I

Здружението на граѓани „Но Пасаран“, КСОМ од Скопје, на 16.11.2023 година, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на член 93 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 14/2020 86/2020, 136/2020 и 154/2023).

Како што се наведува во иницијативата, во македонскиот правен систем на граѓаните им е одземено правото на застареност на побарувањата, со што не постои временски рок на траењето на извршувањето, од моментот на извршноста до одреден момент во времето. Од тие причини, се наведува дека граѓанинот во Република Северна Македонија трпи материјални и правни последици иако со ништо не придонел, ниту иницирал, ниту барал, ниту бил запознаен со промената на субјектот што ја изведува и местото на изведување на постапката.

Во иницијативата, исто така, се наведува дека законодавецот го попречува уживањето на правото на застарување, затоа што во оспорената одредба од Законот за извршување, во ниту еден став не се споменува рокот на траење на извршување и застареност, додека во Законот за облигационите односи тоа децидно е прецизирано.

Според наводите во иницијативата, со ваквата неусогласеност на Законот за извршување како посебен закон со Законот на облигационите односи како општ закон, законодавецот го крши начелото на забрана на злоупотреба на правото и начелото на правна сигурност бидејќи прописите не се хармонизирани.

Подносителот, исто така, наведува дека важно е да се потенцира дека неусогласеноста на Законот за извршување и Законот за облигационите односи остава простор за манипулација со постари побарувања, што отвора простор за тешка дискриминација. Одземеното право на застареност на побарувањето во Законот за извршување го дерогира Законот за облигациони односи, и се спротивставува на основните начела на Уставот.

Во иницијативата се наведува дека ваквото уредување на оспорената одредба се коси со европските рокови на застареност, каде во одредени држави има ограничување на рокот на извршување кој се разликува од една до друга држава.

II

На седницата Судот утврди дека член 93 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 14/2020 86/2020, 136/2020 и 154/2023), содржи четири става.

Според став 1 од истиот член, покрај другите случаи предвидени во овој закон, извршителот ќе го запре извршувањето по службена должност и ако извршната исправа е правосилно укината, преиначена, поништена или ставена вон сила, односно ако потврдата за извршност е укината, во случаи кога извршителот е изземен од натамошното извршување и доверителот побарал одлагање повеќе од два пати.

Во став 2 од истиот член, е предвидено дека кога странката е правно лице и кога е донесено решение за заклучување на стечајната постапка и определено бришење од трговскиот односно друг регистар, во кој е запишан стечајниот должник, со што странката престанала да постои, извршителот со заклучок го запира извршувањето.

Согласно со став 3 од истиот член, доколку должникот пред извршителот презентира доказ за платено побарување во целост пред или по поднесување на барање за извршување, извршителот е должен да побара доверителот писмено да се произнесе за натамошниот тек на постапување по барањето за извршување. Доколку доверителот не се произнесе во рок од осум дена од приемот на барањето на извршителот, извршителот со заклучок го запира извршувањето.

Според став 4 од истиот член, доколку должникот презентирал доказ за платено побарување во целост пред приемот на налогот за извршување, или пак доверителот не се произнел за текот на извршувањето во определениот рок од 8 дена определен во ставот (3) на овој член, трошоците на извршувањето ги поднесува доверителот.

III

Според член 8 став 1 алинеи 3 и 7 од Уставот, владеењето на правото и слободата на пазарот и претприемништвото се темелни вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Согласно со член 9 од Уставот на Република Северна Македонија, граѓаните се еднакви во слободите и правата независно од полот, расата, бојата на кожата, националното и социјалното потекло, политичкото и верското уверување, имотната и општествената положба. Граѓаните пред Уставот и законите се еднакви.

Според член 35 став 1 од Уставот, Републиката се грижи за социјалната заштита и социјалната сигурност на граѓаните согласно со начелото на социјална праведност.

Според член 110 алинеја 1 од Уставот на Република Македонија, Уставниот суд одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Со член 93 став 1 од Законот за извршување („Службен весник на Република Македонија“ бр. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр. 14/2020 86/2020, 136/2020 и 154/2023) е предвидено дека покрај другите случаи предвидени во овој закон, извршителот ќе го запре извршувањето по службена должност и ако: извршната исправа е правосилно укината, преиначена, поништена или ставена вон сила, односно ако потврдата за извршност е укината; во случаи кога извршителот е изземен од натамошното извршување и кога доверителот побарал одлагање повеќе од два пати. Со став 2 од истиот член е пропишано дека кога странката е правно лице и кога е донесено решение за заклучување на стечајната постапка и определено бришење од трговскиот односно друг регистар, во кој е запишан стечајниот должник, со што странката престанала да постои, извршителот со заклучок го запира извршувањето. Понатаму, во став 3 од истиот член се предвидува дека доколку должникот пред извршителот презентира доказ за платено побарување во целост пред или по поднесување на барање за извршување, извршителот е должен да побара доверителот писмено да се произнесе за натамошниот тек на постапување по барањето за извршување. Доколку доверителот не се произнесе во рок од осум дена од приемот на барањето на извршителот, извршителот со заклучок го запира извршувањето. Додека во став 4 се пропишува дека доколку должникот презентирал доказ за платено побарување во целост пред приемот на налогот за извршување, или пак доверителот не се произнел за текот на извршувањето во определениот рок од 8 дена определен во ставот 3 на овој член, трошоците на извршувањето ги поднесува доверителот.

Според член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија, Уставниот суд ќе ја отфрли иницијативата ако не е надлежен да одлучува за барањето.

Тргнувајќи од анализата на наводите во иницијативата, според кои во оспорениот член на Законот за извршување не се предвидува застареноста на побарувањето како што тоа е случај во член 368 од Законот за облигациони односи, Судот оцени дека со нив се оспорува меѓусебната неусогласност на наведените закони, поради што подносителот бара уставна оцена на оспорената одредба со цел истата да се укине или поништи.

Согласно со член 110 алинеја 1 од Уставот, Судот е надлежен да одлучува за согласноста на законите со Уставот, а не да ја цени меѓусебната согласност на законите, како што е во случајов помеѓу Законот за извршување како посебен закон и Законот за облигационите односи како општ закон и Судот оцени дека во конкретниот случај се исполнети условите од член 28 алинеја 1 од Деловникот на Уставниот суд за отфрлање на иницијативата поради ненадлежност на Судот.

Во однос на наводите на подносителот на иницијативата дека со оспорениот член 93 од Законот за извршување како „специјален закон“ не е предвидено застарување на побарувањата, наспроти член 368 од Законот за облигационите односи кој како „системски закон“ ја регулира застареноста, поради што истите се неусогласени меѓу себе, што е спротивно на начелото на правна сигурност според кое во правниот поредок на државата треба да постојат меѓусебно усогласени закони, како една од главните компоненти на владеењето на правото како темелна вредност на правниот поредок загарантирана со член 8 алинеја 3 од Уставот, Судот оцени дека се неосновани овие наводи со оглед на тоа дека согласно член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд е надлежен да одлучува за согласноста на законите со Уставот, а не да одлучува за меѓусебната согласност на законите. Со оглед на горенаведеното, цениме дека се исполнети условите од член 28 алинеја 1 од Деловникот, за отфрлање на иницијативата поради ненадлежност на Судот.

IV

Врз основа на наведеното, Судот, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U. nr.198/2023
Shkup, 17.04.2024

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq– Anastasovska, Eliazabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski, dr. Ana Pavllovska-Daneva dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, nenit 28 alineja 1 dhe nenit 71 alineja 3 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr.70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 17 prill 2024, miratoi

A K T V E N D I M

REFUZOHET iniciativa për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 93 Të Ligjit për përmbarim („Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë“ nr. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ nr.14/2020 86/2020, 136/2020 dhe 154/2023).

Arsyetim

I

Shoqata civile “No Pasaran”, KSOM nga Shkupi, më 16.11.2023, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut ka parashtruar iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së nenit 93 të Ligjit për përmbarim (“Gazeta Zyrtare Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 14/2020, 136/2020 dhe 154/2023).

Siç thuhet në iniciativë, në sistemin juridik të Maqedonisë qytetarëve u hiqet e drejta e vjetërsimit të kërkesave, kështu që nuk ka afat për kohëzgjatjen e përmbarimit, nga momenti i përmbarimit deri në një moment të caktuar. Për këto arsye, thuhet se shtetasi në Republikën e Maqedonisë së Veriut pëson pasoja materiale dhe juridike edhe pse nuk ka kontribuar, as iniciuar, as kërkuar dhe as që ka qenë i njohur me ndryshimin e subjektit që e realizon dhe vendin e realizimit të procedurës.

Në iniciativë po ashtu thuhet se ligjvënësi e pengon gëzimin e të drejtës së vjetërsimit, sepse në dispozitën e kontestuar të Ligjit për përmbarim, afati i përmbarimit dhe vjetërsimit nuk përmendet në asnjë paragraf, ndërsa në Ligjin për marrëdhëniet obligative janë të përcaktuara me vendosshmëri.

Sipas pretendimeve në iniciativë, me këtë mospërputhje të Ligjit për përmbarim si ligj i veçantë me Ligjin për marrëdhëniet obligative si ligj i përgjithshëm, ligjvënësi shkel parimin e ndalimit të keqpërdorimit të së drejtës dhe parimin e sigurisë juridike për shkak se rregullat nuk janë të harmonizuara.

Parashtruesi, thekson gjithashtu se është e rëndësishme të theksohet se mospërputhja e Ligjit për përmbarim dhe Ligjit për marrëdhëniet obligative lë hapësirë për manipulim me kërkesat më të vjetra, gjë që hap hapësirë për diskriminim të rëndë. E drejta e privuar e vjetërsimit të shpenzimeve në Ligjin për përmbarim derogon Ligjin për marrëdhëniet obligative, dhe është në kundërshtim me parimet themelore të Kushtetutës.

Në iniciativë thuhet se ky rregullim i dispozitës kontestuese bie ndesh me afatet evropiane për vjetërsim, ku në shtete të caktuara ka një kufizim të periudhës së përmbarimit që ndryshon nga njëri shtet në tjetrin.

II

Gjykata në seancë përcaktoi se neni 93 i Ligjit për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr.14/2020, 86/2020, 136/2020 dhe 154/2023), përmban katër paragrafë.

Sipas paragrafit 1 të të njëjtit nen, përveç rasteve të tjera të parashikuara në këtë ligj, përmbaruesi do ta ndërpresë përmbarimin me detyrë zyrtare dhe nëse dokumenti përmbarimor është ndërprerë, modifikuar, azgjëzuar ose shfuqizuar, respektivisht nëse vërtetimi i përmbarimit është ndërprerë, në rastet kur përmbaruesi përjashtohet nga përmbarimi i mëtejshëm dhe kreditori ka kërkuar shtyrjen më shumë se dy herë.

Në paragrafin 2 të të njëjtit nen parashikohet se kur pala është person juridik dhe kur është marrë vendim për përfundimin e procedurës së falimentimit dhe shlyerjen e caktuar nga regjistri tregtar ose regjistri tjetër, në të cilin është regjistruar debitori i falimentuar, me të cilit pala ka pushuar së ekzistuari, përmbaruesi me konkluzion e ndërprert përmbarimin.

Në pajtim me paragrafin 3 të të njëjtit nen, nëse debitori i paraqet përmbaruesit dëshminë e një kërkese të paguar plotësisht para ose pas paraqitjes së kërkesës për përmbarim, përmbaruesi është i detyruar të kërkojë nga kreditori që të japë aktvendim me shkrim për rrjedhën e mëtutjeshme të veprimit pas kërkesës për përmbarim. Nëse kreditori nuk merr vendim brenda tetë ditëve nga marrja e kërkesës së përmbaruesit, përmbaruesi e ndërpret përmbarimin me konkluzion.

Sipas paragrafit 4 të të njëjtit nen, nëse debitori para marrjes së urdhrit të përmbarimit ka paraqitur dëshmi për kërkesën e paguar plotësisht, ose kreditori nuk ka marrë vendim për rrjedhën e përmbarimit brenda afatit të caktuar prej 8 ditësh të përcaktuar në paragrafin (3) të këtij neni, shpenzimet e përmbarimit i bart kreditori.

III

Sipas nenit 8 paragrafi 1 alinetë 3 dhe 7 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës dhe lirisë së tregut dhe sipërmarrësia janë vlera themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Sipas nenit 9 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut, qytetarët janë të barabartë në liritë dhe të drejtat pa marrë parasysh gjininë, racën, ngjyrën e lëkurës, origjinën kombëtare dhe shoqërore, besimin politik dhe fetar, pronën dhe pozitën shoqërore. Qytetarët janë të barabartë para Kushtetutës dhe ligjeve.

Sipas nenit 35 paragrafi 1 të Kushtetutës, Republika kujdeset për mbrojtjen sociale dhe sigurinë sociale të qytetarëve në përputhje me parimin e drejtësisë sociale.

Sipas nenit 110 paragrafi 1 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë, Gjykata Kushtetuese vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Me nenin 93 paragrafi 1 të Ligjit për përmbarim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 72/2016, 142/2016, 178/2017, 26/2018, 233/2018 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 14/2020, 86/2020, 136/2020 dhe 154/2023) parashihet se përveç rasteve të tjera të parapara me këtë ligj, përmbaruesi do ta ndërpres përmbarimin me detyrë zyrtare dhe nese: dokumenti për përmbarim ligjërisht është ndërprerë, ndryshuar, anuluar ose shfuqizuar, pra nëse vërtetimi për përmbarim është ndërprerë; në rastet kur përmbaruesi përjashtohet nga përmbarimi i mëtejshëm dhe kur kreditori ka kërkuar shtyrjen më shumë se dy herë. Paragrafi 2 i të njëjtit nen përcakton se kur pala është person juridik dhe kur është marrë vendim për mbylljen e procedurës së falimentimit dhe shlyerjen e caktuar nga regjistri tregtar ose regjistri tjetër, në të cilin është regjistruar debitori i falimentuar, me të cilin pala ka pushuar së ekzistuari, përmbaruesi me konkluzion e ndalon përmbarimin. Po ashtu, në paragrafin 3 të të njëjtit nen, parashikohet se nëse debitori i paraqet përmbaruesit dëshminë e një kërkese të paguar plotësisht para ose pas paraqitjes së kërkesës për përmbarim, përmbaruesi është i detyruar të kërkojë nga kreditori që të japë aktvendim me shkrim për ecurinë e mëtejshme të veprimit pas kërkesës për përmbarim. Nëse kreditori nuk merr vendim brenda tetë ditëve nga marrja e kërkesës së përmbaruesit, përmbaruesi e ndërpret përmbarimin me konkluzion. Ndërsa në paragrafin 4 parashikohet se nëse debitori ka paraqitur dëshmi për kërkesën e paguar plotësisht para pranimit të urdhrit për përmbarim, ose kreditori nuk ka marrë vendim për rrjedhën e përmbarimit brenda afatit të caktuar prej 8 ditësh të përcaktuar në paragrafin 3 të këtij neni shpenzimet e përmbarimit i bart kreditori.

Sipas nenit 28 alineja 1 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut, Gjykata Kushtetuese do ta refuzojë iniciativën nëse nuk është kompetente për të vendosur për kërkesën.

Duke u nisur nga analiza e pretendimeve në iniciativë, sipas të cilave neni kontestues i Ligjit për përmbarim nuk parashikon vjetërsimin e kërkesave siç është rasti në nenin 368 të Ligjit për marrëdhëniet obligative, Gjykata vlerësoi se me ato kontestohet mosharmonizimi i ndërsjellë i ligjeve në fjalë, për këtë arsye parashtruesi kërkon vlerësimin kushtetues të dispozitës së kontestuar me qëllim shfuqizimin ose anulimin e saj.

Sipas nenit 110 paragrafi 1 të Kushtetutës, Gjykata është kompetente të vendosë për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe jo të vlerësojë përputhshmërinë e ndërsjellë të ligjeve, si në këtë rast ndërmjet Ligjit për përmbarim si ligj i veçantë dhe Ligji për marrëdhëniet obligative si ligj i përgjithshëm dhe Gjykata vlerësoi se në rastin konkret janë plotësuar kushtet nga neni 28 alineja 1 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese për refuzimin e iniciativës për shkak të mungesës së juridiksionit të Gjykatës.

Lidhur me pretendimet e parashtruesit të iniciativës se me neni 93 të kontestuar të Ligjit për përmbarim si “ligji i veçantë” nuk parashikohet vjetërsimi i kërkesave, për dallim nga neni 368 i Ligjit për marrëdhëniet obligative, i cili si “ligj sistemor” rregullon vjetërsimin, me ç’rast të njëjtit janë të papajtueshëm ndërmjet veti, gjë që bie ndesh me parimin e sigurisë juridike sipas të cilit duhet të ekzistojnë ligje të harmonizuara reciprokisht në rendin kushtetues të shtetit, si një nga komponentët kryesorë të sundimit të së drejtës si vlerë themelore e rendit kushtetues të garantuar me nenin 8 alineja 3 të Kushtetutës, Gjykata vlerësoi se këto pretendime janë të pabazuara duke konsideruar se sipas nenit 110 alineja 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese është kompetente të vendosë për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën dhe jo të vendosë për pajtueshmërinë reciproke të ligjeve. Nisur nga sa më sipër, vlerësojmë se janë plotësuar kushtet e nenit 28 alineja 1 të Rregullores, për refuzimin e iniciativës për shkak të mungesës së juridiksionit të Gjykatës.

IV

Nisur nga sa më sipër, Gjykata vendosi si dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska