У.бр.140/2023 – Уставен суд на Република Северна Македонија

Уставен суд на
Република Северна Македонија
У.бр.140/2023
Скопје, 20.12.2023 година

Уставниот суд на Република Северна Македонија, во состав Добрила Кацарска, претседател на Судот и судиите Насер Ајдари, м-р Татјана Васиќ-Бозаџиева, д-р Јадранка Дабовиќ-Анастасовска, Елизабета Дуковска, д-р Осман Кадриу, д-р Дарко Костадиновски и м-р Фатмир Скендер, врз основа на член 110 од Уставот на Република Северна Македонија и член 71 од Деловникот на Уставниот суд на Република Северна Македонија („Службен весник на Република Македонија” бр.70/1992 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.202/2019, 256/2020 и 65/2021) на седницата одржана на 20 декември 2023 година, донесе

Р Е Ш Е Н И Е

НЕ СЕ ПОВЕДУВА постапка за оценување на уставноста на членовите 1, 2, 4 и 7 од Законот за изменување и дополнување на Законот за градење („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.111/2023).

Образложение

Хелсиншкиот комитет за човекови права – Скопје застапуван од Уранија Пировска, до Уставниот суд на Република Северна Македонија поднесе иницијатива за поведување постапка за оценување на уставноста на членовите 1, 2, 4 и 7 од Законот за изменување и дополнување на Законот за градење со наводи дека истиот е спротивен на член 8 став 1 алинеи 3, 7 и 10, член 43, член 50 ставови 1 и 2, член 51 и член 55 од Уставот на Република Северна Македонија.

Подносителот на иницијативата наведува дека со член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за градење се додава нов член 16-а, според кој градби од стратешки интерес се државни патишта, железнички пруги, магистрални гасоводи, како и други градби од јавен интерес, кои се реализираат како стратешки инвестициони проекти или проекти од стратешко национално значење утврдени со закон…, без притоа да се утврдат јасни рамки за тоа какви сè видови на градби може да се сметаат за градби од стратешки интерес и наведува дека како градби од стратешки интерес не се подразбираат по автоматизам градби од јавен интерес, туку тие може да бидат и градби од приватен интерес кои би се реализирале како стратешки инвестициони проекти, што може да подразбира и трговски центри и користењето на ваквата формулација е непотребна и има единствена причина, а тоа е создавање простор и оправдување во име на нешто апстрактно и недефинирано и создавање на олеснети правила со елиминација на заштитните механизми кои се присутни во сферата на градењето.

Во продолжение на иницијативата, подносителот го цитира член 2 од оспорениот закон и наведува дека ставовите 1 и 2 од овој член се контрадикторни сами по себе и создаваат правна несигурност бидејќи во став 1 е предвидено дека за градбите од стратешки интерес се применуваат одредбите за дислокација на далновод, трафостаница, канализација, водовод, топловод како и разни видови инсталации, додека во став 2 е предвидено дека за градбите од стратешки интерес не се применуваат правилата за дислокација на далновод и трафостаница.

Во рамките на наводите во однос на овој член подносителот наведува дека ваквата регулатива создава правна несигурност при примена на одредбите од Законот за градење кога се во прашање градбите од стратешки интерес и истата е спротивна на Уставот бидејќи не се обезбедува владеење на правото од причина што го исклучува примената на овој закон, со што се создава нееднаков третман и положба на сите правни субјекти на пазарот кои се јавуваат како инвеститори во смисла на овој закон. Нееднаквоста, според подносителот, се појавува во ситуација кога инвеститорите на проекти од стратешки интерес се ставени во поповолна положба бидејќи за нив не важат одредбите од Законот што се однесуваат на контрола за градењето, обезбедување на одобрение за градење или измени во тек на градба што во нормални услови подлежат на дополнително одобрување на измените на основниот проект со што се создаваат услови за злоупотреби, непочитување на стандардите и правилата за квалитет на градба кое може да ја доведе во опасност безбедноста, животот и здравјето на граѓаните, на роковите за завршување на градбата, што е директно спротивно на јавниот интерес и неизбежно ќе доведе до пролонгирање на изведба на проекти од јавен интерес и злоупотреба на правата во смисла на облигационите односи.

Подносителот на иницијативата го цитира член 4 од оспорениот закон, со кој се врши дополнување на член 4-а став 2 на Законот за гредење и наведува дека ваквата измена се однесува на мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, кое мислење треба да го издаде субјект кој врши научноистражувачка дејност односно научен институт специјализиран во областа на заштита на градби од сеизмички влијанија. Ова законско решение според подносителот важи за сите градби освен за градбите од стратешки интерес, каде што наведеното мислење го дава инвеститорот, односно субјектот кој има финансиски интерес од реализирање на градбата и на ваков начин се елиминира примената на правилото што важи за сите други градби каде што наведеното мислење го дава независно тело со стручни знаења и соодветни овластувања за оценка на соодветноста на градбите за отпорност од сеизмички влијанија. Ваквото законско решение за градбите од стратешки интерес ја доведува во прашање безбедноста на истите, со што секојдневно се доведува во прашање стабилноста и безбедноста на граѓаните. Спротивно на ова, подносителот смета дека за градби од стратешки интерес треба да се предвидат построги правила за механичка и сеизмичка отпорност со цел да се заштити општото добро, а не правила со кои се заобиколуваат круцијални процедури за безбедноста на граѓаните.

Во иницијативата, како последна оспорена одредба се наведува член 7 од оспорениот закон, со кој се врши дополнување на член 51 од Законот за градење, со додавање на став 5, според кој по завршувањето со изградбата на градбите од стратешки интерес се изработува проект на изведена состојба, кој го заверува надзорен инженер, кој вршел надзор над изградбата на градбата и наведува дека ваквата регулатива е спротивна на правилата за изготвување на проект на изведена состојба бидејќи проект може да изготви и следствено на тоа да завери лице кое има лиценца за проектирање, а не надзорен инженер кој е потребно да има лиценца за надзор, што не подразбира и лиценца за проектирање.

Со наведените оспорени одредби подносителот на иницијативата смета дека се прескокнуваат цели процедури и за одобрение за градење, кое се издава врз основа на основниот проект, и за одобрение за измени во текот на градење, со што се оневозможува и елиминира цел еден процес на проверки и озаконување од страна на надлежните институции со што на инвеститорите на градби од стратешки интерес им се прогледува низ прсти и без соодветни одобренија им се дозволува градење и остварување профит по цена на ризикување на здравјето, животот и безбедноста на граѓаните.

Покрај ова, подносителот на иницијативата смета дека ваквата воспоставена регулатива создава можности секогаш кога една владејачка структура има потреба да ги избегнува воспоставените системи за контрола, ќе прогласи еден проект за проект од стратешки интерес и ќе ги избегнува сите механизми кои се воспоставени за да се обезбеди уставно загарантирано право на здрава животна средина и хуманизација на урбан простор, на заштита на здравјето и животот на граѓанинот и еднаквоста на правните субјекти.

Врз основа на горенаведеното, подносителот на иницијативата предлага Уставниот суд на Република Северна Македонија, да донесе решение за поведување постапка за оценување на уставноста и законитоста на Законот за изменување и дополнување на Законот за градење и да донесе одлука за поништување или укинување на наведениот закон.

На седницата Судот утврди дека со член 1 од Законот за изменување и дополнување на Законот за градење („Службен весник на Република Северна Македонија“ бр.111/2023), во член 2 по точката 16 од Законот за градење („Службен весник на Република Македонија“ број 130/2009, 124/10, 18/11, 36/11, 54/11, 13/12, 144/12, 25/13, 79/13, 137/13, 163/13, 27/14, 28/14, 42/14,115/14, 149/14, 187/14, 44/15, 129/15, 217/15, 226/15, 30/16, 31/16, 39/16, 71/16, 132/16,35/18, 64/18 и 168/18 и „Службен весник на Република Северна Македонија“ број 244/19, 18/20, 279/20 и 227/22) се додава нова точка 16-a, која гласи „16-a. Градби од стратешки интерес се државни патишта, железнички пруги, магистрални гасоводи, како и други градби од јавен интерес, кои се реализираат како стратешки инвестициони проекти или проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, а чија изградба како градби од јавен интерес е предвидена со урбанистички проект за градби од стратешки интерес, одобрен во согласност со Законот за урбанистичко планирање“.

Со член 2 од оспорениот закон, по член 2-б од Законот за градење се додава нов член 2-в, кој гласи „(1) Изградбата на градбите од стратешки интерес се врши врз основа на урбанистички проект за градби од стратешки интерес, одобрен во согласност со Законот за урбанистичко планирање, при што соодветно се применуваат одредбите од овој закон кои се однесуваат на изработката и ревизијата на проектната документација, изградбата и надзорот над изградбата на градбите, мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, формирањето и уредувањето градилиште, документацијата на градилиште, пријавувањето на започнување со изградба во согласност со членот 67 од овој закон, дислокација на далновод, трафостаница, канализација, водовод, топловод како и разни видови инсталации, во согласност со членот 78-д од овој закон, одобрението за употреба и запишувањето на објектот во јавната книга на недвижностите.

(2) За градбите од стратешки интерес не се применуваат одредбите од овој закон што се однесуваат на постапките за одобрување идеен проект, за издавање одобрение за градење, условите за започнување со изградба, за измени во текот на изградбата, за промена на инвеститор, за издавање одобрение за подготвителни работи, за прибележување и предбележување на градбата во јавната книга на недвижности, за рокот за изградба, за формирање одлагалиште на земјиште, за дислокација на далновод, трафостаница, нафтовод, продуктовод, магистрален гасовод, магистрален топловод, во согласност со членот 78-б од овој закон, за реконструкција и за издавање на решение за изградба на градбите, односно поставување на опремата од членот 73 од овој закон.“

Со член 4 од оспорениот закон, во член 4-а став (2) од Законот за градење, точката на крајот на реченицата се заменува со запирка и се додаваат зборовите „а за градбите од стратешки интерес мислењето се обезбедува од страна на инвеститорот пред започнувањето со изградба на градбата и истото е составен дел на основниот проект“.

Со член 7 од оспорениот закон, во член 51 по став (4) од Законот за градење се додава нов став (5), кој гласи „(5) По завршувањето со изградбата на градбите од стратешки интерес се изработува проект на изведена состојба, кој го заверува надзорен инженер, кој вршел надзор над изградбата на градбата“.

III

Согласно член 8 став 1 алинеи 3, 7 и 10 од Уставот, владеењето на правото, слободата на пазарот и претприемништвото и уредувањето и хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на животната средина и на природата се едни од темелните вредности на уставниот поредок на Република Северна Македонија.

Во член 43 од Уставот е определено дека секој човек има право на здрава животна средина. Секој е должен да ја унапредува и штити животната средина и природата. Републиката обезбедува услови за остварување на правото на граѓаните на здрава животна средина.

Согласно член 50 ставови 1 и 2 од Уставот, секој граѓанин може да се повика на заштита на слободите и правата утврдени со Уставот пред судовите и пред Уставниот суд во постапка заснована врз начелото на приоритет и итност и се гарантира судска заштита на законитоста на поединечните акти на државната управа и на другите институции што вршат јавни овластувања.

Според член 51 од Уставот, во Република Северна Македонија законите мораат да бидат во согласност со Уставот, а сите други прописи со Уставот и со закон. Секој е должен да ги почитува Уставот и законите.

Во член 55 од Уставот е предвидено дека се гарантира слободата на пазарот и претприемништвото. Републиката обезбедува еднаква правна положба на сите субјекти на пазарот. Републиката презема мерки против монополската положба и монополското однесување на пазарот. Слободата на пазарот и претприемништвото можат да се ограничат со закон единствено заради одбраната на Републиката, зачувувањето на природата, животната средина или здравјето на луѓето.

Според член 110 алинеја 1 од Уставот, Уставниот суд на Република Северна Македонија, одлучува за согласноста на законите со Уставот.

Во член 1 од Законот за градење („Службен весник на Република Македонија” број 130/2009, 124/2010, 18/2011, 36/2011, 54/2011, 13/2012, 144/2012, 25/2013, 79/2013, 137/2013, 163/2013, 27/2014, 28/2014, 42/2014, 115/2014, 149/2014, 187/2014, 44/2015, 129/2015, 129/2015, 217/2015, 226/2015, 30/2016, 31/2016, 39/2016, 71/2016, 132/2016, 35/2018, 64/2018 и 168/2018 и „Службен весник на Република Северна Македонија” број 244/2019, 18/2020, 279/2020, 227/2022, 111/2023 и 115/2023) е предвидено дека со овој закон се уредуваат градењето, основните барања на градбата, потребната проектна документација за добивање на одобрение за градење, правата и обврските на учесниците во изградбата, начинот на употреба и одржување на градбата, како и други прашања од значење за градењето.

Според член 2 точка 16-а, градби од стратешки интерес се државни патишта, железнички пруги, магистрални гасоводи, како и други градби од јавен интерес, кои се реализираат како стратешки инвестициони проекти или проекти од стратешко национално значење утврдени со закон, а чија изградба како градби од јавен интерес е предвидена со урбанистички проект за градби од стратешки интерес, одобрен во согласност со Законот за урбанистичко планирање.

Согласно член 2-в став 1, изградбата на градбите од стратешки интерес се врши врз основа на урбанистички проект за градби од стратешки интерес, одобрен во согласност со Законот за урбанистичко планирање, при што соодветно се применуваат одредбите од овој закон кои се однесуваат на изработката и ревизијата на проектната документација, изградбата и надзорот над изградбата на градбите, мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, формирањето и уредувањето градилиште, документацијата на градилиште, пријавувањето на започнување со изградба во согласност со членот 67 од овој закон, дислокација на далновод, трафостаница, канализација, водовод, топловод како и разни видови инсталации, во согласност со членот 78-д од овој закон, одобрението за употреба и запишувањето на објектот во јавната книга на недвижностите. Во став 2 е предвидено дека за градбите од стратешки интерес не се применуваат одредбите од овој закон што се однесуваат на постапките за одобрување идеен проект, за издавање одобрение за градење, условите за започнување со изградба, за измени во текот на изградбата, за промена на инвеститор, за издавање одобрение за подготвителни работи, за прибележување и предбележување на градбата во јавната книга на недвижности, за рокот за изградба, за формирање одлагалиште на земјиште, за дислокација на далновод, трафостаница, нафтовод, продуктовод, магистрален гасовод, магистрален топловод, во согласност со членот 78-б од овој закон, за реконструкција и за издавање на решение за изградба на градбите, односно поставување на опремата од членот 73 од овој закон.

Според член 3 став 1, секоја градба, зависно од намената, треба да ги исполни основните барања за градбата предвидени со параметрите од урбанистичкиот план или државната односно локалната урбанистичка планската документација или проектот за инфраструктура или урбанистичкиот проект за градби од стратешки интерес и други услови пропишани со овој закон и посебните закони. Додека во став 2 е предвидено дека основните барања за градбата се однесуваат на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита, заштита од пожар, санитарна и здравствена заштита, заштита на работната и животната средина, заштита од бучава, сигурност во употребувањето, ефикасно користење на енергијата и топлинската заштита, непречен пристап и движење до и во градбата и техничките својства на градежните производи што се користат за изградба.

Согласно член 4-а став 1, за утврдување на исполнетоста на условите од членот 4 од овој закон потребно е да се обезбеди позитивно мислење за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, од страна на субјект кој врши научноистражувачка дејност – научен институт специјализиран во областа на заштита на градби од сеизмички влијанија. Мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата се обезбедува само за градбите за кои согласно прописите за проектирање, основниот проект треба да содржи градежно конструктивен проект. Во став 2 е предвидено дека мислењето за проектираниот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата се однесува на градежно-конструктивниот проект кој е составен дел на основниот проект и се приложува од страна на инвеститорот со барањето за добивање на одобрение за градење, а за градбите од стратешки интерес мислењето се обезбедува од страна на инвеститорот пред започнувањето со изградба на градбата и истото е составен дел на основниот проект.

Според член 67 став 12, за градбите од стратешки интерес инвеститорот е должен пред започнувањето на изградбата да достави писмено известување за започнување на изградбата до органот на државна управа надлежен за вршење на работите од областа на уредување на просторот, градежната инспекција и инспекцијата на трудот.

Во член 78-б став 1 е предвидено дека доколку при изградба на државен пат или железничка пруга е потребно да се изврши дислокација на далновод, трафостаница, нафтовод, продуктовод, магистрален гасовод, магистрален топловод, се спроведува постапка за дислокација. Во став 9 е предвидено дека дислокацијата на објектот од ставот (1) на овој член при изградба на државен пат или железничка пруга претставува јавен интерес.

Член 78-д став 1 предвидува дека доколку при изградба на градбите од стратешки интерес е потребно да се изврши дислокација на далновод, трафостаница, канализација, водовод, топловод, како и разни видови инсталации (телефонски, телеграфски и други кабловски водови, нисконапонски електрични водови, односно водови за напојување и други слични уреди), инвеститорот дислокацијата ја врши преку изведувачот, а во соработка со сопственикот, односно операторот на објектот, односно инсталацијата која треба да се дислоцираат. Во став 2 е утврдено дека дислокација на објект, односно инсталација од ставот (1) на овој член се врши врз основа на урбанистичкиот проект за градби од стратешки интерес во согласност со кој се гради градбата од стратешки интерес или врз основа на проект за дислокација. Според став 7 дислокацијата на објектите односно инсталациите од ставот (1) на овој член при изградба на градби од стратешки интерес претставува јавен интерес.

Наводите на подносителот на иницијативата дека како градби од стратешки интерес не се подразбираат по автоматизам градби од јавен интерес, туку тие може да бидат и градби од приватен интерес кои се реализираат како стратешки инвестициони проекти, што може да подразбира и трговски центри, Судот оцени дека се неосновани. Имено, од содржината на оспорениот член 1 со кој во член 2 по точката 16 се додава нова точка 16-а во Законот за градење, произлегува дека покрај државните патишта, железничките пруги, магистралните гасоводи како градби од стратешки интерес во смисла на Законот за градење се смета градба од јавен интерес која со посебен закон се утврдува како стратешки инвестиционен проект или проект од стратешко национално значење и за изградбата на истата треба да е донесен урбанистички проект за градби од стратешки интерес, кој согласно Законот за урбанистичко планирање го одобрува или не го одобрува Владата на Република Северна Македонија во зависност од прибавените податоци. Од наведеното произлегува дека покрај државните патишта, железничките пруги, магистралните гасоводи за да може една градба од јавен интерес да се третира како градба од стратешки интерес потребно е да се исполнуваат три кумулативни услови: донесување на посебен закон за прогласување на градба од јавен интерес како стратешки проект, изготвување на урбанистички проект за градба од стратешки интерес и добивање на одобрение од Владата на Република Северна Македонија.

Во однос на наводите на подносителот на иницијативата дека со оспорениот член 2 од Законот, со кој се додава нов член 2-в во Законот за градење, се создава правна несигурност и како резултат на ова се создава конфузија по однос на тоа кои одредби се применуваат, а кои не се применуваат за градбите од стратешки интерес, и дека не се обезбедува владеење на правото кое доведува до нееднаков третман и положба на правните субјекти кои се јавуваат како инвеститори во смисла на Законот за градење, Судот оцени дека истите се неосновани. Ова од причина што одредбите од член 2-в од Законот се јасни и на недвосмислен начин ја регулираат примената на одредбите на Законот за градење по однос на градбите од стратешки интерес. Притоа во став 1 на јасен начин е наведено дека изградбата на градбите од стратешки интерес се врши врз основа на урбанистички проект за градби од стратешки интерес, одобрен во согласност со Законот за урбанистичко планирање, при што соодветно се применуваат одредбите од овој закон кои се однесуваат на изработката и ревизијата на проектната документација, изградбата и надзорот над изградбата на градбите, мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, формирањето и уредувањето градилиште, документацијата на градилиште, пријавувањето на започнување со изградба во согласност со членот 67 од овој закон, дислокација на далновод, трафостаница, канализација, водовод, топловод како и разни видови инсталации, во согласност со членот 78-д од овој закон, одобрението за употреба и запишувањето на објектот во јавната книга на недвижностите. Во став 2 се предвидени правните ситуации на неприменување на одредбите од Законот и тоа „За градбите од стратешки интерес не се применуваат одредбите од овој закон што се однесуваат на постапките за одобрување идеен проект, за издавање одобрение за градење, условите за започнување со изградба, за измени во текот на изградбата, за промена на инвеститор, за издавање одобрение за подготвителни работи, за прибележување и предбележување на градбата во јавната книга на недвижности, за рокот за изградба, за формирање одлагалиште на земјиште, за дислокација на далновод, трафостаница, нафтовод, продуктовод, магистрален гасовод, магистрален топловод, во согласност со членот 78-б од овој закон, за реконструкција и за издавање на решение за изградба на градбите, односно поставување на опремата од членот 73 од овој закон“. Како резултат на наведеното, Судот оцени дека не станува збор за нееднаков третман и положба помеѓу правните субјекти на пазарот кои се јавуваат како инвеститори на проекти од стратешки интерес и другите инвеститори според Законот за градење. Ова од причина што проектите за градби од стратешки интерес имаат посебен третман и процесот на реализација на истите е различен од другите проекти од јавен интерес.

Наводите на подносителот дека став 1 и став 2 од член 2-в од Законот, кои се однесуваат на постапката за дислокација, се контрадикторни и создаваат правна несигурност, Судот оцени дека истите се неосновани од причина што станува збор за две различни постапки за дислокација, и истите се уредени во член 78-б и член 78-д од Законот за градење. Во член 78-б е наведено дека доколку при изградба на државен пат или железничка пруга е потребно да се изврши дислокација на далновод, трафостаница, нафтовод, продуктовод, магистрален гасовод, магистрален топловод, се спроведува постапка за дислокација. За разлика од овој член, во член 78-д е регулирана постапката за дислокација кога станува збор за изградба на градби од стратешки интерес и тоа „доколку при изградба на градбите од стратешки интерес е потребно да се изврши дислокација на далновод, трафостаница, канализација, водовод, топловод, како и разни видови инсталации (телефонски, телеграфски и други кабловски водови, нисконапонски електрични водови, односно водови за напојување и други слични уреди), инвеститорот дислокацијата ја врши преку изведувачот, а во соработка со сопственикот, односно операторот на објектот, односно инсталацијата која треба да се дислоцираат“.

Во однос на наводите дека одредбите од Законот не обезбедуваат владеење на правото и дека примената на истите доведува до нееднаков третман и положба на сите правни субјекти на пазарот кои се јавуваат како инвеститори во смисла на Законот за градење, Судот оцени дека Законот за градење претставува lex specialis, кој го уредува начинот на изградба на градбите и предвидува различни постапки за изградба во зависност од видовите на градби. Како резултат на ова кога станува збор за градби од стратешки интерес се предвидува посебна постапка за изградба на истите сè со цел да се овозможи ефикасна изградба со помалку трошоци поради значењето и комплексноста на овие градби. Имено Законот, за градби од стратешки интерес, предвидува да не се спроведуваат административни постапки за добивање на одобрение за градење и за измени во текот на изградбата, но градбите од стратешки интерес исто како и градбите за кои се издава одобрение за градење треба да ги исполнат стандардите и нормативите за планирање и проектирање, односно истите може да се градат согласно урбанистички проект кој е одобрен согласно Законот за урбанистичко планирање и ревидирани основни проекти кои се изработени и ревидирани согласно стандардите за проектирање, а соодветно се применуваат и одредбите за изградба на градбите и надзор над изградбата, механичката отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, формирањето и утврдувањето на градилиште, документација на градилиште, издавање на одобрение за употреба и запишување на објектот во јавната книга на недвижности. Врз основа на наведеното произлегува дека при изградба на градби од стратешки интерес се применуваат истите услови по однос на примената на стандардите и нормативите за изградба кои се применуваат и за останатите градби предвидени со Законот за градење.

Наводите на подносителот на иницијативата по однос на член 4 од оспорениот закон, со кој е дополнет член 4-а став 2 од Законот за градење, според кој за градбите од стратешки интерес мислењето за механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата се обезбедува од страна на инвеститорот пред започнувањето со изградба на градбата и истото е составен дел на основниот проект, дека наведеното мислење ќе го дава самиот инвеститор кога станува збор за градби од стратешки интерес додека кај другите градби кои не претставуваат градби од стратешки интерес истото го издава орган, односно институт кој е специјализиран во областа за заштита на градби од сеизмички влијанија и на ваков начин се доведува во прашање безбедноста на градбите кои можат да бидат од секаков вид и на ваков начин се доведува во прашање нивната стабилност и безбедноста на граѓаните, Судот оцени дека се неосновани. Ова од причина што во член 4-а став 2 на многу јасен начин е наведено дека мислењето за проектираниот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата се однесува на градежно-конструктивниот проект, кој е составен дел на основниот проект и се приложува од страна на инвеститорот со барањето за добивање на одобрение за градење, а за градбите од стратешки интерес мислењето се обезбедува од страна на инвеститорот пред започнувањето со изградба на градбата и истото е составен дел на основниот проект. Од оваа законска одредба произлегува дека инвеститорот на градба од стратешки интерес е должен да обезбеди мислење за проектираниот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, а не самиот да даде мислење, како што се наведува во иницијатива. Во став 1 од истиот член на концизен начин е предвидено дека мислењето за проектираниот и изведениот степен на механичка отпорност, стабилност и сеизмичка заштита на градбата, се обезбедува од субјект кој врши научноистражувачка дејност – научен институт специјализиран во областа на заштита на градби од сеизмички влијанија и истото важи и за проектите од стратешки интерес.

Наводите на подносителот на иницијативата во однос на член 7 од оспорениот закон, со кој се дополнил член 51 од Законот за градење со додавање на нов став 5, кој предвидува дека по завршување на изградбата на градбите од стратешки интерес се изработува проект на изведена состојба, кој го заверува надзорен инженер, кој вршел надзор над изградбата на градбата, Судот оцени дека се неосновани од причина што согласно член 51 став 2 од Законот за градење, проектот на изведена состојба го изготвува правно лице со лиценца за проектирање додека во оспорената одредба се предвидува дека надзорен инженер само го заверува истиот кога се работи за проекти од стратешки интерес. Имено станува збор за две различни ситуации односно за изработка и за заверка на проект за изведена состојба. Во оваа насока треба да се има во вид и член 6 од оспорениот закон со кој се врши измена на член 36 став 1 алинеја 1 од Законот за градење, според кој надзорниот инженер е должен да врши проверка над изградбата дали истата е во согласност со ревидираниот основен проект и одобрението за градење, односно во согласност со ревидираниот основен проект и урбанистичкиот проект од член 2-в став (1) од овој закон за градбите од стратешки интерес, а доколку е издадено одобрение за градење врз основа на идеен проект во согласност со Законот за технолошки индустриски развојни зони и Законот за индустриски – зелени зони, да врши проверка над изградбата дали истата е во согласност со идејниот проект и одобрението за градење. Од ова произлегува дека секоја измена во текот на изградбата треба да биде предвидена со урбанистички проект за градби од стратешки интерес и ревидиран основен проект, а надзорниот инженер е должен тоа да го провери при изградба на градбата, на кој начин се врши контрола и на измените во текот на изградбата. Имајќи го предвид член 2-в став 2 од Законот за градење, каде што, меѓу другото, е предвидено дека за градбите од стратешки интерес не се применуваат одредбите од овој закон што се однесуваат на постапките за одобрение за измени во текот на изградбата, произлегува дека со член 7 од оспорениот закон се пропишува обврска за надзорниот инженер да го завери проектот на изведена состојба со што ќе се потврди дека градбата е изградена во согласност со урбанистички проект за градби од стратешки интерес и ревидиран основен проект.

Имајќи го во вид наведеното, Судот оцени дека оспорените одредби не можат да бидат уставноправно проблематизирани и истите се во согласност со член 8 став 1 алинеи 3, 7 и 10, член 43, член 50 ставови 1 и 2 и член 55 од Уставот.

Во однос на наводите на подносителот дека оспорените одредби не се во согласност со член 1, 3, 4 и 4-а од Законот за градење, согласно член 110 алинеја 1 од Уставот Судот оцени дека не е надлежен за оценка на меѓусебната согласност на одредби од ист закон, односно согласност на одредби од два закони.

Врз основа на наведеното, Судот, со мнозинство гласови, одлучи како во диспозитивот на ова решение.

ПРЕТСЕДАТЕЛ
на Уставниот суд на Република Северна Македонија,
Добрила Кацарска

Издвоено мислење по предметот У.бр.140/2023

* * *

Gjykata Kushtetuese e
Republikës së Maqedonisë së Veriut
U. nr.140/2023
Shkup, 20.12.2023

Gjykata Kushtetue e Republikës së Maqedonisë së Veriut, në përbërje të Dobrilla Kacarska, kryetare e Gjykatës dhe gjykatësve Naser Ajdari, mr. Tatjana Vasiq-Bozaxhieva, dr. Jadranka Daboviq – Anastasovska, Elizabeta Dukovska, dr. Osman Kadriu, dr. Darko Kostadinovski dhe mr. Fatmir Skender, në bazë të nenit 110 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut dhe nenit 71 të Rregullores së Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 70/1992 dhe “Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 202/2019, 256/2020 dhe 65/2021), në seancën e mbajtur më 20 dhjetor 2023, miratoi

A K T V E N D I M

NUK INICOHET procedura për vlerësimin e kushtetutshmërisë së neneve 1, 2, 4 dhe 7 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ndërtim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 111/2023).

Arsyetim

Komiteti i Helsinkit për të drejtat e njeriut – Shkup, i përfaqësuar nga Uranija Pirovska, në Gjykatën Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut dërgoi iniciativë për fillimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë së neneve 1, 2, 4 dhe 7 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ndërtim me pretendimin se është në kundërshtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3, 7 dhe 10, nenin 43, nenin 50 paragrafët 1 dhe 2, nenin 51 dhe nenin 55 të Kushtetutës së Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Parashtruesi i iniciativës thekson se me nenin 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e ligjit për ndërtim, shtohet neni i ri 16a, sipas të cilit ndërtime me interes strategjik janë rrugët shtetërore, hekurudhat, gazsjellësit magjistral, si dhe ndërtime të tjera me interes publik, të cilat zbatohen si projekte investimi strategjike ose projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj…, pa përcaktuar korniza të qarta se çfarë lloj ndërtimesh mund të konsiderohen si ndërtime me interes strategjik dhe thekson se si ndërtime me interes strategjik nuk nënkupton automatikisht ndërtesa me interes publik, por mund të jenë edhe ndërtime me interes privat që do të realizoheshin si projekte investimi strategjike, që mund të nënkuptojnë edhe qendra tregtare dhe përdorimi i këtij formulimi është i panevojshëm dhe ka një arsye të vetme dhe është krijimi i hapësirës dhe justifikimi në emër të diçkaje abstrakte dhe të papërcaktuar dhe krijimi i rregullave të thjeshtuara duke eliminuar mekanizmat mbrojtës që janë të pranishëm në sferën e ndërtimit.

Në vazhdim të iniciativës, kërkuesi citon nenin 2 të ligjit kontestues dhe thekson se paragrafët 1 dhe 2 të këtij neni janë kontradiktore në vetvete dhe krijojnë pasiguri juridike sepse në paragrafin 1 parashikohet se dispozitat për dislokimin e linjës së largpërçuesit, trafostacionit, kanalizimit, ujësjellës, tubacion ngrohjeje si dhe lloje të ndryshme instalimesh, ndërsa në paragrafin 2 parashikohet që rregullat për dislokimin e linjës së dislokimit dhe transmetimit nuk zbatohen për ndërtimet me interes strategjik.

Në kuadër të pretendimeve lidhur me këtë nen, parashtzruesi thekson se një rregullim i tillë krijon pasiguri juridike gjatë zbatimit të dispozitave të Ligjit për ndërtimit kur bëhet fjalë për objektet me interes strategjik dhe është në kundërshtim me Kushtetutën sepse nuk garantohet sundimi i ligjit për arsye që përjashton zbatimin e këtij ligji, i cili krijon një trajtim dhe pozitë të pabarabartë të të gjithë personave juridikë në treg që paraqiten si investitorë në kuptimin e këtij ligji. Pabarazia, sipas parashtruesit, shfaqet në një situatë ku investitorët e projekteve me interes strategjik vihen në pozitë më të favorshme për shkak se dispozitat e ligjit që i referohen kontrollit të ndërtimit, sigurimit të lejes së ndërtimit apo ndryshimeve gjatë ndërtimit që në kushte normale i nënshtrohet miratimit shtesë të ndryshimeve të projektit bazë, i cili krijon kushte për abuzime, mosrespektim të standardeve dhe rregullave për cilësinë e ndërtimit që mund të rrezikojë sigurinë, jetën dhe shëndetin e qytetarëve, në afatet e përfundimit të ndërtimit, që është drejtpërdrejt në kundërshtim me interesin publik dhe do të çojë në mënyrë të pashmangshme në zgjatjen e realizimit të projekteve me interes publik dhe në abuzimin e të drejtave në lidhje me marrëdhëniet e obligacioneve.

Parashtruesi i iniciativës citon nenin 4 të ligjit të kontestuar, i cili ndryshon nenin 4a paragrafin 2 të Ligjit për ndërtim dhe thekson se ky ndryshim i referohet mendimit për shkallën e projektuar dhe të realizuar të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit, i cili mendim duhet të jepet nga një subjekt që ushtron veprimtari kërkimore-shkencore, pra një institut shkencor i specializuar në fushën e mbrojtjes së ndërtimeve nga ndikimet sizmike. Sipas parashtruesit, kjo zgjidhje ligjore vlen për të gjitha ndërtimet, përveç ndërtimeve me interes strategjik, ku mendimi i deklaruar jepet nga investitori, gjegjësisht subjekti që ka interes financiar në realizimin e ndërtimit dhe në këtë mënyrë eliminohet zbatimi i rregullit që zbatohet për të gjitha ndërtesat e tjera ku ky mendim jepet nga një organ i pavarur me njohuri eksperte dhe kompetenca të përshtatshme për të vlerësuar përshtatshmërinë e ndërtimeve për rezistencë ndaj ndikimeve sizmike. Një zgjidhje e tillë ligjore për ndërtimet me interes strategjik vë në pikëpyetje sigurinë e tyre, e cila çdo ditë vë në pikëpyetje stabilitetin dhe sigurinë e qytetarëve. Ndryshe nga kjo, parashtruesi konsideron se për ndërtimet me interes strategjik duhet të parashikohen rregulla më të rrepta për rezistencën mekanike dhe sizmike për të mbrojtur të mirën e përbashkët dhe jo rregulla që anashkalojnë procedurat vendimtare për sigurinë e qytetarëve.

Në iniciativë, si dispozitë e fundit kontestuese, theksohet neni 7 i ligjit kontestues, me të cilin ndryshohet neni 51 i Ligjit për ndërtim, me shtimin e paragrafit 5, sipas të cilit, pas përfundimit të ndërtimit të ndërtimeve me interes strategjik, përpunohet projekt për gjendjen e realizuar, i cili vërtetohet nga inxhinieri mbikëqyrës, i cili ka mbikëqyrur ndërtimin e objektit dhe thekson se një rregullore e tillë është në kundërshtim me rregullat për hartimin e një projekti të gjendjes së ndërtuar, sepse një projekt mund të hartohet dhe rrjedhimisht të certifikohet nga një person që ka licencë projektimi dhe jo nga një inxhinier mbikëqyrës që duhet të ketë licencë mbikëqyrjeje, që nuk nënkupton licencë projektimi.

Me dispozitat e përmendura kontestuese, parashtruesi i iniciativës konsideron se anashkalohen procedura të tëra si për lejen e ndërtimit, e cila lëshohet në bazë të projektit bazë, ashtu edhe për miratimin e ndryshimeve gjatë ndërtimit, me çka mundësohet dhe eliminohet një proces i tërë i kontrolleve dhe legalizimit nga institucionet kompetente, që u mundëson investitorëve të objekteve me interes strategjik t’i shohin shumë hollësisht dhe pa miratimet përkatëse u lejohet të ndërtojnë dhe të përfitojnë me koston e rrezikimit të shëndetit, jetës dhe sigurisë së qytetarëve.

Krahas kësaj, parashtruesi i iniciativës konsideron se një rregullore e tillë e vendosur krijon mundësi sa herë që një strukturë qeverisëse të ketë nevojë për shmangien e sistemeve të vendosura të kontrollit, të shpallë një projekt për projekt me interes strategjik dhe do të shmangë të gjithë mekanizmat e vendosur për të siguruar të drejtën e garantuar me kushtetutë për një mjedis të shëndetshëm jetese dhe humanizëm të hapësirës urbane, për mbrojtjen e shëndetit dhe jetës së qytetarit dhe barazinë e personave juridikë.

Bazuar në sa më sipër, parashtruesi i iniciativës propozon që Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut të marrë vendim për inicimin e procedurës për vlerësimin e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë së Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ndërtim dhe miratimin e një vendim për anulimin ose shfuqizimin e ligjit në fjalë.

Gjykata në seancë konstatoi se me nenin 1 të Ligjit për ndryshimin dhe plotësimin e Ligjit për ndërtim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” nr. 111/2023), në nenin 2 pas pikës 16 të Ligjit për ndërtim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” numër 130/2009, 124/10, 18/11, 36/11, 54/11, 13/12, 144/12, 25/13, 79/13, 137/13, 163/13, 27/14, 28/14, 42/14,115/14, 149/14, 187/14, 44/15, 129/15, 217/15, 226/15, 30/16, 31/16, 39/16, 71/16, 132/16,35/18, 64/18 dhe 168/18 dhe „Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut“ numër 244/19, 18/20, 279/20 dhe 227/22) shtohet një pikë e re 16-a, si vijon “16-a. Ndërtimet me interes strategjik janë rrugët shtetërore, hekurudhat, gazpërçuesi magjistral, si dhe ndërtime të tjera me interes publik, të cilat realizohen si projekte investimi strategjike ose projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj dhe ndërtimi i të cilave është parashikuar si ndërtime me interes publik me projekt urbanistik për objektet me interes strategjik, i miratuar në përputhje me Ligjin për planifikim urbanistik“.

Me nenin 2 të ligjit kontestues, pas nenit 2-b të Ligjit për ndërtim, shtohet një nen i ri 2-c, i cili thotë “(1) Ndërtimi i objekteve me interes strategjik kryhet në bazë të një projekti urbanistik për objektet me interes strategjik, të miratuara në përputhje me Ligjin për planifikim urbanistik, ku dispozitat e këtij ligji zbatohen në mënyrë adekuate që kanë të bëjnë me përgatitjen dhe revizionin e dokumentacionit të projektit, ndërtimin dhe mbikëqyrjen e ndërtimit të objekteve, mendimin për shkallën e projektimit dhe realizimit të rezistencës mekanike, qëndrueshmëria dhe mbrojtja sizmike zbatohen në përputhje me rrethanat e ndërtimit, ngritja dhe rregullimi i vendit për ndërtim, dokumentacioni i vendit të ndërtimit, njoftimi për fillimin e ndërtimit në përputhje me nenin 67 të këtij ligji, dislokimi i largpërçuesit, trafostacionit, ujërave të zeza, ujësjelljes, gypave të ngrohjes si dhe instalimeve të llojeve të ndryshme, në përputhje me nenin 78-e të këtij ligji, miratimin e përdorimit dhe regjistrimin e objektit në regjistrin publik të patundshmërive.

(2) Për objektet me interes strategjik, dispozitat e këtij ligji që i referohen procedurave për miratimin e projektit ideor, për dhënien e lejes së ndërtimit, kushtet për fillimin e ndërtimit, për ndryshimet gjatë ndërtimit, për ndryshimin e investitorit, për lëshimin e lejes për punimet përgatitore, për regjistrimin dhe parashënimin e ndërtimit në librin publik të patundshmërive, për afatin e ndërtimit, për formimin e një landfilli të tokës, për dislokimin e një linje transmetimi, trafostacionit, naftësjellësit, tubacion produkti, gazsjellësit magjistral, tubacionit kryesor të ngrohjes, në përputhje me nenin 78-b të këtij ligji, për rikonstruksion dhe për lëshimin e vendimit për ndërtimin e objekteve, përkatësisht vendosjen e pajisjeve nga neni 73 i këtij ligji.

Me nenin 4 të ligjit të kontestuar, në nenin 4a paragrafi (2) të Ligjit për ndërtim, periudha në fund të fjalisë zëvendësohet me presje dhe fjalët “dhe për objektet me interes strategjik mendimi jepet nga investitori para fillimit” shtohen me ndërtimin e objektit dhe i njëjti është pjesë përbërëse e projektit bazë”.

Me nenin 7 të ligjit kontestues, nenit 51 pas paragrafit (4) të Ligjit për ndërtim, i shtohet një paragraf i ri (5), i cili thotë: “(5) Pas përfundimit të ndërtimit të objekteve me interes strategjik, përpilohet projekt për gjendjen e realizuar i cili vërtetohet nga inxhinieri mbikëqyrës, që ka mbikëqyrur ndërtimin e objektit“.

III

Në pajtim me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3, 7 dhe 10 të Kushtetutës, sundimi i së drejtës, liria e tregut dhe sipërmarrjes dhe rregullimi dhe humanizimi i hapësirës dhe mbrojtja dhe përmirësimi i mjedisit jetësor dhe natyrës janë një nga vlerat themelore të rendit kushtetues të Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Neni 43 i Kushtetutës përcakton se çdo person ka të drejtën e një mjedisi jetësor të shëndetshëm. Të gjithë janë të detyruar të avancojë dhe mbrojnë mjedisin jetësor dhe natyrën. Republika ofron kushte për realizimin e të drejtës së qytetarëve për mjedis jetësor të shëndetshëm.

Sipas nenit 50, paragrafët 1 dhe 2 të Kushtetutës, çdo qytetar mund të kërkojë mbrojtjen e lirive dhe të drejtave të përcaktuara me Kushtetutë para gjykatave dhe Gjykatës Kushtetuese në procedurë të bazuar në parimin e përparësisë dhe urgjencës dhe garantohet mbrojtje gjyqësore e ligjshmërisë së akteve individuale të administratës shtetërore dhe të institucioneve të tjera që ushtrojnë autorizime publike.

Sipas nenit 51 të Kushtetutës, në Republikën e Maqedonisë së Veriut ligjet duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën, ndërsa të gjitha rregullimet tjera me Kushtetutë dhe ligj. Të gjithë janë të detyruar të respektojnë Kushtetutën dhe ligjet.

Neni 55 i Kushtetutës parashikon se garantohet liria e tregut dhe e sipërmarrjes. Republika u jep të gjithë subjekteve të tregut status juridik të barabartë. Republika merr masa kundër pozicionit monopolist dhe sjelljes monopoliste në treg. Liria e tregut dhe e sipërmarrjes mund të kufizohet me ligj vetëm për hir të mbrojtjes së Republikës, ruajtjes së natyrës, mjedisit jetësor apo shëndetit të njerëzve.

Sipas nenit 110 alineja 1 të Kushtetutës, Gjykata Kushtetuese e Republikës së Maqedonisë së Veriut vendos për pajtueshmërinë e ligjeve me Kushtetutën.

Në nenin 1 të Ligjit për ndërtim (“Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë” nr. 130/2009, 124/2010, 18/2011, 36/2011, 54/2011, 13/2012, 144/2012, 25/2013, 79/2013, 137/2013, 163/2013, 27/2014, 28/2014, 42/2014, 115/2014, 149/2014, 187/2014, 44/2015, 129/2015, 129/2015, 217/2015, 226/2015, 30/2016, 31/2016, 39/2016, 71/2016, 132/2016, 35/2018, 64/2018 dhe 168/2018 dhe „ Gazeta Zyrtare e Republikës së Maqedonisë së Veriut” numër 244/2019, 18/2020, 279/2020, 227/2022, 111/2023 dhe 115/2023) parashikohet se me këtë ligj rregullohet ndërtimi, kërkesat bazë të ndërtimit, dokumentacioni i nevojshëm i projektit për marrjen e lejes së ndërtimit, të drejtat dhe detyrimet e pjesëmarrësve në ndërtim, mënyra e përdorimit dhe mirëmbajtjes së ndërtimit, si dhe çështje të tjera me rëndësi për ndërtimin.

Sipas nenit 2 pika 16-a, ndërtimet me interes strategjik janë rrugët shtetërore, hekurudhat, tubacionet kryesore të gazit, si dhe objektet e tjera me interes publik, të cilat realizohen si projekte investimi strategjike ose projekte me rëndësi strategjike kombëtare të përcaktuara me ligj, dhe ndërtimi i të cilave si objekte me interes publik është paraparë me projekt urbanistik për objekte me interes strategjik, i miratuar në përputhje me Ligjin për planifikim urbanistik.

Në pajtim me nenin 2-v paragrafi 1, ndërtimi i objekteve me interes strategjik kryhet në bazë të një projekti urbanistik për objektet me interes strategjik, i miratuar në përputhje me Ligjin për planifikim urbanistik, ku në mënyrë adekuate zbatohen dispozitat e këtij igji që kanë të bëjnë me përpunimin dhe revizionin e dokumentacionit të projektit, ndërtimin dhe mbikëqyrjen e ndërtimitv të objekteve, mendimin për shkallën e projektuar dhe të nxjerrë të rezistencës mekanike, qëndrueshmërinë dhe mbrojtjen sizmike të ndërtesës, formimin dhe rregullimin e vendndërtimit, dokumentacionin e vendndërtimit, njoftimin për fillimin e ndërtimit në përputhje me nenin 67 të këtij ligji, dislokimin e linjave të transmetimit, nënstacioneve, kanalizimeve, gypave të ujit, gypave të ngrohjes si dhe llojeve të ndryshme të instalimeve, në përputhje me nenin 78-d të këtij ligji miratimin për përdorim dhe regjistrimin e objektit në regjistrin publik të patundshmërive. Në paragrafin 2 përcaktohet se dispozitat e këtij ligji kanë të bëjnë me procedurat për miratimin e një projekti konceptual, për dhënien e lejes së ndërtimit, kushtet për fillimin e ndërtimit, për ndryshimet gjatë ndërtimit, për ndryshimin e investitorit, për dhënien e lejes për punimet përgatitore, për parashënimin dhe shënimin e ndërtimit në regjistrin publik të patundshmërive, për afatin e ndërtimit, për ngritjen e një landfilli në tokë, për dislokimin e linjës së transmetimit, nënstacioni, naftësjellësi, tubacioni i produktit, gazsjellësi kryesor, tubacioni kryesor i ngrohjes, në përputhje me me nenin 78-b të këtij ligji, për rikonstruim dhe lëshimin e aktvendimit për ndërtimin e objekteve, përkatësisht vendosjen e pajisjeve nga neni 73 i këtij ligji.

Sipas nenit 3 paragrafi 1, çdo ndërtim, në varësi të qëllimit, duhet të plotësojë kërkesat bazë për objektin e parashikuar nga parametrat e planit urbanistik ose dokumentacionit urbanistik shtetëror ose lokal ose projektit të infrastrukturës ose projektit urbanistik për ndërtesat me interes strategjik dhe kushtet e tjera të përcaktuara me këtë ligj dhe ligje të veçanta. Ndërsa në paragrafin 2 parashikohet se kërkesat themelore për ndërtim i referohen rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike, mbrojtjes nga zjarri, mbrojtjes sanitare dhe shëndetësore, mbrojtjes së mjedisit të punës dhe mjedisit jetësor, mbrojtjes nga zhurmat, besueshmërisë në përdorim, përdorimit efikas të energjisë dhe mbrojtja termike, qasja dhe lëvizja e papenguar deri dhe në objekt dhe vetitë teknike të produkteve të ndërtimit të përdorura për ndërtim.

Sipas nenit 4-a paragrafi 1, për të përcaktuar plotësimin e kushteve nga neni 4 i këtij ligji, është e nevojshme të jepet mendim pozitiv për nivelin e projektuar dhe të kryer të rezistencës mekanike, stabilitetit dhe mbrojtjes sizmike të objektit, nga një subjekt që kryen veprimtari kërkimore-shkencore – institut shkencor i specializuar në fushën e mbrojtjes së ndërtimeve nga ndikimet sizmike. Mendimi për shkallën e projektuar dhe të nxjerrë të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit jepet vetëm për ndërtimet për të cilat, sipas rregullores së projektimit, projekti bazë duhet të përmbajë një projekt ndërtimi. Në paragrafin 2 përcaktohet se mendimi për shkallën e parashikuar të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit i referohet projektit të ndërtimit i cili është pjesë përbërëse e projektit bazë dhe paraqitet nga investitori me kërkesën për marrjen e lejes së ndërtimit, dhe për objektet me interes strategjik mendimin e jep investitori para se të fillojë ndërtimin e objektit dhe është pjesë përbërëse e projektit bazë.

Sipas nenit 67, paragrafi 12, për objektet me interes strategjik, investitori është i detyruar t’i dërgojë njoftim me shkrim për fillimin e ndërtimit organit të administratës shtetërore përgjegjës për kryerjen e punëve në fushën e planifikimit hapësinor, inspektimit ndërtimor dhe inspektimit të punës para fillimi i ndërtimit.

Neni 78-b paragrafi 1 parashikon se nëse gjatë ndërtimit të një rruge shtetërore ose hekurudhore është e nevojshme të kryhet dislokimi i linjës së transmetimit, nënstacionit, naftësjellësit, tubacionit të produktit, tubacionit kryesor të gazit, tubacionit kryesor të ngrohjes, zbatohet procedura e dislokimit. Në paragrafin 9 është paraparë se dislokimi i objektit nga paragrafi (1) i këtij neni gjatë ndërtimit të rrugës shtetërore ose hekurudhës është me interes publik.

Neni 78-d paragrafi 1 parashikon se nëse gjatë ndërtimit të objekteve me interes strategjik është e nevojshme të dislokohen linjat e transmetimit, nënstacionet, kanalizimet, gypat e ujit, gypat e ngrohjes, si dhe instalimet e llojeve të ndryshme (telefonike, telegrafike dhe linja të tjera kablovike, linjat elektrike të tensionit të ulët, pra linjat e energjisë elektrike dhe pajisje të tjera të ngjashme), investitori e kryen dislokimin nëpërmjet kontraktorit, në bashkëpunim me pronarin, përkatësisht operatorin e objektit, pra instalimin që duhet të zhvendoset. Në paragrafin 2, konstatohet se dislokimi i objektit, përkatësisht instalimi nga paragrafi (1) i këtij neni, bëhet në bazë të projektit urbanistik për objektet me interes strategjik, në pajtim me të cilin ndërtohet objekti me interes strategjik ose mbi bazën e një projekti për dislokim. Sipas paragrafit 7, dislokimi i objekteve apo instalimeve nga paragrafi (1) i këtij neni gjatë ndërtimit të objekteve me interes strategjik paraqet interes publik.

Pretendimet e parashtruesit të iniciativës se ndërtesat me interes strategjik nuk nënkuptojnë automatikisht ndërtesa me interes publik, por ato mund të jenë edhe objekte me interes privat që realizohen si projekte investimi strategjike, që mund të nënkuptojnë edhe qendra tregtare, Gjykata vlerësoi se janë të pabazuara. Gjegjësisht, nga përmbajtja e nenit 1 të kontestuar me të cilin në nenin 2 pas pikës 16 shtohet pikë e re 16-a në Ligjin për ndërtim, rezulton se përveç rrugëve shtetërore, hekurudhave, gazsjellësit kryesorë si objekte me interes strategjik në kuptimin e Ligjit për ndërtim konsiderohet objekti me interes publik i cili me ligj të veçantë përcaktohet si projekt strategjik investues ose projekt me rëndësi strategjike kombëtare dhe për ndërtimin e tij duhet të miratohet projekt urbanistik për objekte me interes strategjik të cilin në pajtim me Ligjin për planifikim urbanistik e miraton ose nuk e miraton Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut në varësi të të dhënave të marra. Nga sa më sipër rezulton se përveç rrugëve shtetërore, hekurudhave, tubacioneve kryesore të gazit, që një objekt me interes publik të trajtohet si objekt me interes strategjik, duhet të plotësohen tre kushte kumulative: miratimi i një ligji të veçantë për shpalljen e objektit me interes publik si projekt strategjik, përgatitja e projektit urbanistik për ndërtim me interes strategjik dhe marrjen e lejes nga Qeveria e Republikës së Maqedonisë së Veriut.

Në lidhje me pretendimet e parashtruesit të iniciativës se me nenin 2 të kontestuar të Ligjit, me të cilin shtohet nen i ri 2-v në Ligjin për ndërtim, krijohet pasiguri juridike dhe si pasojë krijohet konfuzion se cilat dispozita janë të cilat nuk zbatohen për ndërtimet me interes strategjik dhe se nuk sigurohet sundimi i ligjit, gjë që çon në trajtim dhe pozitë të pabarabartë të personave juridikë që paraqiten si investitorë në kuptimin e Ligjit për ndërtimt, Gjykata vlerësoi se ata janë të pabazuara. Kjo për arsye se dispozitat e nenit 2-v të Ligjit janë të qarta dhe rregullojnë në mënyrë të qartë zbatimin e dispozitave të Ligjit për ndërtimet në lidhje me objektet me interes strategjik. Në të njëjtën kohë, në paragrafin 1 thuhet qartë se ndërtimi i objekteve me interes strategjik kryhet në bazë të një projekti urbanistik për objektet me interes strategjik, i miratuar në përputhje me Ligjin për planifikim urbanistik, me çka në mënyrë adekute zbatohen dispozitat e këtij ligj që kanë të bëjë me përgatitjen dhe rishikimin e dokumentacionit të projektit, ndërtimin dhe mbikëqyrjen e ndërtimit të objekteve, mendimin për shkallën e projektuar dhe të realizuar të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit, formimit dhe rregullimit të vendndërtimit, dokumentacioni i vendndërtimit, njoftimi i fillimit të ndërtimit në përputhje me nenin 67 të këtij ligji, dislokimi i linjave të energjisë elektrike, nënstacioneve, kanalizimeve, gypave të ujit, gypave të ngrohjes, si dhe llojeve të ndryshme të instalimeve, në përputhje me nenin 78-e të këtij ligji, miratimin për përdorim dhe regjistrimin e objektit në regjistrin publik të patundshmërive. Në paragrafin 2, parashikohen situatat ligjore të moszbatimit të dispozitave të Ligjit, përkatësisht “Për objektet me interes strategjik, dispozitat e këtij ligji që i referohen procedurave për miratimin e projektit konceptual, për dhënien e lejes së ndërtimit, kushtet për fillimin e ndërtimit, për ndryshimet gjatë ndërtimit, për ndryshimin e investitorit, për lëshimin e miratimit për punimet përgatitore, për shënimin dhe parashënimin e ndërtimit në librin publik të patundshmërive, për afatin e ndërtimit, për formimin e landfillit në tokë, për dislokimin e linjës së transmetimit, nënstacionit, naftësjellësit, tubacionit të produktit, tubacionit kryesor të gazit, tubacionit kryesor të ngrohjes, në përputhje me nenin 78-b të këtij ligji, për rikonstruim dhe për lëshimin e aktvendimit për ndërtimin e objekteve, respektivisht instalimin e pajisjeve nga neni 73 i këtij ligji”. Si rezultat i sa më sipër, Gjykata vlerësoi se nuk bëhet fjalë për trajtim dhe pozicion të pabarabartë ndërmjet personave juridikë në treg që paraqiten si investitorë të projekteve me interes strategjik dhe investitorëve të tjerë sipas Ligjit për ndërtim. Kjo pasi projektet për ndërtesat me interes strategjik kanë një trajtim të veçantë dhe procesi i realizimit të tyre është i ndryshëm nga projektet e tjera me interes publik.

Pretendimet e parashtruesit se paragrafi 1 dhe paragrafi 2 i nenit 2-v të Ligjit, të cilat i referohen procedurës së dislokimit, janë kontradiktore dhe krijojnë pasiguri juridike, Gjykata ka konsideruar se janë të pabazuara sepse janë dy procedura të ndryshme të dislokimit dhe janë të rregulluara në Neni 78-b dhe neni 78-d të Ligjit për ndërtim. Në nenin 78-b theksohet se nëse gjatë ndërtimit të një rruge shtetërore ose hekurudhore është e nevojshme të kryhet dislokimi i një linje transmetimi, një nënstacioni, një tubacion nafte, një tubacioni produkti, një gazsjellës kryesor, një tubacion kryesor ngrohjeje, zbatohet procedura për dislokim. Ndryshe nga ky nen, në nenin 78-e rregullohet procedura e dislokimit kur bëhet fjalë për ndërtimin e objekteve me interes strategjik dhe se “nëse gjatë ndërtimit të objekteve me interes strategjik është e nevojshme të kryhet dislokimi i një linje transmetimi, nënstacioni, kanalizimi, tubacioni i ujit, tubacioni i ngrohjes, si dhe të llojeve të ndryshme të instalimeve (linja telefonike, telegrafike dhe kabllo të tjera, linja elektrike të tensionit të ulët, respektivisht pajisje elektrike dhe pajisje të tjera të ngjashme), investitori kryen dislokimin përmes kontraktorit, dhe në bashkëpunim me pronarin, gjegjësisht operatorin e objektit, përkatësisht instalimin që duhet dislokuar”.

Lidhur me pretendimet se dispozitat e Ligjit nuk garantojnë sundimin e ligjit dhe se zbatimi i tyre çon në trajtim dhe pozitë të pabarabartë të të gjitha subjekteve juridike në treg që paraqiten si investitorë në kuptimin e Ligjit për ndërtim, Gjykata vlerësoi se Ligji për ndërtim përfaqëson lex specialis, i cili rregullon mënyrën e ndërtimit të objekteve dhe parasheh procedura të ndryshme ndërtimi në varësi të llojeve të objekteve. Si rezultat i kësaj, kur bëhet fjalë për objektet me interes strategjik, parashikohet një procedurë e veçantë për ndërtimin e tyre, e gjitha për të mundësuar ndërtim efikas me më pak kosto për shkak të rëndësisë dhe kompleksitetit të këtyre objekteve. Konkretisht, Ligji për objektet me interes strategjik parashikon që mos të zbatohen procedurat administrative për marrjen e lejes së ndërtimit dhe ndryshimet gjatë ndërtimit, por objektet me interes strategjik, si dhe objektet për të cilat lëshohet leje ndërtimi duhet të përmbushin standardet dhe normat për planifikim dhe projektim, respektivisht mund të ndërtohen në përputhje me një projekt urbanistik i cili është miratuar në përputhje me Ligjin për planifikim urbanistik dhe projektet bazë të rishikuara që janë përpunuar dhe rishikuar në përputhje me standardet e projektimit, dhe në mënyrë adekuate zbatohen dispozitat për ndërtimin e objekteve dhe mbikëqyrjen e ndërtimit, rezistencën mekanike, qëndrueshmërinë dhe mbrojtjen sizmike të objektit, formimin dhe përcaktimin e vendndërtimit, dokumentacionin e vendndërtimit, dhënien e lejes për përdorim dhe regjistrimin e objektit në librin publik të patundshmërive. Nga sa më sipër, rezulton se gjatë ndërtimit të objekteve me interes strategjik zbatohen të njëjtat kushte për zbatimin e standardeve dhe normave të ndërtimit që zbatohen edhe për objektet e tjera të parashikuara me Ligjin për ndërtim.

Pretendimet e parashtruesit të iniciativës në lidhje me nenin 4 të ligjit kontestues, i cili plotësohet me nenin 4-a paragrafi 2 të Ligjit për ndërtim, sipas të cilit, për objektet me interes strategjik, mendimi për rezistencën mekanike, stabilitetin dhe mbrojtjen sizmike të objektit sigurohet nga ana e investitorit para fillimit të ndërtimit të objektit dhe e njëjta është pjesë përbërëse e projektit bazë, që mendimin në fjalë do ta japë vetë investitori kur bëhet fjalë për objektet me interes strategjik, ndërsa në rastin e ndërtimeve të tjera që nuk përfaqësojnë ndërtime me interes strategjik, e njëjta lëshohet nga organi, respektivisht instituti i specializuar në fushën e mbrojtjes së ndërtimeve nga ndikimet sizmike dhe në këtë mënyrë vihet në pikëpyetje siguria e objekteve që mund të jenë të çdo lloji dhe në këtë mënyrë vihet në pikëpyetje stabiliteti i tyre dhe siguria e qytetarëve, Gjykata vlerësoi se janë të pabazuara. Kjo pasi në nenin 4-a paragrafi 2 thuhet qartë se mendimi për shkallën e parashikuar të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit i referohet projektit të ndërtimit, i cili është pjesë përbërëse e projektit bazë dhe i bashkëngjitet investitori me kërkesën për marrjen e lejes për ndërtim dhe për objektet me interes strategjik jepet mendimi nga investitori para se të fillojë ndërtimi i objektit dhe është pjesë përbërëse e projektit bazë. Nga kjo dispozitë ligjore rezulton se investitori i një objekti me interes strategjik është i detyruar të japë një mendim për shkallën e parashikuar të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit dhe të mos japë vetë mendim, siç thuhet në iniciativë. Në paragrafin 1 të të njëjtit nen parashikohet në mënyrë koncize se mendimi për shkallën e projektuar dhe të nxjerrë të rezistencës mekanike, qëndrueshmërisë dhe mbrojtjes sizmike të objektit jepet nga subjekti që ushtron veprimtari kërkimore-shkencore – instituti shkencor i specializuar në fushën e mbrojtjes së ndërtimeve nga ndikimet sizmike dhe e njëjta gjë vlen edhe për projektet me interes strategjik.

Pretendimet e parashtruesit të iniciativës në lidhje me nenin 7 të ligjit kontestues, me të cilin është plotësuar neni 51 i Ligjit për ndërtim, duke shtuar një paragraf të ri 5, i cili përcakton se pas përfundimit të ndërtimit të objekteve me interes strategjik, hartohet një projekt i gjendjen e realizuar, i cili vërifikohet nga inxhinieri mbikëqyrës, i cili ka mbikëqyrur ndërtimin e objektit, Gjykata ka konstatuar se janë të pabazuara për arsye se sipas nenit 51 paragrafi 2 i Ligjit për ndërtim, projektin e gjendjes së realizuar e hartuar personi juridik me licencë projektimi, ndërsa dispozita e kontestuar parashikon që inxhinieri mbikëqyrës vërteton të njëjtën vetëm kur bëhet fjalë për projekte me interes strategjik. Domethënë, bëhet fjalë për dy situata të ndryshme, pra përpilimin dhe regjistrimin e një projekti për një gjendje të realizuar. Lidhur me këtë duhet të merret parasysh neni 6 i ligjit kontestues, i cili ndryshon nenin 36, paragrafi 1, alineja 1 të Ligjit për ndërtim, sipas të cilit inxhinieri mbikëqyrës është i detyruar të kontrollojë ndërtimin nëse është në përputhje me projektin bazë të rishikuar dhe lejen e ndërtimit, gjegjësisht në pajtim me projektin bazë të rishikuar dhe projektin urbanistik nga neni 2-v paragrafi (1) të këtij ligji për objektet me interes strategjik dhe nëse leja e ndërtimit është lëshuar në bazë të projekt konceptual në përputhje me Ligjin për zonat zhvillimore industriale teknologjike dhe Ligjin për zonat Industriale – zona të gjelbra, për të kontrolluar ndërtimin nëse është në përputhje me projektin konceptual dhe lejes së ndërtimit. Nga kjo rezulton se çdo ndryshim gjatë ndërtimit duhet të parashikohet me një projekt urbanistik për objektet me interes strategjik dhe një projekt bazë të rishikuar dhe inxhinieri mbikëqyrës është i detyruar ta kontrollojë këtë gjatë ndërtimit të objektit, në çfarë mënyre bëhen ndryshimet gjatë ndërtimit. Duke pasur parasysh nenin 2-v paragrafin 2 të Ligjit për ndërtim, ku ndër të tjera parashikohet se dispozitat e këtij ligji që kanë të bëjnë me procedurat e miratimit të ndryshimeve gjatë ndërtimit nuk zbatohen për objektet me interes strategjik, rezulton se neni 7 i ligjit kontestues parasheh detyrimin e inxhinierit mbikëqyrës që të vërtetojë projektin në gjendjen e përfunduar, me të cilin do të vërtetohet se objekti është ndërtuar në përputhje me projektin urbanistik për objektet me interes strategjik dhe projektin bazë të rishikuar.

Duke pasur parasysh sa më sipër, Gjykata vlerësoi se dispozitat e kontestuara sipas kushtetutës nuk mund të problematizohen dhe janë në përputhje me nenin 8 paragrafi 1 alinetë 3, 7 dhe 10, nenin 43, nenin 50 paragrafët 1 dhe 2 dhe nenin 55 të Kushtetutës.

Lidhur me pretendimet e parashtruesit të kërkesës se dispozitat e kontestuara nuk janë në pajtim me nenin 1, 3, 4 dhe 4-a të Ligjit për ndërtim, në pajtim me nenin 110 paragrafi 1 të Kushtetutës, Gjykata vlerësoi se nuk është kompetente që të vlerësojë pajtimin e ndërsjellë të dispozitave nga i njëjti ligj, gjegjësisht pajtimin e dispozitave të dy ligjeve.

Në bazë të lartëpërmendurës, Gjykata me shumicë votash vendosi si në dispozitivin e këtij aktvendimi.

KRYETARE
e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Maqedonisë së Veriut,
Dobrilla Kacarska